YOLLARDA BİTKİSEL TASARIM İLKELERİ; KONYA KENTİ ÖRNEĞİ

YOLLARDA BİTKİSEL TASARIM İLKELERİ; KONYA KENTİ ÖRNEĞİ Doç. Dr. Serpil Önder Dr. Ahmet Tuğrul Polat Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü GİRİŞ Kentsel ekosistemler yoğun yapılaşma, sanayi tesisleri, yoğun nüfus, kente özgü etkinlikler, hava kirliliği, toprak koşulları v.b. etkenlerle doğal ekosistemlerden büyük farklılık gösterir. Bununla beraber kentlerde yeşil alanlar insanların doğa ile beraber olduğu ve onun işlevlerinden yararlandığı tek mekânlardır (Attwell, 1992). Yeşil alanların en önemli elemanı olan ağaçların insanlara en yakın ve en yararlı olduğu yerler yol güzergâhlarıdır. Yol ağaçları kentsel bitkilerin önemli bir kısmını oluşturdukları ve yaşayan halkla her zaman iç içe oldukları için planlama ve tasarımına daha fazla önem verilmelidir (Todorova at all., 2004). İyi bitkilendirilmiş kent yolları kentin yeşil alanlarının devamı ve onları bağlayan yeşil geçitler olarak, organik bütünlüğü tamamlayıcı elemanlar halinde kent peyzajında önemli yere sahiptir. Aslanboğa (1997), başarılı bir kent içi yol ağaçlandırmasında gerekenleri şöyle sıralamıştır; Kent imar planlarında ağaçlandırılacak yollar ve refüjler amaca uygun planlanmalı, alt yapı bu amaca göre konumlandırılmalıdır, Ağaç türlerinin seçiminde estetik ve işlevsel kaygıların yanı sıra, yetişme ortamı koşullarıda dikkate alınmalıdır, Fidan üretimi ülkemizde yaygınlaştırılmalıdır, Yol mekanında söz sahibi olan tüm fiziksel plancılar birlikte karar üretmeli, ağaçların yapılar, kent mobilyaları, alt yapı donanımları, trafik işaretleri ve aydınlatma elemanları ile olan ilişkileri iyi etüd edilmelidir, Yetişme ortamı ıslahı ve bakım teknikleri için gerekli özveri gösterilmelidir. Kentlerde yol ağaçlarının işlevlerini aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür: 1- Kent Peyzajını Düzenleme Yönünden Olumlu Etkileri; Yol boyunca mekânlar dizisi oluşturur, yapıları ve mekânları bağlar/ayırır, Dikey ve yatay yöndeki olumsuz görüntüyü önler, Kent-kırsal alan bağını kurar, İnsan ve doğa ilişkisi sağlar, Renk, şekil, doku ile tasarımdaki ana ve yardımcı ilkelerin ortaya çıkmasını sağlayarak kentlerin monoton görüntüsüne hareketlilik kazandırır, Mekân ve denge oluşturur. 2- Kent Sağlığı Yönünden Olumlu Etkileri; Temiz hava temin eder, (olgun yaşta bir kayın ağacı 1 saatte 2350 gr CO 2 kullanır, 1710 gr O 2 üretir), Kirli havanın filtre edilmesini sağlar (Paris te yapılan bir araştırmada ağaçsız bir yolda 1 m3 havada 3 910 bakteri varken, hemen yakınında ağaçlı bir parkta 455 bakteri olduğu saptanmıştır), Havanın nemini yükseltir, Tozu filtre eder (Almanya da yapılan bir araştırmada beher litre havada ağaçsız bir caddede 11 490 adet toz zerresi varken, ağaçlı bir caddede 3380 adettir ) Trafikten kaynaklanan kirlilikleri (Pb, Cd, Ni, NO x, vd. ) bertaraf eder, Rüzgârın olumsuz etkilerini azaltır,

Yüksek sıcaklığın azalmasını sağlar ( 8 o C ye kadar sıcaklık düşüşü sağlar), Gürültünün etkisini hafifletir, Psikolojik yönden olumlu etkiler sağlar (dört mevsim değişen renkleri ve görüntüsü ile canlılık, sevinç, hareket ve yaşama isteği verir). 3- Trafik Tekniği Yönünden Olumlu Etkileri; Taşıtları ve yayaları yönlendirir, Bazı noktaların vurgulanmasını sağlar, Oto-yaya mekânını birbirinden ayırır, Işık yansımalarını engeller, Sürücünün ilgi odağını sınırlar, Yolun belirginleşmesini sağlar, Yayların güvenliğini sağlayarak aktivitelerini kolaylaştırır, Duran trafiğin gölgelenmesini sağlar ( Bernatzky 1978, Pamay 1978, Aslanboğa 1986, Federer 1989, Huang at all. 1992, Önder 2006). Yol ağaçlarının kendilerinden beklenen yararları yerine getirebilmeleri için gerek planlama, tasarım ve uygulamalarda gerekse bakım-onarım ve korumaların sağlanmasında belirli ilkeler ve yöntemlerin sağlanması gerekmektedir. Bu ilkeleri üç grup altında toplamak mümkündür: A-Planlama ve Tasarım İlkeleri; yol ağacı ve çevre ilişkisinin sağlanması (yol ağacı yol ilişkisi, yol ağacı yapı ilişkisi, yol ağacı altyapı ilişkisi, yol ağacı kent mobilyaları ilişkisi), tür seçim ilkeleri, yol ağaçlamasında kullanılacak yöntemler, dikim aralığının saptanması, B- Uygulama İlkeleri; yol ağacı niteliği ve üretimi, kök bölgesi koşullarının iyileştirilmesi, destek ve koruma, C- Bakım ve Onarım İlkeleri; sulama, gübreleme, ilaçlama, budama, ağaç yaralarının onarımı. PLANLAMA VE TASARIM İLKELERİ Kentsel açık yeşil alanların tasarımında kullanılan materyaller arasında bitkilerin özel bir yeri vardır. Özellikle estetik ve işlevsel mekânların tasarlanmasında hiç kuşkusuz bitkiler önemli roller üstlenirler. Bu nedenle taş, asfalt, beton, demir v.b. peyzajı oluşturan malzemenin sert, katı, donuk ve cansız görünüşleri ancak bitkiler gibi canlı, sevimli yumuşak ve sıcak bir görünüm sergileyen malzemelerle daha doğal ve insana yakın bir duruma getirilmektedir. Bitkiler bu etkinlikleri zaman içerisindeki dinamikleri ile sağlarlar ve ancak bir zaman süreci içerisinde büyür gelişir kendine öz hareketlerini sergileyip peyzaja dördüncü boyut kazandırırlar. Bitkilerin yeşil alanlarda kullanımında çevre koşullarına uyum sağlamalarının yanı sıra ölçü, biçim, renk, doku gibi dendrolojik özelliklerini dikkate alınmalı ve kullanım amacına uygun olarak yerleştirilmelidir. Ancak bu şekilde estetik ve fonksiyonel açıdan uygun tasarımlar yapılabilir ve istenilen sonuca ulaşılabilinir. Yolların bitkisel tasarımında dikkat edilecek tasarım ilkeleri şöyle açıklanabilir: 1. YOL AĞACI ÇEVRE İLİŞKİSİ A. Yol Ağacı Yol İlişkisi Yolun boyutu, kullanılacak yol ağacının türünü, dikim sırasını, dikim sayısını ve ağacın yola göre konumunu belirleyen önemli bir etmendir. Aynı tür bitkiler farklı boyuttaki yollarda farklı mekân etkisine sahiptir (Anonim 2007). Şekil 1,2,3,4,5 da yollarda ayrılması gereken alanların ölçüleri verilmiştir.

Şekil 1. Dar sokak Şekil 2. Sokak Şekil 3. Cadde

Şekil 4. Geniş cadde Şekil 5. Bisiklet yolu Orta refüjü olan caddelerde refüj 4 m den dar ise refüje ağaç dikilmemelidir. Ancak geliş gidişte gece karşılıklı far etkilerini azaltmak için taşıt boyunu aşmayacak şekilde ( 0.6 1.2 m) çalı formlu bitkiler önerilebilir. Büyük ağaçların kentsel sirkülasyon ağı içindeki görsel ve işlevsel etkisi genellikle yüksektir. Ancak dar yollarda büyük ağaçlar bina-bitki ilişkisi açısından olumsuz etkiye sahiptirler ya da sık olarak budama gereğini ortaya çıkarırılar. Yolun boyutu ile ağaç boyutu (genişlik-yükseklik) uyumlu olmalıdır (Mc Clusky 1979). Taşıt trafiği güvenliği açısından ağaçların tretuvarlardan en az 1 m içerde dikili bulunmaları ve kavşak ya da yol ağızlarında görüş mesafesini engellememeleri gerekmektedir. Kavşak düzenlemelerindeki ağaçlar, her iki yönde 23 m içinde güvenli trafik görüş mesafesini engellemeyecek bir biçimde dikilmelidir. Yine yan yol cadde bağlantılarında, trafik güvenliği bakımından, cadde boyunca dikilen ağaçlar, yan yol çıkışından her iki yönde en az 15 m mesafe içinde güvenli geçiş sağlanacak şekilde konumlandırılmalıdır (Şekil 6), (Seçkin 2003).

Şekil 6. Cadde ve yol kavşaklarında, güvenli yatay geçiş mesafesi içinde, görüş çizgisinin ağaç konumları üzerindeki etkisi Cadde genişliğinin 12 m den fazla olduğu yerlerde yol kenarı ve orta refüjlerde en az iki sıralı dikim yapmak ağacın mekân içinde belirgin bir etkiye sahip olması için gereklidir. Yaya ve taşıt trafiğini engellememeleri için, yol ağaçlarının taçları altında en az 2,5 m yüksekliğinde Net boş mekânın bulunması gerekir. Bu yükseklik 4.5 m ye kadar çıkabilir. Dallanma yüksekliği ile ağaç boyu arasındaki estetik oran ise en az 1/1.5 2.0 m arasında olup bu durumda 4,5 m dallanma yüksekliği için minimum ortalama ağaç boyu 12 m dir (Şekil 7) (Arnold 1993). Şekil 7. Kent ağaçlarında dallanma yüksekliği. Küçük süs ağaçlarının caddede kullanımı çoğu kez fonksiyonel olarak uygun değildir; çünkü çiçekli ağaçların alçak dalları yayaların yürüyüşüne ve görüşüne engel olur.

B. Yol Ağacı Yapı İlişkisi Ağaç ile yapı arasındaki bırakılması gereken uzaklık ve tür seçimi plantasyonda önemli diğer iki konudur. Hata yapılırsa ağaçlar binalara ışık girişine engel oluşturabilir. Mesafesinin dar olduğu yerlerde piramit formlu ve küçük taçlı bitkiler tercih edilmelidir. Binanın ön cephe çizgisi ile araç yollarının kenarı veya bisiklet yolunun dış kenarı arasındaki uzaklık yol ağaçlandırmasına izin verir. Bu uzaklık 4 m den az olursa veya yaya yolunun genişliği 3.5 m den az ise ağaç dikilmez (Çelem 1988). Aksi halde ağaçların dalları binaların pencerelerini kapatır, yaya kaldırımında yayaların geçişini güçleştirir. C. Yol Ağacı Alt Yapı İlişkisi Kentlerde yaya yolları altında bulunan alt yapılar; kullanma suyu abone boru şebekesi, hava gazı dağıtım boru şebekesi, PTT yeraltı telefon ve diğer kabloları, itfaiye (yangın söndürme boru hattı); taşıt yollarının altında bulunan yapılar ise, iki kenarda yağmur suyu ızgara ve gider kanalı, kent kullanma suyu ana borusu, yağmur suyu ile birleşik veya ayrı atık su (kanalizasyon) kanalı ve merkezi ısıtma hatlarıdır (Şekil 8), (Anonim 1994). Şekil 8. Kök ve taç gelişme alanında alt yapı donanımı ile ilişkiler Alt yapıların, yaya ve taşıt yollarını altında belirli derinlikte ve yapılardan belirli uzaklıklarda döşenmesi gereklidir. Ağaç köklerinin serbest yayılma alanları içinde gereken genişlik bırakılmalıdır. Böylece ağaçlar gerekli taç/kök oranı sağlayacak serbest yayılma alanı bulabilecek ve ağaç köklerinin alt yapı donanımına zarar vermesi önlenmiş olacaktır.

Toprak altındaki altyapı donanımlarının ağaçlardan en az 2.5 m uzaklıkta olması gereklidir. Temel duvarları, altyapı düzenleri v.b. tarafından sınırlanan kök yayılma alanı en az 3 m 2, küçük taçlı ağaçlarda en az 2 m 2 olmalıdır (Aslanboğa 1986). D. Yol Ağacı Kent Mobilyası İlişkisi Bitki yol ilişkisinde yolun tamamlayıcısı elemanların (aydınlatma, elektrik direği, işaret levhaları) ve yol boyu kullanılan diğer kent möblelerinde bitki ile olan ilişkisi tasarımda ve uygulamada dikkate alınması gerekir. Yol ağaçları trafik ışıklarını ve yön işaretlerini kapatmamalıdır. Trafik ışıklarının yerden yüksekliği 4.5 m dir. Ağaçlar elektrik tellerine zarar vermeleri nedeni ile derin budanmaktadır. Bu nedenle tasarımda yol ağaçları ve elektrik direkleri birbirine zarar vermeyecek konumda yerleştirilmelidir. Yolların aydınlatılması kent güvenliği açısından önemlidir. Ancak hatalı uygulamalarda ağaç taçları işlevlerinin yerine getirememektedir. Plantasyonlarda ışıklanmayı önleyecek dikimlerden kaçınılmalıdır. 2. TÜR SEÇİM İLKELERİ Tür seçimi planlamanın önemli bir aşamasıdır. Kentlerde kullanılacak türler yörenin bitki ve toprak koşulları yanında kentin kendine has yetişme ortamına uygun bir tür olması esas şarttır. Aksi halde iyi ve sağlıklı bir gelişme beklenemez. Örn: hava kirliliğinin uygun olduğu yörelerde herdemyeşil kalın yapraklı ağaç türleri daha dayanıklı kabul edilmekte, yaprağını kışın döken ağaçlar ise iğne yapraklı ağaç türlerine göre daha az duyarlı bulunmaktadır. Sedir, ladin, göknar kirliliğe duyarlıdır. Yol ağaçlandırmalarında amaca uygun ağaçlar yetiştirmek için seçilen türün, kent ortamına adaptasyonundan başka, estetik ve fizyolojik özellikleriyle de çevreyle bağdaşır olması trafik tekniği ve gürültü önleme yönünden bazı fonksiyonları yerine getirmesi göz önünde tutulması gereken önemli tasarım ilkeleridir. Yol ağaçları morfolojik ve fizyolojik nitelikleri bakımından düzgün ve dikey yönde dallanmalı, aşırı kalın ve eğri gövdeler oluşturmamalıdır. Sarkık formlu doğal olarak düzgün gövde geliştirmeyen yana büyüyen yüzeysel kök geliştiren ağaç türleri yol ve meydan ağacı olarak kullanılmaya elverişli değildir. Yaprak döken türler yaprak dökümü süreleri kısa olmalı, yaprak ve meyveler yollarda kaygan bir zemin oluşturmamalıdır. Meyve özellikleri trafiği tehlikeye sokacak boyutlarda olmamalı, çiçek tozları insanlar üzerinde alerjik hastalıklara neden olmamalıdır (Aslanboğa 1986). Büyük geniş caddelerde, park allelerinde büyük cesametli (meşe, çınar, ıhlamur, bazı karaağaç melezleri gibi) türler tercih edilmekle beraber, daha dar caddelerde küçük cesametli (üvez, sumak türleri, oya ağacı v.s.) tercih edilmektedir. Acer pseudoplatanus, Aesculus hippocastanum, Fraxinus excelsior, Populus alba, Robinia pseudoacacia, Sophora japonica nın piramidal tipleri dar caddeler için kullanılabilir. Tür seçiminde yolun sınıfı, çevre alan kullanımı, bitki- yol, yapı ve alt yapı ilişkisi dikkate alınmalı, yolun plan ve kesitlerinden yararlanarak kullanılacak türlere ilişkin çizelgeler çıkartılmalıdır. Tür seçiminde kolaylık için belirtilen özellikler açısından daha önce hazırlanmış, yerel ekolojik koşullarda yetişebilen bitki listeleri hazırlanmalıdır. Bu açıdan Konya koşullarına uygun tür seçiminde kullanılabilecek bazı bitki türleri Tablo 1 de verilmiştir. Yol ağaçlarının taç yapısı itibariyle simetrik olan, şekil, büyüklük ve yapısı itibariyle göreceği fonksiyonlara ve ortama uygun güzel görünümlü türler olmaları bu konuda tercih nedenidir. Mevsimlere göre değişen görünümleri, değişik renkleri ve güzel kokuları, ilgi çekici meyveleri ile sonbahar renklerini yapan ağaç türleri kent cadde ve sokaklarında çok etkili olurlar (Ürgenç 1998).

Yol boyunca sık aralıklarla farklı türlerin kullanımı görsel karmaşa yaratacağından yer verilmemelidir. Farklı türlerin kullanımı daha çok yol boyunca vurgulamada ve yönlendirmede sinyal etkisi yaratma amacıyla kullanılmalıdır. Örneğin yaya geçitlerinde daha geniş taçlı bitkiler kullanıldığında, sürücüye bu durum yol daralıyor hissi vereceğinden trafik hızında düşüş olacaktır. Cadde veya sokakta tek tür kullanımı düzenli bir görüntü sağladığı gibi kültür bakımı da çok daha kolay olur. Bu konuda endişe edilebilecek monotonluk olgusu ise meydan, park yeri ve kavşaklarda farklı türler kullanılarak giderilebilir. Yol ağaçlarında seçilen türün fidanları temin edilirken de dikkatli olunmalıdır. Zira aşağıdan dallanmış, çatallanmış ve iyi bir tepe sürgünü geliştirmemiş fidan tercih edilmemelidir. Cadde ve yollarda kullanılacak fidanlar birkaç kere repikaj görmüş düzgün ve mümkün olduğu kadar boylu (çıplak gövde kısmı asgari 2m) fidanlar olmalıdır. Tür seçimi sırasında dikilen ağaç ve bitkilerin olgun yaşta ulaşacakları çap ve boyların dikkate alınması gereklidir. Özellikle binalara ve birbirine çok yakın dikilen ve hızlı büyüyen türler yönünden kentlerde birçok problemle karşılaşılmaktadır (Bozkuş 1994). 3. YOL AĞAÇLAMASINDA KULLANILACAK YÖNTEMLER Yol ağaçlamasında aşağıda belirtilen yöntemler uygulanmaktadır (Koç ve Şahin 1999). Alle: Yol ağaçlamasının en eski biçimidir. Alle iki yana düzgün sıra biçiminde ağaçlandırılmış yol anlamına gelmektedir. Böyle ağaçlandırma örnekleri halen bazı Avrupa ülkelerinde rastlanmaktadır. Hollanda daki karaağaçlı (Ulmus), Fransa daki çınarlı (Platanus), ve Almanya da meşeli (Quercus) Alle ler buna örnek olarak verilebilir. Karışık Ağaçlama: Büyük ağaç ve çalıların bir arada kullanıldığı ağaçlandırma biçimidir. Ancak bitkilendirmede tekdüze düzenlemeden kaçınılması gerekmektedir. Çalı varlığının sonraki yıllarda ışıksız kalmaması için, ağaç oranı yüksek tutulmamalıdır. %5-10 oranında ağaç, % 90-95 oranında çalı varlığı karışım için uygundur. İlk yıllarda çok yavaş gelişme gösteren bitkiler (örneğin kartopu, fındık ve meşeler) için, bakım önlemleri alınmalıdır. Bitkisel Çitler: Budama uygulanan bitkisel çitlere, çalıların enine boyuna fazla gelişim gösterdiği yol kesimlerinde yer verilmektedir. Düzenli budama işlemleri, fazla zaman ve gider gerektirmektedir. Çitler dış virajlarda, rampalar boyunca, köprü ve geçit yanlarında sürücüye güvenlik duygusu vermektedir. Ulaşım araçlarının yoldan çıkmasına karşı olumlu etkileri, hız ve araç ağırlığı arttıkça azalmaktadır. Far Işıklarından ve Işık Yansımalarından Koruma Ağaçlaması: Genellikle otoyolların refüjlerinde, karışık ağaçlama yönteminden yararlanılmaktadır. Bitkisel materyalin % 90-95 ini çalılar oluşturmalıdır. Yol düz bir alandan geçiyorsa 2.5 m yükseklikte bir refüj ağaçlaması bu açıdan yeterli koruma sağlayacaktır. Bir çanak ya da vadi içi çukurundan geçen yol kesiminde ise, daha yüksek bir kitleli yeşillik gerekmektedir. Yolun en çukur ve özellikle gidiş yönünde ilerideki yüksek yol kısmını gören noktasında, bitkisel şerit en yüksek olmalıdır. İyi bir koruma, farklı yaş ve büyüme gücünde bitkilerle dipten başlayarak oluşturulacak sık bir yeşil doku ile sağlanabilir. Kış aylarında da etkili olabilmek için, ya sürekli yeşil ya da bu devrede kurumuş yaprakları tamamen dökülmeyen ve yine sık dalları ile kısmi koruma sağlayabilen bitkiler seçilmelidir. Özellikle Avrupa ülkelerinde bisiklet ve yaya yolları, tarımsal işletmelere giden yollar ana yoldan şeritlerle ayrılmaktadır. Gürültüden Koruma İçin Düzenlenecek Ağaçlama: Hızlı sanayileşme, kentleşme ve nüfus artışı ile günlük yaşantımıza giren gürültü; insanların işitme sağlığı ve algılamasını olumsuz etkileyen, fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozabilen, performansını azaltan,

çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini değiştiren önemli bir çevre kirliliğidir. Yapılan çalışmalar göstermiştir ki; gürültü, beden işçilerinde %30 fikir işçilerinde %60 verim düşüklüğüne neden olmaktadır (Gür ve Önder 2000). Kentlerde ise gürültünün en fazla hissedildiği yerlerden biri yollardır. Özellikle yoğun trafiğin olduğu yerlerde ve hızın kent içi yollara göre daha fazla olduğu çevre yollarında gürültünün önlenmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır. Bitkisel gürültü perdelerinde istenilen sonucun elde edilmesi için kullanılan bitkisel malzemenin özellikleri ve türü ile uygulama ilkelerine dikkat edilmelidir. Gürültü azaltılmasında kullanılan bitkilerde arana özellikler şöyledir. - Oldukça sert, büyük ve sık yaprak dokusuna sahip olan türler tercih edilmelidir. - Herdemyeşiller gürültüyü azaltmada bütün yıl etkilidirler. - Yere kadar sık dal ve yaprak dokusuna sahip bitkiler kullanılmalıdır. - Tek tür bitkilendirme yerine karışık tür bitkilendirme tercih edilmelidir. - Gürültü şeridinin eni en az 7-8 m olmalıdır. -Farklı ölçülerde kullanılan türler (ağaç, ağaçcık, çalı) devamlı ve sık bir engel oluşturacak şekilde ve mümkün oldukça birbirine yakın dikilmelidir (Şekil 9), ( Cook and Van Haverboke 1974). Uygun türlerle ve yeterli genişlik ve uzunlukta tesis edilen gürültü perdeleriyle 10-12 dba arasında gürültü azatlımı sağlanır (Fang and Ling 2003). Şekil 9. Tek tür bitkilendirme yerine karışık tür bitkilendirme sesin kırılmasında daha iyi sonuç verecektir. 4. DİKİM ARALIĞININ SAPTANMASI Yol ağaçlarında dikim aralığını bitkilerin; Taç çapı, Taç yüksekliği, Yolun kullanım amacı, Yapı ışıklanmasına etkisi, Taşıt ve yaya yolu genişliği, Ağaç maksimum yüksekliği ile yol boyunca ortalama bina yüksekliği arasındaki ilişki, Ağaçtan beklenen tasarım etkisi ve ağacın bu etkiye ulaşma hızı gibi özellikler belirler. Dikim aralığı 6 10 m arasında değişebilir. Geniş taçlı ağaçlarda bu ölçü 15 m ye çıkabilir. Ancak belirtilen aralıklarda ağaç mekân içinde dominant etkiye ulaşması 5 15 yıl

sonra ortaya çıkacağından, büyük aralıkların kullanılması halinde, başlangıçta ağaçların aralarında geçici dikimler yapılabilir. Ağaçlar olgunlaştıktan sonra ikincil olanlar transplantasyon araçları ile ortamdan uzaklaştırılabilirler (Şahin 1989), (Bozkuş 1994). Kent cadde ve yollarında her zaman dikim aralığının eşit olması şartı aranmaması görüşü gittikçe kuvvetlenmektedir. Bazı durumlarda caddenin muhakkak iki tarafında ağaçlandırılması şartı aranmamakta veya iki tarafa farklı aralıklarla dikimlerin yapılabileceği belirtilmektedir. Örneğin bazı güzel yapıtların çekici görünümlerinin daha iyi ortaya çıkmasına imkân vermek ve monotonluğu yok etmek üzere yolun o kenarına ağaç dikilmemesi gibi bir düzenlemeye gidilebilmelidir. Monotonluk şekil ve yükseklik farkı olan ağaçların kullanımı, uygun yerlerde kümeler oluşturmak, farklı türler kullanmakla ile de giderilebilmektedir. Yol ağaçlandırmalarında aralıklar; kavşak noktaları, kavisler, meydan, durak, otopark girişleri v.s. gibi yerlerde de değişebilir. Burada monotonluğu bozmak üzere farklı türlerin kullanımı da söz konusudur (Ürgenç 1998). SONUÇ ve ÖNERİLER Kentlerin ve yakın çevrelerinin yeşillendirilmesi görevi yasalarla belediyelere verilmiştir. Belediyeler bu görevlerini imar planları çerçevesinde sürdürmekle yükümlüdürler. Kentlerde yaşayan bugünün insanına ve gelecek kuşaklara yaşanabilir kentler bırakmada ciddi rolü olan yeşil alanları kurma ve yaşatma gayreti içinde olan belediyeler, kişiler ve kurumlar bu kutsal görevi nedeniyle her zaman desteklenmiş ve takdir edilmiştir. Kentlerde yeşil alanların oluşturulması imar planlama çalışmalarından başlayan daha sonra uygulama ve denetim aşamalarıyla devam eden uzun vadeli olarak görülen çalışmalar dizisiyle sağlanmaktadır. Tüm bu aşamalarda konuyla ilgili meslek disiplinlerinin (mimar, şehir plancısı, orman mühendisi, inşaat mühendisi, peyzaj mimarı, ziraat mühendisi v.s.) bir arada katılımları sağlanmalıdır. Özellikle peyzaj mimarına gerekli görev, yetki ve sorumluluk verilmelidir. Almanya ve İngiltere deki bazı yerel yönetimler daha fazla peyzaj mimarı çalıştırarak, daha fazla yeşil alan kazanıldığını kanıtlamışlardır. Buna Essen (Almanya) yerel yönetimini örnek verebiliriz (Gültekin ve Küçük 1996). Kentlerdeki doğal, tarihi ve kültürel kaynaklar kendi içindeki dinamikliği ve etmenlerden dolayı sürekli değişim halinde olması nedeniyle, yeşil alanların koruma ve geliştirilmeleri sadece bir defa yapılan planlama ve tasarımla mümkün değildir. Bu nedenle planlamanın daha sonra yapılacak yönetim ve izleme çalışmalarıyla desteklenmesi gereklidir. Yeşil alanlarla ilgili yönetim çalışmalarının yürütülmesi için kent bilgi sisteminin kurulması ve kent konseyi çalışmalarının başlanılması gereklidir (Önder ve Aklanoğlu 2004).. Yerel yönetimler tarafından oluşturulacak Kent Bilgi Sistemleri yönetim birimlerinin ortak kullanımına açık, bilgi paylaşımı sağlayan, planlama ve yönetim faaliyetlerini düzenleyen, bilgilerin doğruluk ve güvenliğini artıran ayrıca çalışmalarda verimi artıran bir sistemdir. Kent bilgi sisteminin kurulmasıyla, kente ilişkin bütün bilgilerin sistematik bir şekilde toplanması, uygun ortamlarda işlenmesi ve farklı kullanıcıların (peyzaj mimarı, şehir plancısı, mimar, harita mühendisi, altyapı mühendisi v.s.) yararlanması için hazır hale getirilmesi mümkün olacaktır. Kent bilgi sistemlerinde açık yeşil alanlar konusunda temel olacak verilerin elde edilmesi için kentteki açık yeşil alanların büyüklüklerinin, miktarlarının, dağılımlarının ve kendi içinde niteliklerinin bilinmesi gereklidir. Bu nedenle Konya Kenti Yeşil Alan Envanter çalışmasına başlanmalı ve tüm yeşil alanlar sınıflandırılarak yapısal ve bitkisel elemanları kartlara işlenmelidir. Her yeşil alanın envanter kartı olmalıdır (Önder 1997). Ayrıca yeşil alanlarda bulunan her odunsu bitki kodlanarak kayıt altına alınmalıdır (Dirik 1997).

Bu envanter çalışmaları kent içinde bulunan yeşil alan türlerine (yol ağaçları, çocuk oyun alanları, mahalle parkları, kent parkları v.s. gibi) yönelik master planlar için temel teşkil edecektir (Anonim 2007). Hazırlanacak master planlar ile yeşil alanların uygulanması, gelişmesi, yönetimi, izlenmesi ve yenilenmesi çalışmaları başarıyla yürütülebilecektir. 1992 yılında, Brezilya nın Rio de Janerio kentinde Birleşmiş Milletler Çevre ve Gelişme Konferansında kabul edilen Yerel Gündem 21 Eylem Planı çerçevesinde kabul edilen Kent Konseyi çalışmaları Konya Büyükşehir ve İlçe belediyelerinde başlatılmalıdır. Selçuklu İlçe Belediyesinde bu çalışmalar 2005 yılında başlatılmıştır. Kent konseyi, merkezi yönetimi, yerel yönetimi, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarını ve sivil toplumu ortaklık anlayışıyla hemşerilik hukuku çerçevesinde buluşturur. Kent Konseyi çalışmaları kentin kalkınma önceliklerinin, sorunlarının, vizyonlarının sürdürülebilir kalkınma ilkeleri temelinde belirlendiği, tartışıldığı, çözümlerin geliştirildiği ortak aklın ve uzlaşmanın esas olduğu demokratik yapılar ile yönetişim mekanizmalardır. Kent Konseyi Yönetmeliği 8 Ekim 2006 tarihli resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetime katılım, kentin geleceği ile ilgili konularda etkin olma, kentin sorunlarını çözmede ortaklık ve kente sahip çıkma amacıyla Konya Kent Konseyi çalışmaları başlamalıdır. Bu çalışmalar Konya nın kentsel gelişme ve kentlilik bilincinin yerleşmesinde önemli katkılar sağlayacaktır. Ayrıca diğer konularda olduğu gibi açık yeşil alanların öneminin kavranması, tesis edilmesi ve korunmasında da halkın bilinçlenmesine ve doğru karar almasına yardımcı olacaktır. Plan uygulamalarının izlenmesi ve denetlenmesi titizlikle üzerinde çalışılması gereken bir konudur. Planlamanın uzun vadede istenmeyen veya olumsuz sonuçlar doğurmaması için gelişimin denetlenmesi ve değerlendirilmesinin yapılması gereklidir. Farklı meslek gruplarının (ziraat mühendisi, peyzaj mimarı, mimar, şehir plancısı, ekonomist, sosyolog ilgili meslek odaları v.s.) ve halkın katılımı ile kurulacak Kent İzleme Atölyesi ile denetlenme yapılması mümkün olabilir. Kentlerimizin yaşanabilirliğinin sağlanması ile yükümlü yerel yönetimler kent sağlığı için yeşil alan sorunları üzerinde durmalı, sorunların çözümü için gerekli çabayı göstermelidir. KAYNAKLAR Anonim, 1994. Türk Standartları Enstitüsü. Şehir İçi Yollar- Teknik Alt Yapı Tesisleri- Planlama ve Yerleştirme Kuralları Anonim, 2007. Knoxville Street Tree Master Plan. Knoxville-Knox Country Metropolitan Planning Commission. www.http://cadescoverplanning. com/plans/treeplan/index.htm Arnold H.F., 1993. Trees in Urban Design. Second Edition, Van Nostrand Reinhdd Company, New York. Attwell, K., 1992. The Ecological Potential of Urban Open Space. Urban Ecology Seventh Conference on Urban and Regional Research, pp:177-181 General Directorate of Technical Research and Implementation, Turkey. Aslanboğa İ., 1986. Kentlerde Yol Ağaçlaması. TÜBİTAK Yapı Araştırma Enstitüsü Yayın No:U3, Ankara. Aslanboğa İ., 1997. Kentlerdeki Yol ve Meydan Ağaçlarının İşlevleri, Ağaçlamanın Planlaması, Uygulaması ve Bakımlarıyla İlgili Sorunlar. Kent Ağaçlandırmaları ve İstanbul 96 Sempozyumu Bildiri Kitabı s:7-12, ISFALT Yayını:3. İstanbul. Bernatzky, A., 1978. Tree Ecology and Preservation. Elsevier, Amsterdam, pp:357 Bozkuş, F., 1994. Kent Ağaçlarında Başlıca Tesis ve Bakım Sorunları. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri B Cilt 44 Sayı:1-2 İstanbul.

Cook, D.J., Var Hoverbeke, D.F. 1974. Tree-Covered Land Forms for Noise Control. Univ. Of Nebraska. U.S.A. Çelem, H., 1988. Ağaçlandırma. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları:1031, Ders Kitabı:298. Ankara. Dirik, H., 1997. Kent Ağaçları Yönetimi. Kent Ağaçlandırmaları ve İstanbul196 Sempozyumu Bildiri Kitabı s:29-40, ISFALT Yayını:3. İstanbul. Federer, C., 1989. Trees Modify the Urban Microclimate. Journal of Arboriculture, 2(7):121-127. Frang, C.F., Ling, D.L., 2003. Investigation of the Noise Reduction Provided by Tree Belts. Landscape and Urban Planning 63:187-195. Gültekin E., Küçük R., 1997. Kent içi Yol Ağaçlandırmalarında Yerel Yönetimlere Düşen Görevler. Kent Ağaçlandırmaları ve İstanbul 96 Sempozyumu Bildiri Kitabı s:59-66, ISFALT Yayını:3. İstanbul. Gür, K. Önder, S., 2000. Konya da Gürültü Kirliliği ve Alınması Gereken Biyolojik Önlemler. 3. GAP Mühendislik Kongresi Bildiri Kitabı. s:286-294. Urfa. Huang, J.,R., Ritchard, N., Sampson, H. T., 1992. The Benefits of Urban Trees, Cooling Our Communities. Chapter 2. Us Environmental Protection Agency, Policy Planning and Evaluation PM-121, pp:27-47. Koç, N., Şahin Ş., 1999. Kırsal Peyzaj Planlaması. A.Ü.ziraat Fakültesi Yayın No:1509. A.Ü.Basımevi. Ankara. Mc Clusky, J., 1979. Road Form and Townscape. Published by The Architectural Pres. London. Orçun, E., 1972. Dendroloji. Cilt I. E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:196. İzmir. Orçun, E., 1975. Dendroloji. Cilt II. E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:266. İzmir. Önder, S., 1990. Konya Kenti Yerleşim Merkezindeki Odunsu Bitkiler Üzerinde Araştırmalar. E.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. İzmir. Önder, S., 1997. Konya Kenti Açık ve Yeşil Alan Sisteminin Saptanması Üzerinde Bir Araştırma. A.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Doktora Tezi. Ankara. Önder, S., Aklanoğlu, F.2004. Konya Kenti Peyzaj Gelişim Stratejileri. S.Ü. BAP Proje No:2002/072. Konya. Önder, S., 2006. Kent Ağaçlarının Yararları. Konya Ticaret Borsası Dergisi, Sayı:21, s:11-15, Bahçıvanlar Basım A.Ş., Konya. Pamay, B., 1978. Kentsel Peyzaj Planlaması. İ.Ü. Yayın No:2487, s:95, Çağlayan Basımevi, İstanbul. Seçkin, İ.Ö., 2003. Peyzaj Uygulama Tekniği. İ.Ü. Yayın No: 4105. İstanbul. Şahin, Ş.,1989. Ankara Kenti Yol Ağaçlarının Sorunları ve Peyzaj Mimarlığı Açısından Alınması Gerekli Önlemler. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. Ankara. Todorova, A., Shoichiro, A., Tetsuya A., 2004. Prefercens for and Attitudes Towards Street Flowers and Trees in Sapporo,Japan. Volume:69-4. pp:403-416. Landscape and Urban Planning. Ürgenç, S., 1998. Genel Plantasyon Ağaçlandırma Tekniği. İstanbul Üniversitesi Yayın No:3997, İstanbul. Not: Konya ile ilgili örnekler bildirinin sunuşunda verilecektir.

Tablo 1. Konya Kenti Kent İçi Yollarda Kullanılmaya Uygun Ağaçlar (Anonim 2004, Aslanboğa 1986, Orçun 1972, Orçun 1975, Önder 1990). Acer campestre L. Ova Akçaağaç Acer negundo L. Dişbudak yapraklı Akçaağaç Acer platanoides L. Çınar yapraklı Akçaağaç Acer pseudoplatanus L. Dağ akçaağcı Acer saccharum Marsh. Şeker akçaağcı Aesculus carnea Hayne Kırmızı çiçekli atkestanesi Aesculus hippocastanum L. Beyaz çiçekli atkestanesi Ailanthus altissima Swingle Kokarağaç Bitki Boyu (m) Taç Genişliği (m) Yaprak Rengi Sonbahar Yaprak Rengi Çiçek Rengi/Zamanı Ay Meyve Rengi Form Açıklama 15 6 Yeşil Altın sarısı Açık Yeşil/4 Kahverengi Yuvarlak Büyüme yavaş toprak isteği az. 12 6 Yeşil Sarı Açık yeşil/4 Kahverengi Yuvarlak Sıcağa kurağa dayanıklı, ancak kurak iklimde erken yaprak dökümü görülmekte. 20 6 Açık yeşil Altın sarısı Sarı/4 Kahverengi Yuvarlak Böcek saldırılarına ve yol kaplamalarına duyarlı erken çiçek açar. 30 8 Yeşil Altın sarısı Beyza/4 Kahverengi Yuvarlak Derin nemli toprak ister, böceğe, yol kaplamalarına duyarlı 30 8 Açık yeşil Koyu Yeşilimsi Kahverengi Yuvarlak Rüzgâra dayanıklı. turuncu sarı/4 20 6 Yeşil Sarı Kırmızı/5 Kahverengi Yuvarlak Yol kaplamaların, diri örtüye, toprak sıkışmasına duyarlı. 25 15 Yeşil Sarı Beyaz/4 Kahverengi Yuvarlak Yol kaplamaların, diri örtüye, toprak sıkışmasına duyarlı. 11 8 Yeşil Sarı Sarı Kahverengi Dağınık Güney yön ve korunaklı alanlarda,yetişme ortamı istekleri az, düzgün gövde yapması önemli. Albizzia julibrissin Durazz Gülibrişim 12 6 Yeşil Sarı Pembe/6-7 Kahverengi Dağınık Düzgün gövde önemli. Dağinik taç nedeniyle sınırlı kullanım. Betula pendula Roth 10 4 Yeşil Sarı Sarı-yeşil/3 Kahverengi Yuvarlak Sıcağa, yol kaplamasına duyarlı, ışık isteği çok, sığ köklü, suyu sever Betula pubescens Ehrh. 15 5 Yeşil Sarı Yeşil/4 Kahverengi Yuvarlak Sıcağa, yol kaplamasına duyarlı, ışık isteği çok, sığ köklü, suyu sever Betula verrucosa Ehrh. 15 6 Yeşil Altın sarısı Yeşil/4 Kahverengi Yuvarlak Her mevsimde dekoratif. Catalpa bignonoides Walt. Katalpa 10 6 Açık yeşil Sarı Beyaz/6 Kahverengi Dağınık Düzgün gövde zor, dağınık taçlı, meyveleri uzun süre ağaçta kalır. Celtis australis Çitlenbik 20 6 Koyu yeşil Sarı Kahverengi Siyah Yuvarlak Don a duyarlı,düzgün gövde önemli, dikim topraklı fidanla. Cercis siliquastrum L. 6 4 Yuvarlak Yeşil Erguvan/4-5 Kahverengi Yuvarlak Düzgün gövde zor, meydanlarda Erguvan kasalar üzerinde yetiştirilebilir. Crateagus monogyna 7 3 Yeşil Sarı Beyaz/5 Kırmızı Dağınık Düzgün gövde önemli, kasa içinde

Alıç kullanılabilir. Cytisus laburnum L. 6 4 Yeşil Sarı Sarı/5 Kahverengi Dağınık Kasa içinde kullanılabilir, güzel Sarısalkım çiçekleri nedeniyle zarar görebilir. Fraxinus excelsior L. 25 12 Yeşil Sarı Yeşil Kahverengi Yuvarlak Yer yer başarılı, nemli kalkerli Adi dişbudak toprakları sever, geç donlara duyarlı. Gladitsia triacanthos L. 25 6 Yeşil Sarı Beyaz Kahverengi Yuvarlak Dikenli, yetişme ortam isteği az, Gladiçya meyveleri uzun süre ağaçta kalır Koelreuteria paniculata Laxm. Güvey feneri 8 3 Yeşil Turuncu Sarı/6 Kahverengi Dağınık Gençlikte don a duyarlı, düzgün gövde zor ve dağınık taçlı. Meyveleri uzun süre ağaçta kalır Lagerstroemia indica L. 7 3 Yeşil Turuncu Pembe, - Dağınık Korumalı yetiştirme, ılıman iklim Oya ağacı Kırmızı/ bitkisi. 6-8 Liriodendron tulipifera L. 30 10 Yeşil Altın sarısı Oranj Kahverengi Konik Besin maddesi zengin, derin toprak Lale ağacı ister, hızlı gelişir. Dikim erken ilkbaharda topraklı fidanla, aksi halde kök çürümesi görülür. Morus alba L. Akdut 15 5 Yeşil Sarı Yeşil Beyaz Yuvarlak Meyvesiz erkek ağaçlar seçilmeli böcek saldırıları, yaralanmalar sonucu öz odun çürür, sıcak, kurak iklimde erken yaprak döker. Platanus xacerifolia L. 30 20 Yeşil - - Yeşil Yuvarlak Yol kaplamalarına duyarlı. Geniş taçlı, Londra çınarı yoğun ışımaya dayanıklı budama yerleri Çınar kanseri nedeniyle bakım görmeli. Nemli, soğuk ilkbaharda mantar saldırısı. Platanus orientalis L. 25 18 Yeşil - - Yeşil Yuvarlak Yol kaplamalarına duyarlı. Geniş taçlı, Doğu çınarı yoğun ışımaya dayanıklı budama yerleri Çınar kanseri nedeniyle bakım görmeli. Nemli, soğuk ilkbaharda mantar saldırısı. Prunus serrulata Horinji 8 4 Yeşil - Açık pembe/4 Kırmızı Dağınık Renkleri ile çok dekoratif Prunus avium Süs kirazı 18 8 Parlak kırmızı - Beyaz Kırmızı Dağınık Renkleri ile çok dekoratif Quercus coccinea Yeşil Kırmızı Açık kahve Kahverengi Yuvarlak Quercus robur L. Saplı meşe Quercus rubra L. 20 12 Yeşil Turuncu Açık Yeşil Kahverengi Yuvarlak 30 20 Yeşil Sarı Kahverengi Yuvarlak Kent yollarının ekolojik koşullarına çok uygun.

kırmızı kahverengi Robinia pseudoacacia L. Yalancı akasya 20 8 Yeşil Açık sarı Beyaz/6 Yuvarlak Yetişme ortamı istekleri az, yoğun ışığa dayanıklı, kök boğazı kalınlaşması, böcek saldırıları, rüzgar kırması tehlikesivar. Sophora japonica L. 20 8 Gri yeşil Sarı Beyaz sarı/6 Yeşil Dağınık Gençlikte don a duyarlı, düzgün Sofora dallanma önemli ıslah gerekli. Sorbus aria Mojestica Üvez 10 4 Bol ışıklı kalkerli yetişme ortamı, meyve dökümü, yer yer zararlı saldırısı. Sorbus aucuparia 10 4 Yeşil - Beyaz Kırmızı Sütun Meyve çiçek renkleri ile etkili. Fastigiata Sorbus torminalis 12 6 Yeşil Kırmızı Beyaz Kırmızı Dağınık Sorbus latifolia 12 8 Yeşil - Beyaz Açık yeşil Yuvarlak Tilia cordota Mill. Yürek yapraklı ıhlamur 20 8 Yeşil Sarı Sarı/7 - Yuvarlak Önce yavaş sonra hızlı büyür. Kuvvetli kök sistemi kurar. Tilia tomentosa Moench. 25 12 Yeşil Altın sarısı Sarı/7 - Yuvarlak Geniş alana gereksinim duyar. Gümüşi ıhlamur beyaz Ulmus campestris L. 30 12 Yeşil - Yeşil/5 - Yuvarlak Işık isteği az, toprak isteği fazladır. Ulmus glabra Huds. 30 12 Yeşil - Yeşil/5 - Yuvarlak Büyüme hızlı. Pinus nigra Arnold. Karaçam 30 10 Yeşil Herdemyeşil - Kozalak Konik Düzgün gövde zor, tacın ışıklanması önemli.