Ulusal ve Küresel Perspektifte KAMU YÖNETİMİ Teori ve Pratik Prof. Dr. Bekir PARLAK Uludağ Üniversitesi, İ.İ.B.F., Kamu Yönetimi Bölümü Yrd. Doç. Dr. Zahid SOBACI Uludağ Üniversitesi, İ.İ.B.F., Kamu Yönetimi Bölümü GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ VE GELİŞTİRİLMİŞ DÖRDÜNCÜ BASKI
DÖRDÜNCÜ BASKI İÇİN ÖNSÖZ Kamu Yönetimi kitabımızın 4. Baskısıyla okuyucularımızın ve öğrencilerimizin karşısında olmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Eserin kısa sürede 3. Baskısının tükenmesi, bizler için onur verici. Yeni baskı, gözden geçirilmiş ve geliştirilmiş bir metinle karşınıza çıkıyor. Bu baskıda, kitap baştan aşağı gözden geçirilerek gereken düzeltmeler ve eklemeler yapıldı. Hemen her bölümde bazı değişiklikler gerçekleştirildi. Özellikle İkinci ve Üçüncü Bölümler yeniden dizayn edilerek, ilgili konularda gerçekleşen yasal ve kurumsal değişimler metine yansıtıldı. Bu bağlamda, Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, Bakanlıklar, Bölgesel Kuruluşlar, İl Yönetimi, İl Özel İdareleri, Belediyeler ve Büyükşehir Belediyeleri, Yerel Yönetim Birlikleri ve Köy İdareleriyle ilgili güncel ve önemli bilgiler ve kanuni değişiklikler elinizdeki kitapta yerlerini almışlardır. Eserin ülkemizde pek çok Kamu Yönetimi Bölümünde okutulması, lisansüstü derslerde kullanılması, Kamu Yönetimi derslerinin verildiği diğer eğitim ortamlarında (KPSS kursları, Resmi personel eğitimleri, Sertifika programları v.b) değerlendirilmesi, ayrıca kamu bürokrasisinde yankı bulması kıvanç verici olmakla beraber, bizlere ciddi sorumluluklar da yüklemektedir. Bu bilinçle eserimizdeki resmi kurum ve mevzuatın içinde bulunduğumuz değişim dönemindeki yeni içeriklerini okuyucularımıza sunmaya ve bununla da yetinmeyip üzerinde çalışılan ve gerçekleşmesi beklenen düzenlemelerden de haberdar etmeye çalışmaktayız. Türkiye de kamu yönetiminin, yönetilenlere daha iyi ve verimli hizmetler sunabilmesi için bu alanda yapılan her katkıyı önemsemekteyiz. Konunun eğitim ve öğretim tarafında biri olarak, ama aynı zamanda pratik hayatta kamu yönetiminin içinde aktif bir akademisyen olarak, bu noktada üzerimize düşenleri en güzel şekilde yerine getirebilmenin gayreti içindeyiz. Sizlerle ve sizin için var olan eserimizin, umduğumuzdan büyük faydalar sağlaması ve beklentilerinizi karşılaması yorgunluğumuzu alacak ve bizi mutlu kılacaktır. Prof. Dr. Bekir PARLAK Görükle / BURSA - Şubat 2012
İÇİNDEKİLER GİRİŞ I. BÖLÜM KAMU YÖNETİMİNİN TEMEL KARAKTERİSTİKLERİ I. KAMU YÖNETİMİNİN KAVRAMSAL AÇILIMI A. YÖNETİM KAVRAMI B. KAMU YÖNETİMİ C. KAMU YÖNETİMİNİN ELEMANLARI D. KAMU YÖNETİMİ ve ÖZEL YÖNETİM E. KAMU YÖNETİMİNİ İNCELEYEN YAKLAŞIMLAR II. KAMU YÖNETİMİNE EGEMEN OLAN TEMEL İLKELER A. MERKEZDEN YÖNETİM İLKESİ 1. Tanım 2. Merkezden Yönetim İlkesinin Özellikleri 3. Merkezden Yönetim İlkesinin Faydaları 4. Merkezden Yönetim İlkesinin Sakıncaları B. YERİNDEN YÖNETİM İLKESİ 1. Tanım 2. Yerinden Yönetimin Çeşitleri a. Yer Yönünden Yerinden Yönetim (Mahalli Adem-i Merkeziyet/ Mahalli İdareler) b. Hizmet Yönünden Yerinden Yönetim (Hizmet Adem-i Merkeziyeti) 3. Özellikleri ve Koşulları 4. Yerinden Yönetimin Faydaları 5. Yerinden Yönetimin Sakıncaları C. KAMU TÜZEL KİŞİLİĞİ D. İDARENİN BÜTÜNLÜĞÜ İLKESİ 1. Hiyerarşi 2. İdari Vesayet III. DEVLETİN SİYASİ REJİMİ A. DEVLETİN ORGANLARI 1. Yasama Organı a. Kısa Tarihçe b. Yasama Organının Kuruluşu, Görevleri ve İşleyişi 2. Yargı Organı a. Kısa Tarihçe b. Yargı Organının Günümüzdeki Durumu: Yargı Organına Hakim Olan Temel İlkeler c. Türkiye de Yargı Kolları 3. Yürütme Organı B. ANAYASAL İLKELER 1. Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler 2. Cumhuriyetçilik İlkesi 3. Üniter Devlet İlkesi 4. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi
5. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet 6. Demokratik Devlet İlkesi 7. Laik Devlet İlkesi 8. Sosyal Devlet İlkesi 9. Hukuk Devleti İlkesi 10. Eşitlik İlkesi IV. TÜRK KAMU YÖNETİMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ I. MERKEZİ İDARENİN BAŞKENT TEŞKİLATI II. BÖLÜM MERKEZDEN YÖNETİM A. CUMHURBAŞKANI 1. Cumhurbaşkanı nın Seçimi 2. Görev ve Yetkileri a. Cumhurbaşkanı nın Yasama İle İlgili Görev ve Yetkileri b. Cumhurbaşkanının Yürütme İle İlgili Görev ve Yetkiler c. Cumhurbaşkanı nın Yargı İle İlgili Görev ve Yetkileri 3. Cumhurbaşkanı nın Sorumluluğu a. Siyasal Sorumluluk b. Ceza Sorumluluğu ve Vatana İhanet c. Hukuksal Sorumluluğu 4. Cumhurbaşkanlığına Vekalet Etme 5. Cumhurbaşkanlığı Örgütü a. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği Teşkilatı b. Devlet Denetleme Kurulu B. BAKANLAR KURULU 1. Kuruluşu ve Göreve Başlaması 2. Bakanlar Kurulu nun Görev ve Yetkileri 3. Bakanlar Kurulu nun Çalışma Yöntemi C. BAŞBAKAN D. BAKANLAR VE BAKANLIKLAR 1. Bakanlar a. Bakanların Görev ve Yetkileri b. Bakanların Sorumlulukları 2. Bakanlıklar a. Merkez Teşkilatı b. Taşra Teşkilatı c. Yurt Dışı Teşkilatı d. Bağlı ve İlgili Kuruluşlar E. MERKEZDEKİ YARDIMCI KURULUŞLAR 1. Milli Güvenlik Kurulu 2. Danıştay a. Danıştay ın Tarihçesi ve Günümüzdeki Durumu b. Danıştay ın Görevleri c. Danıştay ın Örgütsel Yapısı ve Personeli d. Danıştay da Dairelerin Görevleri e. Danıştay ın Çalışma Yöntemi
4. Sayıştay a. Sayıştay ın Görevleri i. İdari Görevleri ii. Sayıştay ın Yargısal Görevleri b. Sayıştay'ın Örgütsel Yapısı ve Personeli c. Sayıştay ın Çalışma Yöntemi II. MERKEZİ İDARENİN TAŞRA TEŞKİLATI A. BÖLGESEL KURULUŞLAR 1. Bölge Müdürlükleri 2. Serbest Bölgeler 3. Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi (GAP İdaresi) B. İL YÖNETİMİ 1. Vali 2. İl Müdürleri 3. İl İdare Kurulu C. İLÇE YÖNETİMİ 1. Kaymakam 2. İlçe Müdürleri 3. İlçe İdare Kurulu D. BUCAK YÖNETİMİ 1. Bucak Müdürü 2. Bucak Meclisi 3. Bucak Komisyonu I. YEREL YÖNETİMLER (MAHALLİ İDARELER) III. BÖLÜM YERİNDEN YÖNETİM A. İL ÖZEL İDARELERİ 1. İl Özel İdarelerinin Dünü: Kısa Tarihçe 2. 5302 Sayılı Kanundan Önce İl Özel İdarelerinin Yapısal ve İşlevsel Durumları 3. 5302 Sayılı Kanuna Göre İl Özel İdareleri a. 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu nun Biçimsel Yönden İncelenmesi b. İl Özel İdaresinin Görev ve Sorumlulukları c. İl Özel İdaresinin Yetki, İmtiyaz ve Muafiyetleri d. İl Özel İdaresinin Organları i. İl Genel Meclisi ii. İl Encümeni iii. Vali e. İl Özel İdaresinin Teşkilatı ve Personeli f. İl Özel İdaresinin Denetimi ve Özerkliği g. İl Özel İdaresinin Maliyesi i. İl Özel İdaresinin Gelir ve Giderleri ii. İl Özel İdaresinin Bütçesi iii. İl Özel İdarelerinin Borçlanması
B. BELEDİYELER 1. Türkiye de Belediyelerin Dünü: Kısa Tarihçe 2. 5393 Sayılı Kanuna Göre Belediyeler a. 5393 Sayılı Belediye Kanununun Biçimsel Yönden İncelenmesi b. Belediyenin Kuruluşu, Sınırları ve Sınır İhtilaflarının Çözümü c. Belediyenin Görev ve Sorumlulukları d. Belediyenin Yetki, İmtiyaz ve Muafiyetleri e. Belediyenin Organları i. Belediye Meclisi ii. Belediye Encümeni iii. Belediye Başkanı f. Belediye Teşkilatı ve Personeli g. Belediyenin Denetimi ve İdari Vesayet h. Belediyenin Maliyesi i. Belediye Bütçesi ii. Belediyenin Gelirleri iii. Belediyenin Giderleri iv. Borçlanma ve İktisadi Girişimler C. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 1. 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun Biçimsel Yönden İncelenmesi 2. 5216 Sayılı Kanuna Göre Büyükşehir Belediyesi a. Büyükşehir Belediyesinin Kuruluşu ve Sınırları b. Büyükşehir Belediyesinin Görev, Yetki ve İmtiyazları c. Büyükşehir Belediyesi Organları d. Büyükşehir Belediyesi Teşkilatı ve Personeli e. Büyükşehir Belediyesinin Maliyesi i. Büyükşehir Belediyesi Bütçesi ii. Büyükşehir Belediyesinin Gelirleri iii. Büyükşehir Belediyesinin Giderleri D. KÖY 1. Köy İdarelerinin Dünü: Kısa Tarihçe 2. Köyün Kurulması, Görev ve Yetkileri, Organları ve Bütçesi a. Köyün Kurulması ve Kaldırılması b. Köyün Görev ve Yetkileri c. Köyün Organları ve Personeli i. Köy Derneği ii. Köy İhtiyar Meclisi iii. Muhtar d. Köy Bütçesi ve Gelirleri E. MAHALLE F. YEREL YÖNETİM BİRLİKLERİ a. Belediye Birlikleri b. Köy Birlikleri II. HİZMET YÖNÜNDEN YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI A. İDARİ KAMU KURUMLARI VE TRT ÖRNEĞİ B. İKTİSADİ KAMU KURUMLARI: KİT LER 1. KİT lerin Türleri a. İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) b. Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK) c. Müesseseler d. Bağlı Ortaklıklar
e. Kamu İştirakleri 2. KİT lerin Özellikleri 3. Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Organları 4. Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Bütçeleri ve Denetimi C. SOSYAL KAMU KURUMLARI ve SOSYAL GÜVENLİK KURUMU ÖRNEĞİ D. BİLİMSEL, TEKNİK VE KÜLTÜREL KAMU KURUMLARI ve ÜNİVERSİTE ÖRNEĞİ III. KAMU KURUMU NİTELİĞİNDEKİ MESLEK KURULUŞLARI A. KAMU KURUMU NİTELİĞİNDEKİ MESLEK KURULUŞLARININ ORTAK ÖZELLİKLERİ B. TİCARET VE SANAYİ ODALARI IV. BÖLÜM KAMU YÖNETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR I. KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE ULUS DEVLET ve KAMU YÖNETİMİ A. ULUS DEVLETİN SORGULANMASI B. KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE DEVLET C. KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE KAMU YÖNETİMİ II. YENİ KAMU İŞLETMECİLİĞİ (New Public Management) A. YENİ KAMU İŞLETMECİLİĞİNİN ORTAYA ÇIKIŞI ve GELİŞİMİ B. YENİ KAMU İŞLETMECİLİĞİNİN ÖZELLİKLERİ C. ÜLKE UYGULAMALARINDA YENİ KAMU İŞLETMECİLİĞİ D. YENİ KAMU İŞLETMECİLİĞİNE YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER E. DEĞERLENDİRME III. YÖNETİŞİM MODELİ VE TÜRK KAMU YÖNETİMİNDE UYGULANABİLİRLİĞİ A. YÖNETİŞİM KAVRAMININ AÇILIMI B. YÖNETİŞİM KAVRAMININ ÖNERİLERİ, BOYUTLARI ve ÖZELLİKLERİ C. MEKANSAL ÖLÇEKLER BAĞLAMINDA YÖNETİŞİM KAVRAMI D. TÜRKİYE DE YÖNETİŞİM MODELİNİN UYGULANABİLİRLİĞİ E. TÜRKİYE DE YEREL YÖNETİŞİM UYGULAMALARI F. DEĞERLENDİRME IV. E-DEVLET VE TÜRKİYE A. E-DEVLET: KAVRAMSAL AÇILIM B. E-DEVLETİN BOYUTLARI C. E-DEVLETİN AMAÇLARI ve KULLANIM ALANLARI D. E-DEVLET UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILABİLECEK SORUNLAR E. TÜRKİYE DE E-DEVLET UYGULAMALARI 1. Merkezi Yönetimde E-Devlet Uygulamaları 2. Yerel Yönetimlerde E-Devlet Uygulamaları F. DEĞERLENDİRME V. BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELER ve TÜRKİYE UYGULAMASI A. KAVRAMSAL AÇILIM B. BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELERİN ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ ve GELİŞİM SÜRECİ C. BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELERİN ÖZELLİKLERİ 1. İdari Bağımsızlık a. Organik Bağımsızlık b. İşlevsel Bağımsızlık 2. Regülasyon
D. BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELERİN TÜRLERİ 1. Karar Organlarının Şekline Göre Bağımsız İdari Otoriteler 2. Yapılan Regülasyonun Özelliğine Göre Bağımsız İdari Otoriteler 3. Faaliyet Alanlarına Göre Bağımsız İdari Otoriteler E. BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELERİN KRİTİĞİ: OLUMLU ve OLUMSUZ YÖNLERİ 1. Olumlu Yönleri 2. Olumsuz Yönleri F. BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELERİN GÖREV ve YETKİLERİ 1. Düzenleme Yetkileri 2. Gözetim ve Denetim Yetkisi 3. Görüş Bildirme Yetkisi (Danışmanlık İşlevi) 4. Yaptırım Uygulama Yetkileri 5. Uyuşmazlık Çözme Yetkisi G. BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELERİN TÜRKİYE İDARİ TEŞKİLATI İÇİNDEKİ YERLERİ H. BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELERİN DENETİMİ 1. Yargısal Denetim 2. İdari Denetim 3. Mali Denetim I. DEĞERLENDİRME VI. KALKINMA AJANSLARI VE TÜRKİYE UYGULAMASI A. BÖLGE KAVRAMI B. AVRUPA BİRLİĞİ ve BÖLGE OLGUSU C. BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARININ İŞLEVSEL ve YAPISAL DURUMLARI D. KALKINMA AJANSLARI ve TÜRKİYE 1. Türkiye de Bölgesel Yönetim Uygulamaları a. Mülki Yönetim ve Güvenlik Amaçlı Bölge Yönetimleri b. Ekonomik Amaçlı Bölge Yönetimleri 2. Türkiye de Kalkınma Ajanslarının Kuruluş Süreci 3. Kalkınma Ajanslarının Türkiye Uygulaması a. 5449 Sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun un Biçimsel Yönden İncelenmesi b. Kalkınma Ajanslarının Görev ve Yetkileri c. Kalkınma Ajanslarının Teşkilatı d. Kalkınma Ajanslarının Personel Rejimi ve Mali Yapısı e. Kalkınma Ajanslarının Denetimi E. DEĞERLENDİRME VII. TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ ve TÜRK KAMU YÖNETİMİNDE UYGULANMASI A. KALİTE KAVRAMI B. KALİTE YÖNETİMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI C. TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ D. KAMU YÖNETİMİ ve TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ 1. Kamu Hizmeti ve Kalite 2. Toplam Kalite Yönetiminin Kamu Yönetiminde Uygulanmasında Karşılaşılacak Sorunlar 3. Toplam Kalite Yönetiminin Kamu Yönetiminde Uygulanması E. DEĞERLENDİRME VIII. STRATEJİK YÖNETİM ve KAMU YÖNETİMİNDE UYGULANMASI A. STRATEJİK YÖNETİM AÇISINDAN ÖNEMLİ KAVRAMLAR B. STRATEJİK YÖNETİMİN GELİŞİMİ C. STRATEJİK YÖNETİM D. STRATEJİK YÖNETİM SÜRECİ
1.Stratejik Planlama 2. Stratejinin Uygulanması 3. Stratejilerin Değerlendirilmesi ve Denetimi E. KAMU YÖNETİMİ ve STRATEJİK YÖNETİM F. STRATEJİK YÖNETİMİN TÜRK KAMU YÖNETİMİNDE UYGULANABİLİRLİĞİ ve KARŞILA- ŞILACAK SORUNLAR V. BÖLÜM KAMU YÖNETİMİNDE REFORM I. KAMU YÖNETİMDE REFORMUN ANLAMI ve KAPSAMI A. TANIM VE KAPSAM B. KAMU YÖNETİMİNDE REFORMUN NEDENLERİ C. KAMU YÖNETİMİNDE REFORMUN AMAÇLARI D. KAMU YÖNETİMİNDE REFORMUN ÖZELLİKLERİ E. KAMU YÖNETİMİNDE REFORM SÜRECİ F. KAMU YÖNETİMİNDE REFORM YÖNTEMLERİ II. TÜRK KAMU YÖNETİMİNİN BAŞLICA SORUNLARI: YENİDEN YAPILANMANIN GEREKÇELERİ A. ÜÇ AÇIK B. MERKEZİYETÇİLİK C. YÖNETİMDE GİZLİLİK ve DIŞA KAPALILIK D. KIRTASİYECİLİK E. YÖNETSEL YOZLAŞMA III. TARİHSEL PERSPEKTİFTE TÜRKİYE DE YENİDEN YAPILANMA ÇALIŞMALARI A. TANZİMATTAN CUMHURİYET DÖNEMİNE KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEN YENİDEN YAPILANMA ÇALIŞMALARI B. CUMHURİYET DÖNEMİ YENİDEN YAPILANMA ÇALIŞMALARI 1. Planlı Dönem Öncesi Gerçekleştirilen Yeniden Yapılanma Çalışmaları 2. Planlı Dönemde Gerçekleştirilen Başlıca Yeniden Yapılanma Çalışmaları 3. Gerçekleştirilen Reform Çalışmalarının Başarısızlık Nedenleri 4. Türk Kamu Yönetiminde Reformda Dikkat Edilecek Hususlar C. SON YILLARDA YENİDEN YAPILANMA ÇALIŞMALARI 1. Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı 2. Diğer Yasal Düzenlemeler a. 4982 Sayılı Bilgi Edinme Kanunu b. 5176 Sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun c. 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu d. 5355 Sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu e. İdari ve Mali Özerkliğe Haiz, Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Hakkında Kanun Tasarısı f. 5449 Sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun g. 5747 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun