T.C MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖZEL EGE İ.Ö.O. YILLIK PROJE ÇALIŞMASI İZMİR İN KURTULUŞU ANITLAR İZMİR DE ATATÜRK EVLERİ HAZIRLAYANLAR Bekircan BİRKOÇAK Berk BURALI Fırat ONKAR Kemal AKSOY Mehmet Ali TOKER Rehber Öğretmen: Müjgan DEMİR Mart, 2003/İZMİR
İÇİNDEKİLER 1- Teşekkür....1 2- Önsöz...2 3- İzmir in Kara Günleri...3 4- İzmir in Kurtuluş Günü,Mustafa Kemal in İzmir e girişi...4 5- İzmir in Kurtuluşu......5 6- Mustafa Kemal in İzmir e Gelişleri...5,6,7 7- İzmir in Yeri ve Önemi...7 8- Anıtlar Belkahve ve Atatürk Anıtı, Hasan Tahsin,İlk kurşun Anıtı, Atatürkl Anıtı,Dokuz Eylül Anıtı,Zübeyde Hanım Mezarı...8,9 9- İzmir deatatürk Evleri- Karşıyaka Evi Uşaklıgil Konağı...9 10- Uşakizade Latife Hanım Köşkü...10 11-İzmir Atatürk Müzesi...10 12- Sonuç.....11 13- Kaynakça....12 14-Resim Kaynakçası...13 1
TEŞEKKÜR Bu projeyi bize hazırlama olanağı veren Özel Ege İlk Öğretim Okuluna, rehber öğretmenimiz Müjgan Demir e ve ailelerimize teşekkür ederiz. 2
ÖNSÖZ İzmir, Türk Kurtuluş Savaşı nın simgesi olmuş bir kenttir. Milli Mücadele, İzmir in 15 Mayıs 1919 da işgali ile başlamış ve 9 Eylül 1922 de İzmir de kesin biçimde sonuçlanmıştır. Bizler, yalnızca 9 Eylül günleri değil, yılın her günü, 9 Eylül heyecanı ile dopdolu olarak yurdumuza sevgimizi yüreklerimizin en derin köşesinden tekrarlamaktan büyük gurur duyarız. 3
İZMİR İN KARA GÜNLERİ 15 Mayıs sabahı Yunan askeri İzmir de karaya çıktı. İzmir metropoliti tarafından takdis edilen işgal kuvvetleri halkı tahrik edici hareket ve hakaretlerde bulundular. Yunan işgaline dayanamayan onurlu bir gazeteci, kahraman bir milli kurtuluşçu Hasan Tahsin(Osman Nevres), Konak ta Ankara Palas önünde Vilayet bina sına Yunan bayrağını çekmek için gelen birliğe ilk kurşunları sıktı. Bu kurşunlar birçok işgalci askeri devirmekle kalmadı, Ege de başlayacak ve bütün Anadolu yu saracak olan milli mücadelenin ilk kıvılcımları da oldu. İşgalciler Hasan Tahsin i orada şehit ettiler. Bundan sonra işgal kuvvetleri halka zulüm ve katliam yapmaya başladılar. Yunan askerlerinin İzmir de karaya çıktıkları gün Mustafa Kemal, milli hakimiyete dayanan kayıtsız şartsız bağımsız bir Türk Devleti kurma ve İstiklal Savaş'ına başlamak amacıyla İstanbul dan Samsun a hareket etti. 19 Mayıs 1919 da Samsun a ayak bastı. Mustafa Kemal 23 Nisan 1920 de Ankara da Millet Meclisi ni topladı. Bütün Anadolu da emperyalizme karşı mücadele gelişti. Anadolu nun içlerine saldırıya geçen Yunanlılar, 6 Ocak 1921 de I. İnönü de, 1Nisan 1921 de II.İnönü de İsmet İnönü nün başkomutanlığındakı ordular tarafından durduruldular. 12 Haziran 1921 günü öğleden sonra Kral Konstantin İzmir e büyük bir törenle geldi. Yunanlılar artık Ege yi Yunanistan ın bir parçası olarak görüyorlardı. Yunan ordusu Temmuz 1921 de Bursa ve Uşak cephelerinde saldırıya geçti. 13 Temmuz da Afyon, 17 Temmuz da Kütahya nın alınması ile Kral,''Ankara Fatihi'' ünvanını kazanmak hayaline kapıldı. Düşmanın sevinci birkaç hafta sonra Sakarya Meydan Savaşı ndaki yenilgisi ile son buldu. Yunan ordusu geri çekildi ve Kral Konstantin törensiz Atina ya döndü. Artık kesin hesaplaşma için hazırlanılıyordu. Ordularımız bir yıl hazırlandıktan sonra 26 Ağustos 1922 de Büyük Taarruz u başlattı. Dört gün sonra 30 Ağustos 1922 de Yunan ordusu kesin yenilgiye uğurlatıldı ve Yunanlılar kaçmaya başladı. Kuvvetlerimiz İzmir istikametinde düşmanı takip ederek 9 Eylül 1922 de İzmir e girdi. 4
İZMİR İN KURTULUŞ GÜNÜ MUSTAFA KEMAL İN İZMİR E GİRİŞİ Ordumuz Dumlupınar da düşmanı önüne katmiş ilerliyordu. Uşak üzerinden Alaşehir, Salihli ve Turgutlu ya 8 Eylül 1922 de gelen Başkomutan Mustafa Kemal Paşa burada konaklayarak komutanları ile ertesi günkü İzmir işgalini planladı. 8. Piyade Tümeni Kumandanı olarak Albay Kazım Bey ile 1. Kolordu Kumandanı olarak İzzettin Paşa yı tayin etti. 9 Eylül 1922 Cumartesi sabahı Bornova dan Kadifekale ye yönelen tümen Tuzluoğlu Fabrikası nda düşmanla çarpıştı. Oradan Kordon boyuna geçti. Yüzbaşı Şeref Bey Hükümet Konağına 1. Süvari Tümeni öncüsü Zeki Bey Kumandanlık Dairesine, Albay Reşat Bey Kadifekale ye bayrağımızı çektiler. Savaş alanı bir yer değildi. Şehrin her yönünden silah sesleri geliyordu. Mustafa Kemal Paşa; Komutanları, Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşa, Batı Cepesi Kumandanı İsmet ( İnönü) Paşa, 1. Ordu Kumandanı Nurettin Paşa ile Bornova ya girmeden önce Belkahve den harekatı izliyordu. Kadifekale de dalgalanan Türk Bayrağı nı bir incir ağacı altından dürbünle seyretti. Bütün körfez görünüyordu. Mustafa Kemal Paşa ortalık kararıncaya kadar Belkahve de kaldı. Düşman kuvvetlerine ait donanmalar hâlâ duruyordu. Geceyi Nif (Kemalpaşa) kasabasında sonsuz minnet ve hayranlık duyguları içinde olan bu yerin sakinleriyle geçirdi. 10 Eylül 1922 Pazar günü sabahı İzmir e gelerek doğruca Vilayet Konağına gitti. Sokaklar hınca hınç doluydu. Genç, ihtiyar, kadın, erkek, çoluk çocuk alkış sesleri içinde, sevinç çığlık ve gözyaşları arasında kurtarıcılarını selamlıyordu. Her tarafta büyüklü küçüklü al bayraklar dalgalanıyordu. Şehrin çeşitli semtlerinden kısa arkalıklarla silah sesleri duyuluyordu. Ermeni mahallesinden bomba sesleri geliyordu. Şehir alınmış ama asayiş daha sağlanamamıştı. Konak Meydanı nda birikmiş halk, askerleri kırk yıllık dost gibi kucaklıyor, çiçek veriyordu. Mustafa Kemal Paşa öğleden sonraya kadar büyük devletlerin elçi ve konsoloslarıyla görüşmeler yaptı. Bir ara balkona çıkıp kendisini görmek isteyen halkı selamladı. Mustafa Kemal 9 Eylül 1922 de ordulara şu mesajı iletti: İlk verdiğim Akdeniz hedefine varmakta orduların gösterdiği gayret ve fedakârlığı hürmet ve takdirle anarım. 5
İZMİR İN KURTULUŞU Türk Kurtuluş Savaşı nın 30 Ağustos 1922 de başlayan kesin ve son zaferleri Eylül ayı içinde birbirini kovalayarak İzmir e doğru ilerler. Bu bakımdan Eylül ayını Ulusal Kurtuluş Ayı tanımına getirebiliriz. 30 Ağustos ile İzmir in Türk Bayrağı na kavuştuğu 9 Eylül arası sadece 10 gündür. Pençe pençe bir boğuşma sonucu Dumlupınar dan bir zaferle ayrılan Türk Ordusu düşmanın peşine düşerek amansız bir kovalamaca sonucu 9 Eylül sabahı Belkahve sırtlarına ulaşmıştır. İzmir in kurtuluşu Ege nin kurtuluşudur.türk halkının Kuva-yi Milliye si ile düzenli orduları ile Ege yi özgürlüğüne kavuştururken tüm ulusun özgürlüğünü de getirmekte ve de Cumhuriyet Türkiye sinin kuruluşunu müjdelemektedir. 9 Eylül de İzmir düşman işgalinden kurtarılmıştır. Bu kurtuluş heyecanı her Eylül ayında İzmir in tüm il ve ilçelerini sarar. Her yöre kendi imkanları içinde bir tören yürüyüşünün etrafında halkalaşan ve günün anlamını belirten konuşmalar içeren etkinlikleri yaşar. Her törende halkımızın gözleri, Kurtuluş Savaşı nın yaşlı gazileri Kuva-yi Milliye cilerimizin üzerinde gezinir ve gözler bu savaş kahramanlarımızı öpücüklere boğar. Tarihimizin en parlak sayfalarını süsleyen bu kurtuluşlar zinciri Anadolu da emparyalizme karşı Mustafa Kemal Atatürk ün önderliğinde kükreyen bir mazlum ulusun ordusunun Zafer Yürüyüşü ile sağlanmıştır. MUSTAFA KEMAL İN İZMİR E GELİŞLERİ Harbiye yi 1902 de bitiren Mustafa Kemal, 1905 te yüzbaşı olarak 24 yaşında Harp Akademisinden mezun oldu. İstanbul daki bazı okul arkadaşlarıyla yasak kitapları okumaktan ve bir grup oluşturmaktan dolayı tutuklandı. Aylarca süren sorgularından sonra kolay dönemeyecekleri bir yere sürülmek şartıyla affedildiler. 5. Ordu emrinde görev yapmak üzere Ali Fuat la birlikte Şam a giderken 1905 te İzmir den geçtiler. Eylül 1907 de Şam dan Manastır a 3. Ordu Kurmaylığ ına nakli olduğu zaman yine İzmir den geçti. Osmanlı ordusunun bir subayı olmaktan çıkıp milli mücadelenin önderi olarak 30 Ağustos 1922 zaferinden sonra ordunun başında 10 Eylül 1922 de İzmir in kurtuluşu için geldi. 29 Eylül 1922 ye kadar 19 gün burada kaldı. 26 Ocak 1923 te annesinin vefatını takiben gelişinde kabrini ziyaret etti. Bu gelişinde Uşakizade Muammer Bey in kızı Latife Hanım ile 29 Ocak 1924 te evlendi. 6
5 Şubat ta İzmir den hareket ederek Akhisar a gitti. 7 Şubat ta Balıkesir ve 9 Şubat ta Edremit te bulunarak 10 Şubat'ta tekrar İzmir e döndü. İktisat Kongresi nin yoğun çalışmalarını takiben 17 Şubat ta kongre yapıldı ve 18 Şubat ta da Ankara ya hareket etti. Böylece toplam 13 gün kaldı. 1 Ocak 1924 te İzmir e gelişinde Orduevindeki Harp Oyunlarının açılışında bulundu ve bir hafta süreyle gösterileri izledikten sonra 23 Şubat ta Ankara ya hareket etti. Bu ziyareti 53 gün sürdü, bu sürede Göztepe deki köşkte kaldı. 10 Ekim 1925 te Manisa yoluyla İzmir e gelen Mustafa Kemal bu ziyaretinde askeri birlikleri ve okulları dolaştı. 15 Ekim de Konya ya doğru yola çıktı. Bu tarihte Latife Hanım dan ayrılmış olduğu için Birici Kordon daki Naim Palas ta dört gün kaldı. 14 Haziran 1926 da Bursa dan Balıkesir e geçen Mustafa Kemal, 15 Haziran da İzmir e hareket etmek üzereyken İzmir Valisi Kazım Dirik ten bir telgraf aldı. İzmir de kendisine karşı tertiplenen bir suikast teşebbüsünün meydana çıktığı bildiriliyor ve hareketinin tehiri rica ediliyordu. Buna rağmen 15 Haziran da Bursa dan yola çıktı 16 Haziran da İzmir de halk tarafından coşkun bir şekilde karşılandı. 30 Haziran da Çeşme ye İsmet Paşa ile geçmiş, 8 Temmuz da İzmir e dönmüştür. 9 Temmuz da da Ankara ya hareket eden Mustafa Kemal bu gelişinde Naim Palas ta İsmet Paşa ile beraber 15 gün kaldı. 27 Şubat 1930 da Ankara dan İzmir e ticaret sözleşmeleri ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere geldi. İzmir Belediyesi nin kendisine hediye ettiği Birinci Kordon daki evinde dört gün kalarak 5 Mart ta Antalya ya hareket etti. 27 Ocak 1931 de İzmir e gelişinde Cumhuriyet Halk Fırkası nın, Öğretmen Okullarının ve Ticaret Odasının çalışmalarını yakından izledi. 4 Şubat ta Nazilli ye gitti,oradan da Denizli ye ve Aydın a geçerek 8 Şubat ta İzmir e döndü. 10 Şubat ta Ege Vapuru ile Antalya ya gitti. Böylece 10 gün İzmir deki evinde kaldı. 30 Ocak 1933 te Atatürk Gülcemal Vapuru ile Antalya dan İzmir e geldi. Bornova da yeni yapılan Ziraat Mektebi ni ve Milli Kütüphane yi ziyaret etti. 4 Şubat ta Afyon a doğru yola çıktı.üç günlük bu gelişinde de yine evinde kalmıştır. 7 Nisan 1934 akşamı trenle Ankara dan İzmir istikametindeki askeri birlikleri teftiş için yola çıktı. Uşak ta Topçu Kıtası nın, Salihli de İstihkam Taburu nun ve Topçu Alayı nın teftişini takiben 8 Nisan da Manisa ya geldi.ertesi gün Menemen Piyade Alayını, Foça Müstakil Topçu Bataryası nı teftişten sonra vapurla 10 Nisan da İzmir e geldi. İzmir de 7
Gaziemir Piyade Alayı nı, Tayyare Topçu Bataryası nı ve Selçuk üzerinden Kuşadasi na giderek Süvari Alayı nı denetledikten sonra aynı akşam İzmir e döndü. 11 Nisan da Seferihisar ve Bornova daki askeri kuruluşlari denetlemiştir. Iktisadi ve Içtimai Ilimler Enstitüsü nün açılış törenini ve akşam da çocuk balosunu şereflendirdi. 13 Nisan da tetkik ve denetleme seyahatine devam etmek üzere Bergama istikamatinde yola çıktı. 22 Haziran 1934 te İran Şahı Rıza Pehlevi ile Uşak ta Topçu Kıtası nı ziyaretten sonra Manisa üzerinden İzmir e geldi ve Öğretmen Okulu ile Halk Evi ni ziyaret etti. Seydiköy civarındaki askeri manevrayı takiben 24 Haziran da Menemen üzerinden Balıkesir e hareket etti. Bu son ve en kısa ziyaretidir. İZMİR İN YERİ VE ÖNEMİ Tarihin ilk dönemlerinden beri onlarca uygarlığı konuk etmiş Ege nin incisi İzmir bugün ekonomik ve sosyal alanda Türkiye nin en önemli metropollerinden birisi olma konumunu sürdürmektedir. Türkiye nin üçüncü büyük kenti olan İzmir şehri 16.Yüzyıl dan itibaren Akdeniz ve Dünya ticaretinde önemli bir yer edinmeye başlamiştır. Cumhuriyetin ilanıyla beraber modern bir kent olma yoluna giren İzmir şehri her geçen gün bu özelliğini geliştirmektedir. Kendi adını taşıyan körfezi çevreleyen 30 km lik yay üzerinde gelişen ve bir ova ile bu sahil üzerindeki alçak tepelerde kurulmuş olan İzmir deniz ikliminin bütün özelliklerini gösterir. İzmir, sahip olduğu Türkiye ortalamasının üzerindeki okullaşma ve eğitim oranları ve yüksek standartlara sahip eğitim kurumlarıyla adeta bir eğitim üssüdür. İzmir, 21. yüzyılda taşıdığı potansiyeli daha da ileriye sıçratmaya hazır ve sadece Türkiye nin değil Akdeniz in bir numarası olmaya aday bir şehir konumundadır. 8
ANITLAR Anıt, hemen her uygarlığın ya da ulusun kendi tarihini ya da tarihinde olmuş olan anlamlı arzusunun bir ürünü olarak dikilir. Bu nedenledir ki her anıt kendi uygarlığının ve çağının, mimarı ve heykeltraşlık alanındaki en özgün, görkemli yapıtları arasında yer alır. BELKAHVE VE ATATÜRK ANITI Türk ordusunun Kurtuluş Savaşı nı noktaladığı 9 Eylül 1921 tarihinde büyük önder Atatürk ün harekatı izlediği bu alan İzmir Valiliğince düzenlenmiştir. Ülkenin en büyük Atatürk Anıtı olan bu anıt 16 metredir. Anıtın heykel traşı Profesör Doktor Tankut Okten dir. Bizler Türk tarihiyle ne kadar övünsek azdır. HASAN TAHSİN (?-1919) İLK KURŞUN ANITI - KONAK 15 Mayıs 1919 da İzmir e giren Yunan askerlerine ilk kurşunu sıkarak işgallere karşı silahlı direnişi başlatan Hasan Tahsin hemen oracıkta Yunanlılar tarafından şehit edildi. 1973 te İzmir Konak Meydanı nda Hasan Tahsin adına İlk Kurşun Anıt ı dikildi. ATATÜRK ANITI - PASAPORT Cumhuriyet alanında büyük önderimizin Ordular İlk Hedefiniz Akdeniz dir İleri komutunu taşıyan anıt 1933 yılında yapılmıştır. Atatürk ü üniforması ile ve bir at üzerinde tüm heybeti ile gösterir. DOKUZ EYLÜL ANITI İzmir in 1922 yılında kurtuluşu sırasında şehit düşen Türk askerleri için yapılmış olan anıt, Halkapınar semtinde bulunmaktadır 9
ZÜBEYDE HANIM MEZARI Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'ın mezarı anıt şeklinde 1940 yıında İzmir Belediyesi tarafından Karşıyaka semtine yaptırılmıştır. İZMİR'DE ATATÜRK EVLERİ KARŞIYAKA Yalı Caddesi ndeki 22 numaralı ev Karşıyaka Sahil Caddesi ndeki bu güzel evde Atatürk hiç kalmamış. Sadece orada onun şerefine görkemli bir balo verilmiş. Ondan sonra bu ev önce Halkevi, sonra Halk Eğitim Merkezi, Öğretmen Evi Lokali olarak kullanılmış. Bu kullanım devam ediyor. Bahçe içindeki bu bina üç katlı. Manzarası nefis ve Atamızın fotoğrafları ve de bir büstü ile süslenmiş. UŞAKLIGiL KONAĞI 1879 numaralı Sokak ta 31 numaralı Bina İzmir in ünlü evlerinden biri Atatürk bu eve ilk kez, İzmir de Latife Hanım ile evlendikten sonra, yanında Paşa arkadaşlarıyla birlikte geliyor. Bahçesinde bugün kocaman iki selvi ağacı var ki bunlar iki anıt ağaç olarak selamlanıyor. Çünkü bu ağaçları Mustafa Kemal ve eşi yeni evlendikleri günlerin birinde, birlikte kendi elleriyle dikmişler. Bu bina bugün tamire muhtaç bekliyor. Bütün semt sakinleri kararın uygulanma ve onarım başlayacağı günü umutla bekliyorlar. Bir uzman heyet, bu tarihi yapının restore edilerek, Anıtlar Kurulu ndan 17 kişilik bir grup belediye ve kaymakamlık görevlilerinin de hazır bulunduğu bir çalışmadan sonra binanın Karşiyaka Kültür Merkezi olarak onarılmasını kararlaştırılmıştır. 10
UŞAKİZADE LATİFE HANIM KÖŞKÜ Uşakizade Latife Hanim Köşkü, Uşakizade Muemmer Bey tarafından İzmir Göztepe'de 1860 yılında yaptırılmıştır. Bodrum dahil üç kat olan Köşk'ün bodrumda kiler ve görevli odaları ; birinci katta iki salon yemek odası bulunuyor. İkinci katta toplam altı oda yer alıyor. Gazi Mustafa Kemal Paşa ilk defa İzmir'in Kurtuluşunun altinci günü 14 Eylül 1922'de Uşakizade Latife Hanim Köşkü'ne gelmiştir. 15 gün kalan Gazi Köşkü Başkomutanlik Karargahi yapmıştır. Bu süreçte yerli ve yabancı birçok devlet adamı ve gazeteci, Köşk'te Muzaffer Başkomutani ziyaret etmiştir. 29 Ocak 1923'te Latife Hanım la Gazi Mustafa Kemal Paşa, Köşk'ün baş odasinda evlenirler.bu gelişinde Latife Hanım la Batı Anadolu'ya gezi yapan Gazi, Latife Hanım ı vatandaşlariyla taniştirir. Mustafa Kemal Atatürk, Köşk e 27 Temmuz 1924'te bu kez cumhurbaşkanı olarak gelir.gazi beş kez konuk oldugu Köşk'te toplam 91 gün kalmıştır. İZMİR ATATÜRK MÜZESİ Müze, Gündoğdu semtinde, Atatürk Caddesi üzerindedir. Bina, 1875-1880 yılları arasında ev olarak yaptırılmış, bir ara otel olarak işletilmiş, 1927 de İzmir Belediyesi evi hazineden satın alarak Atatürk e hediye etmiştir. Atatürk İzmir i ziyaretlerinde bu evde kalmıştır. Atatürk ün İzmir e gelişinin 19 yılına rastlayan 11 Eylül 1941 tarihinde müze, Atatürk İl Kütüphanesi ve İzmir Şehri Atatürk Müzesi, daha sonra ise restore ve tanzim edilerek Atatürk ve Etnografya Müzesi adını almış, müzedeki etnografik eserlerin yeni açılan Etnografya Müzesi ne taşınmasıyla yalnız Atatürk Müzesi olarak ziyaret edilmektedir. Müze, Osmanlı ve Şevanten mimari karışımdan meydana gelen Neo klasik tarzda bir yapıdır. Ön cephesinin ortasında 5 mermer basamaklı merdiven ve yarım daire kapısı vardır. Giriş kapısından zemin kat salonuna girilir. Yan odalara açılan kapılar ve nişler vardır. Taban ahşaptır. Tavanda kartonpiyerler ve göbek süsleri bulunmaktadır. Binanın çatısı Marsilya tiri kiremitli, ışıklık üstleri ise çinko kaplıdır. 11
SONUÇ Bu milletin evlatlarının fedakarlıkları, kahramanlıkları için ölçü bulunamaz. Bu vatan, çocuklarımızın ve torunlarımız için cennet yapılmaya layıktır 12
KAYNAKÇA Araz,N. Atatürk Evleri Uşakizade Köşkü ve Gazi Mustafa Kemal Paşa Aksoy,Y. (2000) 5000. Yılında İzmir Hamuroğlu,İ. (1979) Atatürk İzmir de ve İzmir Atatürk Müzesi İzmir İmer,C. Atatürk ten Seçkiler Okurer,M. (1970) İzmir Kurtuluş tan Kurtuluşa İzmir 13
RESİM KAYNAKÇASI Atatürk Müzesi Belkahve Atatürk Anıtı Karşıyaka Atatürk Evi Uşakizade Latife Hanım Köşkü. 14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24