AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 2006 dan 2012 ye Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Tarafından Gerçekleştirilen Psikososyal Müdahaleler

2006 dan 2012 ye Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Tarafından Gerçekleştirilen Psikososyal Müdahaleler I. Basım: Haziran 2012 ISBN: 978-605-5599-08-9 Bu yayının bütün hakları Türk Kızılayı na aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir; ancak kısmen ya da aynen hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. Hazırlayanlar : Eylen Şavur Meriç Gözden Sevil Yüksel Duygu Cantekin Gözde Altınel Gülden Sayılan Süleyman İleri

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 3 AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ (APHB) Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği (APHB), 16 Ağustos 2006 tarihinde Türkiye Kızılay Derneği, Türk Psikologlar Derneği, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği ve Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği arasında imzalanan bir protokol ile toplum psikolojisini olumsuz etkileyen afetler ve acil durumlarda psikososyal müdahalelerin yürütülmesi amacıyla kurulmuştur. Kurulduğu günden bu yana birçok ulusal ve uluslar arası insani yardım çalışmasında müdahalelerde bulunmuş, etkinlik ve eğitimler gerçekleştirmiştir. Sesinizi duyuyoruz 2006-2012

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 5 Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Afetlerin yarattığı olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması, normal yaşama geri dönüşün sağlanması, bireylerin desteklenmesi, başa çıkma kapasitelerinin arttırılması gibi pek çok psikososyal müdahale, ihtiyaç sahiplerinin olumsuz koşulları en az zararla atlatmalarını sağlamaktadır. Bu psikososyal müdahalelerin, afetten etkilenenlerin topluma yeniden entegrasyonuna yardımcı olması açısından önemli olduğu da şüphe götürmez bir gerçektir. Bilindiği üzere Türk Kızılayı, ulusal ve uluslararası alanda pek çok insani yardım çalışması yürütmektedir. Bu çalışmaları yürütürken, kaynakları etkili ve doğru kullanabilmek oldukça önemlidir. Afetlerde ihtiyaçlar sonsuz, kaynaklar ise sınırlıdır. Bu noktadan hareketle Türk Kızılayı, alanında uzman derneklerin gücünden destek almış ve 2000 li yılların başlarından bu yana birlikte çalıştığı derneklerle çıktığı yolda, psikososyal müdahalelere verdiği önem ve bu anlamda yürüttüğü çalışmalar ile kamuoyunun takdirini kazanmıştır. 2006 yılında imzalanan bir protokol ile, işbirliği alanları ve kuruluşların yetki ve sorumlulukları belirlenen Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği, o günden bu yana, yurt içinde ve yurtdışında meydana gelen afetlerde üstlendiği misyonu başarıyla yerine getirmiştir. Türk Kızılayı sekretaryası olarak; Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği kapsamındaki derneklere ve emeği geçen tüm gönüllülere içtenlikle teşekkür eder ve Türk Kızılayı ailesi olarak APHB içinde yer almaktan ve sekretaryasını yürütmekten mutluluk duyduğumuzu bir kez daha belirtmek isterim. Sevgi ve Saygılarımla Ahmet Lütfi AKAR Türk Kızılayı Genel Başkanı

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 7 AFETLERDE BİR BİRLİK Ülkemiz için önemli bir sorun olan afetlere yönelik olarak sürdürülen psikososyal çalışmaların işbirliği içinde yürütülmesi amacından doğan Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği günümüzde güçlü bir birlik halini almış ve ulusal ve uluslararası alanda önemli hizmetler sunmaya başlamıştır. Biz Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği olarak böyle bir oluşumun içinde olmaktan ve çalışmalara katkıda bulunmaktan dolayı onur duymaktayız. Dileriz ki hem ülkemizde hem de dünyada doğal afetlerden ve acil durumlardan etkilenen çocuk ve gençler korunur ve geleceğe umutla bakarlar. Bu dileğimizi gerçekleştirmek için derneğimiz APHB ile işbirliğini sürdürmeye devam edecektir. APHB nin kuruluşundan itibaren çalışan tüm meslek örgütlerine sonsuz teşekkürlerimizi sunarız. Doç. Dr. Işık KARAKAYA Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği

8 AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI BİRLİK Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği olarak; 2005 Kasım ayında Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği ni kurmak amacıyla başladığımız bu yolculukta Türkiye Kızılay Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Türk Psikologlar Derneği, Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği ve Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği ile dayanışma, paylaşma, özveri ve birlikte üretmek adına ekip çalışmasını gerçekleştirdik. Afetlerde psikososyal hizmetler alanında, Avrupa da bir başka örneği olmayan ve bugüne kadar birlikte gerçekleştirdiğimiz tüm psikososyal çalışmaları içeren operasyonlarda emeği geçen sosyal hizmet uzmanlarına, psikiyatristlere, çocuk ve genç psikiyatristlerine, psikologlara, psikolojik danışmanlara ve tüm Türk Kızılayı çalışanlarına teşekkür ederim. Sevgi ve saygılarımla Birlik ruhunun devamını dilerim. Murat ALTUĞGİL Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Genel Başkanı

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 9 RUHSAL TRAVMA, AFET PSİKİYATRİSİ ÇALIŞMA BİRİMİ VE TÜRKİYE NİN AFET DENEYİMİ Türkiye Psikiyatri Derneği (TPD), Psikiyatri Asistanları ve Uzmanları Derneği nin (PAUD) öncülüğünde, Türk Nöropsikiyatri Derneği, Türkiye Sinir ve Ruh Sağlığı Derneği ve İzmir Psikiyatri Derneği nin önemli katkıları ile 17 Haziran 1995 yılında kurulmuştur.tpd nin kuruluş öncesi çalışmaları 1990 yılında başlamıştır. TPD nin temel mottosu bilim, etik ve dayanışmadır. Kuruluşundan bugüne ulusal ve uluslar arası alanda pekçok gelişme, etkinlik ve uygulamaya katkı vermiştir. Ülkemizin bir afet ülkesi olduğu ve ülke olarak yeterince hazır olmadığımız gerçeği ile 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 Marmara Depremleri nde ne yazık ki acı bir şekilde karşı karşıya kalınmıştır. Depremin ilk aylarından bugüne kadar yapılan çalışmalar özellikle deprem sonrası gelişen ruhsal sorunların yaygınlığına dikkat çekmektedir. Bu sarsıcı etki, çok çeşitli olumsuzlukları beraberinde getirmekle birlikte, toplumun ruh sağlığına, ruh sağlığı uzmanları ve sağlık çalışanlarının da mesleklerine bakışını olumlu yönde değiştirmiştir. 17 Ağustos tan sonra ruhsal travma ve afet çalışmalarında önemli bir bilgi ve deneyim artışı sağlanmıştır. Bu bilgi ve deneyim kuruluşundan itibaren bilim, etik ve dayanışma ilkeleri ile çalışmalarını sürdüren Türkiye Psikiyatri Derneği ne Ruhsal Travma ve Afet Psikiyatrisi Çalışma Birimi nin temellerinin oluşması şeklinde yansımıştır. Yine, 1999 Marmara Depremlerinden sonra sağlık ve psikososyal hizmetlerin dağınık, karışık ve düzensiz olması, müdahalelerde tekrarlar veya boşluklar belirmesi; psikososyal alanda oluşturulan hizmetlerin sürekliliğinin sağlanamaması; hizmetlerin sürekliliğini sağlayacak bilgi ve deneyim yeterliliğinin oluşturulamaması ruh sağlığı çalışanlarını bu eksikliklerin nasıl giderileceği arayışı içerisine girmesi şeklinde sonuçlanmış ve böylelikle 2006 yılında oluşumunu tamamlayacak olan Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği nin temelleri atılmıştır. 2006 yılında imzalanan protokol sonrasında APHB üyesi diğer beş dernek ile birlikte birçok afet ve travmatik olayda müdahalede bulunulmuş, bugüne kadar ülkemizde gerçekleşen en geniş kapsamlı psikososyal müdahalenin yapıldığı Van Depremi nde ise 17 Ağustos Marmara Depremleri nden bu yana ruh sağlığı alanında büyük mesafelerin alındığını görmek hepimiz için sevindirici olmuştur. Prof Dr Tamer Aker Dr. Feyza Çelik Türkiye Psikiyatri Derneği

10 AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI AFETLERDE ÇALIŞMAK 1999 Depreminde yaşadığımız şoku ve çaresizliği hatırlıyorum. Tam 5 gün bölgeye gidebilmek için uğraşmış, sonunda UNICEF in ekibine dahil olmuş ve askeri bir uçak ile bölgeye gidebilmiştik. Orada da kurtarma ve sağlık ekiplerinin nasıl canla başla çalıştığına şahit olmuş ve Türk Psikologlar Derneği olarak nasıl yardımcı olabileceğimize ilişkin planlar yapmıştık. Dernek olarak Nail Şahin başkanlığında derhal seferber olmuş ve yaklaşık 4 ay düzenli olarak meslektaşlarımızı yollayarak bölgede yaraları sarmaya destek olmuştuk Yurdumuz; gerek doğal gerekse insan eliyle oluşturulan afetler konusunda çok zengin ve artık her seferinde çaresizlik yaşamıyoruz. 2006 dan bu yana APHB olarak çok sayıda afet ve travmatik olaya birlikte müdahale ettik. Ancak APHB nin tam anlamıyla kurumsallaştığını gösteren çalışma, gerçekleştirdiğimiz Van Depremi çalışması oldu. Deprem haberini ilk duyduğumda artık ne yapacağız gibi bir duyguyu hiç hissetmedim bile. Dernek merkezindeyken Kızılay ekibinden hocam gidiyoruz telefonu geldi ve 3 saat sonra UMKE ekibinin olduğu askeri kargo uçağıyla Van a indik. O gece Kızılay ekibi ve Vanlılarla birlikte güçlü artçıları yaşadık ve hep ne yapabiliriz diye düşündük. Bu arada Kızılay ve UMKE ekiplerinin nasıl çalıştığını gördüm ve hayran oldum. APHB ekibi ertesi gün indiğinde psikososyal müdahaleye hazırdık. Orada geçirdiğim o hafta ekip çalışmasının ve neler yapabileceğimizin bir göstergesiydi. Yaşanan tüm sıkıntılara ve sorunlara rağmen Van Depremi Psikososyal Müdahalesi ve sonrasındaki Çalıştay, artık APHB olarak ne kadar kurumsallaştığımızı gösterdi. APHB çalışmalarının daha kurumsallaşacağına inanıyorum. Avrupa da hatta dünyada bir ilk olan bu çalışma, hem Birliğin bir üyesi olarak, hem bir psikolog olarak hem de Dernek olarak bize çok şey katmıştır. Umarım afetlerde çalışmak zorunda kalmayız ama kalırsak da güvenimiz tam. Yalnız olmadığımızı biliyoruz ve hem kendim hem meslektaşlarım adına her zaman katkıda bulunmaya hazırız diyorum. Dr. Nedret ÖZTAN Türk Psikologlar Derneği

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 11 AFETLERDE PSİKOSOYAL HİZMETLER BİRLİĞİ Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği; 2900 üyesi, 15 şubesi ile, psikolojik danışma alanında örgütlü, güçlü bir meslek derneğidir. Türkiye de 54 üniversitede lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde psikolojik danışmanlık eğitimi verilmektedir. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği, psikolojik danışmanlık mesleğini, geleceğe taşırken, toplumu derinden etkileyen afet ve kriz durumları ile de yakından ilgilenmektedir. Üyelerini afet ve kriz durumlarına müdahale konusunda hem akademik olarak hem de uygulama alanında yetiştirmektedir. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği, kurulduğu günden beri, Türkiye de yaşanan afet ve kriz durumları, psikososyal destek çalışmalarında yer almıştır. Ulusal ve uluslararası kuruluşlarla birlikte okul temelli psiko-eğitim çalışmalarına, materyal hazırlama ve psikososyal destek çalışmalarına aktif olarak destek vermiş, bu çalışmaları geniş bir alanda yürütmüştür. Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliğinden önce, kendi bünyesinde yürüttüğü psikososyal destek çalışmalarını 2006 yılından itibaren, hem kendi bünyesinde hem de birliğin aktif bir üyesi olarak, ulusal ve uluslararası alanda sürdürmüştür. Afeti, afetten afete hatırladığımız bir süreçten, afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası çalışmaların planlandığı, müdahalenin de bu planlama çerçevesinde yapıldığı bir sürece katkı sunma çabamızı sürdüreceğiz. Psikolojik danışma camiası olarak, birlik üyesi derneklerle birlikte çalışmaktan duyduğumuz memnuniyeti belirtir, saygılar sunarız. Prof. Dr. Tuncay ERGENE Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Genel Başkanı

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 13 GİRİŞ Psikososyal hizmetler; afetlerden sonra ortaya çıkabilecek psikolojik uyumsuzluk ve bozuklukların önlenmesi, bozulan aile ve toplum ilişkilerinin yeniden kurulması ve geliştirilmesi, etkilenenlerin normal yaşantılarına geri dönmeleri sürecinde kendi kapasitelerini fark etmeleri, güçlendirilmeleri ve ileride ortaya çıkması olası afet ve sorunlarla başa çıkma becerilerinin arttırılması amacıyla, afet döngüsünün her aşamasında (acil yardım, iyileştirme, geliştirme, zarar azaltma ve hazırlık) düzenlenen çok disiplinli hizmetler bütünüdür. Afetlerde ve olağan dönemde psikososyal hizmetlere gereksinim duyan kişi ve grupların ihtiyaçlarının en etkili biçimde karşılanabilmesi amacıyla 16 Ağustos 2006 tarihinde Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Türk Kızılayı, Türk Psikologlar Derneği ve Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği tarafından Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği (APHB) adıyla bir protokol imzalanmıştır. APHB; ulusal ve uluslararası alanda meydana gelen afetlerde daha etkin bir müdahalenin gerçekleştirilebilmesini, afetlerde işbirliği ile sağlamayı hedeflemektedir. Bu almanağın afet öncesi, sırası ve sonrasında ulusal ve uluslararası alanda gerçekleştirilen pek çok insani yardım çalışmalarına ve psikososyal müdahalelere ışık tutacağı düşünülmektedir.

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 15 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM: Tanımlar 17 Afet ve Acil Durum Kavramı 17 Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği (APHB) 17 APHB Kuruluş 18 APHB Ulusal ve Bölgesel Yapılanma 18 APHB İşleyiş 19 Afetlerde Psikososyal Hizmetler (Müdahaleler) 21 Afet Sonrası Psikososyal Müdahalelerde Temel Aşamalar 21 2. BÖLÜM: Faaliyetler 29 İnsani Yardım Çalışmaları 30 Yurtdışında Meydana Gelen Afetler ve Gerçekleştirilen Psikososyal Faaliyetler 30 Yurtiçinde Meydana Gelen Afetler ve Gerçekleştirilen Psikososyal Faaliyetler 36 3. BÖLÜM: Projeler, Eğitimler, Bilimsel Çalışmalar ve Toplantılar 55 Etkinlikler 55 Çalıştaylar 56 Toplantılar 57 Eğitimler 58 4. BÖLÜM: Ekler 59

1. BÖLÜM 17 AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI Afet ve Acil Durum Kavramı Afet; insanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen ve etkilenen topluluğun kendi imkân ve kaynaklarını kullanarak üstesinden gelemeyeceği, doğal veya insan kökenli olaylardır. Afet olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçlardır. Acil durum; insan hayatı, refahı, mülk ve çevre açısından doğrudan tehdit oluşturan, maruz kalan topluluğun kendi imkânlarıyla başa çıkabildiği durumu ifade eder. APHB kurulduğu günden bu yana farklı tür ve nitelikte ulusal ve uluslar arası çok sayıda afet ve acil duruma müdahale etmiştir. Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği (APHB), Türkiye Kızılay Derneği, Türk Psikologlar Derneği, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği ve Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği arasında 16 Ağustos 2006 tarihinde imzalanan bir TANIMLAR

18 AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI TANIMLAR protokol ile afetler ve kriz durumlarında psikososyal müdahalelerin yürütülmesinde tarafların sorumluluklarını ve işbirliği ile ilgili esasları düzenlemek amacıyla kurulmuştur. APHB protokolü, afetlerin psikososyal etkilerinin azaltılması konusunda afet öncesi, sırası ve sonrasında yürütülecek psikososyal faaliyetler ile ilgili işbirliğinin yapılması sağlanarak, ulusal boyutta psikososyal anlamda ortak bir müdahale mantığı geliştirerek, ulusal ve uluslararası alanda meydana gelen afetlere daha etkili müdahale edebilmek amacıyla işbirliği konularını, çalışma esas ve usullerini içermektedir. APHB protokolü için Ek1 e bakınız. APHB nin Kuruluşu 26 Aralık 2004 tarihinde Endonezya nın Sumatra Adası açıklarında meydana gelen Güney Asya depreminin hemen ardından Türk Kızılayı nın bölgeye yardımları başlamıştır. Bu depremde diğer sivil toplum kuruluşları ile işbirliğine gidilerek, sağlık hizmetlerine destek vermek amacıyla Türk Tabipler Derneği nden, psikososyal destek hizmetlerine destek vermek amacıyla Türkiye Psikiyatri Derneği nden ve Türk Psikologlar Derneği nden uzmanlar bölgeye davet edilmiştir. Güney Asya afeti sırasında çalışmaları yürüten Sivil Toplum Kuruluşları ile bir protokol imzalanarak yürütülen çalışmaların şeklinin belirlenmesine karar verilmiş ve 11 Haziran 2005 tarihinde Türkiye Kızılay Derneği, Türk Psikologlar Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Türk Tabipler Birliği, İstanbul ODTÜ Mezunları Derneği ile Ankara ODTÜ Mezunları Derneği temsilcilerinin katılımıyla Ulusal ve Uluslararası Afet Yönetiminde Türk Sivil Toplum Kuruluşları İşbirliği Protokolü imzalanmıştır. Bu protokolün ek protokolü olarak Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Protokolü hazırlık çalışmaları başlamıştır. 8 Ekim 2005 te Pakistan da meydana gelen depremin ardından, bölgede yürütülen Türk Kızılayı Psikososyal Destek Çalışmaları üzerinde de durularak çalışmalara verilecek desteğin şekli belirlenmiştir. Nisan 2006 da Türk Psikologlar Derneği nden 2 klinik psikolog ve Türkiye Psikiyatri Derneği nden 2 psikiyatrist tarafından çalışmaların yürütüldüğü İslamabad ve Muzaffarabad şehirlerinde, alanda çalışan yerel ruh sağlığı uzmanı toplam 76 kişiye 5 günlük travma eğitimleri verilmiştir. 11 Haziran 2005 tarihinde Ulusal ve Uluslararası Afet Yönetiminde Türk Sivil Toplum Kuruluşları İşbirliği Protokolü nün ek protokolü olan Afetlerde Psikososyal Hizmetler Birliği Protokolü tüm derneklerin temsilcilerinin katılımıyla 16.08.2006 tarihinde imzalanmıştır. APHB nin Ulusal ve Bölgesel Yapılanması APHB ulusal ve bölgesel yapılanması içinde, ulusal çapta ve genel merkezler düzeyinde yapılacak çalışmaların karar organı Yürütme Kurulu dur. Yürütme Kurulu üye derneklerin her birinden en az 2 genel merkez temsilcisinin katılımı ile oluşur. Yürütme Kurulu nun çalışmaları Genel Sekretarya tarafından düzenlenir. Birlik çalışmalarının tamamı Yürütme Kurulu nda oylanır ve onaylanır. APHB çalışmalarının bölgesel düzeyde yürütülmesinden ise Bölge Komiteleri sorumludur. Bu komitelerin sekretarya işlemleri Bölge Sekretaryaları tarafından yürütülür. Bölge komiteleri üye derneklerin her birinden en az 1 Bölge Temsilcisi nin katılımıyla oluşur. Bununla birlikte derneklerin kapasiteleri ölçüsünde 81 ilde il temsilcileri öngörülmüştür. Bölge temsilciliği için o bölgede bulunan illerden birinin temsilcisine gö-

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 19 rev verilebileceği gibi ayrıca bölge temsilcisi de seçilebilir. APHB kapsamında her düzeyde (Türkiye geneli, bölge, il) temsilciler, derneklerin kendileri tarafından belirlenir. APHB nin İşleyişi APHB organları olan Yürütme Kurulu, Bölge Komiteleri, Genel Sekretarya ve Bölge Sekretaryalarının kuruluş ve görevleri ile her düzeyde (genel merkez, bölge ve il) temsilcinin görevleri İşleyiş Yönergesi (Ek 2) nde tanımlanmıştır. Yönergeye göre; Genel Sekretarya APHB çalışmalarının ulusal ve uluslararası çapta düzenlenmesinden ve koordinasyonundan sorumlu organı, Yürütme Kurulu APHB nin ulusal ve uluslararası çalışmalarına karar veren, planlayan, yürütülmesini sağlayan ve Genel Merkez Temsilcilerinden oluşan kurulu, Genel Merkez Temsilcisi (Yürütme Kurulu Temsilcisi) Üye derneklerden her birinin Genel Merkez Yürütme Kurulu nda temsil edilmesini sağlayacak kişileri, Bölge Sekretaryası APHB nin bölgesel organizasyonu ve koordinasyonundan sorumlu olan organı, Bölge Komitesi APHB nin bölgesel çalışmalarına karar veren, planlayan, yürütülmesini sağlayan ve bölge temsilcilerinden oluşan komiteyi, Bölge Temsilcisi Üye dernekler tarafından APHB Bölge Komitesi nde temsilen görevlendirilmiş dernek üyelerini, İl Temsilcisi Üye dernekler tarafından il düzeyinde temsilen görevlendirilmiş dernek üyelerini ifade etmektedir. APHB çalışmalarına ilişkin genel esaslar, uygulamalarda uyulması gereken etik ilkeler de İşleyiş Yönergesi içinde belirtilmektedir. İşleyiş Yönergesi Ek 2 de sunulmaktadır. Yönergeye göre APHB işleyiş modeli Şekil-1 de yer almaktadır. Sekreteryanın görevleri; Afet/acil durum haberlerini APHB genel sekretaryası adına Türk Kızılayı takip eder, Afet/acil durum haberleri Yürütme Kuruluna ve ilgili Bölge Komitesine bildirir, Sekreterya Yürütme Kurulunu (sms, e-mail, telefon yoluyla) göreve çağırır, Resmi makamlarla iletişimi sağlar ve görevlendirilecek temsilcilerin resmi izinlerini alır. Gönüllülerin barınma, yiyecek, her türlü fiziksel ihtiyaçları ve çalışma materyallerini ve ortamını sağlar. Yürütme Kurulunun görevleri: Yürütme kurulu APHB adına yapılacak afet/acil durum hazırlık, zarar azaltma, güçlendirme çalışmalarına karar verir, bu çalışmaları planlar ve organize eder, Bölge Komiteleri tarafından bu kapsamda planlanan çalışmalara ilişkin eşgüdümü sağlar, APHB müdahalesi gerekip gerekmediğine karar verir, İlgili Bölge Komitesini harekete geçirerek, durum, ihtiyaç ve kapasite değerlendirmesi yapar, Afet/acil durum müdahalesinde; Bölge Komite kararları ve çalışmalarını izler, gerektiğinde yönlendirir ve destek olur, çalışmaları değerlendirerek geri bildirimde bulunur, Yerel kapasitenin yetersiz olduğunun bildirildiği afet/acil durumlarda müdahale planı oluşturarak veya Bölge Komitesi tarafından oluşturulmuş plana dâhil olarak Bölge Komitesini insan kaynağı, malzeme, mali ve benzeri açılardan destekler. TANIMLAR

20 AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI Bölge Sekreteryasının görevleri; Bölge sekretaryaları afet/acil durum haberlerini takip eder, haberleri yerel temsilcilere ve Genel Sekretaryaya bildirir, Bölge Komitesini göreve çağırır, Durum ve ihtiyaç tespiti yapar ve bu tespiti Genel Sekretaryaya bildirir. Bölge Komitesi APHB nin yerel afet/acil durum hazırlık, zarar azaltma, güçlendirme çalışmalarına karar vererek bu çalışmaları planlar ve Yürütme Kurulu onayına sunar, çalışmaların sonuçlarını Genel Sekretaryaya bildirir, Afet/acil durum haberi alındığında; durum, ihtiyaç ve kapasite değerlendirmesi yapar, APHB müdahalesi gerekip gerekmediğine karar verir, durumu Genel Sekretaryaya bildirir, Şekil-1. APHB İşleyiş Modeli AFET Durum Değerlendirmesi (İhtiyaç Tespiti) İL TEMSİLCİSİ BÖLGE SEKRETERYASI Durum Değerlendirmesi (İhtiyaç Tespiti) BÖLGE KOMİTESİ GENEL SEKRETERYA Müdahale YÜRÜTME KURULU TANIMLAR İzleme - Değerlendirme

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 21 Afet/acil durumlarda yerel APHB müdahalesi yapılacak ise müdahalenin detaylarına karar vererek çalışmaları yürütür. APHB yerel kapasitesinin yetersiz kaldığı Afet/ acil durumlarda, durumu Genel Sekretaryaya bildirir, Bölge ve İl temsilcileri ise gerektiğinde kendi derneğinin bölgede/ilde bulunan diğer üyelerini de harekete geçirebilecek şekilde, 24 saat esasına uygun olarak hazır bulunur. Afetlerde Psikososyal Müdahaleler Afetlere maruz kalmak sadece doğrudan afetten etkilenenler için değil bütün toplum için ağır yükler ve sorunları beraberinde getirir. Psikososyal hizmetler bu yükler ve sorunların ortadan kaldırılması, toplumun yeniden inşa edilmesi, toplum kaynaklarının tekrar işler hale getirilmesi, birey ve toplum düzeyinde ilişkilerin kurulması/geliştirilmesi, etkilenen bireylerin ve onlara yardım eden çalışanların bir an önce normal yaşantılarına geri dönmeleri için desteklenmesi ve psikolojik uyumsuzlukların ya da bozuklukların ortaya çıkmasının önlenmesini içerir. Psikososyal hizmetler, etkilenen bireylerin ve toplulukların kendi kapasitelerini fark etmeleri ve güçlenmelerinin sağlanmasını, toplumda gelecekte ortaya çıkması muhtemel afet ve acil durumlarla başa çıkma/iyileşme/toparlanma becerilerinin arttırılmasını, yardım çalışanlarının desteklenmesini içeren ve afet döngüsünün her aşamasında yürütülen çok disiplinli hizmetler bütünüdür. Afet Sonrası Psikososyal Müdahalelerde Temel Aşamalar Afetlerden sonra toplumun ve bireylerin afetin etkileriyle baş etmesi, toparlanması ve yeniden normal yaşamlarına dönebilmeleri amacıyla, dernek temsilcileri Türk Kızılayı nın ekip başkanlığında ortak kararlarla koordineli hareket eder. Afetzedelere ve çalışanlara yönelik olarak aşağıdaki çalışmalar yürütülür. TANIMLAR

22 AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI İhtiyaç ve Kaynak Değerlendirmesi Afetler sonrasında yapılan ilk müdahale ihtiyaç ve kaynak değerlendirmesi çalışmasıdır. Bu değerlendirme aşağıda sıralanan maddeler ışığında yürütülmelidir; İhtiyaç tespiti çalışması etkilenen topluma en uygun ve fayda sağlayıcı yardımın ne olduğunun belirlenmesi, psikososyal hizmetlerin gerekli olup olmadığının değerlendirilmesi amacıyla yapılmalıdır. Mağdurların etkilenme dereceleri ve şekilleri, içinde bulundukları sorunlar ve ihtiyaçları, toplumda var olan kaynak kişi/ kurumlar, bunların çalışma şekilleri, var olan hizmetler ve sunuluş Bu bölümde psikososyal müdahaleler kapsamında yürütülen çalışmaların uygulama prensipleri ve yürütülen çalışmalar yer almaktadır. Sahada yapılan tüm çalışmalar bu bölümde aktarılan bilgiler doğrultusunda yürütülmüştür. Aktarılan bilgilerin uygulayıcılar için rehber nitelikte olması için paylaşılmıştır. TANIMLAR şekilleri önceden görev dağılımı yapılmış, organize olmuş ekiplerce belirlenmelidir. Elde edilen bilgiler rehberliğinde uygulanacak müdahale etkinliklerinin ana hatlarıyla oluşturulması, pratik formların kullanılması sağlanmalıdır. İhtiyaç Tespit Formu ile uzmanlar tarafından yapılan gözlemlere ve genel bilgilere dayanan ihtiyaç ve kaynak değerlendirmesi yapılabileceği gibi özele inen bir ihtiyaç ve kaynak değerlendirilmesi de yapılabilir. Hangi yöntemin kullanılacağı acil durumun niteliğine göre değişebilir. Eğer çok hızlı bir şekilde değerlendirme yapmak gerekiyorsa öncelikle genel bir ihtiyaç kaynak değerlendirmesi yapılması, ilerleyen zaman içinde detaylı uygulamalara gidilmesi benzer çalışmalarda uygun olacaktır. İhtiyaç tespiti çalışması müdahale boyunca devam eden bir çalışmadır. Olayın hemen ardından ilk 72 saat içinde, olay yerinde erken müdahaleler önem taşımaktadır. Bu devrede kişi kendisini ihmal edebilir, temel gereksinimlerini sağlayamayacak durumda olabilir. Ağır stres altındaki kişilerin duruma uyum sağlamaları ve zorluklara karşı kıt olan kaynakları kullanmalarının yollarını açmak önemli bir noktadır. Saptanabilen öncelikli fiziksel hedefler açık bir şekilde belirtilmelidir. Gereksinimlerin farkına varılması, bu gereksinimlerin giderilme yollarının belirlenmesi ve gereksinimlerin vaktinde giderildiğinin ortaya çıkarılması için merkezi bir koordinasyon sağlanmalıdır. Afetten daha çok etkilenen incinebilir grupların, çocuk, kadın, yaşlı gibi, ihtiyaçlarının detaylı tespiti, psikososyal hizmetlerin planlaması aşamasında önemlidir. İncinebilir grupların yanı sıra afet sonrası hastanede yatanlar, yara almayanlar, afete tanık olanlar, yakını ölenler, kaybolanlar, yardım çalışanları gibi etkilenenlerin ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmalıdır. Değerlendirme öncesi alanda çalışacak kişiler eğitilmeli, etik ilkeler konusunda uygulayıcılar önceden bilgilendirilmelidir. Kültüre ve geleneklere saygılı bir yaklaşımın benimsenmesi tüm müdahalelerde esas alınmalıdır.

AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI 23 Psikolojik İlk Yardım İhtiyaç ve kaynak değerlendirilmesi ile eş zamanlı ya da hemen ardından başlayan müdahale psikolojik ilk yardımdır. Psikolojik ilk yardım, kişilerin duygularını ve yaşadıklarını ifade etmelerine olanak sunarak rahatlamalarını sağlamayı ve acil durumlara yönelik psikolojik bilgilerin etkilenen kişilere iletilmesi aracılığıyla kişilerin yaşadıklarını ve hissettiklerini anlamlandırmalarına yardımcı olmayı hedefler. Psikolojik ilk yardım bireyler ve gruplara yapılan görüşmelerle uygulanabileceği gibi, destek broşürlerinin hazırlanıp dağıtılması, medya araçlarının kullanılması, forum, sempozyum gibi bilgilendirme toplantıları düzenlenmesi yollarıyla da uygulanabilir. Acil durumdan çok sayıda kişinin etkilendiği durumlarda bütün yolların kullanılması uygun olacaktır. Psikososyal destek çalışmalarında psikolojik bozukluklara belirgin vurgu yapılmaz; çözüm odaklı, etkilenen nüfusun tekrar güçlenmesi ve toparlanma becerilerine destek olunması, yerelden kontrol edilen ve devam ettirilen çalışmalara vurgu yapılması göz önünde bulundurulması gereken bir husustur. Psikolojik ilk yardımda amaç, bireylerin ve toplumun psikolojik ve sosyal işleyişinin onarılarak, toplumsal dengeye bir an önce dönüş sağlanmasıdır. Kişilerin içinde bulundukları durumu ve reaksiyonlarını anlamalarını sağlamak, seçeneklerini gözden geçirmelerine yardımcı olmak, duygusal destek sağlamak, kişiye yardımcı TANIMLAR

24 AFETLERDE PSİKOSOSYAL HİZMETLER BİRLİĞİ ALMANAĞI olabilecek kişi ve organizasyonlarla temas sağlamalarına yardımcı olmaktır. Yardım ve bilgilendirme, uygun zamanda, kişinin deneyim, eğitim, gelişme düzeyi gibi özellikleri göz önüne alınarak yapılmalıdır. Sosyal desteğin önemi unutulmamalıdır. Kişilerin kolay ulaşabileceği, bireylerin etiketlenmeden destek alabileceği ortamlar oluşturulmalıdır. Toplumu Harekete Geçirme Burada amaç; etkilenen toplumun ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla iç ve dış kaynaklardan yararlanarak sorunlara çözüm bulmak için bireylerin, ailelerin ve toplumların harekete geçirilmesini sağlamaktır. Bu kapsamda bireylerin sosyal işlevselliklerini arttırarak normalizasyon çalışmaları yapılmalı, gündelik hayatın rutinlerine dönüş için kolaylaştırıcı bir role sahip olunmalıdır. Travmatik olayın ardından bireylerin kaybettikleri güven ve kontrol algılarının yeniden yapılandırılması için kişilerin toparlanma çalışmasının parçası haline getirilmesi sağlanmalıdır. Toplumu harekete geçirmede temel felsefe bireyin kendi kendine yardım edebilme becerisini artırmaktır. kişilerin tedavi için bölgedeki uzman kişilere (psikolog/psikiyatrist), kurum-kuruluşlara (ruh sağlığı klinikleri, psikiyatri hastaneleri, hastanelerin psikiyatri klinikleri) yönlendirilmelidir. Ruh sağlığı çalışanlarının, sahada yaptıkları danışmanlık ve tespit görüşmelerinde beklenti düzeyini artırmadan, kısa, duygusal olarak destekleyici, yararlı ve dinamik bir ilişki kurmaları gerektiği unutulmamalıdır. Bu doğrultuda zaman zaman alışık olunan klinik görüşmeler ve çalışma tarzlarından farklı olarak görünebilirliği yüksek sosyal hizmet kapsamında çalışmalar yapılması gerekmektedir. Sürdürülebilir-Uzun Dönem Çalışmaların Planlanması Psikososyal müdahale çerçevesinde yapılan tüm çalışmalarda sürdürülebilirlik ve psikososyal kapasitenin geliştirilmesi söz konusudur. Bu projeler, etkilenen toplumun ihtiyaç ve sorunları doğrultusunda harekete geçmesine, başa çıkma kapasitenin gelişmesine, acil durum sonucunda kaybolan kontrol duygusunun yeniden sağlanmasına ve sorumluluk almaya imkân vermektedir. Bu tür projelerde gönüllüğün ve toplum katılımın desteklenmesi ve sürdürülebilirlik sağlanmasına dikkat edilmesi gerekir. TANIMLAR Sevk Etme ve Yönlendirme İhtiyaç/kaynak değerlendirmesi ve psikolojik ilk yardım müdahale süreçleri sırasında ciddi psikolojik veya psikiyatrik hizmete ihtiyacı olanlar (rahatsız edici, anormal davranışların ve bilişsel bozuklukların devam etmesi gibi) belirlenmeli ve bu Bilgi Merkezi Oluşturma Etkilenenlerin; sağlanan yardımlar, yardımlara ulaşma yolları ve etkilenenlerin içinde bulundukları zor durumla başa çıkmaları için gerekli diğer konular hakkında bilgi almalarını sağlayıcı, kolay erişilebilir noktalarda bilgi merkezleri oluşturulmalıdır. Daha geniş grupların bilgilendirilmesi ve