DOĞRUDAN TEMĠN BĠR ĠHALE USULÜ DEĞĠLDĠR. I- GĠRĠġ 4734 1 sayılı Kamu İhale Kanunu nda 4964 2 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonucu, daha önce ihale usulleri arasında sayılan doğrudan temin usulü ihale usulü olmaktan çıkartılmıştır. Bu değişiklikle birlikte, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu na göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ile belli istekliler arasında ihale usulünün temel usulü olduğu, diğer ihale usullerinin ise Kanun da belirtilen özel hallerde kullanılması gerektiği kanunun 5. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Bu yazımızda öncelikli olarak doğrudan temin usulünün hangi durumlarda kullanılması gerektiği, doğrudan temin ile yapılacak alımlarda işlem akışı, parasal limitler, doğrudan temin yöntemiyle yapılacak alımların idarelere sağladıkları kolaylıklar belirtildikten sonra yıllar itibariyle kamu doğrudan temin alımları, çeşitli Sayıştay kararları ile ilgili olarak değerlendirmelerimiz yapılacaktır. II- DOĞRUDAN TEMĠN ĠLE YAPILABĠLECEK ALIMLAR Doğrudan temin usulü ne hangi hallerde başvurulacağı, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu nun 22. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; Aşağıda belirtilen hallerde ihtiyaçların ilân yapılmaksızın ve teminat alınmaksızın doğrudan temini usulüne başvurulabilir: a) İhtiyacın sadece gerçek veya tüzel tek kişi tarafından karşılanabileceğinin tespit edilmesi. b) Sadece gerçek veya tüzel tek kişinin ihtiyaç ile ilgili özel bir hakka sahip olması. c) Mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmetlerin, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden alınması. d) Büyükşehir belediyesi sınırları dahilinde bulunan idarelerin onbeş milyar (otuzbeģbin otuzyedi Türk Lirası) 3 *, diğer idarelerin beşmilyar Türk Lirasını (onbirbin altıyüzyetmiģdört Türk Lirasını) aşmayan ihtiyaçları ile temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin alımlar. e) İdarelerin ihtiyacına uygun taşınmaz mal alımı veya kiralanması. 1 22.01.2002 tarih 24648 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıştır. 2 15.08.2003 tarih ve 25200 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıştır. 3 Kamu İhale Kurumu nun 2010/1 sayılı Tebliği ile 21/1/2010 tarihli ve 27469 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış olup 01.02.2010 31.01.2011 dönemini kapsamaktadır.
f) Özelliğinden ve belli süre içinde kullanılma zorunluluğundan dolayı stoklanması ekonomik olmayan veya acil durumlarda kullanılacak olan ilaç, aşı, serum, anti-serum, kan ve kan ürünleri ile ortez, protez gibi uygulama esnasında hastaya göre belirlenebilen ve hastaya özgü tıbbî sarf malzemeleri, test ve tetkik sarf malzemeleri alımları. g) Milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülen uyuşmazlıklarla ilgili davalarda, Kanun kapsamındaki idareleri temsil ve savunmak üzere Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan ya da avukatlık ortaklıklarından yapılacak hizmet alımları. h) 8/1/1943 tarihli ve 4353 sayılı Kanunun 22 ve 36 ncı maddeleri uyarınca Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan hizmet alımları ile fikri ve sınai mülkiyet haklarının ulusal ve uluslararası kuruluşlar nezdinde tescilini sağlamak için gerçekleştirilen hizmet alımları. ı) Türkiye İş Kurumunun, 25/6/2003 tarihli ve 4904 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin (b) ve (c) bentlerinde sayılan görevlerine ilişkin hizmet alımları ile 25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 48 inci maddesinin yedinci fıkrasında sayılan görevlerine ilişkin hizmet alımları, i) Seçim dönemi bitmeden önce seçimlerin yenilenmesine veya ara seçime ya da Anayasa değişikliğinin halkoyuna sunulmasına karar verilen hallerde; Yüksek Seçim Kurulu tarafından yapılacak filigranlı oy pusulası kağıdı ve filigranlı oy zarfı kağıdı alımı ile oy pusulası basım hizmeti alımı, mahalli seçimlerde ise İl Seçim Kurulu başkanlıkları tarafından alınacak oy pusulası basım hizmeti alımı. Bu maddeye göre yapılacak alımlarda, ihale komisyonu kurma ve 10 uncu maddede sayılan yeterlik kurallarını arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilir. III-DOĞRUDAN TEMĠN ĠLE YAPILACAK ALIMLARDA ĠġLEM AKIġI Aşağıda doğrudan temin ile yapılacak alımlarda işlem akış sırası verilmiştir. -İlgili birimlerden ihtiyacın temini için talep bildirilmesi, -Temin Öncesi Hazırlıklar, -İhtiyacın toplam miktarının belirlenmesi -Ödeneğin temini -Onay belgesinin düzenlenmesi, -Onay belgesi, -Doğrudan temin gerekçe tutanağı, -Personel Görevlendirme yazısı, -Temin Kararının Verilmesi, -Fiyat Tespit Cetveli -Alım Kararı Tutanağı -Temin İşleminin Gerçekleştirilmesi, -Teklif isteme yazısı -Doğrudan Temin Kayıt ve Bilgi Forumunun Düzenlenmesi,
IV- DOĞRUDAN TEMĠN ĠLE ĠLGĠLĠ PARASAL LĠMĠTLER Kamu İhale Kanunu nun 67. maddesinde, Bu Kanunda belirtilen eşik değerler ve parasal limitler bir önceki yılın Toptan Eşya Fiyat Endeksi esas alınarak Kamu İhale Kurumu tarafından güncellenir ve her yıl 1 Şubat tarihinden geçerli olmak üzere aynı tarihe kadar Resmi Gazetede ilan edilir. Ancak güncellemede bir milyon Türk Lirasının altındaki tutarlar dikkate alınmaz.. hükmü yer almaktadır. Kamu İhale Kurumu tarafından 2010 yılına ilişkin yapılan güncellemeler sonrasında doğrudan temin ile ilgili parasal limitler aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir. Buna göre; Doğrudan Temin Usulü ile yapılacak alımlarda 2010 yılı parasal limitleri : Büyükşehir belediyesi sınırları dahilinde bulunan idareler; 33.076 Diğerleri 11.021 İdareler her ne kadar bu parasal limitlere uymak zorunda olsalar da yine 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu nun İdarelerce uyulması gereken diğer kurallar başlıklı 62. maddesinin ı bendine göre; Bu Kanunun 21 ve 22 nci maddelerindeki parasal limitler dahilinde yapılacak harcamaların yıllık toplamı, idarelerin bütçelerine bu amaçla konulacak ödeneklerin %10'unu Kamu İhale Kurulunun uygun görüşü olmadıkça aşamaz. V- DOĞRUDAN TEMĠN ĠN ĠDARELERE SAĞLAYACAĞI KOLAYLIKLAR İdarelerin doğrudan temin yöntemini kullanmak suretiyle aşağıdaki kolaylıkları sağlamaları mümkün olacaktır. 1- Belirtilen ihtiyaçların temin edilmesi için şartname düzenlenmesi zorunlu değildir. Dolayısıyla bu kapsamda yer alan ihtiyaçların temininde ihtiyacın teknik özelliklerini belirlemek için teknik şartname düzenlenmesi zorunlu değildir. 2- Belirtilen alımları gerçekleştirmek için bedel tahmini yapılmasına diğer bir ifade ile yaklaşık maliyet tespitine gerek bulunmamaktadır. 3- Maddede sayılan ihtiyaçların karşılanması için ilan yapılmasına gerek bulunmamaktadır. 4- Anılan işler için gerek geçici teminat gerekse de kesin teminat alınması gerekli değildir. 5- Yapılacak alımlarda ihale komisyonu oluşturulması zorunlu değildir. Dolayısıyla yapılan alımlar için ihale komisyonu kararı düzenlenmesi de gerekli değildir. 6- Öngörülen işler için Kanun un 10. maddesinde belirtilen yeterlik şartlarını aramaya gerek yoktur. 7- İhtiyaçların karşılanması için yazılı teklif alınmasına gerek yoktur. İhtiyaçlar ihale yetkilisinin görevlendireceği kişi veya kişiler tarafından piyasa araştırması yapılarak temin edileceği için alınacak teklifler yazılı olabileceği gibi sözlü de alınabilir. Teklif alınması belli bir şekle tabi değildir. 4 8- Yapılan satın almalara ilişkin olarak sözleşme yapılması zorunlu değildir. Bu madde kapsamında alımı yapılacak malın teslimi veya hizmetin ya da yapım işinin belli bir süreyi 4 H.Bayram Çolak, İhale Usulü Olmaktan Çıkartılan Doğrudan Temin Usulünün Esasları, İdareye Sağladığı Kolaylıklar ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar, Yaklaşım Dergisi, Haziran 2004, sayı : 108, Ankara
gerektirmesi durumunda, alımın bir sözleşmeye bağlanması zorunlu olup bir defada yapılacak alımlarda sözleşme yapılması idarelerin takdirindedir. 5 9- İhale üzerinde kalan isteklinin yasaklı olup olmadığının teyit ettirilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. 4734 sayılı Kanun un 22. maddesi uyarınca doğrudan temin yoluyla yapılan alımlarda, diğer ihale usulleri için öngörüldüğü şekilde ihale kararının ihale yetkilisince onaylanmasından önce ihale üzerinde kalan isteklinin ihalelere katılmaktan yasaklı olup olmadığının teyit ettirilmesi idarenin takdirinde bulunmaktadır. 6 10- Doğrudan temin yoluyla yapılan her bir mal alımı veya hizmet alımı veya yapım işi için ayrı bir İhale Kayıt Numarası alınması zorunlu bulunmamaktadır. Bunun yerine Doğrudan Temin Kayıt ve Bilgi Formu nun temin tarihinden itibaren en geç bir ay içerisinde usulüne uygun ve ilgili kısımları doldurulduktan sonra Kuruma gönderilebilir. 7 VI-YILLAR ĠTĠBARĠYLE DOĞRUDAN TEMĠN ĠLE YAPILAN ALIMLAR Yıllar 8 Toplam Doğrudan Temin Alımları (katrilyon TL) 2003 5.6 2004 2.2 2005 4.3 2006 4.7 2007 5.0 2008 4.9 2009 4.8 Yıllar itibariyle Doğrudan temin yolu ile yapılan alımlar incelendiğinde 2004-2007 yıllarında doğrudan temin alımlarında artış olduğu görülmektedir. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu nda 4964 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonucu doğrudan teminin bir ihale usulü olmaktan çıkarılması ile birlikte, 2004 yılından sonra doğrudan temin alımlarında artış 2007 yılına kadar sürmüş 2007 yılından itibaren ise nispeten bir azalma görülmüştür. VII- KONU ĠLE ĠLGĠLĠ SAYIġTAY KARARLARI Sayıştay 3. Dairesinin 17.05.2007 tarih ve 88 numaralı kararında; 22 de ye göre yapılan alımlarda piyasa araştırması yapılması gerektiği piyasa fiyat araştırmasının sağlıklı yapılmadığı ve nedenle kitapların alış fiyatı ile piyasa rayiç fiyatı arasında fahiş bir fark bulunduğu ve bu yolla kamu zararına sebep olunduğu gerekçesiyle fazla ödeme tutarının sorumlulara ödettirilmesine Sayıştay 1. Dairesinin 21.03.2006 tarih ve 8871 numaralı kararına göre; Doğrudan temin usulü ihale usulleri arasından çıkarılmış olup, bu tür alımlarda sözleşme düzenleme zorunluluğu bulunmamaktadır. Kıyas yoluyla vergi ihdas edilemeyeceği, vergi hukukunun temel ilkelerinden olması nedeniyle de doğrudan temin yoluyla mal ve hizmet alımlarında sözleşme düzenlenmemesi durumunda, fatura ve fatura yerine geçen belgelerin kıyas yoluyla 5 Kamu İhale Tebliği (Tebliğ No: 2003/10) 6 Kamu İhale Tebliği (Tebliğ No: 2003/11) 7 Kamu İhale Tebliği (Tebliğ No: 2003/13) 8 KİK, Yıllar İtibariyle İstatistik Raporları ndan derlenmiştir. www.kik.gov.tr
sözleşme olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla söz konusu alım nedeniyle damga vergisi kesilmemesinde mevzuata aykırı bir husus bulunmadığına Karar verilmiştir. VIII- SONUÇ 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu nda 4964 sayılı Kanunla yapılan değişiklik sonucu ihale usulü olmaktan çıkartılan doğrudan temin yöntemi idareler tarafından ilan süresi, yaklaşık maliyetin hesabı gibi proserdürlerin olmaması, ihtiyacın kısa sürede temin edilmesi nedenleriyle en çok tercih edilen alım yöntemlerinden birisidir. Kamu idareleri yöneticilerinin yasal bir müeyyide ile karşılaşmamaları, kamu zararına neden olmamaları için bu yöntemi yalnızca yasada sayılan durumlarda kullanmaları ileride herhangi bir cezai sorumlulukla karşılaşmamaları açısından önemlidir.