Obsesif-kompulsif bozukluğu olan hastalarda yanlıģ yorumlama, inançlar ve düģünce kontrol yöntemleri

Yorulmaz ve ark. 183 AraĢtırma / Original article Obsesif-kompulsif bozukluğu olan hastalarda yanlıģ yorumlama, inançlar ve düģünce kontrol yöntemleri Orçun YORULMAZ, 1 Gülbahar BAġTUĞ, 2 Verda TÜZER, 3 Erol GÖKA 4 ÖZET Amaç: Bilişsel-davranışçı model istem dışı deneyimlerin yanlış biçimde yorumlanmasının obsesif-kompulsif bozuklukta (OKB) önemli bir rolünün olduğunu ileri sürer. Daha derinde yatan hatalı inançların yanlı yorumlamaya katkıda bulunmasıyla hastaların düşüncelerini kontrol etmek için farklı yöntemler kullandığını öne sürer. Bu araştırmada bu bilişsel kavramların ölçümüne yönelik üç öz-bildirim aracının psikometrik özelliklerinin klinik örneklemde karşılaştırmalı olarak gözden geçirilmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışmada OKB ve başka bir anksiyete bozukluğu tanısı konmuş iki hasta grubu ve üniversite öğrencilerinden oluşan kontrol grubuna anlık yorumlama, inançlar, düşünce kontrol yöntemleri, sorumluluk tutumları, düşünce-eylem kaynaşması, düşünce bastırma, OKB belirtileri, öz-güven ve kişilik özellikleri ile ilgili ölçüm araçları uygulanmıştır. Bulgular: Anlık yorumlama, inançlar ve kontrol yöntemleri ölçüm puanları, OKB hastalarında diğer gruplardan daha yüksektir. Bu üç etken diğer bilişsel etkenlerle de anlamlı ilişkiler göstermektedir. Tartışma: Bu bulgular, OKB ye özgü anlık yorumlama, inançlar ve kontrol etme yöntemlerinin ülkemizdeki klinik örneklemde de geçerli olduğuna ve uygulanan öz-bildirim ölçüm araçlarının da psikometrik olarak yeterli özelliklere sahip olduğuna işaret etmektedir. (Anadolu Psikiyatri Derg 2013;14:183-91) Anahtar sözcükler: Obsesif-kompulsif bozukluk, yanlı yorumlama, hatalı inançlar, düşünce kontrol yöntemleri Misinterpretations of intrusions, obsessive beliefs and thought control strategies in patients with obsessive-compulsive disorder ABSTRACT Objective: Misinterpretations of intrusive experiences are suggested to play critical role in the development and maintenance of obsessive-compulsive disorder (OCD). Some faulty belief domains are also assumed to contribute to the immediate misappraisal of intrusions and thus, patients with OCD try to control their thoughts with various thought control strategies. This study aims to examine these cognitive concepts among Turkish patients with OCD and comparatively review the psychometric characteristics of three instruments in clinical samples. Methods: The sample of the study was constituted of patients with OCD and any other anxiety disorders and undergraduate university students as control group. An instrument set on immediate misinterpretations, beliefs, control strategies, responsibility attitudes, fusions of thoughts and actions, thought suppression, OCD symptoms, selfesteem and personality characteristics was administered to the sample. Results: Having acceptable reliability values, instrument tools of immediate interpretations, beliefs and thought control methods were found to be higher in OCD patients. These three factors were found to be significantly associated with other relevant cognitive correlates, while they were not related to some other factors such as psychoticism. Conclusion: These findings show that misinterpretations of intrusions, beliefs and control methods are also valid concepts in Turkish clinical sam- 1 Doç.Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Psikoloji Bölümü, Ġzmir 2 Yrd.Doç.Dr., Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü, Ankara 3 Doç.Dr., 4 Prof.Dr., Ankara Numune Eğitim AraĢtırma Hastanesi Psikiyatri Kliniği, Ankara YazıĢma adresi / Address for correspondence: Yrd.Doç.Dr. Gülbahar BAġTUĞ, Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü, Ankara, Türkiye E-mail: baharbastug@gmail.com GeliĢ tarihi: 21.07.2012, Kabul tarihi: 11.05.2013 doi: 10.5455/apd.36381 Anadolu Psikiyatri Derg 2013;14:183-191

184 Obsesif-kompulsif bozukluğu olan hastalarda yanlıģ yorumlama, inançlar ve ples that live in a different cultural context, and the self-report instruments of these cognitive factors were shown to display satisfactory psychometric properties. (Anatolian Journal of Psychiatry 2013;14:183-91) Key words: obsessive-compulsive disorder, misinterpretations of intrusions, faulty belief domains, thought control strategies GĠRĠġ Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), yineleyici istem dıģı düģünceler ve duyulan rahatsızlığı azaltmak amacıyla eģlik eden kompulsif davranıģlarla tanımlanır. 1 Güncel biliģsel model, herkes tarafından yaģanan istem dıģı düģüncelerin hatalı biçimde yorumlanmasının OKB nin temelinde yattığını ileri sürmektedir. 2-4 Buna göre, istemdıģı bir düģünce akla geldiğinde, kiģiliğe tamamen zıt, tehlikeli bir yönün göstergesi, delilik, günah gibi yorumlanır ve böyle bir düģüncenin akla gelmesine dair yüklenen anlam ve olası sonuçlarından dolayı yoğun rahatsızlık yaģanır. Birey bu düģüncelerden kurtulmak için çeģitli zihinsel kontrol yöntemleri kullanır; ancak düģünceleri kontrol edemediği gibi bastırmaya çalıģması da ters yönde etki yapar. 5 DüĢünceler belirginleģir ve baģtaki yanlı yorumlama paradoksik olarak doğrulanmaya baģlar. Birey rahatsızlığını azaltmak için, düģünceyi ve etkisini ortadan kaldırmaya yönelik davranıģlar sergiler. BaĢlangıçta bu tür davranıģlar bireyi rahatlatsa da, düģünceler tekrar zihninde belirdiğinde benzer yorumlamalar ile davranıģlar birbirini izleyerek kısır döngüye dönüģür. Farklı ülkelerden araģtırmacıların oluģturduğu Obsesif-Kompulsif Bozukluk ÇalıĢma Grubu (OKBÇG), OKB nin temelinde istem dıģı yaģanan bir deneyime yönelik yapılan yorumlamanın dayandırıldığı hatalı inançların olduğunu ileri sürer. 6 OKB ye özgü bu inanç alanları akıldan geçen düģüncelerin aģırı biçimde önemsenmesi ve kontrol edilmesi gerekliliğine inanma, abartılı sorumluluk algısı, aģırı düzeyde tehdit algısı, mükemmeliyetçilik, belirsizliğe tahammülsüzlük ve kesinliğe duyulan gereksinme olarak tanımlanmaktadır. Anlık yorumlama ve genel inanç alanlarını değerlendirmek üzere iki ölçüm aracı geliģtirilmiģtir. 7 Bunlar anlık yorumlamayı tek boyutta ele alan ĠstemdıĢı DüĢünceleri Yorumlama Envanteri (ĠDYE) ve tanımlanan altı inanç alanını inceleyen Obsesif ĠnanıĢlar Anketidir (OĠA). Batı toplumlarındaki örneklemlerde bu araçların psikometrik özellikleri incelenmiģ ve desteklenmiģtir. 8-12 Dilimize önceden uyarlanan ĠDYE ve OĠA nın psikometrik özellikleri, psikiyatrik tanı konmayan üniversite öğrencilerinden bir örneklemde gösterilmiģtir; 13 ancak ülkemizde Anatolian Journal of Psychiatry 2013;14:183-91 klinik örneklemde bu iki güncel biliģsel kavramı inceleyen çalıģma bulunmamaktadır. Birçok kiģinin aklına rahatsız edici düģünceler gelir. 14 Aklına gelen düģünceden rahatsızlık duyan kiģinin bunu kontrol çabası doğaldır. Öte yandan, kontrol çabasının sonuçları da önemlidir. DüĢüncesinden rahatsız olan birey onu kontrol etmek ister, ancak mutlak kontrol olası değildir ve baģarısızlıkla sonuçlanır. 15 DüĢüncenin kontrol edilememesi, düģünceye iliģkin yanlı yorumlamanın doğruluğunu destekler biçimde yorumlamaya, kontrol edilmesi gerektiğine iliģkin inancı pekiģtirmeye ve daha fazla kontrol çabasına yol açabilmektedir. 2 Ayrıca kontrol çabası, düģünce bastırma yönteminde olduğu gibi, düģüncenin sıklığını artırarak ve daha çok dikkat çekerek ters etki yapabilmektedir. 5 OKB tanısı konan ve konmayan hastaların zihinsel kontrol yöntemleri de farklı olabilmektedir. Örneğin, normalde fiziksel aktivitede bulunma, dikkat dağıtma, düģünceyi analiz etme ve kendini inandırma gibi stratejiler kullanılırken, 15-17 OKB li hastaların farklı kontrol yöntemlerini daha sık kullandığı bildirilmiģtir. 17 Wells ve Davies 18 kontrol yöntemlerini değerlendirmek amacıyla, DüĢünce Kontrol Anketini (DKA) geliģtirmiģtir. Bu anketle yapılan çalıģmalarda OKB hastalarının endiģelenme ve kendini cezalandırma yöntemlerini daha çok kullandıkları, 19,20 cezalandırma yönteminin hatalı inanıģlara ve OKB belirtilerine yol açtığı 21 ve kullanılan kontrol yöntemlerinin psikoterapinin ardından değiģtiği bildirilmiģtir. 22 BiliĢsel modelin bazı kavramları, Türkiye de farklı örneklemlerde yapılan çalıģmalarla incelenip desteklense de, 23,24 anlık yorumlama, hatalı inanç alanları ve kontrol yöntemleri sadece üniversite öğrencilerinde incelenmiģtir. 13 Her ne kadar literatürde tanı konmayan gruplarda bu tür çalıģmaların yapılabileceğine iliģkin bulgular sunulsa da, 25 OKB ile iliģkili bu kavramların Türkiye de klinik örneklemde incelenmesine gereksinme duyulmaktadır. Bu araģtırmanın amacı, güncel literatürde biliģsel modelde ileri sürülen OKB ye özgü anlık yorumlama, inançlar ve kontrol yöntemlerini hasta ve kontrol grupları ile karģılaģtırmak ve literatürde sık kullanılan ĠDYE, OĠA ve DKA nın psikometrik özelliklerini klinik örneklemlerde gözden geçirmektir. Böylelikle,

Yorulmaz ve ark. 185 farklı bir kültürel bağlamdan literatüre katkı sağlanabilecek, bu biliģsel kavramların uluslararası geçerliğine iliģkin destek verilebilecek ve güncel ölçüm araçları incelenerek ülkemizdeki uygulamacı ve araģtırmacılara literatürü izleyebilme ve hastaları değerlendirme fırsatı sağlanabilecektir. Örneklem YÖNTEM ÇalıĢmaya bir psikiyatri uzmanı tarafından DSM-IV 1 tanı ölçütlerine göre OKB tanısı konan 54 hasta ile baģka bir kaygı bozukluğu tanısı olan 31 hasta alınmıģtır. Uludağ Üniversitesi öğrencilerinden cinsiyet gibi etkenler göz önünde tutularak seçkisiz biçimde seçilen 67 kiģi kontrol grubunu oluģturmaktadır. BaĢka psikiyatrik eģ tanısı ve nörolojik hastalığı olmayanlar ve en az okuryazar olanlar çalıģmaya alınmıģ, psikiyatrik ve nörolojik tanı konanlar kontrol grubundan dıģlanmıģtır. OKB dıģında kaygı bozukluğu hastaları, yaygın kaygı bozukluğu ve panik bozukluğu tanılarını almıģtır. Tablo 1 de örneklem gruplarının özellikleri verilmektedir. Tablo 1. Katılımcıların demografik özellikleri 1 OKBHG BKBHG ÖKG (s=54) (s=31) (n= 67) Sayı % Sayı % Sayı % Cinsiyet Kadın 43 80 27 87 52 78 Erkek 11 20 4 13 15 22 Medeni durum Bekar 22 41 15 48 64 96 Evli 28 52 13 42 2 3 ĠĢ durumu Evet 40 74 22 71 4 5 Hayır 11 20 9 29 60 89 YaĢ (Ort.±SS) 30.02±7.89 28.42±9.39 21.12±1.71 Eğitim s.(ort.±ss) 9.53±4.64 10.52±3.57 14.38±1.12 Hastalık s.(ort.±ss) 2.94±4.62 2.13±0.85 - OKBHG: Obsesif-Kompulsif Bozukluk Hasta Grubu, BKBHG: BaĢka Kaygı Bozukluğu Hasta Grubu, ÖKG: Öğrenci Kontrol Grubu 1 Demografik Bilgi Formu'nda katılımcıların yanıt vermediği bölümler, tabloya alınmamıģtır. Ölçüm araçları İstemdışı Düşünceleri Yorumlama Envanteri (İDYE): 7,10,11 OKBÇG, istemdıģı düģünceler akla geldiğinde rahatsızlık yaratmasını hatalı biliģsel yorumlamaya dayandırmakta ve anlık değerlendirmelerin önemini vurgulamaktadır. Grup, hatalı yorumlamayı değerlendirmek üzere iki bölümden oluģan ĠDYE yi geliģtirmiģtir. Ġlk bölümde, istemdıģı örnek düģünceler verilmekte ve katılımcıdan son iki haftada aklına gelen iki istem dıģı düģünceyi yazması, bu düģüncenin altılı Likert tipi madde ile en son ne zaman ve hangi sıklıkla aklına geldiğini ve ne kadar sıkıntı duyduğunu belirtmesi istenmektedir. Ġkinci bölümde anlık hatalı yorumlama biçimlerine iliģkin 31 madde sunularak 0 dan 100 e kadar değiģen derecelendirmeyle ne kadar katıldığını belirtmesi istenir. Farklı Batı toplumlarında psikometrik özellikleri ispatlanan ölçek 8,10-12 dilimize uyarlanmıģ, üniversite öğrencilerinde geçerli ve güvenilir olduğu bulunmuģtur. 13 Obsesif İnanışlar Anketi (OİA): 7,10,11 OĠA, OKB nin oluģması ve sürdürülmesinde biliģsel yanlılıkların rolünü öne süren varsayımlar doğrultusunda, 4 OKBÇG tarafından geliģtirilmiģ yanlı inanç alanlarını inceleyen bir ölçektir. Altı inanç alanını değerlendiren yedili Likert tipi 87 maddeden oluģan özgün ölçeğin 2005 te inançların birleģtirilmesi sonucunda üç inanç alanını (sorumluluk/tehdit algısı, mükemmeliyetçilik/kesinlik, düģüncelerin önemi-kontrolü) inceleyen 44 maddelik sürümü geliģtirilmiģtir. ĠDYE ile birlikte yapılan çalıģmalarda 9,26,27 psikometrik özellikleri desteklenen OĠA Türkçeye uyarlanmıģ ve klinik olmayan örneklemde geçerli ve güvenilir olduğu bulunmuģtur. 13 Düşünce Kontrol Anketi (DKA): 18 DKA, rahatsız edici bir düģünce akla geldiğinde gösterilen kontrol yöntemlerini incelemek için tasarlanmıģ dörtlü Likert tipi 30 maddelik bir ankettir. Dikkat dağıtma, sosyal kontrol, yeniden değerlendirme, endiģe etme ve kendini cezalandırma Ģeklinde beģ alt boyutu olan ölçeğin özellikle endiģe etme ve kendini cezalandırma yöntemlerinin iģlevsel olmayan yaklaģımlar olduğunu, OKB belirtileriyle bu boyutlarının iliģkili olduğunu belirten çalıģmalar vardır. 19,22 Türkçe sürümünün üniversite öğrencilerinde psikometrik açıdan tatminkar olduğu bildirilmiģtir. 13 Sorumluluk Tutumları Ölçeği (STÖ): 28 STÖ, Salkovskis in 4 OKB biliģsel modeli doğrultusunda abartılı sorumluluk algısını tutum temelinde değerlendirmeyi hedefleyen yedili Likert tipi 26 maddeden oluģan bir ölçektir. Türkçe sürümünün psikometrik özellikleri normal ve klinik örneklemde desteklenmiģtir. 24 Anadolu Psikiyatri Derg 2013;14:183-91

186 Obsesif-kompulsif bozukluğu olan hastalarda yanlıģ yorumlama, inançlar ve Düşünce-Eylem Kaynaşması Ölçeği (DDKÖ): 29 Akıldan geçen bir düģüncenin, gerçekte o davranıģı yapmakla eģdeğer olması veya bir olayın yaģanma olasılığını artırması Ģeklinde tanımlanabilecek düģünce-eylem kaynaģmasını inceleyen bir ölçek olan DDKÖ, ahlak ve olasılık boyutlarını ele alan beģli Likert tipi 19 maddeden oluģmuģtur. Türkçeye uyarlanan ölçek tanı konmuģ ve konmamıģ gruplarda psikometrik açıdan uygun değerlere sahiptir. 24,30 Beyaz Ayı Düşünceleri Bastırma Envanteri (BADBE): 5 BADBE, istemdıģı düģünceler akla geldiğinde duyulan rahatsızlığı azaltmak için düģünce bastırma eğilimini incelemek üzere hazırlanmıģ beģli Likert tipi 15 maddelik bir ölçektir. Ülkemizde normal 23 ve klinik örneklemde 24 psikometrik özellikleri sınanmıģ ve kanıtlanmıģtır. Rosenberg Öz-Saygı Ölçeği (RÖSÖ): 31 Özsaygıyı değerlendirmede sık kullanılan ölçeklerden olan RÖSÖ, dörtlü Likert tipi 10 maddeden oluģmaktadır. Türkçe sürümünün psikometrik özelliklerinin tatminkar düzeyde olduğu bildirilmiģtir. 32 Eysenck Kişilik Anketi-Gözden Geçirilmiş Kısaltılmış Form (EKA-GGK): 33 KiĢilik özelliklerini incelemede kullanılan ölçeklerden biri olan EKA-GGK, sosyal istenirlikle birlikte üç temel kiģilik özelliğini (nörotisizm, dıģa-dönüklük, psikotisizm) değerlendirmek üzere geliģtirilmiģ anketin 24 maddelik kısaltılmıģ formudur. Türkçe sürümünün 34 geçerli ve güvenilir olduğu bildirilmiģtir. Padua Envanteri-Washington Eyalet Üniversitesi Revizyonu (PE-WEÜR): 35 Obsesif kompulsif belirtilerin Ģiddetinin belirlenmesi için geliģtirilen 60 maddelik Padua Envanterinin 41 ve 39 maddelik formları vardır. 36,37 BeĢiroğlu ve arkadaģları 38 tarafından 41 maddelik formu Türkçeye uyarlanarak geçerlilik ve güvenilirlik çalıģması yapılmıģtır. Burns ve arkadaģları 35 tarafından gözden geçirilen 39 maddelik form ise, beģli Likert tipi bir öz-bildirim aracıdır. Kendine/baĢkalarına zarar verme obsesyonları, kendine/baģkalarına zarar verme dürtüleri, kontrol etme kompulsiyonları, bulaģma/kirlenme obsesyonları ve yıkama kompulsiyonları, giyinme kompulsiyonları olmak üzere beģ alt boyutu bulunan ölçeğin yapısı, dilimize uyarlanan sürümünde de desteklenmiģ ve klinik örneklemde geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu gösterilmiģtir. 39 Bu çalıģmada 39 maddelik kısa form kullanılmıģtır. Ayrıca bu çalıģmanın OKB alt belirti tiplerine yönelik bir araģtırma varsayımı olmadığından, sadece ölçek toplam puanı değerlendirmeye alınmıģtır. ĠĢlem ÇalıĢmanın örneklemini, Eylül 2009-Haziran 2010 arasında Ankara Numune Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi Psikiyatri Polikliniği ne baģvuran hastalar oluģturmuģtur. OKB hastalarından veri toplandıktan sonra yaģ, cinsiyet, eğitim durumu gibi demografik bilgiler göz önüne alınarak baģka anksiyete bozukluğu olan hastalar çalıģmaya alınmıģtır. En son olarak Uludağ Üniversitesi nin çeģitli bölümlerindeki öğrencilere anketler uygulanmıģtır. ÇalıĢmaya katılımda gönüllülük ilkesi temel alınmıģtır. Katılmaya onay verenlere amaçlar açıklanmıģ ve anketlerin doldurulması sırasında olası sorular için yazarlardan birisi yanlarında bulunmuģtur. Açıklama bölümü ve demografik bilgi formunun yanında, anket seti veriliģ sırasından kaynaklanabilecek yanlılığı azaltmak için karģıt dengeleme tekniği kullanılarak hazırlanan ölçeklerden oluģmaktadır. Ġç tutarlılık BULGULAR ĠDYE, OĠA ve DKA nın Türkçe sürümlerinin iç tutarlıklarını değerlendirmek üzere güvenilirlik analizleri yapılmıģtır. Ölçek toplam ve alt ölçek puanlarının Cronbach alfa değerleri ve maddetoplam ölçek korelasyon aralıkları Tablo 2 de verilmiģtir. Ölçeklerin iç tutarlılık değerleri ve korelasyon aralıklarının OKB li hasta grubu ve diğer karģılaģtırma grupları için kabul edilebilir ve/veya tatminkar düzeyde olduğu (>0.60) görülmüģtür. Grup karģılaģtırmaları BiliĢsel davranıģçı modelin 2-4 belirttiği gibi, istem dıģı düģüncelerin anlık yorumlamaları, obsesif inançlar ve düģünce kontrol stratejilerinin OKB - ye özgü faktörler olup olmadığını değerlendirmek üzere hasta ve kontrol grupları karģılaģtırılmıģtır, ĠDYE, OĠA ve DKA nın toplam puan karģılaģtırmaları tek yönlü varyans analizi (ANOVA), ölçeklerin alt boyutları çok yönlü varyans analizi (MANOVA) ve anlamlı farklılıklar LSD post-hoc analizleriyle incelenmiģtir. Tip 1 hatayı engellemek üzere, istatistiksel anlamlılık düzeyi Bonferroni düzeltmesi ile 0.02 olarak belirlenmiģtir. Analiz sonuçları ve grup farklılıkları Tablo 3 te verilmektedir. Anatolian Journal of Psychiatry 2013;14:183-91

Yorulmaz ve ark. 187 Tablo 2. Temel değiģkenlerin ve alt boyutlarının Cronbach alfa değerleri ve madde-toplam ölçek puanı korelasyon aralıkları OKBHG (s=54) BKBHG (s=31) ÖKG (s=67) ĠDYE 0.93 0.21-0.69 0.95 0.38-0.71 0.83 0.13-0.59 OĠA-Toplam 0.94 0.16-0.71 0.93 0.13-0.69 0.88 0.12-0.61 OĠA-Sorumluluk/tehdit algısı 0.87 0.20-0.69 0.87 0.35-0.71 0.83 0.26-0.65 OĠA-Mükemmeliyetçilik/kesinlik 0.88 0.18-0.76 0.86 0.17-0.72 0.78 0.21-0.58 OĠA-DüĢüncelerin önemi/kontrolü 0.81 0.32-0.57 0.77 0.13-0.66 0.74 0.20-0.51 DKA-Toplam 0.80 0.10-0.58 0.87 0.10-0.70 0.73 0.11-0.48 DKA-Dikkat dağıtma 0.79 0.42-0.60 0.89 0.57-0.77 0.82 0.53-0.71 DKA-Sosyal kontrol 0.60 0.29-0.59 0.60 0.15-0.49 0.75 0.38-0.67 DKA-EndiĢe etme 0.80 0.46-0.63 0.62 0.11-0.51 0.61 0.17-0.52 DKA-Cezalandırma 0.78 0.41-0.59 0.76 0.40-0.64 0.60 0.14-0.64 DKA-Yeniden değerlendirme 0.66 0.29-0.47 0.78 0.26-0.75 0.73 0.21-0.62 OKBHG: Obsesif-Kompulsif Bozukluk Hasta Grubu, BKBHG: BaĢka Kaygı Bozukluğu Hasta Grubu, ÖKG: Öğrenci Kontrol Grubu, ĠDYE: ĠstemdıĢı Deneyimleri Yorumlama Envanteri, OĠA: Obsessif ĠnanıĢlar Anketi, DKA: DüĢünce Kontrol Anketi Tablo 3. DeğiĢkenlerin örneklem gruplarındaki ortalama ve standart sapmaları 1. OKBHG 2. BKBHG 3. ÖKG Çok yönlü Bireysel Grup Ort.±SS Ort.±SS Ort.±SS F F farklılığı Anlık yorumlama 1706.2±649.9 1459.7±700.9 803.2±309.8 (2,149) 44.07** 1>2>3 En son deneyimleme 4.98±1.74 3.71±2.03 3.78±1.47 (2,149) 8.93** 1>2 Sıklık 5.23±1.26 4.20±1.83 2.33±1.25 (2,148) 66.38** 1>2>3 Sıkıntı 4.56±0.73 3.83±1.04 3.09±1.09 (2,147) 33.65** 1>2>3 Obsessif inanıģlar (3,294) 13.43** Sorumluluk/tehdit algısı 73.43±18.51 64.29±18.82 49.48±12.16 (2,152) 33.95* 1>2>3 DüĢüncelerin önemi/kontrolü 49.32±14.45 45.16±13.88 31.06±8.71 (2,152) 36.93* 1>3, 2>3 Mükemmeliyetçilik/kesinlik 80.43±17.82 72.55±16.30 60.13±11.04 (2,152) 28.55* 1>2>3 DüĢünce kontrolü (10, 286) 7.05** - Dikkat dağıtma 14.93±4.17 16.13±4.70 16.74±3.42 (2,149) 3.10 Sosyal kontrol 13.93±3.17 14.61±3.08 12.60±3.57 (2,149) 4.59 EndiĢe etme 12.43±4.06 11.55±2.57 9.38±2.48 (2,149) 14.66* 1>3, 2>3 Cezalandırma 13.57±4.47 12.00±4.16 9.99±2.62 (2,149) 13.97* 1>2>3 Yeniden değerlendirme 15.71±3.47 14.29±3.77 14.85±3.17 (2,149) 1.89 DüĢünce bastırma 3.82±0.68 3.69±0.70 3.55±0.77 (2,151) 9.07* 1<2<3 Özgüven 17.15±5.60 18.90±5.36 22.48±4.44 (2,150) 17.08* 1>3, 2>3 KiĢilik özellikleri 2 (3,292) 2.35 Sorumluluk tutumları 4.92±1.04 4.30±1.00 3.26±0.88 (2,151) 45.40* 1>2>3 DüĢünce-eylem kaynaģması (2,296) 6.76** Olasılık 6.57±8.02 4.36±6.17 3.46±4.43 (2,152) 3.76 1>3 Ahlak 26.11±11.27 21.29±12.89 16.18±7.88 (2,152) 13.94* 1>2>3 OKB belirtileri 66.02±32.32 41.68±20.82 28.82±12.36 (2,149) 39.26* 1>2>3 ** p<0.001, * p<0.02, 2 Çok yönlü analiz sonuçları (MANOVA Multivariate F), bu ölçek alt boyutları için istatistiksel olarak anlamlı farklar vermediğinden, takip eden tek yönlü analiz yapılmamıģ ve tabloya eklenmemiģtir. OKBHG: Obsesif-Kompulsif Bozukluk Hasta Gr., BKBHG: BaĢka Kaygı Bozukluğu Hasta Grubu, ÖKG: Öğrenci Kontrol Grubu Güncel biliģsel değiģkenler ele alındığında, OKB hasta grubu, istem dıģı düģünceleri anlık olarak hatalı yorumlamada, sorumluluk/abartılı tehdit algısı ve mükemmeliyetçilik/kesinlik Anadolu Psikiyatri Derg 2013;14:183-91

188 Obsesif-kompulsif bozukluğu olan hastalarda yanlıģ yorumlama, inançlar ve gereksinmesi gibi biliģsel inanç alanlarında, düģünceleri kontrol etme yöntemi olarak kendini cezalandırma ve düģünceleri bastırmada baģka anksiyete bozukluğu olan hastalardan ve öğrenci kontrol grubundan anlamlı düzeyde farklılaģmıģtır. Ayrıca OKB hasta grubu diğer gruplara göre, istem dıģı düģünceleri daha sık ve yakın zamanda yaģadığını ve bundan daha çok sıkıntı duyduğunu bildirmiģtir. Benzer Ģekilde, OKB hastaları daha fazla belirti bildirmekte, düģük kendilik algısı ile sorumluluk tutumları ve ahlak boyutundaki düģünce eylem kaynaģmasında daha fazla duyarlılığa sahip olmaktadır. Öte yandan iki hasta grubu, düģüncelerin önemi ve kontrolü, endiģe ederek düģünceleri kontrol etme, olasılık boyutundaki kaynaģma ve özgüvende birbirinden farklılaģmazken, bu alanlarda kontrol grubundan daha yüksek puanlara sahiptir. Sonuç olarak, OKB grubunun diğer iki gruptan özellikle hatalı yorumlama, biliģsel alanlar ve bazı düģünce kontrol yöntemlerinde anlamlı biçimde ayrıģmasının ĠDYE, OĠA ve DKA nin Türkçe sürümlerinin ölçüt geçerliliğini desteklediği söylenebilir. Tablo 4. OKB hasta grubunda değiģkenler arası Pearson korelasyonları (s=54) OĠA DKA ĠDYE STA MÜK DÖK EndiĢe Cezalandırma Obsesif inanıģlar (OĠA) Sorumluluk/tehdit algısı (STA) 0.61** DüĢüncelerin önemi/kontrolü (DÖK) 0.62** 0.81** Mükemmeliyetçilik/kesinlik (MÜK) 0.54** 0.64** 0.50** DüĢünce kontrolü (DKA) EndiĢe etme 0.55** 0.42** 0.46** 0.57** Cezalandırma 0.73** 0.35** 0.44** 0.52** 0.61** OKB belirtileri 0.50** 0.57** 0.58** 0.40** 0.47** 0.26* DüĢünce bastırma 0.30** 0.33** 0.24 0.35** 0.28* 0.31* Sorumluluk tutumları 0.49** 0.80** 0.75** 0.56** 0.40** 0.27* Psikolojik kaynaģma Ahlak 0.48** 0.45** 0.40** 0.61** 0.43** 0.53** Olasılık 0.54** 0.41** 0.45** 0.46** 0.47** 0.46** Özgüven -0.32** -0.42** -0.34** -0.47** -0.36** -0.29** KiĢilik Nörotisizm 0.40** 0.32** 0.33** 0.37** 0.38** 0.41** Psikotisizm -0.07 0.10 0.08 0.18 0.02-0.07 DıĢa dönüklük -0.01 0.07 0.13 0.15-0.01 0.10 * p<0.05, ** p<0.001 DeğiĢkenler arası iliģkiler ĠDYE, OĠA ve DKA nın Türkçe sürümlerinin geçerliliklerini değerlendirmek amacıyla, kendi aralarındaki ve çalıģmadaki diğer değiģkenlerle iliģkilerini incelemek üzere OKB hasta grubunda korelasyon analizi yapılmıģtır. Tablo 4, korelasyon değerlerini göstermektedir. OKB nin biliģsel etkenlerini değerlendiren ĠDYE, OĠA ve DKA nın alt boyutları arasında beklenen yönde anlamlı ve ortadan yüksek düzeye kadar değiģen olumlu bir iliģki örüntüsü gözlenmektedir (korelasyon aralığı=0.35-0.81). Ayrıca, istem dıģı düģüncelerin yanlı yorumlanması, sorumluluk/tehdit algısı, mükemmeliyetçilik/kesinlik, düģüncelerin Anatolian Journal of Psychiatry 2013;14:183-91 önemi/kontrolü gibi inanç alanları, endiģe etme ve cezalandırma yöntemleriyle OKB ile yakından iliģkili olan farklı boyutlardaki düģünceeylem kaynaģması, sorumluluk algısı, düģünceleri bastırma ve nörotisizm arasında anlamlı olarak olumlu yönde, özgüven ile olumsuz yönde iliģki olduğu görülmektedir. Ancak bu ölçümlerle psikotisizm ve dıģa dönüklük arasında anlamlı korelasyon yoktur. BaĢka deyiģle, ĠDYE, OĠA ve DKA nin ilgili diğer biliģsel etkenler, nörotisizm ve özgüven ile iliģkisi bu ölçeklerin eģ-zaman geçerliğine iliģkin bulgular sunmaktadır. Psikotisizm ve dıģa dönüklükle iliģkinin olmaması ise ölçeklerin ayrıģtırıcı geçerliliğini

Yorulmaz ve ark. 189 desteklemektedir. ÇalıĢmada ele alınan biliģsel değiģkenlerin, OKB li hasta grubunu diğer iki gruptan ayrıģtırmasını ayrıntılı incelemek üzere kiģilik özellikleri ve biliģsel etkenleri içeren ayrıģtırıcı fonksiyon analizi (discriminant function analysis) yapılmıģtır. Bulgular grup üyeliğini yordayan istatistiksel olarak anlamlı bir ayrıģtırıcı iģlev olduğunu göstermektedir (Wilks lambda=0.43, Cannonical r=0.72, χ 2 (26)=119.12, p<0.001). BirleĢtirilmiĢ grup içi korelasyon tablosuna göre, bu ayrıģtırıcı iģlev ile anlamlı korelasyona sahip ve dolayısıyla grupları birbirinden anlamlı olarak ayrıģtıran değiģkenler sırasıyla, istem dıģı düģüncelerin anlık yorumu (0.74), sorumluluk tutumları (0.73), düģüncelerin önemi/kontrolü (0.67), sorumluluk/tehdit algısı (0.63), mükemmeliyetçilik/kesinlik (0.58), endiģe etme (0.43), cezalandırma (0.42), ahlak boyutundaki psikolojik kaynaģma (0.41) ve düģünce bastırmadır (0.34). AyrıĢtırıcı fonksiyon analizi ve sözü edilen değiģken grubu, OKB hastalarının %79 unu, tüm grubun ise %78 ini doğru sınıflandırmıģtır. TARTIġMA Bu çalıģmada, OKB nin güncel biliģsel kavramlarının ülkemizdeki geçerliliğini sınamak için tasarlanmıģ ĠDYE, OĠA ve DKA nın psikometrik özelliklerini hasta gruplarında karģılaģtırmalı olarak incelemek amaçlanmıģtır. Bulgular, hatalı yorumlama biçimi, yanlı inanç alanları ve düģünce kontrol yöntemlerinin Türkiye deki klinik örneklem için önemli etkenlerden olduğunu ve üç ölçüm aracının OKB hastaları için geçerli ve güvenilir olduğunu göstermektedir. Ġç tutarlılık ve madde-toplam ölçek korelasyon analizleri ĠDYE, OĠA ve DKA nın Türkçe sürümlerinin kabul edilebilir düzeyde güvenilir olduğunu göstermiģtir. Yanlı yorumlama, hatalı inanç alanları ve düģünce kontrol yöntemlerinin OKB - ye özgü etkenler olduğunu 7 sınayan grup karģılaģtırmaları, OKB hastalarının istem dıģı deneyimleri daha sık ve yakın zamanda yaģadığını ve bundan daha fazla rahatsızlık duyduklarını; istem dıģı deneyimlerini yanlı yorumladıklarını, sorumluluk/tehdit algısı, mükemmeliyetçilik/kesinlik alanlarında daha fazla hatalı inançlara sahip olduklarını ve daha çok cezalandırma yöntemi ile kontrol etmeye çalıģtıklarını göstermiģtir. AyrıĢtırıcı fonksiyon analizi, anlık/genel yanlı yorumlama/inanç alanları ve kontrol yöntemlerinin grupları ayrıģtıran değiģkenler arasında bulunduğunu göstererek önceki sonuçları desteklemektedir. Sonuç olarak bulgular, öne sürülen 3,4,7 ve Batı ülkelerinde desteklenen biliģsel kavramların 7,19 Türk OKB hastaları için geçerli olduğunu gösterirken, ölçüm araçlarının da ölçüt geçerliliğini desteklemektedir. Öte yandan, OKB ve baģka kaygı bozukluğu olan hastalar, kontrol grubuna göre düģüncelerin önemsenmesi ve kontrolünde daha duyarlı olup endiģelenmektedir. Ancak hasta grupları, kendi aralarında ayrıģmıyor görünmektedir. Kaygı bozukluklarında düģüncelerin hatalı yorumlanmasının önemini vurgulayan biliģsel-davranıģçı model ve yaygın anksiyete bozukluğunun temelinde endiģenin yer aldığı varsayımı 40,41 dikkate alındığında, bu durum anlaģılır görünmektedir. Anlık ve genel hatalı yorumlama, endiģe etme ve cezalandırma gibi OKB ye iliģkin biliģsel özellikler, ruhsal kaynaģma, sorumluluk tutumları, düģünce bastırma ve nörotisizm ile olumlu, özgüvenle olumsuz yönde anlamlı Ģekilde iliģkilidir. Bu durum, ölçeklerin eģ-zaman geçerliğini desteklerken, psikotisizm ve dıģa dönüklük ile iliģkili olmaması, ayırt edici geçerliliği göstermektedir. Sonuç olarak, bulgular Türkçe ĠDYE, OĠA ve DKA nın klinik grupta da geçerli ve güvenilir ölçüm araçları olduğunu göstermektedir. Ayrıca Batı kültürlerinde OKB gruplarının bu ölçeklerden aldığı puanlar ile bu çalıģmadaki OKB li hastaların ĠDYE ve OAĠ puanları görsel olarak karģılaģtırıldığında değerlerin görece yakın olduğu dikkat çekmektedir. 42 Bu biliģsel kavramların OKB hastalarında etkili etkenler olduğu sonucu, biliģsel-davranıģçı modelin iddialarını farklı bir kültürel ve klinik bağlamda destekleyip uluslararası geçerlik sağlamaktadır. Klinik uygulamalarda giriģim aģamasında bu önemli etkenleri değerlendirerek tedavi planları oluģturabilmek ve uluslararası literatüre paralel araģtırmalar yapabilmek için bu ölçüm araçları uygun görünmektedir. Görece az sayıda katılımcı ile yapılması, sadece kaygı bozukluğu Ģeklinde karģılaģtırma grubu içermesi, öz-bildirim yöntemine dayanması ve sadece bir kültüre iliģkin bilgi sağlaması çalıģmanın sınırlılıklarıdır. Gelecekteki çalıģmalar bu noktalara odaklanırsa, daha ayrıntılı bulgular sağlanabilir. Anadolu Psikiyatri Derg 2013;14:183-91

190 Obsesif-kompulsif bozukluğu olan hastalarda yanlıģ yorumlama, inançlar ve KAYNAKLAR 1. American Psikiyatri Birliği. Psikiyatride Hastalıkların Tanımlanması ve Sınıflandırılması El Kitabı, Yeniden Gözden Geçirilmiş Dördüncü Baskı (DSM-IV-TR), (1994) Washington DC, Amerikan Psikiyatri Birliği, E Köroğlu (Çev. Ed.), Ankara: Hekimler Yayın Birliği, 2001. 2. Clark DA. Cognitive-Behavioral Therapy for OCD. New York: The Guilford Press, 2004. 3. Rachman S. A cognitive theory of obsessions. Behav Res Ther 1997;35:793-802. 4. Salkovskis PM. Understanding and treating obsessive-compulsive disorder. Behav Res Ther 1999;37:29-52. 5. Wegner DM, Zanakos S. Chronic thought suppression. J Pers 1994;62:615-40. 6. Obsessive-Compulsive Cognitions Working Group. Cognitive assessment of obsessive-compulsive disorder. Behav Res Ther 1997;35:667-81. 7. Obsessive-Compulsive Cognitions Working Group. Development and initial validation of the obsessive beliefs questionnaire and the interpretation of intrusions inventory. Behav Res Ther 2001;39:987-1006. 8. Faull M, Joseph S, Meaden A, Lawrence T. Obsessive beliefs and their relation to Obsessive-Compulsive symptoms. Clin Psychol Psychother 2004;11:158-67. 9. Julien D, O Connor K, Aardema F, Todorov C. The specificity of belief domains in obsessivecompulsive symptom subtypes. Pers Indiv Differ 2006;41:1205-16. 10. Obsessive-Compulsive Cognitions Working Group. Psychometric validation of the Obsessive Beliefs Questionnaire and the Interpretation of Intrusions Inventory: Part I. Behav Res Ther 2003;41:863-78. 11. Obsessive-Compulsive Cognitions Working Group. Psychometric validation of the Obsessive Beliefs Questionnaire and the Interpretation of Intrusions Inventory: Part II. Factor analyses and testing a brief version. Behav Res Ther 2005;43:1527-42. 12. Sica C, Coradeschi D, Sanavio E, Dorz S, Manchisi D, Novara C. A study of the psychometric properties of the Obsessive Beliefs Inventory and Interpretations of Intrusions Inventory on clinical Italian individuals. J Anxiety Disord 2004;18:291-307. 13. Yorulmaz O, Gençöz T. OKB semptomlarında yorumlama ve kontrol süreçlerini değerlendiren İstem Dışı Düşünceleri Yorumlama Envanteri, Obsessif İnanışlar Anketi ve Düşünceleri Kontrol Anketi nin psikometrik özellikleri. Türk Psikoloji Yazıları 2008;11:1-13. 14. Salkovskis PM, Harrison J. Abnormal and normal obsessions: A replication. Behav Res Ther 1984;22:549-52. 15. Purdon C, Clark DA. The need to control thoughts. R Frost, G Steketee (Eds.), Cognitive Approaches to Obsessions and Compulsions. Amsterdam: Pergamon, 2002, p.29-43. 16. Freeston M H, Ladouceur R. What do patients do with their obsessive thoughts. Behav Res Ther 1997;35:335-48. 17. Ladouceur R, Freeston M H, Rheaume J, Dugas MJ, Gagnon F, Thibodeau N, et al. Strategies used with intrusive thoughts: a comparison of OCD patients with anxious and community controls. J Abnorm Psychol 2000;109:179-87. 18. Wells A, Davies M I. The thought control questionnaire: a measure of individual differences in the control of unwanted thoughts. Behav Res Ther 1994;32:871-8. 19. Amir N, Cashman L, Foa EB. Strategies of thought control in obsessive-compulsive disorder. Behav Res Ther 1997;35:775-7. 20. Larsen KE, Schwartz SA, Whiteside S, Khandker MM, Moore K, Abramowitz J. Thought-control strategies used by parents reporting postpartum obsessions. J Cognit Psychother 2006;20:435-45. 21. Moore EL, Abramowitz JS. The cognitive mediation of thought-control strategies. Behav Res Ther 2007;45:1949-55. 22. Abramowitz J S, Whiteside S, Lynam D, Kalsy S. Is thought-action fusion specific to obsessivecompulsive disorder? A mediating role of negative affect. Behav Res Ther 2003;41:1069-79. 23. Altın M, Gençöz T. Persistence of obsessive compulsive symptoms: Similarities and contrasts with symptoms of depression in a Turkish sample. Behav Change 2007;24:146-56. 24. Yorulmaz O, Karancı AN, Baştuğ B, Kısa C, Göka E. Responsibility, thought-action fusion and thought suppression in Turkish patients with Obsessive-Compulsive Disorder. J Clin Psychol 2008;64:308-17. 25. Burns GL, Formea GM, Keortge S, Sternberger LG. The utilization of nonpatient samples in the study of obsessive-compulsive disorder. Behav Res Ther 1995;3:133-44. 26. Calamari JE, Cohen RJ, Rector NA, Szacun- Shimizu K, Reimann BC, Norberg MM. Dysfunctional belief-based obsessive-compulsive disorder subgroups. Behav Res Ther 2006;44:1347-60. Anatolian Journal of Psychiatry 2013;14:183-91

Yorulmaz ve ark. 191 27. Taylor S, Abramowitz JS, McKay D. Do dysfunctional beliefs play a role in all types of obsessivecompulsive disorder? J Anxiety Disord 2006;20:85-97. 28. Salkovskis PM, Wroe AL, Gledhill A, Morrison N, Forrester E, Richards C, et al. Responsibility attitudes and interpretations are characteristic of obsessive-compulsive disorder. Behav Res Ther 2000;38:347-72. 29. Shafran R, Thordarson D, Rachman S. Thoughtaction fusion in obsessive-compulsive disorder. J Anxiety Disord 1996;10:379-91. 30. Yorulmaz O, Yilmaz A E, Gencoz T. Psychometric properties of the thought-action fusion scale in a Turkish sample. Behav Res Ther 2004;42:1203-14. 31. Rosenberg M. Society and the Adolescent Self- Image. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965. 32. Çuhadaroğlu F. Adolesanlarda Benlik Saygısı. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD, 1985. 33. Francis LJ, Brown LB, Philipchalk R. The development of an abbreviated form of the Revised Eysenck Personality Questionnaire (EPQR-A): its use among students in England, Canada, the USA and Australia. Pers Indiv Differ 1992;13:443-9. 34. Karancı AN, Dirik G, Yorulmaz O. Eysenck Kişilik Anketi-Gözden Geçirilmiş Kısaltılmış Formu nun (EKA-GGK) Türkiye de Geçerlik ve Güvenilirlik Çalışması. Türk Psikiyatr Derg 2007;18:254-61. 35. Burns GL, Keortge SG, Formea GM, Sternberger LG. Revision of the Padua Inventory of obsessive compulsive symptoms: distinctions between worry, obsessions, and compulsions. Behav Res Ther 1996;34:163-73. 36. Sanavio E. Obsessions and Compulsions: The Padua inventory. Behav Res Ther 1988;26:169-77. 37. van Oppen P. Obsessions and compulsions: Dimensional structure, reliability, convergent and divergent validity of the padua inventory. Behav Res Ther 1992;30:631-7. 38. Beşiroğlu L, Ağargün MY, Boysan M, Eryonucu B, Güleç M, Selvi Y. The Assessment of obsessive-compulsive symptoms: reliability and validity of the Padua Inventory in Turkish population, Türk Psikiyatr Derg 2005;16:179-89. 39. Yorulmaz O, Karancı N, Dirik G, Baştuğ B, Kısa C, Göka E, ve ark. Padua Envanteri-Washington Eyalet Üniversitesi Revizyonu: Türkçe versiyonunun psikometrik özellikleri. Türk Psikoloji Yazıları 2007;10:75-85. 40. Beck AT, Emery G, Greenberg RL. Anxiety disorders and phobias: a cognitive perspective. New York: Basic Books, 1985. 41. Clark DA, Beck AT. Cognitive Therapy of Anxiety Disorders. New York: The Guilford Press, 2010. 42. Wheaton MG, Abramowitz JS, Berman NC, Riemann RC, Hale LR. The relationship between obsessive beliefs and symptom dimensions in obsessive-compulsive disorder. Behav Res Ther 2010;48:949-54. Anadolu Psikiyatri Derg 2013;14:183-91