BAKA BULUŞMALARI III Konuk Akdeniz Gazetesi imtiyaz sahibi ve HES Yatırımcısı İsmail Rüştü ÇELİK Katılımcılar BAKA Genel Sekreteri, BAKA uzmanları Toplantı Tarihi 31.12.2010 Toplantı Yeri BAKA Toplantı Salonu 14.00-16.00 Geleneksel BAKA Buluşmaları kapsamında Akdeniz Gazetesi İmtiyaz Sahibi ve HES yatırımcısı İsmail Rüştü ÇELİK BAKA nın konuğu oldu. Yenilenebilir Enerji Kanun Tasarısının 29 Aralık 2010 TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaştığı, yılın son haftasında BAKA nın konuğu olan HES Yatırımcısı, Damlapınar Elektrik Üretim A.Ş. Yöneticisi İsmail Rüştü ÇELİK ile BAKA nın yeni göreve başlayan uzmanları enerji konusunda beyin fırtınası yaptılar. BAKA Genel Sekreteri Tuncay ENGİN Kalkınma Ajansı yatırımcılara hukuki sınırlar içinde yardımcı olan profesyonel bir kurum, kişiye odaklı olmayan, kurumsal yapının işlediği, bir şirket mantığı ile çalışan bir kurum. Kurumsal kimlik kapsamında 30 kişi ile iyi sonuçlar almayı hedefliyoruz. Hantal bir kuruma dönüşmeyeceğiz. Profesyonel bir kurumsal çalışma mantığımız sürekli olacaktır. Kurumsallık göstergelerinden birisi de BAKA Buluşmaları Toplantılarıdır. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı İl Özel İdaresi Kompleksi Eğirdir Yolu 4. Km Isparta Tel:0246 224 37 37 Faks:0246 39 49 Web: www.baka.org.tr E Posta: info@baka.org.tr
olacaktır. Bu buluşmalarda zamanla çok güzel bir arşiv oluşacaktır. Alanında başarılı kişilerin görüşlerini alacağız. Belediye Başkanımızı, üniversite hocalarımızı davet ettik, onların değerli katkılarını aldık. Bugün de konuğumuz İsmail ÇELİK, kendisi Akdeniz Gazetesi sahibi, aynı zamanda enerji yatırımlarında başarılı bir işadamı, hidroelektrik alanında ve enerji üretiminde bölgeyi, ülkeyi, dünyayı iyi bilen birisi. dedi. Akdeniz Gazetesi İmtiyaz Sahibi ve HES Yatırımcısı İsmail Rüştü Çelik 1995 den beri enerji sektörünün içindeyim. Ispartalıyım. İş hayatına ticaretle başladım. 1995 den bu yana özel sektörün içindeyim. Kovada 1 ve Kovada 2 hidroelektrik santralinin işletmeciliğini yaptım. 2005 de Enerji Piyasası Kanunu nun çıkmasıyla birlikte Türkiye genelinde atıl duran su kaynaklarının enerjiye dönüştürülmesi için açılım sağlandı. Biz de hidroelektrik santralleri kurmak için lisans başvurusunda bulunduk. Şu anda 11 hidroelektrik santral için lisansımız var. Ağırlıklı olarak Karadeniz bölgesindeyiz, bir projemiz de Antalya Serik tedir. Hidroelektrik alanında yatırımlarımız devam ediyor. Santrallerden biri Ağustos 2011 de, diğeri Eylül 2011 ve ikisi de 2012 de hizmete girecek. Diğer lisanslı santrallerimiz de 2013 de elektrik üretmeye başlayacak. Türkiye enerji koridorunun merkezinde Enerji çok geniş bir saha, Türkiye nin içinde bulunduğu jeopolitik ve jeostratejik bir konumu var. Türkiye enerji koridorunun içinde ve merkezinde olan bir ülkedir. Bu nedenle enerji politikasını tek başına yönetirken yönetemez hale geliyor. Dışardan müdahaleler var, lobiler çok etkin bu sektörde. Doğalgaz, elektrik Türkiye Sayfa 2 / 7
üzerinden Avrupa ya gidiyor. NABUCCO yu biliyorsunuz. Türkiye nin hat kirası alması ve hattın bakımını Avrupa ya yaptırması gerekir. Nükleer enerjide hukuki süreç var. Uranyumu üretebilirsek bu alanda da söz sahibi olabiliriz. Çok küçük ülkelerde bile nükleer santraller var. Türkiye enerjinin 2/3 ünü ithal ediliyor. Tüm kaynaklarımızı kullansak bile ihtiyacımızın %55 ini karşılayabiliyoruz. Bu nedenle yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı çok önemli. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yasası Yasa sektörün beklentilerini karşılamıyor. Bütün bunlara rağmen çalışmalarımız ve yatırımlarımız devam edecek. Sektörün 4 yıldır beklediği belli alım garantileri ve fiyat beklentileri bu yasa ile karşılanmadı. Yeni yasada değişen bir fark euronun dolara çevrilmesidir. Yasanın bu şekilde çıkması ile lisans tüccarlığı yapan çantacı tabir edilenlerin elenmesi amaçlanıyor olabilir. Projelerin %40 ı tamamlanmadan el değiştirmesinin yasaklanması gerekir. Avrupa da destek 33 eurocent. Türkiye de 16 eurocent olsa, güneşin özelliğinden dolayı 2 ile çarpılması gerekir, yani 32 eurocent destek olmalıdır. Bankacılar da teminatı daha sağlam limanlarda tutma düşüncesiyle 5,5 dolarcenti düşük görüyor. Afyonlu işadamı Şuayp Demirel ve projeleri Isparta YDO Koordinatörü Ali Galip Bilgili, BAKA nın yürüttüğü çalışmalarla ilgili bilgiler verdi. Afyon Sandıklı civarında kuvars madeni var. Bu maden güneş panellerinin içindeki ana malzemelerden birisi. Şuayp Demirel panellerin içindeki mekanizmayı üretmek istiyor. Dünya çapında araştırmalar yapmış. Türkiye de de akademisyenlerden danışmanlık hizmeti almak için görüşmeleri olmuş. Büyük bir yatırım. Türkiye de bu işi yapacak donanımlı bir ekip bulamadığından yatırıma teşebbüs etmedi. Ama yapma istiyor. Maden suyu yatırımının ardından gündeme alacağı yatırımın güneş enerjisi yatırımı olacağını söyledi. Jeotermal enerjiyle ilgili uluslararası bir firmaya yüzey taramasıyla kaynak araştırması için 1 milyon dolar harcama yaptı. Güneş enerjisi bölgemizde yatırım potansiyeli olan sektör olduğu için kendisini Bölgemize davet ettik. Üniversitemizdeki hocalarımızla görüştük. Tesisi kurup işletecek ve çalışacak elemanları yetiştirecek ekip olursa, işadamı yatırım yapacak, dedi. Ali Galip Bilgili, üniversitelerimizde uzman personel potansiyeli olduğunu ve sanayicilerimizin bunu finanse etmesi gerektiğini söyledi. HES lerde acı gerçekler İşadamı İsmail Rüştü Çelik; Şuayip Demirel ile görüşebiliriz. Hidroelektrik santralde maalesef acı gerçeklerimiz var. Kovada 2 HES te bir gün telefon geldi ve Santral durdu, çark kırıldı ve kırılan kanat fırladı dediler. Ben can kaybı var mı? Sayfa 3 / 7
dedim olmadığını duyunca sevindim. Santralın sadece şaftını sökmesi 6 ay sürüyor. Maliyetli bir ders çalışma oluyor. Söktük, Türkiye de imal ettirmek lazım. 1998 den bahsediyorum. TEAŞ Genel Müdürü ne gittik. Bunu nerede yaptırırız diye sorduk, cevap yok. 1968 model işletme. Almanların AEG firması yapmış. Projeleri oradan getirttik, teknik resimleri de göndermişler. Türkiye nin çeşitli yerlerinde, Ankara Ostim, Denizli, Gebze ve Eskişehir gibi değişik yerlerde parçaları ürettik. Sarmaya geldi sıra. Türkiye de bir kişi var, bir de Almanlara yaptırabileceğiz. Almanları Eğirdir de misafir ettik, Almanya ya döndü ve çıkardığı maliyet 1 milyon 400 bin Euro yu buluyordu. Gebzeli ustayı aradık ve Antalya ya getirdik. Bakırı tartı ve bu bakırı yapacak kişiyi de bulduk. Fiyat vermedi. 40 bin dolar malzeme parası çıkıyor. Gebzeli usta her şey dahil 90 bin dolar dedi. 3 te birini gönder gerisini 80 e düşürdü 6 aya yaydı. Öbür taraf 1 milyon 300 Euro ve 6 ayda teslim edecekti Gebzeli usta 3 ay içinde getirdi, test değerleri de çok iyiydi. Türkiye de enerji sektörünün tek eksiği proje ofislerinin olmamasıdır. Fizibilite ofisleri, proje dizayn ofislerinin olmaması. Eğer oluşturulmuş olsa bugün önümüzdeki süreçte Türkiye sadece hidroliklerde elektromekanik tesisata ödeyeceği para 5 yıl içinde 20 milyar doların üzerinde. Hindistan da dahi bu proje ofisleri var. Bu konuda çalışmalar var. Bu ofisler olsa Türkiye çok gelişir. Araştırma merkezleri kurulması için sanayi odaları ve üniversiteler fon ayırabilirler. Proje ofisi olsa Kocaeli ndeki dökümcüler, OSTİM deki işletmeciler, hepsi birlikte Türkiye de 3 merkezde hidroelektrik santrallarının tamamını hiçbir şeyini dışardan almadan yaparız. Kaldı ki ben 26 MW lık santrali Türkiye şartlarında yaptım. Teknik resmini gönderdiler, yapamaz diye herhalde, ama yaptık. Yapılabilir, kabul edilebilir gibi bilir eklerini kaldırmalıyız. Bir de yatırımcı yöre insanı ile barışık olmalıdır. Ben yatırım yapacağım yerlere önceden gider, yöre insanı ile sohbet ederim. Sürmene de ben köylüler ile görüştükten sonra suyun enerji santral lisansını bana Başkası alacağına sen al dediler. Aynı yörede Korkut Özal da yatırım yaptı ama çok sıkıntı çekti. Hiç bölgeye gitmemişti. Proje mutlaka bölgede sahiplenilmelidir. ÇED toplantılarında benim yerime değil muhtar benim projemi savunur hale geldik. Isparta ya yapılacak olan 10 a yakın Hes projesi var Ağlasun Kavşağı mevkiinde 4 mw gücünde, 6-7 MW gücünde Gökbel 1 ve Gökbel 2 hidroelektrik santralleri, Çukur da bir HES, Kovada 2 den çıkan suyun Dereboğazı na giden suyla bir kanalda buluşturulması sonucu yapılacak HES, Kovada Gölü kaçaklarından Eğirdir Yolu üzerinde bir dere bağlantısı yapılacak HES, Aksu Karahisar Köyü nde 2 HES projesi, Sütçüler Ayvalı dan Belence ye kadar olan bölgede HES, Kesme de HES projeleri var. Güneş enerjisi yatırımlarında Isparta nın önemi Sayfa 4 / 7
Yeni Yasa nın güneş enerjisi yatırımlarına izin verdiğini belirten işadamı İsmail Rüştü Çelik, sahil bölgelerinde güneş enerjisinin nem dolayısıyla kullanılamadığını kaydetti. Isparta gibi iç bölgelerin bu konuda avantajlı olduğuna dikkat çeken Çelik, Bu nedenle BAKA nın önümüzdeki 6 ayda çok sayıda güneş enerjisi projesiyle karşılaşacağını düşünüyorum. Türkiye de 3 yılda 600 MW gücünde güneş enerjisi yatırımına izin verilecek. Isparta tek başına 100 MW lık pastayı alabilecektir. Elektrik Dağıtımının Özelleştirilmesi Antalya-Isparta ve Burdur un elektrik dağıtımı işiyle ilgili geçmişte yaşanmış bir örneği anlatan işadamı İsmail Rüştü Çelik, O zaman Eyüp Avcular başkanlığındaki Ticaret ve Sanayi Odası nın önderliğinde bir şirket kurduk. 1.800 kişiden para toplandı. Bu paralar teminata dönüştü ve Antalya, Isparta ve Burdur un enerji dağıtım işi ihalesine katıldık. Kurduğumuz şirket birinci oldu. Ama bazı baskılar nedeniyle dönemin Enerji Bakanı tarafından bu ihale iptal edildi. Şimdi bu ihale gerçekleşti, bölgenin dağıtım işini başka bir şirket kazandı. 1.800 Ispartalı nın ortak olduğu şirket bu işi üstlenseydi daha iyi olmaz mıydı? diye konuştu. Önümüzdeki 6 Ayda Isparta ya Güneş Enerjisi Yatırımı Artacaktır Isparta bölgesi Güneş enerjisi verimliliği açısından iyi bir bölgede bulunmaktadır. Özellikle İzmir ile Urfa nın yatay çizgi çizip güneyinde kalan, sahil kesimleri dışındaki yerler iç kesimlerde güneş yatırım aracı alarak önemli olup bölgemizin kapısını çalabilirler. Yeni Yasa ile 6 aylık süre verilmiş. Yönetmelik yayınlanacak. 6 ay için çok hummalı bir başvuru ile karşılaşabilirsiniz. Ajans uzmanları da bu konuda hazırlıklı olsunlar. Sayfa 5 / 7
Rüzgar da sektör neden tıkandı? Sektör neden tıkandı buna cevap olarak sizinle bir anımı paylaşayım. Siyaset yaptığım dönemde rüzgar ile çok ilgilendim. Rüzgar yatırımı hiç yoktu. İzmir Çeşme Alaçatı da Demirer Grubu nun inşaatına yeni başladığı 2 deneme türbünü vardı. Bu konuda nasıl yatırım yapabiliriz diye Enerji Bakanlığı na gittik. 1994-1995 de böyle bir birim yoktu. Böyle bir yatırım için Elektrik İşleri Etüt İdaresine yönlendirildik. Şu dairenin müdürü hobi olarak ilgileniyor, isterseniz ona gidin dediler. Arkadaşı bulduk. Rüzgarla ilgili Almanya da şu kişilerle görüştük, bilgiler aldık, dedik. Sohbet ederken size ne rüzgardan dedi bize. Sen hiç Anayasa okudun mu dedi? Anayasa nın168. maddesi tabii kaynakları kullanma yetkisi devlete aittir der. Rüzgar da tabi kaynaktır, devletten başkası işletemez dedi. Daha sonra da Başbakan Tansu Çiller le görüştük. Anayasa değişikliği yapılacağını söyledi ve o paketin içine değişiklik konuldu. Yenilenebilir enerji yatırımlarının önü açılmış oldu. Bir süre sonra da Almanya ya ziyarete gittik. Alman uzmanı Antalya da ağırladık. Rüzgar santrali için çalışma yapacaktık. Otelde haberleri izlerken, Beyaz Enerji dosyası açıldı. Rüşvet ve yolsuzlukla ilgili dosya açıldı. Haberi Alman a tercüme edince; biz yatırımları bunlarla mı yapacağız; sahaları gezelim ancak yatırım yapmayı düşünmüyorum dedi. Fizibilite firmaları güneşin maliyetinin ne olacağını oturduğu yerde belirliyor. Süleyman Demirel Üniversitesi nde güneşin değerleri takip ediliyor. Isparta da şu an var. Üniversitede güneş enerjisiyle ilgili değerli hocalarımız var. Güneş enerjisi yatırımı 4-5 yılda amorti ediyor. Özellikle yöremizdeki sulama birliklerinin yenilebilir enerjiyle sorunlarından kurtulabileceklerine inanıyorum. Kendileri üretirlerse, dağıtım firmasına kullandıklarının dışındakini satabilirler. 0,5 megavata kadar yani 500 Kw elektrik üretimi için lisans gerekmiyor. Kullanmadığı zamanlarda dağıtım firmasına satarlar, mahsuplaşırlar. Özellikle kooperatiflerimiz, çiftçilerimiz borçlardan doğan sıkıntılarını böylelikle aşabilirler. Güneş enerjisi yatırımı yapılacak yerlerde eğimin % 5 i geçmemesi gerekir. Sahillerde nemden dolayı paneller zarar görebilir. Korkuteli nin iç tarafları, Elmalı, Yeşilova da olabilir. Türkiye de güneş yok denildiği zamanlar bile Almanya nın ortalamasının üstündedir. Ancak Almanya da güneş tarlaları var, Toplantı sonunda BAKA Genel Sekreteri Tuncay ENGİN, davetlerini kırmayan İsmail Rüştü ÇELİK e teşekkür etti. Enerji konusunda çok faydalı bilgiler edindiklerini, BAKA Buluşmaları toplantılarına devam edeceklerini söyledi. Yenilenebilir enerji ve güneş enerjisi konusunda BAKA uzmanlarının sektör raporları hazırlıklarını sürdürdüklerini belirtti. Sayfa 6 / 7
Türkiye de yok. Çatılar cam ile kaplanmalı. HES makineleri çok kaba, güneş de ise basit bir invertör ile elektrik enerjisine dönüştürülebilir. Hindistan güneş panelleri üretimi konusunda en iyi ülkelerden birisidir. Panellerin yerli imalatına yönelik birim üretim başına 1,5 dolarcent 5 yıllık destek var. İnvertör ile 2,5 dolarcent oluyor. Fizibilte raporları bazen şişiriliyor. 1 Megavatt üretim için yatırım maliyeti gerçekte 1 milyon Euro yu geçmez. Yeni Yasa ile SİT alanlarında Yenilenebilir Enerji Yatırımları yapılması için Koruma Kurulları izin verebilecek. Gelecekte önem kazanacak üç konu Birincisi güneş enerjisinden elektrik üretimi. Türkiye de 3 yılda 600 MW gücünde güneş enerjisi yatırımlarına izin verilecek. Isparta tek başına 100 MW lık pastayı alabilir. BAKA önümüzdeki 6 ayda çok sayıda güneş enerjisi projesi ile karşılaşabilir. İkincisi katı atıkların geri dönüşüm sektörü. İstanbul, Gaziantep ve Adapazarı nda bu sektörlere yatırımlar yapıldı. Kayseri ve Uşak ta devam ediyor. AB de bu konuda destekler var. Gelecekte Karbon sertifikası da önem kazanacak, kirleten ödeyecek. Hollanda da borsası var. Karbon lisansı olmadan üretim yapılamayacak. Avrupa Birliği sürecinde bu konu gündeme gelecektir. dedi. Sayfa 7 / 7