KANSER TEDAVİSİNDE RADYOFARMASİ ve ECZACININ ROLÜ Doç. Dr. Suna ERDOĞAN Hacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Radyofarmasi Anabilim Dalı
Radyofarmasi Nükleer Tıp tarafından kullanılan radyofarmasötiklerin güvenli, etkin ve kaliteli olarak ve çalışan, hasta ve çevreye minimum hazar verecek şekilde üretilmesi/hazırlanması, kalite kontrolü, dozlara bölünmesi gibi işlerden sorumlu eczacılık dalıdır.
Radyofarmasötik İnsanda teşhis ve/veya tedavi amacıyla kullanılan ve hazırlandığı zaman yapısında bir veya birden fala radyonüklid (radyoizotop) bulunduran her türlü tıbbi ürünlerdir.
Radyonüklid Görüntüleme ve Tedavi V1
Radyonüklid Görüntüleme ve Tedavi Radyoaktif kısım Farmasötik kısım
TIP ECZACILIK Radyofarmasi KİMYA - + FİZİK BİYOLOJİ
Radyofarmasötiklerin Özellikleri Radyoaktif Nükleer tıpta %95 i teşhis %5 i tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Çok düşük aktif madde miktarları Farmakolojik aktivite göstermezler Mükemmel güvenlik profili, başlıca diyagnostikler
Radyofarmasötik Kısa raf ömrü (radyoanüklidin fiziksel yarı ömrü) Küçük hacimler Hastane ortamı Steril ürünler
Radyoaktivite Enerji Gama ( ) Pozitron ( +) Teşhis ve Görüntüleme Radyoaktif atom Beta ( - ) Partikül Alfa ( ) Tedavi
Radyonüklidik Görüntüleme ve Tedavi
Onkolojik Uygulamalar Bazı tümörlerin tanı ve lokalizasyonu Tümörlerin evrelenmesi Tümörlerde metastaz olup olmadığının araştırılmasında Kanserli kemiklerdeki ağrının tedavisi
Nörolojik Uygulamalar Beyin perfüzyon görüntülenmesi: İnme, epilepsi, demans, beyin ölümü tanısı Serebral palsi ve bazı paralizilerin tanısının konması Kan-Beyin bariyeri sintigrafileri: Beyin-boyun damar patolojilerinin değerlendirilmesi ve bazı tümörlerin tanısında Sisternografi; beyin omurilik sıvısı kaçakları, hidrosefali ve shantların tanı ve değerlendirilmesinde
Ortopedik Uygulamalar Gizli kırıkların gösterilmesi Kemik enfeksiyonlarının tanı, ayırıcı tanı ve takibi Kemiğin vasküler hastalıkları Metabolik kemik hastalıklarında patolojinin yaygınlığı ve aktivitesini saptmak Kemik greftlerinin canlılığını izlemek Portezlerde gevşeme yada enfeksiyonun saptanması
Ürogenital Sistem Uygulamaları Konjenital anomalilerin saptanması Böbreklerde yer kaplayan oluşumların araştırılması Obstrüktif (tıkanma) böbrek hastalıklarının tanı ve takibi Renovasküler hipertansiyon, renal vasküler yapıların emboli, tromboz ve enfarktüs tanısı İdrar yolları tıkanıklıklarının gösterilmesi Böbreklerde ekstravazasyon olup olmadığının araştırılması Böbrek enfeksiyonlarının araştırılması Böbrek transplantasyonlarında hastaların takibi ve komplikasyonların tesbiti
Myokard perfüzyonunun gösterilmesi Kardiyak Uygulamaları Myokard infarktüsünün gösterilmesi, Kalbin fonksiyonlarının tetkik edilmesi; konjenital kalp hastalıklarının tanısı, ventriküler fonksiyonlar, anevrizmaların tanısı
Akciğer Uygulamaları Pulmoner emboli tanı ve takibi Yabancı cisim aspirasyonlarının tanısı KOAH erken dönem tanısı Akciğer permeabilitesinin tetkiki
Endokrin Uygulamaları Tiroid hastalıkları tanı, tedavi ve takibi Paratiroid hastalıklarının tanısı Adrenal hastalıklar
Gastroenterolojik Uygulamalar Tükürük bezi hastalıkları Özefagus fonksiyonlarının tetkiki Gastroözefagal reflü saptanması Duedonogastrik reflü tetkiki GİS kanamalarının tetkiki Karaciğer ve dalakta diffüz ve fokal lezyonlatrın tetkiki Kronik karaciğer hastalıkları Splenik doku araştırlması Safra kesesi hastalıklarının tanı ve ayırıcı tanısı Safra yolları atrezileri Safra sızıntılarının tespiti
Radyofarmasi Radyokimya Nükleer Tıp In vivo diagnostik görütüntüleme In vivo fonksiyon testleri Radyofarmasi Radyonüklid tedavi
Radyofarmasi-Eczacılık Reçetelendirme doktor-eczacı (radyofarmasist) Daha fazla işlem In-house hazırlama ve üretim Aseptik üretim (enjeksiyonlar) Radyoaktivite hesaplamaları
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Amerikan Eczacılık Birliği nin Nükleer Eczacı Uygulamaları Yönetmeliğine göre Nükleer Eczacının başlıca sorumlulukları : Radyoaktif maddelerin (radyofarmasötiklerin), radyoaktif olmayan maddelerin (ör; kitlerin) ve diğer madde ve malzemelerin siparişi, teslim alınması, saklanması ve stok kontrolü
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Kullanıma yarı hazır ürünlerin ve ticari olarak mevcut olmayan veya kullanılmadan hemen önce hazırlanması gereken radyofarmasötiklerin hazırlanması
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Kullanıma hazır radyofarmasötikler Yarı hazır ürünlerden hazırlanan radyofarmasötikler Uygulamadan hemen önce hazırlanan radyofarmasötikler Hastadan alınan örneklerle hazırlanan radyofarmasötikler
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Radyofarmasötiklerin aktivitelerinin ölçülmesi, kalite kontrolü ve safsızlıklarının tayininde kullanılan enstrümanların kontrolü ve kalite kontrolü
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Fizikokimyasal Testler Fiziksel özellikler ve stabilite ph Kimyasal saflık Partikül büyüklüğü ve dağılımı Biyolojik Testler Sterilite Projenite Radyoassay Radyokimyasal saflık Radyonükidik saflık
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Radyofarmasötiklerin ambalajlanması, etiketlenmesi ve transportu
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Atıklarının uygun şekilde imha edilmesi
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Radyofarmasötiklerle ilgili bilgilerin, diğer sağlık personeline aktarılması, gerektiğinde diğer personelin bu konularda eğitimi Radyofarmasötik uygulanmadan önce doğru hastanın doğru dozu aldığının garanti edilmesi, herhangi bir beklenmeyen durumda sorunu çözme için öneriler getirmesi
Radyofarmasötiğin Hazırlanmasından Kaynaklanan Biyodağılım Değişiklikleri Karıştırma Sırası İnkübasyon İnkübasyon Ortamının Bileşimi Stabilite Alüminyum İyonu ph
Radyofarmasötiğin Uygulanmasından Kaynaklanan Biyodağılım Değişiklikleri Enjektörde Kan Pıhtısının Oluşması Aktivitenin Uygulama Yolunda Kalması Radyofarmasötiğin Uygulanması Sırasında Hastanın Pozisyonu Radyofarmasötiğin Swab Çözeltisi veya Enjektör Bileşimi ile Kontaminasyonu
Patofizyolojik ve Biyokimyasal Değişiklikler Hormon düzeyi Organın olmaması Atılımın yapıldığı organların fonksiyonları; hepatobiliar ve üriner sistem Fazla konuşma Egzersiz Yorgunluk
Radyofarmasötik-İlaç Etkileşmeleri Çeşitli ilaçların radyofarmasötiklerin biyodağılımı üzerinde etkisi uzun süredir bilinmektedir. Bazı ilaçlar radyofarmasötiğin hedef dokuda tutulumunu artırırken, Bazı ilaçlar azaltabilmekte veya Bazı ilaçlar biyodağılımı tamamen değiştirebilmektedir. Bu değişikliklerin bilinmesi sintigrafik görüntülerin yanlış yorumlanmasını ve buna bağlı olarak yanlış teşhisi önlemek açısından doktora yardımcı olur.
Radyofarmasötik-İlaç Etkileşmeleri Tc-99m fosfonat bileşikleri ile kemik görüntüleme; Kemoterapötikler Kortikosteroidler Sitotoksik tedavi Meperidin Demir dektran Alüminyum iyonları Dekstroz Demir Fosfor içeren bileşikler Artmış böbrek tulumu Azalmış kemik tutulumu Artmış kalvarium tutulumu Yumuşak doku tutulumu Uygulama bölgesinde artmış tutulum Artmış KC aktivitesi Artmış böbrek aktivitesi Artmış böbrek aktivitesi Azalmış kemik tutulumu
Radyofarmasötik-İlaç Etkileşmeleri I-131 NaI ile Tiroid tutulumu ve tiroid görüntüleme; TcO 4, Br, ClO 4, SCN Iyot içeren preparatlar (Lugol çözeltisi, bazı öksürük şurupları) Kontrast bileşikler Antitiroid ilaçları Doğal veya sentetik tiroid preparatları Azalmış tutulum Azalmış tutulum Azalmış tutulum Azalmış tutulum Azalmış tutulum
Radyofarmasötik-İlaç Etkileşmeleri Tc-99m sestamibi paratiroid görüntüleme Paratiroid adenoma ve normal tiroid dokusu Paratiroid adonemada kalış süresi uzun Tc-99m perteknetat ile ek çekim
Radyofarmasötik-İlaç Etkileşmeleri Tc-99m sestamibi pasif difüzyon Tc-99m perteknetat.. Aktif transport Na+/I-simporter Levothyroxine TSH salımını inhibe eder. Dolayısıyla iyod ve perteknetat tutulumu için TSH salımında eksiklik söz konusu
Radyofarmasist-Görev ve Sorumluluklar Yeni radyofarmasötiklerin geliştirilmesi için gerekli araştırmaların yapılması, yeni hazırlama yöntemlerinin geliştirilmesi, kalite kontrol testlerinin geliştirilmesi, klinik denemeler için gerekli hazırlıkların yapılması
Eğitim
Eğitim-ABD ABD radyofarmasi ile ilgili birimlerde çalışan kişilerin eczacı olması ve bu eczacıların nükleer eczacılık alanında uzmanlaşmış olması şartı var. 200 saat teorik eğitim Radyasyon fiziği ve enstrümanlar Radyasyondan korunma Radyoaktivite matematiği Radyasyon biyolojisi Radyasyon kimyası Bir gözetmen eşliğinde 500 saat pratik eğitim. Radyoaktif maddelerin siparişi, teslim alınması, izlenmesi ve paketin güvenli açılımı Doz kalibratörlerinin, sintilasyon dedektörlerinin ve surveymeter ların kalibrasyonu Hasta dozlarının hesaplanması ve uygun enjektör zırhlaması kullanılarak hasta dozlarının kalibrasyonu.
Eğitim-ABD Certificate Programs: Nuclear Education Online (UAMS & UNM) Purdue University Ohio State University Nuclear Medicine Associates U.S. Army (residency program) College of Pharmacy Programs: University of Arkansas University of New Mexico University of Oklahoma University of Tennessee Massachusetts College of Pharmacy and Allied Health Sciences University at Buffalo (SUNY at Buffalo) residency program- no longer active Medical University of South Carolina (residency program) - no longer active
Eğitim-Avrupa Avrupa Birliğinde radyofarmasi ile ilgili birimlerde çalışan kişilerin mutlaka aseptik çalışma, radyasyondan korunma ve bunun yanında 1) Avrupa kılavuzlarında tanımlanan GMP 2) Formulasyon 3) Validasyon 4) Aseptik Yöntem 5) Kalite Güvenliği 6) Kalite Kontrol konularında gerekli eğitimleri almış olması ve bunu ve belgelendirmesi istenmekte
What skills are required? A working knowledge of pharmaceutical sciences including microbiology, chemistry, physiology/pharmacology together with some radiation physics provides the essential academic background required of a radiopharmacist or radio-pharmaceutical scientist. In addition, practical skills in aseptic manipulation, and in the safe handling of radioactive products are required. A knowledge of analytical techniques including chromatography, gel filtration and electrophoresis is useful in relation to quality control, and in research and development activities. From the professional viewpoint, the practice of radiopharmacy is highly regulated, and it is necessary to be aware of proper procedures, bearing in mind the dual nature of radiopharmaceuticals as both medicines and radioactive products.
What qualifications are necessary? Production of radiopharmaceuticals in hospitals is permitted in two ways. In the first instance, materials are prepared under the terms of a Manufacturing (Specials) Licence, issued by the Medicines Control Agency. Under the terms of this licence, it is necessary to identify a Production Manager and a Quality Control Manager, one of whom is usually a pharmacist. In the second instance, materials are prepared under the socalled "section 10 exemption" and in this case supervision of the procedure has to be by a pharmacist.
Progress in Radiopharmaceuticals Workshops Radiopharmacy Department Royal Liverpool and Broadgreen University Hospital Nuclear Medicine Technology Diploma, University of the West of England Radiopharmacy Module School of Radiography Faculty of Health and Social Care University of West of England Postgraduate Course in Radiopharmacy - Kings College, London Nuclear Medicine Department St Barthlomew's Hospital
Eğitim Özellikle farklı alanlardan gelen kişilerin radyofarmasi alanında çalışmaları nedeniyle eğitimi harmonize etmek ve radyofarmasi alanında gerekli temel eğitimi vermek için Avrupa Nükleer Tıp Derneği tarafından değişik Avrupa Birliği ülkeleri tarafından yürütülen Postgraduate European Radiopharmacy Certificate Course yürütülmektedir.
Eğitim Bu eğitim 3 Blok olarak yapılmakta Eğitime katılan ülkeler; Slovenya (University of Ljubljana) İsviçre (ETH-Zürich) Almanya (University of Leipzig) Fransa (INSTN Saclay, France) İtalya
Block 1: Pharmacy Pharmaceutical Technology Implications of Good Manufacturing Practice Sterile Manufacture Pharmaceutical microbiology Parenteral Products Formulation and Packaging Pharmaceutical Analysis Pharmacopoeial monographs Quality Assurance and Product Performance Quality Control Procedures Stability and Shelf Life Regulations and Legal Aspects Marketing Authorisations Responsibilities of Personnel Biopharmacy (Pharmacokinetics, membrane transport, biodistribution, metabolism) Radiotracer transport, pharmacokinetics, modelling
Block 2: Radiopharmaceutical chemistry History of radiopharmaceutical chemistry Physics of radioactivity Properties of carrier-free substances, separation techniques Production of radionuclides in nuclear reactor and cyclotron Targetry, nuclear chemistry, generators Synthesis of labelled compounds Chemistry of biomolecules chelator attachment Purity and stability of labelled compounds, radionuclidic and radiochemical purity Radionuclides in analytics, autoradiography The radiotracer principle Criteria for radiopharmaceuticals Production of radiopharmaceutically relevant radionuclides 99m Tc- generator 99m Tc-radiopharmaceuticals I, basics 99m Tc-radiopharmaceuticals I, kit preparation Other radiometals Radioiodination Cell labelling PET - radiopharmaceuticals ( 18 F, 11 C, 13 N, 15 O) Animal models, disease models, animal protection regulations, ethical issues
Block 3: Associated Topics Radiopharmacology (in-vitro assays, tissue culture) Toxicology Specialised aspects of biological radiopharmaceuticals Drug interventions and interactions/ adverse reactions Aspects of biochemistry and molecular biology Research and Development techniques Nuclear Medicine - aspects of clinical practice Radiation therapy and other imaging modalities. Immunology Adverse reactions Statistics: practical exercize
Block 3: Associated Topics Radiopharmacology (in-vitro assays, tissue culture) Toxicology Specialised aspects of biological radiopharmaceuticals Drug interventions and interactions/ adverse reactions Aspects of biochemistry and molecular biology Research and Development techniques Nuclear Medicine - aspects of clinical practice Radiation therapy and other imaging modalities. Immunology Adverse reactions Statistics: practical exercize
Operation of a GMP facility which provides full control of the environment, materials, procedures, equipment, and personnel involved in the preparation of (radio)pharmaceuticals. Working in a sterile environment aseptic-technique, monitoring personal technique, monitoring the environment Design and application of a quality assurance programme. Use of safe radiation practices, procedures for personal dose limitation and monitoring contamination monitoring accidents involving radioactivity local and national regulations and procedures radioactive waste disposal
Documentation of radiopharmaceutical procedures standard operating procedures, product and equipment specifications, records of radiopharmaceutical preparation, analysis and other processes Use, maintenance and calibration of equipment used in radiophamacies radioisotope calibrator (ionisation chamber): accuracy, constancy, linearity and geometry effects contamination monitors: - efficiency, minimum detectable activity (gamma) scintillation counters: - efficiency, resolution, minimum detectable activity, counting statistics liquid scintillation counter: - efficiency and counting statistics laminar flow hoods/ radioisotope work-stations centrifuges, autoclaves, balances
Procurement of Radiopharmaceuticals Types and limits of radionuclide material that can be ordered Ordering radiopharmaceuticals - consideration of purchase orders, suppliers, ordering schedules and times, precalibration times and record keeping, including familiarity with computer procedures Receipt of radiopharmaceuticals - delivery procedures, trace of delayed shipments, surveys, wipe tests, radioassay, packaging, disposal, storage requirements, and record keeping logs Radiopharmaceutical preparation Elution of a 99mMo-99mTc generator; quality control of eluates Preparation of 99mTc radiopharmaceuticals using 'kits' Preparation of 'in-house' radiopharmaceuticals (non-kit) Labelling of red and white blood cells Protein radio-iodination Preparation of PET radiopharmaceuticals
Quality control of radiopharmaceuticals Radionuclidic purity using absorption methods and gamma-ray spectroscopy Radiochemical purity using thin-layer chromatography, solidphase extraction and HPLC methods Chemical purity: ph, aluminium-ion content Particle size of particulate radiopharmaceuticals: filtration, light microscopy Pharmaceutical acceptablity: visual inspection, sterility, freedom from endotoxin (Limulus test) Supply of radiopharmaceuticals Dispensing, labelling, allocation of control numbers and expiry dates, packaging, transport
Participation in research and development projects Presentation of work at an open scientific meeting The student should also gain the following general experience two weeks in a centre preparing PET radiopharmaceuticals or single-photon radiopharmaceuticals if this is not included in their three year experience two weeks in a clinical department of Nuclear Medicine including observation of the handling of patients, operation of imaging equipment, interpretation of images and quantitative data
Eğitim-Türkiye Hacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Ege Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi İstanbul Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi
Eğitim-Türkiye Seçmeli İyi Radyofarmasi Uygulamaları (GRP) Radyasyondan Korunma-Sağlık Fiziği Tıbbi Cihaz ve Radyasyonla Sterilizasyon Radyofarmasötiklerde Kalite Kontrol Radyofarmasötiklerde Ruhsat Dosyası Hazırlama Radyofarmasötikler ve Hastanede Uygulamaları Zorunlu Radyofarmasi Stajlar
Onkolojide Tedavi Amaçlı Kullanılan Radyofarmasötikler
Onkolojide Tedavi Amaçlı Kullanılan Radyofarmasötikler Tedavide Kullanılan Radyonüklidler P-32 Y-90 Sm-153 Lu-177 Au-198 Re-188 Re-186 Ho-166 Sr-89 V1