KALIPLAMA YÖNTEMLERİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KALIPÇILIK TEKNİĞİ DERS NOTU Doç.Dr. Akın Oğuz KAPTI Kalıpla Sağlanan Avantajlar 2 Özdeş parçaların istenilen ölçü tamlığında seri üretimi, Üretim süresinin kısalığı, Malzeme sarfiyatının ve iş gücünün asgari düzeyde tutulması, Diğer metotlarla üretilemeyen veya uzun sürelerde yüksek maliyetlerle üretilebilen parçalarda üretim kolaylığı, Ek işlem gerektirmemesi, Otomasyona uygunluk, Boyama, serigrafi, işaretleme kolaylığı, Aynı kalıpta farklı malzeme ve renk çalışılabilmesi, Metal taşıyıcıların parçaya eklenebilmesi, Geri dönüşüm. 1
Kalıplama Yöntemleri 3 Plastik Enjeksiyon Kalıpları Plastik Ekstrüzyon Kalıpları Şişirme Kalıpları Vakum kalıpları Metal Enjeksiyon Kalıpları Metal Ekstrüzyon Kalıpları Presle Şekil Verme Kalıpları Sac Şekillendirme Kalıpları Sıcak Dövme Kalıpları Kesme/Delme Kalıpları Eğme/Basma Kalıpları Bükme/Kıvırma Kalıpları Derin Çekme Kalıpları Sinterleme Kalıpları Kokil Kalıpları Haddeleme Kalıpları Cam Kalıpları Plastik Enjeksiyon Kalıpçılığı Konuları 4 Plastik enjeksiyon kalıpçılığında temel kavram ve terimler, Enjeksiyon kalıbını oluşturan elemanlar, plakalar, pimler, burçlar, Yolluk besleme sistemleri ve yolluk tasarımı ilkeleri, Yolluk giriş ağzı şekilleri, Sıcak yolluk sistemleri, Kalıp soğutma sistemleri, soğutma sistemi dizaynı, 2
Plastik Enjeksiyon Kalıpçılığı Konuları 5 Maça sistemleri, mekanik, hidrolik ve elektro-mekanik maçalar, Kalıp havalandırma, hava tahliye pim ve lokmaları, İtici sistemleri, itici plakalar, itici pimler, kılavuz pimleri ve burçları, Plastik enjeksiyon makineleri ve kontrol büyüklükleri, Plastik parça üretiminde karşılaşılan ürün hataları, Ürün hatalarının nedenleri ve giderme çareleri, Kalıp tasarım hesaplamaları ve tasarım örneği. Plastik Ekstrüzyon Kalıpları 6 Kapalı bir bölmede bulunan ve basınç uygulanarak bir kalıp açıklığından akmaya zorlanan eriyik plastik malzeme, kalıp açıklığı biçiminde, sabit kesitli sürekli bir ürün oluşturur. Bu yöntem termoplastik ve elastomer malzemelere uygulanarak, üniform kesitli boru, hortum, film, perde, lambiri, kablo vb. ürünler üretilebilir. Yöntem sürekli bir prose olarak uygulanır. Ürünler daha sonra istenilen boylarda kesilir. 3
Ekstrüder Hattı 7 Ekstrüder Kalıbı 8 4
Ekstrüder Kalıbında Kalıp Şişmesi 9 Ekstrüder Kovanı 10 5
Ekstrüder Kovanı 11 Eriyik polimer, silindirik kovan içinde ilerleyerek kalıp bölgesine ulaşır. Eriyik polimer, kalıp önüne yerleştirilen elek takımından geçer. Bu elek takımı, eksenel delikler içeren elekler ve bunları destekleyen levhalardan oluşur. Bu elek takımının görevi, eriyik polimer içindeki yabancı ve sert parçacıkları filtre etmek, polimer akışını düzgünleştirmek ve vidanın oluşturduğu dairesel harekete ait hatırlamayı gidermektir. İçi Dolu Profillerin Ekstrüzyonu 12 6
İçi Boş Profillerin Ekstrüzyonu 13 İçi Boş Profillerin Ekstrüzyonu 14 7
Kalibre 15 Boru Kalıbı 16 8
Büyük Çaplı Boru Üretimi 17 Ekstrüder Kalıbı 18 9
Hammadde 19 PVC (Polivinil Klorür): Kapı pencere, korniş, kablo kanalı, lambri, atık su boruları, perde vb. uygulamalarda sık kullanılan bir malzemedir. Formül Hazırlama: Kullanılacak malzeme; PVC, kalsit (dolgunluk sağlayıcı), stabilizatör (kaydırıcı), titan (örtü kapatma), çivit (renklendirici) karışımından oluşur. (Örnek: 100 kg PVC + 40 kg kalsit + 2,5 kg stabilizatör + 3 kg titan + 0,5 kg çivit) Mikser: Hazırlanan formül 120 o C sıcak kazanda karıştırılıp, 25 o C soğuk kazanda şoklama yapılarak tanecikli hale getirilir. Gerekli Makine Parkı 20 Tel Erozyon (kalıp kesimi için) CNC Freze (su kanalları için) Dalma Erozyon (vakum kanalları için) Taşlama (yüzey kalitesi ve boyut toleransları için) Ekstrüder Hattı (kalıp denemeleri ve üretim için) Rezistans sıcaklıkları: 1. Bölge: 170 o C, 2. Bölge: 175 o C, 3. Bölge: 180 o C, 4. Bölge: 185 o C) 10
Kablo Kanalı Kalıbı 21 Kablo Kanalı Numuneleri 22 11
Fayans Kenarı Kalıbı 23 Fayans Kenarı Numuneleri 24 12
Lambri Kalıbı 25 Lambri Numuneleri 26 13
Panolu Korniş Kalıbı 27 Panolu Korniş Numuneleri 28 14
Kablo Kaplama Ekstrüzyonu 29 Levha/Film Ekstrüzyonu 30 15
Şişirmeli Film Ekstrüzyonu 31 Şişirmeli Film Ekstrüzyonu 32 16
Şişirmeli Filmle Poşet Üretimi 33 Ekstrüzyonla Şişirme Kalıplama 34 17
Ekstrüzyonla Şişirme Kalıplama 35 Germeli Şişirme Kalıplama 36 18
Ekstrüzyonla Şişirme Kalıplama 37 Hammadde: PET 38 PET (Polietilen Teraftalat): Plastik fabrikasyonuna uygun, imalatı ve geri dönüşümü kolay, asit ve petrol türevlerine karşı direnci yüksek, orta sertlikte, yarısaydam bir termoplastik çeşididir. En yaygın olarak kullanıldığı alan ambalaj sektörüdür. Yoğunluğu: 19 kg/m 3 Kalori Değeri: 11000 k-cal/kg Erime Noktası: 235-260 C 19
PET Uygulama Alanları 39 PET Kalıbının Yapısı 40 20
TPU Taban Kalıplama 41 TPU Taban Kalıplama 42 21
TPU Taban Kalıplama 43 TPU Taban Kalıplama 44 Ürün yüzeyinde kabarcık ve akış izleri oluşmaması için nem oranının % 0,05 ten az olması gerekir. Bu nedenle, 80-110 o C de 1-3 saat kurutma yapılmalıdır. 22
TPU Taban Kalıplama 45 TPU Taban Kalıplama: Enjeksiyon Ünitesi 46 23
Cam Kalıbı Örnekleri 47 Cam Kalıbı Örnekleri 48 24
Cam Kalıbı Örnekleri 49 KAYNAKLAR 50 [1] Turaçlı, H.P., Enjeksiyon Kalıpları İmalatı, Pagev Yayınları, 2000. [2] Turaçlı, H.P., Enjeksiyoncunun El Kitabı, Pagev Yayınları, 1999. [3] Turaçlı, H.P., Enjeksiyon Hataları ve Çözümleri, Pagev Yayınları, 1999. [4] Akyüz, Ö.F., Plastikler ve Plastik Enjeksiyon Teknolojisine Giriş, Pagev Yayınları, 2001 [5] Şafak, D., Plastik Enjeksiyon Kalıp Tasarımlarının İncelenmesi ve Uygulamalı Tasarım Örneği, İTÜ-FBE, Yüksek Lisans Tezi, 2001. [6] Bucaklıgil, C., Plastik Kalıp Tasarım Esasları ve Uygulamalı Kalıp Tasarım Örneği, İTÜ-FBE, Yüksek Lisans Tezi, 1999. [7] Rees, H., Mold Engineering, Hanser, 1995. [8] Dubois, J.H., Pribble, W.I., Plastics Mold Engineering Handbook, 1987 [9] Uzun, İ., Erişkin, Y., Hacim Kalıpçılığı, MEB Yayınları, 1984. [10] Lee, N.C., Blow Molding Design Guide, Hanser, 1998. [11] Johannaber, F., Injection Molding Machines, Hanser, 1985. [12] Savaşçı, Ö.T., Uyanık, N., Akovalı, G., Ana Hatları İle Plastikler ve Plastik Teknolojisi, Pagev Yayınları, 2002. [13] http://www.umgabs.co.jp/en/index.htm [14] www.paralleldesign.com [15] www.megeb.gov.tr [16] Mert Plastik [17] Beyazay Kalıp Sanayii ve Ticaret Ltd. Şti. [18] Dalgıç Kalıp Sanayi. 25