SAĞLIK YÖNETİMİ HASTANE YÖNETİMİ Kaynak: Sağlık İşletmeleri Yönetimi Prof. Dr. Dilaver TENGİLİMOĞLU Yrd. Doç. Dr. Oğuz IŞIK Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT
*Hastanelerin Tanımı *Hastanelerin Özellikleri *Hastanelerin İşlevleri *Hastanelerin Sınıflandırılması *Ülkemizde Hastanelerin Organizasyon Yapısı * Üniversite Hastaneleri * Sağlık Bakanlığı Hastaneleri * Özel Hastaneler *Kamu ve Özel Hastanelerin Değerlendirilmesi 2
*Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğine göre; Hastaneler, hasta ve yaralıların, hastalıktan şüphe edenlerin ve sağlık durumlarını kontrol ettirmek isteyenlerin, ayakta veya yatarak müşahede, muayene, teşhis, tedavi ve rehabilite edildikleri, aynı zamanda doğum yapılan kurumlar olarak tanımlanmaktadır. *Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) hastaneleri, müşahede, teşhis, tedavi ve rehabilitasyon olmak üzere gruplandırılabilecek sağlık hizmetlerini sunan, hastaların uzun veya kısa süreli tedavi gördükleri kuruluşlar olarak tanımlamaktadır 3
*Hastaneleri, sistem yaklaşımı içerisinde de ele alıp tanımlamak mümkündür. Buna göre hastaneler dinamik, değişken bir çevre içinde aldıkları girdileri dönüştürme süreçlerinden geçirerek çıktılarının önemli bir kısmını yine aynı çevreye veren, geri bildirim mekanizmasına sahip sistemlerdir. *Hastane yönetimi açısından bakıldığı zaman hastaneler sadece tıbbi hizmetleri sunan fiziki mekânlar değil, refah düzeyi, tüketim alışkanlıkları, bireylerin eğitim durumu, aile yapısı, kültürel düzey, sağlık sisteminin yapısı, sosyal güvenlik, siyasal sistem, sağlık politikaları gibi birçok bireysel, çevresel ve üst sisteme ait faktörlerin etkisine açık bir sistemdir. 4
Hükümet Politikaları Sağlık Politikası Sosyal Dengeler Politik Sistem Sağlık Organizasyonu Yakın Arkadaş ve Akrabalar HASTANE SİSTEMİ Sağlık Masrafları Ödeme Gücü Finansal Kaynaklar Refah Düzeyi Anayasa ve Yasal Sistem Sağlık Hukuk Sosyal Güvenlik HASTA Eğitim Düzeyi ÇEVRE Eğitim ve Personel Politikası 5
Sağlık kurumlarının ayırt edici özellikleri şunlardır: *Çıktının tanımlanması ve ölçümü güçtür. *Sağlık kurumlarında yapılan işler oldukça karmaşık ve değişkendir. *Sağlık kurumlarında gerçekleştirilen etkinliklerin büyük kısmı acil ve ertelenemez niteliktedir. *Yapılan işler hata ve belirsizliklere karşı oldukça duyarlıdır ve tolerans gösteremez. *Sağlık kurumlarında uzmanlaşma seviyesi çok yüksektir. *Sağlık kurumlarında işlevsel bağımlılık çok yüksektir. Bu nedenle farklı meslek gruplarının faaliyetleri arasında yüksek düzeyde eşgüdüm gereklidir. 6
Hastaneler, bünyesinde farklı özellikleri bulunduran ve bunlardan kaynaklanan farklı amaçlarını gerçekleştirmek için örgütlenmiş kurumlardır. Buna göre hastaneler, 1. Tedavi hizmetlerini gerçekleştirdikleri için bir tıbbi kuruluş, 2. Yönetimlerde ekonomik ilkeleri de göz önünde bulundurmak zorunda oldukları için bir işletme, 3. Doktorlar ve diğer sağlık personelinin eğitimlerindeki rolleri nedeni ile eğitim kurumları, 4. Tıbbi araştırmalara katkıları nedeni ile araştırma kurumu, 5. Ödeme gücüne sahip olmayanlara da hizmet sunulması dolayısı ile sosyal bir kurum, 6. Belirli bir coğrafi bölgeye hizmet edilmesi nedeni ile toplumsal bir girişim, 7. Devletin hastaneler üzerindeki denetimleri dolayısı ile bir kamu kuruluşu, 8. Kısmen veya tamamen toplumun 7 yardımları ile varlıklarını sürdürmelerine göre de bir hayır kurumudur.
*Hastaneler başta olmak üzere tüm sağlık kuruluşlarında ikili otorite hattı bulunmaktadır. Bu durum eşgüdümleme, denetim ve çatışma sorunlarına yol açmaktadır. *Sağlık kurumlarında insan kaynakları profesyonel kişilerden oluşur ve bu kişiler kurumsal hedeflerden daha çok mesleki hedeflere önem vermektedir. *Hizmet miktarını ve sağlık harcamalarının önemli bir bölümünü belirleyen hekimlerin faaliyetleri üzerinde etkililiği yüksek olan yönetsel ve kurumsal denetim mekanizması kurulamamıştır. 8
*Hastaneler birer hizmet organizasyonudur. *Hastaneler karmaşık yapıda, açık-dinamik sistemlerdir *Hastaneler matriks yapıda faaliyet gösteren organizasyonlardır *Hastaneler günde 24 saat hizmet veren organizasyonlardır *Hastaneler personelinin önemli bir kısmı bayanlardan oluşan organizasyonlardır. 9
Hastaneler karmaşık yapıda organizasyonlardır. Hatta benzer büyüklükteki diğer organizasyonların en karmaşığıdır. Hastanenin karmaşık yapıda olmasının çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bunlar; * hastane çevresinin karmaşıklığı, * tedavi talebinin acillik göstermesi ve reddedilemez oluşu, * aşırı iş bölümü ve uzmanlaşma, * kullanılan teknolojinin karmaşıklığı. 10
Hastane Yöneticisi Başhekim Tepe Yönetimi Fonksiyonel Bölüm Yöneticileri Dahili Hastalıklar Bölüm Şefi Cerrahi Hastalıklar Bölüm Şefi Laboratuvar Bölüm Şefi Ameliyathane Bölüm Şefi Tıbbi Bak. Hiz. Müdürü Fizik Tedavi Uzman Doktor Ameliyat Hemşiresi Beyin Cerrahi Uzman Doktor Patoloji Uzman Doktor 11 Anestezi Uzman Doktor (Proje yöneticisi ) Hastanın doktoru ya da hastanın ameliyatına karar veren ve ameliyat ekibinin başında yer alan ameliyatı yapacak doktor
*Hastaneye başvuran hastaların acilliği nedeniyle reddedilemezliği söz konusu olduğundan ve yatarak tedavi gören bir takım hastalarının sürekli sağlık bakımı alması gerektiğinden hastaneler 24 saat hizmet vermek zorundadır. *Tüm gün hizmet verilebilmesi için kimi personel vardiya usulü, kimisi ise nöbet usulü ile çalıştırılmaktadır. 12
*Hastanedeki insan gücünün önemli bölümünü bayanlar oluşturmaktadır. Bayan personelin bir özellik olarak ele alınmasının sebebi, bayan personel arasında devir hızının yüksek olmasıdır. *Akşam ve gece vardiyalarında, tatil günlerinde çalışılıyor olması, özellikle bayan personel için bazı problemlere sebep olmaktadır. 13
a. Tıbbî İşlevler b. Yönetsel İşlevler c. Malî İşlevler d. Teknik İşlevler e. Otelcilik İşlevleri f. Eğitim İşlevleri g. Araştırma ve Geliştirme İşlevleri I. Sosyal İşlevler j. Koruyucu Hekimlik işlevleri 14
1. Mülkiyet Esasına Göre Hastaneler 2. Büyüklüklerine Göre Hastaneler 3. Hastaların Kalış Sürelerine Göre Hastaneler 4. Halkın Kullanımına Açık Olma Durumuna Göre Hastaneler 5. Eğitim Statüsüne Göre Hastaneler 6. Akreditasyon Durumuna Göre Hastaneler 7. Dikey Entegrasyona Göre Hastaneler 8. Verdikleri Hizmet Türüne Göre Hastaneler 15
MÜLKİYETİNE GÖRE HASTANELER KAMU ÖZEL Sağlık Bakanlığı Özel kişi ve Kuruluşlar Üniversiteler Dernek ve Vakıflar Milli Savunma Bakanlığı Yabancılar Belediyeler 16 Azınlıklar
*Organizasyon açısından önemli bir sınıflandırmada; hastanelerin büyüklüklerine (yatak kapasitelerine) göre sınıflandırılmasıdır. *Büyüklüklerine göre hastaneler 25, 50, 100, 200, 400, 600, 800 ve üstü yatak kapasiteli hastaneler olarak sınıflandırılmaktadır. 17
*Bu sınıflandırmada ''hastaların hastanede kalış süreleri'' esas alınmaktadır. *Kısa, süreli kalınan hastaneler hastalarının %50'den fazlasının 30 günden az hastanede kaldığı, hastanelerdir. *Uzun süreli kalınan hastaneler. Bu ayırımı akut ve kronik hasta yatağına sahip hastaneler şeklinde de tanımlamak mümkündür. 18
*Topluma Açık Olan Hastaneler *Toplumun Geneline Açık Olmayan Hastaneler Uzun süreli kalınan hastaneler, kurumların hastane birimleri (hapishane, yüksek öğretim), psikiyatri hastaneleri, tüberküloz hastaneleri, kronik hastalık hastaneleri, zihinsel özürlü kurumları, alkol ve kimyasal madde bağımlısı hastaneleri bu kapsama girmektedir. 19
*Hastaneler, eğitim statüsü bakımından; * eğitim hastaneleri ve * eğitim amaçlı olmayan hastaneler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Hastane İşletmeciliği M.AKBOLAT Fakültesi SAU İşleme 20
*Hastaneler akredite edilme durumlarına göre akredite edilen ve akredite edilmeyen hastaneler olarak da sınıflandırılmaktadır. Henüz Türkiye de tam olarak geçerli olmayan bu sınıflandırma ABD de Sağlık Kurumları Akreditasyon Komisyonu (Joint Comission on Accreditation of Health Care Organizations- JCAHO) tarafından belirlenen standartlara uygunluğu tespit edilen hastanelere akredite edilen hastaneler denilmektedir. 21
*Bu kritere göre hastaneler * birinci basamak (primary) hastaneler, * ikinci basamak (secondary) hastaneler * üçüncü basamak (tertiary) hastaneler olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. * Bu sınıflandırmada temel kriter hastanenin kapsamlı bir sağlık hizmeti verip vermediğidir. 22
İlçe/Belde Hastaneleri Gün Hastaneleri SAĞLIK BAKANLIĞI NA GÖRE HASTANELER Genel Hastaneler Özel Dal Hastaneleri Eğitim ve Araştırma Hastaneleri 23
*İlçe / Belde Hastaneleri: Bünyesinde 112 hizmetleri, acil, doğum, ayaktan ve yatarak tıbbi müdahale, muayene ve tedavi hizmetleri ile koruyucu sağlık hizmetlerini bütünleştiren, görev yapan tabiplerin hasta kabul ve tedavi ettiği, ileri tetkik ve tedavi gerektiren durumlarda hastaların stabilize edilerek uygun bir şekilde sevkinin sağlandığı sağlık kurumlarıdır. *Gün Hastaneleri: Birden fazla branşta, günübirlik ayakta muayene, teşhis, tedavi ve tıbbi bakım hizmetleri verilen asgari 5 gözlem yatağı ile 24 saat sağlık hizmeti sunan bir hastane bünyesinde veya bir hastane ile koordineli olmak kaydıyla kurulan sağlık kurumlarıdır. 24
*Genel Hastaneler: Her türlü acil vaka ile yaş ve cinsiyet farkı gözetmeksizin, bünyesinde mevcut uzmanlık dallarıyla ilgili hastaların kabul edildiği hastanelerdir. *Özel Dal Hastaneleri: Belirli bir yaş ve cins grubu hastalar veya belirli bir hastalığa tutulanların ya da bir organ veya organ grubu hastalarının müşahede, muayene, teşhis, tedavi ve rehabilitasyonlarının yapıldığı hastanelerdir. Kadın ve çocuk bakımevleri, onkoloji hastaneleri, psikiyatri hastaneleri bu tür hastanelere örnek verilebilir. *Eğitim ve Araştırma Hastaneleri: Öğretim, eğitim ve araştırma yapılan uzman ve yan dal uzmanların yetiştirildiği genel ve özel dal sağlık kurumlarıdır. 25
26