Hubiylam slam (Kart-curt, 1896-1938) Kart-curt köyünde do an Abdulkerim o lu slam Hubiy küçük ya#tan itibaren Arapça okuyup yazmay& ö renmi#tir. Do du u köyün ilkokulu bitirdikten sonra Stavropol #ehrinde orta ve lise ö renimi görmü# ve buradan 1918 y&l&nda mezun olarak e itimini tamamlam&#t&r. Okul y&llar&nda tarihe ve edebiyata ilgi duymu#, Gertsenin, Çern&#evskiy, Neksarov, Pu#kin, Lermontov ve Tolstoy gibi klasik Rus yazarlar&n&n bütün eserlerini okumu#tur. "slam Karaçayh" müstear ad&n& da kullanan slam Hubiy 1918 y&l&ndan itibarsn gazeteci olarak çal&#maya ba#lam&#, Stavropol #ehrinde yay&mlanan "Put Yunestva" (Gençliin Yolu) adl& gazetede redaktör olarak görev yapm&#t&r. "Musilmanin", "Severny Kavkaz" ve "Vestnik "Evrop" gibi döneminin dergilerinde çok say&da makalesi yay&mlanm&#t&r. slam Hubiy'in 1911 y&l&nda Paris'te ç&kan "Musilmanin " dergisinde de üç tane önemli makalesi yay&mlanm&#t&r, islam Hubiy henüz 15 ya#&ndayken bu derginin 24. say&s&nda yay&mlanan "Soslovnye Nedorazumeniya v Karaçaye" (Karaçay'da Snf Ayrmndan Kaynaklanan Problemler) ba#l&kl& makalesinde, eski Karaçay toplumsal yap&- s&ndaki sosyal tabakalar aras&ndaki çat&#malardan kaynaklanan problemleri anlatmaktad&r. Yine ayn& say&da yay&mlanan "Polojeniye Jentçin v Karaçaye" (Karaçay Kadnlarnn Durumu) ba#l&kl& bir di er makalesinde Karaçayh kad&nlar&n zor hayat #artlar&nda ya#ad&klar&n&, toplum geleneklerinin bask&s& dolay&s&yla okuyamad&klar&ndan bahsetmektedir. "Severny Kavkaz" dergisinin 1. say&s&nda yay&mlanan "Satiriçeskie Pesni Karacaya" (Karaçay Hiciv /arklar) ba#l&kl& makalesinde ise, Karaçay halk ozanlar& hakk&nda ayr&nt&l& bilgiler vermekte, halk ozanlar& ve onlar&n #ark&lar&na bilhassa fakir halk tabakalar&n&n büyük de er verdi ini anlatmaktad&r. slam Hubiy, 1920-1921 y&llar& aras&nda Karaçay Devrim Komitesinde idari görevlerde bulunduktan sonra iki y&l kadar "Terek" ve "Sovyetskiy Yug" gazetelerinde çal&#m&#t&r. 1924 y&l&nda ilmî ve tek kitab& olan "Bit Narodov Yugo-Vostoka" (Güneydou Halklarnn Hayat Tarz) adl& kitab& yay&mlanm&#t&r. 1927 y&l&nda Karaçay-Çerkes Yazarlar Birli i'ni kurduktan sonra, 1928-1933 y&llar& aras&nda Don- Rostov #ehrinde yay&mlanan "Revolütsiya i Gorets" (Devrim ve Dallar) adl& derginin yaz& i#leri müdürü olarak görev yapm&#t&r. 1931 y&l&ndan itibaren fasikül #eklinde yay&mlanmaya ba#layan "Literaturnaya Entsiklopediya" (Edebiyat Anskiklopedisi)'nde redaktör olarak çal&#m&#t&r. slam Hubiy'in yaz&l& Karaçay edebiyat&n&n geli#mesinde büyük eme i vard&r. Bununla birlikte yaz&lar&n&n büyük ço unlu unu Rusça yazm&#t&r. Makale Hasarn Üylenneni Hasan'n Evlenmesi Üçköken de en Karaçay elde, Narsanadan on eki verstada, andan k&b&laga tart&b, ke#lerini cuvuklar&n& aras&nda eki üydegi ca#ayd&la. Aladan biri Canibekleri de en eski tukumdand&, ekincisi da ala kibik bir tukumdu-s&lpagarladan. S&lpagarlan& üyürden k&z, at& Kulistand&, Zekeriyan& k&z&, Canibeklan& Karan& ca#& Hasan bla üylennenine registratsiya etilgen edi. Alay a, adetle alay izglegenleri sebebli, din da begitedi ol coruknu, ZAGS-da registratsiya, nekâh da etilgenden sora, küyev bla kelin bir üyde birigib, birgeley ca#ab ba#larga bolmayd&la. Har kim kesini üyünde, cuvuklar&n& aras&nda kalad&, ala belgisiz bolcaln& içinde bir-birin körürge bolmay ca#ayd&la. Bir-birde talay ay, bir-birde va eki c&l, tab andan da aslam zaman ozgunçu aradan, k&zn& ca#n& üyüne keltirirge, toy eterge bolmay edi. Küyöv ca#, ullu süyekli, mülk cürütüvde atas&n& on bile i, Orusça igi okuvu bolgan ca#, toynu artha sozmay cennil eteriklerin izleydi, har kays& süygen ca# adamca, ol da a#&kgan&n bildiredi. Üçköken adl Karaçay kasabasnda, Narsana'dan on iki verst uzaklkta, oradan güneye doru, kendi akrabalar arasnda iki aile 'yayorlar. Onlardan biri Canibekler denilen eski sülaledendir, ikincisi de onlar gibi bir sülaleden, Slpagarlardandr. Süpagar ailesinden kz, ad Kulistan dr, Zekeriya'nn kz, Canibeklerin Kara'nn olu Hasanla evlendiine dair resmi nikah ilemi yaplmt. Bununla birlikte, adetler gerei, hatta dinin artlar pekitiriyor bu düzeni, ZAGS'ta rzsmi ilemler ve nikah da yapldktan sonra bile, damat ve gelinin ayn eve yerleip, birlikte aile hayatna balamalar mümkün olmuyor. Her ikisi de kendi evinde, ebeveynleriyle birlikte kalyorlar. Onlar belirsiz bir müddet birbirlerini görmeyip yayorlar. Bazen birkaç ay, bazen ise iki yl, hatta bundan da fazla bir zaman geçene kadar, gelinin damat evine getirilmesi, düün yaplmas mümkün olmuyordu. Damat iri yapl, ileri yürütmede babasnn sa koluydu. Rus okulunu da iyi derecede okuyan genç, düünün fazla geciktirmeden biran önce yaplmasn istiyor, her ak genç gibi, o da acele ettiini söylüyordu.
"Endi kal&n, berne de en zat kurugand&. Bizni ca#avubuzda ol ölüb bargan adetleni canfurt&rga d&galas etgenle bolsala da ortab&zda, Sovet vlast korathand& ol adetleni. Burun nekâhdan sora toy etey nek soza edile? Kesini erini üyüne kelin kuru kol bla kirmey, berne savgala etib kelir üçün. Ol zatla endi kerek tüldüle. Sora nege kerek bolama men saklarga?" deydi ol. "Da nek bolmaysa saklarga? Senden neleri aman bolub saklayd&la, neleri aman bolub saklagand&la ba#hala? Kayr& a#&gasa sen? Cetalmaym& kall&ksa? Töz." deb kaytarad&la anna cuvabn&. "T&nçd& sizge aythan: Töz! Kesi iz bir körge edi iz tözüb" deb onsunmayd& Hasan. HV: "Da tözmegenbizmi da? Tözgenbiz, ki#ige guru#ha da etmegenbiz. Endi seni üçün ata-babala cürütüb kelgen adetleni, bütev özenle cürütüb kelgen adetleni kalay türlendireyik. Kalay keledi seni kölüne?" "Tukumsuz, cuvuksuzmu biz? Ogese, seni kölüne kelgenden, ba#ha özdenlege amals&z kerek bolgan adetle Canibekler& bla S&lpagarlaga stem tülmüdüle? Ogay, Hasan, bo# zatlan& g&r&ldaysa sen. Bir kesek sag&# eterge kerekse. Olsagatda tü#ünür esen a." K&zn&, Hasan bek süye edi, cüregi t&nçl&k tabmay edi. Kesini ariuv Kulistan&na süygen cüregi tarala, tözerge, saklarga kerek bolad&. Süymeklikni üsünden ol anda-m&nda sag&nftan& bolsa, anfia, alg&nca, oguramay cuvab etedile: "Endi nek a#&gasa, ha? Kulistan alay-alays&z da senikidi da! Adetni saklarga kerekdi da! Ay&b tülmüdü halkga cürek sezimlerini bildirirge: har kimge nege cayasa hapar&n&!" "Bilsele bilsinle, ne bollukdu an& üçün?" "Kalay alay ne bollukdu? Har kim bilir, alay bolsa va; Hasan, Canibeklan& Karan& ca#&, kesini cuvuklar&n&, tukumunu s&y&n körmeydi, ala unamay turganlay, Karaçay, Kabart&, bütev ba#ha muslimanla da cürütgen adetleni buzub, kesini toyun cenftil etdirirge küre#ib aylanad&, tukumucuvugu bolmagança, an& onovun eterge adam& bolmagança derle. Bedi#di ol! Alaym&d&, ogese alay tülmüdü?" Allay sözle bla targa t&y&lgan Hasan, süysesüymese da, tözerge kerek bolad&, saklayd&. Ko#ha ç&g&b, i# bla sag&#lar&n çaçarga küre#edi, alay a i#ni tutmayd& kolu. Bir kere va Hasan, Ullu Karaçayga, tavlaga barad&. Ala alg&n, Sovet vlastha deri, tüz cerlege köçgünçü anda ca#agan edile. Talay zamann& konakda turub kaytad&. Alay a toynu üsünden, kelinni keltirüvnü kayg&s&n etgen ki#i bolmayd&. Registratsiya etilgenli va onuncu ay barad&. "Artk balk, hediye denilen eyler ortadan kalkt. Bizim hayatmzda bu ölüp giden adetleri yeniden getirmeye uraanlar olsa da aramzda, Sovyet düzeni ortadan kaldrd bu adetleri. Eskiden, nikahtan sonra düün yaparak niçin uzatyorlard? Kendi kocasnn evine gelin, eli bo girmeyip, hediyeler hazrlayp gelmek için. Bu eyler artk gerek deil. Hem niçin korumam gerekiyor? " "Ya niçin korumayacakmsn? Senden neleri kötü olup da koruyorlar, neleri kötü olup da saklamlar bakalar? Nereye acele ediyorsun sen? Yetiemeyip mi kalacaksn? Sabret." diye veriyorlar ona cevab. "Kolay size söylemek: Sabret! Kendiniz bir deneseydiniz sabredip " diye houna gitmiyor Hasan 'in. "Peki, sabretmedik mi de? Sabrettik, kimseye de serzenite bulunmadk. /imdi senin için ecdadmzn yürüttüü adetleri, bütün bu diyarlarda yürütülen adetleri nasl deitirelim. Nasl geliyor senin aklna? " "Soysuz, sopsuz muyuz biz? Yoksa, senin gönlünün istedii gibi, baka soylu ailelere mutlaka lazm olan adetler Canibekler ile Slpagarlar için geçerli deil mi? Hayr, Hasan, boy eyleri dr dr ediyorsun sen. Biraz düünmen gerek. O zaman düünürsen belki." Kz, Hasan çok seviyordu, kalbi sürekli çarpyordu. Kendisinin güzel Kulistan'na çarpan kalbinin sabretmesi, beklemesi gerekiyor. Ak hakknda o orada-burada bahsettiinde, ona, eskisi gibi, onaylamayan cevaplar veriyorlar: "/imdi niye acele ediyorsun, h? Kulistan öyle veya böyle senindir deil mi! Adete göre hareket etmek lazm! Ayp deil mi, herkese içindekileri anlatmak: herkese yayyorsun bütün hikayeni!" "Bilirlerse bilsinler, ne olacak bunun için?" "Nasl yani ne olacak? Herkes bilir, öyle olursa da, Hasan, Canibeklerin Karann olu, kendi akrabalarnn, sülalesinin deerini ayak altna alyor, onlar kabul etmedikleri halde, Karaçay, Kabardey, bütün baka Müslümanlarn da devam ettirdii adetleri çineyip, kendi düününü biran önce yaptrmaya urayor, sülalesi-akr abas yokmu gibi, bu iin tanzimini yapacak adamlar yokmu gibi derler. Ayptr o! Öyle mi, yoksa öyle deil mi? " Bu sözlerle sktrlp durdurulan Hasan, houna gitse de gitmese de sabretmeye mecbur kalyor, bekliyor. Çiftlie gidip, çalarak kafasndaki düünceleri datmaya çalyor fakat ie gitmiyor eli. Bir keresinde Hasan, Büyük Karaçay'a, dalara gidiyor. Onlar eskiden, Sovyet düzeninden önce, düzlük yerlere göçmeden burada yaamlard. Epey bir zaman misafirlikte kalp dönüyor. Fakat düün ve gelinin getirilmesi konusunda derdine çözüm getiren kimse olmuyor. Resmi ilemler yaplal ise onuncu ay bitmek üzere.
Bir colda atas&n& amanat& bla Narsanaga barad& Hasan. Alay a andan avrub kaytad& da, at belinden tü#genley üyge kirib orunna catad&. Ekinci kününde Hasar&na kara çeçek tiygenin aç&klayd&la. Belgili bolgandan, ol talay künnü da avruy turganlay, ayak üsünde aylannand&, ki#ige da aytalmay. Avrub, tö#ek bolub turganlay da, Kulistanm unutalmayd& ol. Avrugan sandrak etib ba#layd&. Narsanada bayram bazardan hapar aytad&. Ullu Karaçayga barganm&, ar&na anda kalay kuvannanlarm& hapar&n aytad& sandrag&nda. Süygen k&z&n çak&rad&, sandrak etib. Atasmdan-anasmdan s&nnar bir kereçikni körgüzügüz an& menne deb tileydi sandrag&nda. Ata bla ana avrugan ca#lar&n caz&ks&nad&la. Elde kat& avrugan adam hazna sav kalmagan&n ariuv bile edile ala. M&nda "baguv" de en zat, sav bolgandan ese, ölürge bek bolu#ad& adamga. Alay ençi #artl& bolad& afendini "baguvu". Ca#lar& sav bollu una alay bek &#anmay, tab umut üzüb ete da bolurla, Hasann& atas& bla anas&, bir-biri bla onovla#&b, kelinin keltirirge deydile. Toy eter üçün ala etgen onov bollukdu, debmi turas&z? Ayhay, alay bolsa va! Endi kelinni cuvuklar&n da, S&lpagarlan& üydegini, ol onovga bügerge kerekdi. Alaga keleçile iyib, allar&n saklayd&la. Ala kayt&b keledile da, kelinni cuvuklar& aythann& aytad&la: "S&lpagarlar& bizge özdença tübedile. Alay a unamayd&la alay k&sha bolcalda toy etivnü. B&lay ayt&g&z dedile ala: Allah aytsa, faygambar da amin dese, Hasan sav bolur, ayak üsüne turur, olsagatda künnü da belgilerbiz, toy da eterbiz. Busagatda va allay a#&guv bir zatha da u#amayd&. Alayd& bizni sözübüz, bagal& konakla." Zaman barad&. Hasann& hal& va amandan amanna ketedi. Ol sebebden, Hasann& kallay halda bolgan&n bilib, har kim açuvlanad& S&lpagarlan& bergen cuvablar&na. Avrugann& atas&-anas&, cuvuklar& S&lpagarlaga "ak&l sal&r" murat alad&la. Car&mdan keleçile ciberedile. Bu col ke#leri da keleçige elde eki komsomolçunu ko#ad&la, Ahmat bla Tavsoltann&. Kelinni cuvuklar&, kartla entda ayak tiregen töreleri bolsa, "korkuturga" deb ko#ad&la komsomolçulan&. Keleçile S&lpagarlaga keledile. T&y&n#l&s&ça tübeydile alaga. Kurmanl&k eterge izleydile, alay a keleçile birden eki etib unamayd&la. "S&ylana turur zaman&b&z cokdu! Kurmanl&k kayg&l& tülbüz. Hasann& hal& biz umut etgença bolmad&. Kelinni elte kirirge kerekbiz. Bir da kurumasa da Kulistanm körgüzürge kerekbiz anna. Kim biledi, ol sav bolurga bolu#ur ese va. Allah ho dese, ne bolmayd& deyse." Bir defasnda, babasnn bir emanetini götürmek üzere Narsana'ya gidiyor Hasan. Fakat oradan hastalanarak dönüyor, at srtndan iner inmez eve girip yataa yatyor. kinci gün Hasan 'in çiçek hastalna yakalandn söylüyorlar. Açklandktan sonra, epey bir gün, hastayken de ayakta dolat, kimseye de söyleyemeyip. Hastalanp, yataa düse de Kulistan ' unutamyor o. Hasta, sayklamaya balyor. Narsana'daki bayram pazarndan havadis veriyor. Büyük Karaçay'a gittiini, orada ona nasl sevindiklerini anlatyor sayklamasnda. Sevdii kz çaryor sayklayp. Babasna, anasna, tek bir kerecik gösterin onu bana diye yalvaryor sayklamasnda. Baba ile anne, hastalanan oullarna üzülüyorlar. Köyde ar hasta olan kiilerin pek fazla yaamadklarn çok iyi biliyorlar onlar. Burada "tedavi" denilen ey, shhati kazanmaktan çok ölmeye yardmc oluyor insana. Öyle özel artl oluyor imamn "tedavisi". Oullarnn iyileeceine pek kanaat getirmeyip, hatta ümitlerini de kesmitiler, Hasan'in babas ile annesi, birbirleriyle istiare edip, gelini getirelim diyorlar. Düün yapmak için onlarn bu karar uygulanacak m sanyorsunuz? Keke, öyle olsayd 1. /imdi gelinin akrabalarna da, yani Slpagar ailesine, bu karar onaylatmak gerek. Onlara elçiler gönderip, yollarna bakyorlar. Onlar dönüp geliyorlar ve gelinin akrabalarnn söylediklerini söylüyorlar: "Slpagar ailesi bizi soylu bir aile gibi karladlar. Fakat kabul etmiyorlar öyle ksa bir sürede düün yapmay. Böyle söyleyin dediler onlar: Allah izin verirse, Peygamber de amin derse, Hasan iyileir, ayaa kalkar, o zaman günü belirleriz, düün de yaparz. /u anda ise böyle aceleye getirmek bir eye benzemez. Öyledir bizim sözümüz, deerli konuklar." Zaman geçiyor. Hasann hali kötüden kötüye gidiyor. Bu yüzden, Hasan ne durumda olduunu bildiinden herkes öfke duyuyor Slpagar ailesinin verdii cevaplarna. Hastann babas-annesi, akrabalar, Slpagar ailesinin "akln bana getirmeye" karar veriyorlar. Yeniden elçileri gönderiyorlar. Bu sefer kendileri de elçilerin arasnda köydeki Komsomol'dan (Komünist Gençlik Örgütü) iki üyeyi de katyorlar, Ahmat ile Tavsoltan'. Gelinin akrabalar, yallar yine ayak direrlerse, "korkutmak" için katyorlar Komsomol üyelerini. Elçiler, Slpagar ailesine geliyorlar. Uygun bir ekilde karlyorlar. Kurban kesip ziyafet vermek istiyorlar, fakat elçiler bunu kabul etmiyorlar. "Ziyafetle zaman kaybedemeyiz 1. Kurbanlk deil derdimiz. Hasan'in durumu bizim ümit ettiimiz gibi olmad. Gelini götürmemiz gerek. Mutlaka Kulistan ' göstermemiz gerek ona. Kim bilir, belki onun iyilemesine faydas olur. Allah buyurursa, ne olmaz ki."
Haniy, kelinni anas&, cumu#amayd&, ho demeydi, birinci kere aythan&n kaytarad&: "Hasar&na, Canibeklan& bütev üyürlerine da Allah ca#arga köb nas&bl& kün bersin. A#&kmag&z, bagal& konakla. Bo#unaga sözügüznü tas etme iz, andan cuk ç&gar&g& cokdu." "A üyüne, Hasar&n& hal& bek k&y&nd&!" deb k&ç&rd& keleçileden biri, andan ar& kesin t&yalmay. "Hasar&n& hal& k&y&nd&m& deysiz" deb kaytarad& kart ti#iruv. "Allah buyurmasa, Hasar&n& ba#&ndan bir tük da tü#mez. Canruz k&z&b&zn& kuvançm eterigibizge raz& tül ese va, nedi amal! Alayd& sora Allahn& buyurgan&, Ahmat." Bu türlü ayak tirev, bu türlü suvuk cuvab, konaklaga va ol köl kendirgença körünedi, kimden da alga komsomolçulan&, Ahmat bla Tavsoltann&, tözümden ç&kganlar&d&. Ammaga duniyan& kuyar&klar& kelib, ala ke#lerin küç bla t&y&b turad&la. Art&k da Tavsoltan bek kozgalad&. Em ah&r&nda an& aç&vu t&s&na tögüledi: "Sen unuthan etese, Haniy, sen da, biz bar&b&z da busagatda, burunca, patçahl&k bla zorluknu zaman&nda ca#amayb&z. Sovet zamanda ca#ayb&z: art&kl&kn& caklavçu zakonla oyulgand&la endi. Siz ete turgan zatha adam h&likke etüv deydi. Ol ogay, sizni sovet zakon bla amanl&kç&n&ça, ay&bha tübetirge bollukdu, türmege olturturga. ynan&g&z ol zatha! Biz komsomolçulab&z. Allay halisizlikge tözüb bolluk tülbüz. Allah aytsa de en zatn& üsünden b&layda söz bolurga madar cokdu. An& körürge küseb turgan erine Kulistann& a#h&l&k bla bermesegiz, biz olsagatda sizge sorluk-orluk tülbüz, kesibiz kalay kereklige sanasak, alay elterikbiz." "Kalay eteriksiz da siz sora?" deb sorad& cüregine korkuv kirib Zekeriya. "Etib a kalay eterikbiz! Tenleribizni c&y&b kelirbiz da al&rb&z da keterbiz Kulistann&!" Ahmat da k&zarak bolub ko#ad&: "Sizni va bar&g&zga cal çal urgan&na karamay, ssisuvda türmege a#&r&rb&z. Kim biledi, bir kesek oltursag&z, ba#&g&zga ak&l kirir ese va. Adam ölüm tö#ekde ese da bilmeybiz, siz a bizni cüregibizni cara turas&z Allahn& at& bla." "Tobasta, kalay cennil adamd& bu Ahmat!" deydi Zekeriya, korkarak bolub, kölü kalgança türsün ala. "Alay söle#irge bolam&d&?" "Da sora siz etgença bolam&d&?" deb Tavsoltan an& sözün böledi. "Komsomolçula tülmüdüle ala" deydi andan ar& Zekeriya. "Sora bizni k&z&b&z, Kulistan, zaman& cetse, Hasar&na barl& &na ogay deb, b&layda sizni bla öçe#genmi bard&? Eltigiz, Allah üçün, kim ogay deydi, Allahha kar#ç& söle#megiz b&layda ans&!" "Da sora, söz ç&garmay, onbe# minutdan kelinni haz&r etigiz. Biz kelirbiz, saklagan a eterik tülbüz bir minutnu da." Haniy, gelinin annesi, ymuamyor, evet demiyor, ilk söylediini tekrarlyor: "Hasan 'a, Canibek ailesinin bütün fertlerine Allah uzun ömür versin. Acele etmeyin, deerli konuklar. Bouna konuup kendinizi yormayn, bundan bir sonuç çkmaz." "Bak hele, Hasann durumu çok kötü!" diye bard elçilerden biri kendine engel olamayp. "Hasann durumu kötü mü diyorsunuz" diye tekrar ediyor yal kadn. "Allah buyurmazsa, Hasan'm bandan tüy bile eksilmez. Tek kzmzn mutluluuna raz deilse, nedir çare! Öyledir o zaman Allah'n buyruu, Ahmat." Bu ekil ayak direme, bu ekil souk cevap, konuklar sinirlendirmi gibi görünüyor, hepsinden de çok Komsomol üyelerini, Ahmat ile Tavsoltan'in sabrlar tat. Yal kadna azlarna geleni söylemek isteyip onlar kendileri zor bir ekilde tutuyorlar. En çok da Tavsoltan öfkeli. En sonunda onun öfkesi da çkyor: "Sen unutuyorsun, Haniy, sen de, biz hepimiz de imdi, eski zamanda olduu gibi Çarlk ve bask rejimi zamannda yaamyoruz. Sovyet rejiminde yayoruz: kötülüü koruyan kanunlar artk ortadan kaldrld. Sizin yaptklarnza insanla alay etmek denir. Hatta, sizi, Sovyet kanunlarna göre, suçlu olarak saymak gerekir, hapse attrmak gerekir. nann buna! Biz Komsomol üyeleriyiz. Bu yakksz duruma dayanamayz. Allah izin verirse denilen eyin hakknda burada söz söylemenin imkan yok. Onu görmek için hasret çeken kocasna, Kulistan ' güzellikle vermezseniz, biz o zaman size soracak falan deiliz, kendimiz nasl istersek öyle götüreceiz." "Nasl yapacaksnz bu ii peki?" diye sordu yüreine korku düüp Zekeriya. "Yapp nasl yapacaz! Arkadalarmz toplayp geliriz de alp gideriz Kulistan '!" Ahmat da sinirlenerek ekledi: "Sizin hepinizi, banza ak dümesine bakmadan, ssisuv'daki hapishaneye göndeririz. Kim bilir biraz orada kalrsanz aklnz banza gelir. Adam ölüm döeindeyse de bilmiyoruz, siz ise bizim yüreimizi ortadan çatlatmaya uralyorsunuz Allah 'in adyla." "Tövbe estafurullah, ne kadar sinirli bir adam bu Ahmat!" diyor Zekeriya korkarak, yüzünde küsmü bir ifadeyle. "Öyle konuulur mu?" "Peki, sizin yaptklarnz münasip mi?" diye Tavsoltan da onun sözünü kesti. "Komsomol üyeleri deil mi onlar" dedi daha sonra Zekeriya. "Peki bizim kzmz, Kulistan, zaman gelirse, Hasan'a varacana hayr diye, burada sizinle iddiaya giren mi var? Götürün, vallahi, kim hayr diyor, Allah'a asi konumayn burada yeter ki!"
Keleçile, üynü iyelerini kollar&n da tutmaganlay, raz& bolmaganlar&n bildire, e#ikni kat& kag&b ç&gad&la. Üyde kalabal&k ba#lanad&. Kartla ah-oh etedile. "Osal zamann&" sögedile, adetni saklarga koymagan, alan& "bedi#lik" etgen bolumga deri ca#aganlar&na, burun kim da s&ylagan adetleni kaytmazdan oyulganlarma ökünedile. "Allahn& nalat& bolganla, Allahn& unuthan gavurla, kallayla etedile, neni etmeydile! Allah alan& kalay da urmayd&, kalay etmeydi alan& külkömür da!" deb tar&gad& ahs&na-ahs&na Zekeriya. Haniy, oh ete, ahs&na, iç üyge kiredi, Kulistanna. Ol a, cüregi küye, u#akn& all&ndan artma deri e#itgen edi, ç&garga, sözge ko#ulurga madar tabmay edi ans&. Adetle, kollar&n, ayaklarm baylab, k&m&ldarga koymay edile ans&, çab&b da keterik edi on minutluk col ortalar&n kesib, ca#avunu ah&r sagatlar&n, kim biledi, ariuv ah&r dakikala e#ele da, saklab cathan süygenine. "Da, k&zç&k, alay bolur edi buyurulgan&" deydi Haniy. "Bir nas&bs&z sagatda tuvgan bolur edin sen, biz murat etgença bolmad&, bu Allahs&zla izlegença boldu. Hayda, macal&rak zatlar&m ç&gar da, kiyine kir. Entda Allahs&z sözleri bla korkutuv sözlerin e#itdirmesinle." Kulistan saklagan da ol edi. Anas& ç&kganlay, kübürden b&llay künne deb talay c&ln& saklab turgan cepkeni, ba#ha zatlar&n da alad&. Talay minutha ol haz&r bolad&. Küyöv nögerle atlaga minib, "orayda" ayt&b, S&lpagarlan& arbazdan ç&garad&la. Bir-eki minutha atl&la S&lpagarlar& bla Canibeklan& üylerin birbirinden ay&r&b turgan üç tiyreden ötedile. Alay a, ne medet, atl&laga Canibeklan& kabak e#iklerini all&nda oyulub bargan adetleni horlagan&na kuvannan nas&bl& küyöv tübemeydi. Alaga c&lamukla bla bu#uvnu kara haparç&s& tübeydi. Kuvançl& ca# tölünü, eliya urganca, bu#uvlu hapar arsar etedi. "Hasan tüz busagatda Allahha berdi can&n, Hazrail mölek ömürlükge an& közlerin cabd&. Hasann& ah&r sözleri b&la boldula: Kulistan, Kulistan, nek s&y&rd&la seni menden! Nek körgüzmedile seni menne Kuvançl& ay&n, bu#uvlu ay&n bolub termilib, cüregi Kulistann& küsey ketgen ca#n& as&ravga ko#ulad&. Ol kün innirde Üçköken elni komsomolunda ullu c&y&luv bolad&. K&zuv, cürekni tereninden kelgen sözleni ayt&b, bir avuzdan b&llay begim alad&la: "Eski adetlege kar#ç& hatersiz küre#ni ba#larga. Registratsiyadan sora toynu ç&rtda artha sozmazga." Andan beri Üçköken elde ZAGS'da kol salmftandan sora toynu artdaga sozmayd&la, kelinçikni küyövnü üyüne eltib koyad&la. Ba#ha ellede da Üçkökenni &z&ndan atlay barad&la. "Peki o zaman, sessizce, on be dakika içinde gelini hazrlayn. Biz geliriz, fakat bir dakika dahi beklemeyiz." Elçiler, ev sahiplerinin ellerini de tutmadan, memnuniyetsizliklerini hissettirerek, kapy da hzla çarparak çktlar. Evde gürültü patrd balar. htiyarlar ah-oh çekiyorlar. "Kötü zaman" eletiriyorlar, adetlerin devamn engelleyen, onlar "aypl" duruma düüren bu zamana kadar yaadklarna, eskiden herkesin deer verdii adetlerin bir daha geri gelmemek üzere yok edildiine üzülüyorlar. "Allah'n lanetledikleri, Allah' unutan gavurlar, neler yapyorlar, neyi yapmyorlar! Allah onlarn nasl çarpmyor, nasl onlar yakp kül-kömür etmiyor!" diye dertleniyor iç çeke çeke Zekeriya. Haniy, iç çekip, arkadaki odaya girer, Kulistan'in yanna. O ise, yürei skntl bir ekilde, konuulanlar bandan sonuna kadar duymutu, çkmaya, konuulanlara katlmaya çaresi yoktu. Adetler, ellerini, ayaklarn balayp, hareket etmeye imkan vermiyordu yoksa koarak bile gidecekti aralarndaki on dakikalk yol engelini, hayatnn son saatlerini, kim bilir belki de son dakikalarn yaayan sevdiine. "Peki, kzm, öyle demek ki kader" diyor Haniy. "Bir ksmetsiz zamanda domu olabilirsin sen, bizim arzu ettiimiz gibi olmad, bu Allahszlarn istedii oldu. Haydi, güzel elbiselerini çkar da giyinmeye bala. Yine Allahsz sözleri ile korkutucu sözlerini iittirmesinler." Kulilstan'n bekledii de buydu. Annesi çknca, sandktan, bu gün için diye uzun yllardr saklad elbisesini ve dier eylerini ald. Ksa bir süre sonra o hazrland. Damadn arkadalar atlara binip, "orayda" (gelini getirme arks) söyleyip, gelini Slpagar ailesinin avlusundan çkaryorlar. Bir-iki dakikada atllar Slpagar ve Canibek ailesinin evlerini birbirinden ayran üç mahalleden geçtiler. Fakat, ne çare, atllar, Canibek ailesinin avlu kapsnn önünde, çürüyen adetlerin bertaraf edilmesine sevinen ansl damatla karlamadlar. Onlar, göz ya ile üzüntünün kara habercisiyle karlatlar. Sevinçli gençleri, yldrm vurmu gibi, üzüntülü haber akna çevirdi. "Hasan tam u anda Allah'a cann teslim etti, Azrail melei sonsuza kadar onun gözlerini yumdu. Hasann son sözleri öyle oldu: Kulistan, Kulistan, neden aldlar seni benden! Neden göstermediler seni bana..." Sevinçli topluluk, üzgün topluluk haline dönüüp, kalbi Kulistan'a hasret giden delikanlnn cenazesini defnetmeye gidenlere katlyor. O gün akam, Üçköken köyünün Komsomol binasnda büyük bir toplant yaplyor. Ateli bir ekilde, yürein derinliklerinden gelen sözler söyleyip, hep birlikte öyle karar alnyor: "Eski adetlere kar acmasz bir mücadele balatlacak. Resmi nikah ileminden sonra kesinlikle düün ii fazla uzatlmayacak." O günden beri Üçköken köyünde resmi nikah yapldktan sonra düünler fazla uzamadan yaplyor, gelini damadn evine götürüyorlar. Dier köyler de Üçköken 'in izinden gidiyorlar.