Bilindiği gibi 21. yüzyıl Bilgi Çağıdır. Bu çağı iletişim ve bilgisayar teknolojileri yani bilişim teknolojileri yapılandırmakta ve şekillendirmektedir. Elektronik ve haberleşmenin, otomasyonun hakimiyetinin başladığı ve hayatımızın her anını etkilediği bu dönemde dünya ekonomilerinde adeta yok edici rekabet dönemi yaşanmaktadır. Rekabet ise üretimde hız ve kaliteye dayanmakta, bu dinamik yapının en önemli girdisi ise enerji olmaktadır. Bilgi çağında ekonomilerin başarısı güvenilir, sürekli ve rekabet edici fiyata sahip ve verimli kullanılan enerji girdisine bağlıdır. Böyle bir dünyada çok önemli ve riskli bir coğrafyada bulunan ve çözmek zorunda olduğu bir çok sorunla karşı karşıya bulunan ülkemiz ayakta kalmak ve geleceğe güvenle yürüyebilmek için çağın gerektirdiği temel güçlere sahip olmak durumundadır. Bu güçlerin başında gelen enerji konusu ülkemiz için hayati bir öneme sahiptir. Türkiye'nin bugünkü enerji talebi 115-140 milyar KW-saattir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı(ETKB) bunun, 2008 yılında 1.5 katına (290 milyar KW-saat) çıkacağını ifade ederken, DPT ve uluslararası kuruluşlar ise 190-220 milyar KW-saat olarak hesaplamaktadırlar. Bu seviyede enerjiye ihtiyacı olan ülkemizdeki enerji sektörünün temel göstergelerine bakınca şu teppitleri yapmak mümkündür: 39 560 MW kurulu güçte elektrik santrallerimiz var, Elektrik sistemimize çeşitli statülerde ve çeşitli kaynaklara dayalı yaklaşık 400 tesis katkı yapıyor, 161 956 GWh. elektrik enerjisi üretiyoruz, İletim hattı uzunluğumuz yaklaşık 46 000 km., 1 / 7
Köy elektrifikasyonu % 100 oranında tamamlanmış durumda, Kişi başına brüt elektrik enerjisi tüketimi 2 254 kwh / yıl, Yıllık petrol tüketimimiz 30 milyon ton, Yıllık doğal gaz tüketimimiz 27 milyar m3., Yıllık taşkömürü tüketimimiz 20 milyon ton, Yıllık linyit tüketimimiz 60 milyon ton, Kurumsal açıdan bakıldığında, enerji sektöründe hizmet vermiş ve vermekte olan diğer kuruluşlara ilave olarak, son beş yıldır faaliyette bulunan, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu adıyla yepyeni ve çok önemli bir kuruluşumuz var. Gelişmiş ülkeler enerjiye ilişkin bakış açılarını belirlerken, arz güvenirliliği, sürdürülebilirlik, erişilebilirlik, çevreye olan etki ve ödeme gücüne göre kabül edilebilirlik gibi kavramlara büyük önem vermektedirler. Bu çerçevede biz de ele aldığımızda, sağlanan gelişmelere rağmen rağmen, enerji sektörümüzde sorunlar olduğunu görmekteyiz. Bu sorunlardan bazıları şöyle özetlenebilir: 2 / 7
Dışa bağımlılık, Yerli kaynaklarımızın varlığı, ancak onların tam değerlendirilmemesi, Günümüzdeki talep artışı dikkate alındığında, geleceğe yönelik yatırmların yapılmamakta oluşu, Elektrik, petrol ve doğal gaz konularında pahalılık ve kalite sorunu, Elektrikte kayıp kaçak olayı, Üretim tesisleri sahipliliğinde ve yönetimde, kamu mu, özel sektör mü? tartışmaları, sektörde yetki karmaşası varmış gibi bir görünümü, Elektrik üretim ve iletim tesislerinin kapasite yetersizliği sorunu, Petrol, doğal gaz ve LPG sektörlerinde faaliyette bulunan kamu ve özel sektör kuruluşlarımızın kendilerine özgü sorunları, Enerjinin verimli kullanılamayışı, Sektörde planlı davranış eksikliği, AB ye uyum konusu. 3 / 7
Bu konuda bu dönemde üzerinde tartışılması gereken esas konular şöyle sıralanabilir: Ülkemiz enerji sorunlarını nasıl aşacak? Enerji verimliliği konusunda dişe dokunur gelişmeler sağlayabilecek miyiz? Yenilenebilir enerji konusunun Türkiyemizin ihtiyaçlarını karşılanmasında daha çok katkıda bulunabilmesi için neler yapmalıyız? Nükleer enerji santrali ile ilgili çalışmalar ve tartışmalar ne durumdadır, bu konuda nasıl bir gelişme olacaktır, TBMM den geçirilen Nükleer Kanunu ne getirecektir, ne götürecektir? Yakın bir gelecekte, özellikle elektrik enerjisi açısından, kesintilerle karşılaşacak mıyız? Enerji sektöründe rekabete dayalı serbest piyasa düzeni işletilebiliyor mu? Sektördeki yatırım durumu nedir? Örneğin, kesintisiz ve yeterli enerji üretilebilmesi için dünya genelinde 2030 yılına kadar 20 trilyon dolarlık yatırım yapılması gerektiğini belirtiyor bazı uluslararası kuruluşlar. Biz ne yapıyoruz? Enerji koridoru veya terminali oluşumuzu nasıl değerlendireceğiz? Avrupa da gelişmekte olan karbon pazarından nasıl faydalanacağız?...(1) 4 / 7
9. 1984'de başlatılan ve sürdürülen kamu tekelinin dağıtılmış olması ve sektörün çok başlı hale getirilmesi (EPDK gibi üst kurullar, elektrik sektöründe TEİAŞ-TETAŞ-TEDAŞ v.b) Özellikle elektrik üretiminde yaratılan parçalı yapı, elektrik fiyatlarının ucuzlamasına değil daha da yükselmesine yol açmıştır. YİD, Yİ, serbest tüketici, otoprodüktörcüler, rüzgarcılar, kömürcüler, doğalgazcılar gibi yalnızca kendi pencerelerinden bakarak baskı unsuru oluşturan kesimlerin her biri kendi çıkarlarını koruma altına alınmasını talep etmektedirler. Bu da fiyatların artmasına neden olmaktadır. 10.Enerji sektöründe planlamanın terk edilmesi, sektörde 1984 yılında başlatılan ve bugün de sürdürülmeye çalışılan özelleştirme politikaları ve bunun yarattığı sorunlar. 11.Özelleştirme politikalarına güvenilerek kamunun yatırım yapmaması hatta 4628 Sayılı Yasa ile de kamunun yatırım yapmasının adeta yasaklanması. 12.Enerjide sürekli bir yönetim krizinin olması. Biz bunu şöyle tanımlıyoruz; enerji krizi yok yönetim krizi var. Bu sorun da özelleştirme politikasının sonucunda ortaya çıkmıştır. 13. Elektrik enerjisi üretiminde doğalgazın payı giderek hızla artmakta (1990'da %17,7,1995'te %19,2,2000 yılında %37 ve 2005 yılında %43,8) dolayısıyla dışa bağımlılık büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. 8. Kojenerasyon santrallerinin kurulması için teşvik ve desteğin tam olarak verilmemesi de bu alanda bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğalgaz çevrim santrallerinde verim %55 iken kojenerasyon santrallerinde bu oran %90 civarındadır (elektrik üretimi açısından). (2) Enerji sorununun çözümü için şunlar önerilmektedir. Türkiye'nin enerji politikalarını stratejik olarak planlayacak, bunların gerçekleşmesi için 5 / 7
gerekli altyapıyı oluşturacak yapısal düzenleme yapılmalı, bu kapsamda devlet daha çok planlamacı ve kontrol edici rolü üstlenmeli, uygulama ve işletmecilik ise özel sektörün dinamizmine ve girişimciliğine bırakılmalıdır. 1. Sektörün özelleştirilmesi stratejik planlamalar doğrultusunda; ön seçime dayalı, gerekli finansman gücü olan firmalarla, rekabete dayalı esaslar çerçevesinde gerçekleştirilmelidir. 2. Sektörün özelleşmesi stratejik planlamalar doğrultusunda; gerçekten bu işi bilen, gerekli finansman gücü olan firmalarla, rekabete dayalı esaslar üstünde gerçekleştirilmelidir. 3. Kısa vadede elektrik sorunun çözümü için yüksek verimli oto prodüktör modeli daha da teşvik edilmeli ve desteklenmelidir. 4. Yakıt arzının mutlaka garanti altına alınması gerekmektedir. Bu gaye ile de, doğalgazın Türkiye'nin en önemli birincil enerji kaynağı girdisi olduğu bilinciyle, temin kaynaklarının çeşitlendirilmesine azami önem verilmelidir. 5. Doğal gaz arzındaki sıkıntıya bir çözüm olarak, motorin ve fuel-oil üzerindeki aşırı ATV ve AFİF gibi vergiler kaldırılarak bu yakıtların alternatif olarak kullanımı teşvik edilmelidir. 6. Sanayide haksız rekabetin önlenmesi ve Türk şirketlerinin Dünyada rekabet gücünü olumlu yönde etkilemesi amacıyla, çevre dostu ve ekonomik yakıt olan doğalgazın tüm ülke geneline eşit koşullarda yaygınlaştırılması çalışmalarına öncelik verilmelidir. Bu çalışmanın ilk etapta özellikle sanayiinin yoğun olduğu İzmir, Çanakkale ve Çukurova bölgelerine yönelik gerçekleştirilmesi uygun olacaktır. 7. Sanayici için en önemli girdi olan enerjinin fiyatlandırılmasında tutarlı politikalar izlenmelidir. Yakıt ve elektrik fiyatlarındaki artış oranlarında paralellik kurulmalı, birinin diğerini geçmesine izin verilmemelidir. 8. Enerji üretim, dağıtım ve tüketiminde verimlilik ve tasarruf gerekli idari ve teknik düzenlemelerle kontrol altına alınmalı, bu konu üzerine kalite standartları getirilmelidir. Örneğin, bugün elektrik şebekelerinde %17'ler seviyesinde olan kayıp-kaçak oranları Dünya standartlarına düşürülmeli, dayanıklı tüketim maddeleri gibi ürünlerde AB'deki uygulamalara paralel verimlilik standartları getirilmeli, tüketiciler verimlilik ve tasarruf konularında bilinçlendirilmeli ve teşvik edilmelidir. 9. Geleceğe yatırım olarak, enerji üretiminde ve kullanımında çevrenin korunmasına karşı duyarlı olunmalı ve Dünya standartlarına mutlaka uyulmalıdır. (3) 10. Önümüzdeki yıllarda karanlıkta kalmamak için kamu santral yatırımlarına hız vermelidir. 11. Enerji yönetiminde sürekli kriz oluşmasına neden olan siyasi iktidar yanlısı kadrolaşma politikasından vazgeçilmeli ve bu iş yetenekli ve kurum içinden yetişen kadrolara bırakılmalıdır. 12. Elektrik üretiminde doğalgazın payı düşürülmeli ve giderek belli bir orana çekilmelidir. Doğal ve yenilenebilir kaynakların aranması, bulunması ve kullanılması için tüm olanaklar seferber edilmelidir.(4) 13. Ülkemizin su potansiyeli son damlasına kadar kullanılmalı 14. Nükleer Enerji Santralleri en son teknolojiye dayalı olarak devreye sokulmalı. Nükleer Füzyon konusu gündeme alınmalı 15. Rüzgar enerjisi devreye sokulmalı 6 / 7
DİPNOTLAR: 1- Dünya Enerji Komitesi Türk Milli Komitesi Kongresi -30 kasım 2006 (Komite Yönetim kurulu Başkanı Süreyya Yücel Özden in Kongre Açışkonuşması) 2-13. Uluslararası Enerji, Kojenerasyon ve Çevre Teknolojileri Konferansı 30-31 Mayıs 2007 tarihlerinde İstanbul Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı'nda gerçekleştirildi. Konferans kapsamında düzenlenen "Enerji Sektörünün Problemleri ve Çözüm Önerileri" başlıklı panelde TMMOB adına konuşmacı olarak Yönetim Kurulu II. Başkanı Hüseyin Yeşil 3- Yaman AKAR Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. Genel Müdürü TİSK İşveren Dergisi 4-13. Uluslararası Enerji, Kojenerasyon ve Çevre Teknolojileri Konferansı 30-31 Mayıs 2007 tarihlerinde İstanbul Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı'nda gerçekleştirildi. Konferans kapsamında düzenlenen "Enerji Sektörünün Problemleri ve Çözüm Önerileri" başlıklı panelde TMMOB adına konuşmacı olarak Yönetim Kurulu II. Başkanı Hüseyin Yeşil 7 / 7