Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1998; 2: 20-24 Hastane İnfeksiyonları Hmfl. Nimet fi MfiEK*, Hmfl. Nezahat EC O LU**, Dr. Serhat ÜNAL*** * Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Eriflkin Hastanesi nfeksiyon Kontrol Hemfliresi, ** Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Eriflkin Hastanesi Hemflire Müdürü, *** Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi ç Hastal klar Anabilim Dal nfeksiyon Hastal klar Ünitesi, Ankara. Hastane infeksiyonlar t p ve hemflirelik uygulamalar içinde her zaman ele al nan bir sorun olmufltur. Semmelweis (1847) hekimlerin hastalara infeksiyon bulaflt rabileceklerini yazarak, öneriler getirmesine karfl n yaflam n sepsise ba l olarak yitirmifltir (1). Florance Nightingale hijyen ve temizlikle ilgili kural ve hükümlerle, teknik bilgi ve becerileri içeren hemflirelik kuram nda, fizik çevre üzerine yo unlaflarak hastan n fizik çevresinden optimum düzeyde tutulmas - n n hastal n önlenmesi ve hastal k h zlar n n düflürülmesinde önem tafl d n vurgulam fl, fizik çevredeki tüm olumsuzluklar (kötü havaland rma, s yetersizli i, toz vb.) hastan n iyileflmesini etkileyen negatif stresörler olarak belirtmifltir. 1850-1900 y llar nda hemflireler t bbi asepsinin koordinatörü olarak gelifltirdikleri ilke ve tekniklerle hastal k epidemilerini önlemeye çal flm fllard r (2). 1948-1960 y llar nda hastane infeksiyonlar - n n çok önemli bir problem oldu u anlafl lm fl, bunu ngiltere de 1959 y l nda ilk kez nfeksiyon Kontrol Komitesi nin ( KK) kuruluflu, 1962 y l nda da nfeksiyon Kontrol Hemflire ( KH) li i kavram n n ortaya at lmas izlemifltir. Ancak 1975 y - l nda bile görev analizi yap lmam fl olan infeksiyon kontrol hemflireleri bu görevini di er ifllerine ek olarak yürütmüfller ve tüm e itimlerini West Middles da iki günlük kurslar olarak alm fllard r (3-5). Günümüzde nfeksiyon Kontrol Hemflireli i Derne i formal e itim programlar n oluflturmufl, detayl ifl tan mlar n yapm flt r. 1987 y l nda ngiltere de art k KH nin tek görevinin infeksiyonu önlemek oldu u benimsenmifltir. Bölgesel sa l k kurumlar n n hepsinde birer KH görevlendirilmifltir. Art k hemflireler aras nda infeksiyon kontrolü bir kariyer seçimi olmakta ve çekicili ini giderek artt rmaktad r. Amerika Birleflik Devletleri, Atlanta Eyaleti nde Centers for Disease Control and Prevention (CDC) taraf ndan y lda iki kez kurslar aç lmakta, hemflireler için lisans üstü e itim (master vb.) veren üniversite programlar gelifltirilmektedir. KH li i hastane infeksiyonlar n n kontrolü için anahtar özellik tafl yan bir görevdir. Bu nedenle özel ve oldukça zor bir e itimden geçmeleri gerekmektedir (6). Bunun nedenini daha iyi anlayabilmek için KH lerin baz özelliklerini ve önemli görevlerini gözden geçirmekte yarar vard r. NFEKS YON KONTROL HEMfi RES N N N TEL KLER (6) KH, hastalarla ve sa l k ekibiyle en uzun süreli ve yo un iletiflimi olan hemflirelik grubunun bir üyesidir. Hastane infeksiyonlar n n kontro- 20
fiimflek N, Ecio lu N, Ünal S. lünde anahtar konumunda görev yapmas nedeniyle KH nin nitelikli ve enerjik bir performans göstermesi gerekmektedir. Aksi takdirde KK n n gösterece i çabalar kayba u rayacakt r. KH de bulunmas gereken nitelikler iki grup içinde s n fland r labilir: A. Profesyonel Nitelikler: Ülkenin Yüksek Ö retim Kurulu taraf ndan onaylanm fl bir Hemflirelik Yüksek Okulu/Fakültesi mezunu olmak, Meslekte bir y l (tercihen servis hemfliresi olarak) deneyime sahip olmak (lisans mezunu olan hemflirenin bulunmad yerlerde deneyim koflulu dikkate al nmal d r), nfeksiyon kontrol alan nda uzman olmak, KK n n amaçlar n benimsemek, Hastane misyonuna, politikalar na, kalite güvenli ini sa lay c standartlar na hakim olmak, nfeksiyon kontrol programlar n n düzenlenmesi, uygulanmas ve de erlendirilmesi konusunda yönetim becerilerini gelifltirmifl olmak, Yukar daki niteliklere sahip birden fazla hemflirenin bulunmas durumunda, mesleki e itim ve mesleki yeterlilik s nav baflar düzeyleri ve performans de erlendirmeleri dikkate al n r. B. Kiflisel Nitelikler: Liderlik yapabilme özelli ine sahip olmak, Görünüfl ve davran fl yla, temsil etti i hemflirelik mesle ine örnek teflkil etmek, Kifliler aras olumlu iliflkiler kurma yetene- ine sahip olmak, yi bir elefltirmen olmak ve elefltiriye aç k bir kiflili e sahip olarak, önerileri yap c bir flekilde de erlendirmek, Analiz yetene ine sahip olmak, Gruplaflma ve çat flmay önleyebilecek deneyime sahip olmak, Özgüven sahibi olmak, do ru karar vermek, esneklik ve yans zl k gibi ilkelere sahip olmak, letiflim ve haberleflme ilkelerini iyi bilmek, Demokratik ve otokratik bir davran fl flekli sergileyecek yaflam ve meslek felsefesine sahip olmak, Sürekli dinamik bir çal flma temposuna sahip olmak, entellektüel bir yap ya sahip olarak temsil etti i hemflirelik personelini motive edebilme gücüne sahip olmak, Çeflitli nedenlerden dolay ifline devams zl k etmeme konusunda di er meslektafllar na örnek olacak felsefe ve davran fla sahip olmak, Hemflirelik meslek kurulufllar nda hemflire olarak olumlu faaliyetlerde bulunmak, mesleki geliflme ve yeniliklere aç k olmak. NFEKS YON KONTROL HEMfi RELER N N E T MLER NASIL OLMALIDIR? (1,7,8) Yukar daki görevleri yerine getirebilmesi için KH leri standart e itimine ek olarak flu konularda e itilmelidir. 1. Hemflirelik hizmetleri; Hastane infeksiyonlar n n önlenmesi, zolasyon teknikleri, Asepsi ve antiseptik teknikler, ntravenöz uygulamalarda infeksiyon kontrolü, Üretral kateter uygulamada infeksiyon kontrolü, Dekibitus bak m, Trakeostomi bak m ve aspirasyonu. 2. Mikrobiyoloji; Mikrobiyolojiye girifl, Normal insan floras, Önemli gram pozitif bakteriler: streptekoklar, stafilokoklar, di er önemli gram pozitif bakteriler, Önemli gram-negatif bakteriler: Enterobacteriaceae, pseudomonas, klinik olarak önemli non-fermentatif bakteriler, Önemli anaerop bakteriler, Önemli mantar ve virüsler, Klinik mikrobiyoloji laboratuvar n n infeksiyon hastal klar tan ve tedavisindeki yeri Antibiyotik duyarl l k düzeylerinin tayini yöntemleri, klinik önemleri 3. Eriflkinde hastane infeksiyonlar ve kontrol yöntemleri; Hastane infeksiyonlar n n tan m ve önemi Endemik ve epidemik hastane infeksiyonlar Eriflkinde hastane infeksiyonlar n n kontrolünde laboratuvar n rolü, Antibiyotikler ve hastane infeksiyonlar, Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1998; 2: 1 21
fiimflek N, Ecio lu N, Ünal S. Hemflire Müdürü Hemflire Müdür Yard mc s Bölüm Sorumlu Vardiya / fiift Bölüm Bölüm Sorumlu Hizmet içi E. nfeksiyon Hemfliresi Sorumlu Sorumlu Hemfliresi Sorumlu Kontrol (Poliklinik) Hemfliresi Hemfliresi (Ameliyathane) Hemfliresi Hemfliresi Poliklinik Servis ve Servis Ameliyathane E itim Eriflkin Sorumlu Ameliyathane Sorumlu Sorumlu Hemflireleri Hastanesi Hemflireleri Hemflireleri Hemflireleri Hemflireleri Hemflireleri Poliklinik Servis Ameliyathane Eriflkin Hemflireleri Hemflireleri Hemflireleri Hastanesi Hemflireler fiekil 1. Hacettepe Üniversitesi Eriflkin Hastanesi Hemflirelik Hizmetleri Müdürlü ü Örgüt fiemas (6) Eriflkinde önemli hastane infeksiyonlar ve önleme yöntemleri: a. Üriner sistem infeksiyonlar b. Cerrahi yara infeksiyonlar c. Alt solunum yolu infeksiyonlar d. Bakteriyemiler e. Di er hastane infeksiyonlar Hastane personelinin hastane infeksiyonlar ndan korunmas. 4. Çocuklarda hastane infeksiyonlar ve kontrol yöntemleri; nfeksiyon hastal klar n n immünolojisi, Çocuklarda solunum yolu infeksiyonlar, Çocuk tüberkülozu, Çocuklarda santral sinir sistemi infeksiyonlar, Yeni do an infeksiyonlar, mmün yetmezliklerde görülen infeksiyonlar, Yenido an servislerinde hastane infeksiyonlar ve kontrolü, Pediatri servislerinde gastrointestinal kökenli hastane infeksiyonlar ve kontrolü, Pediatri servislerinde viral hastane infeksiyonlar ve kontrolü, Çocuk cerrahi servislerinde hastane infeksiyonu ve kontrolü. 5. Epidemiyoloji; Epidemiyolojinin temel ilke ve yöntemleri Bulafl c hastal klar epidemiyolojisi Temel istatistiksel kavramlar 6. Yönetim ve denetim; KH hastane personelini infeksiyonla ilgili aktivitelerinde denetler ve infeksiyon kontrol ku- 22 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1998; 2: 1
fiimflek N, Ecio lu N, Ünal S. rallar n n uygulanmas n sa lar. KH afla da s ralanan ifllev ve sorumluluklar n yerine getirebilmesi için yetkili olmak zorundad r. Bu yetki infeksiyon kontrol yöntemleri ve uygulamalara iliflkin sürekli ve etkin denetimi sa lar. Bu anlamda hastanelerde KH nin hemflirelik hizmetleri organizasyon flemas ndaki pozisyonu belirlenmelidir (fiekil 1). nfeksiyon kontrol progromlar n n amac, hastane infeksiyonlar n n önlenmesi ve en aza indirilmesidir. Bu amaca hastane infeksiyonlar n n sürekli izlenmesi ile ulafl labilir. Bu hizmetler sonucu elde edilen bilgiler ayn zamanda hastanedeki hizmet içi e itim programlar nda da kullan - labilir. CDC nin etkili sürveyans program için önerilerden biride her 250 yatak için en az bir tane tam gün çal flan infeksiyon kontrol hemfliresinin bulunmas d r. HASTANE NFEKS YONLARINI TESP T YÖNTEMLER (1,7) Mikrobiyoloji laboratuvar ndaki tüm kültür sonuçlar n n izlenip, pozitif kültürlerin takibe al nmas, Her bir ünitedeki doktor, hemflire gözlemlerinin günlük olarak de erlendirilmesi, Her hastaya uygulanan infeksiyon kontrol bildirim formlar n n ve kay tlar n n de erlendirilmesi, nfeksiyon hastal klar konsültasyon ekibi ile ba lant kurup, hastane infeksiyonu olan hastalarla ilgili bilgi al nmas. Ülkemizde bu konuda Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi öncülük etmifltir (1984). Hastane infeksiyonlar n n tespiti hastaya ve laboratuvara dayal sürveyans yöntemi kullan larak CDC kriterlerine göre yürütülmektedir. nfeksiyon kontrol hemflireleri taraf ndan yap lan visitler sonucunda, hastalar yerinde de erlendirilerek, hastane infeksiyonunun varl veya türüne karar verilir. Her ay n sonunda kay t edilen infeksiyon bildirim formlar ndan, infeksiyonlar n ayl k servislere da l m, hastane infeksiyonlar na neden olan mikroorganizmalar n servislere da l m, KK ne sunulur ve tart fl l r. NFEKS YON KONTROL HEMfi RES N N GÖREVLER (1) Hastaneye baflvurudan sonra ortaya ç kan infeksiyonlar n tipi ve say lar n n bildirilmesi ve yak n takibi, Her gün mikrobiyoloji laboratuvar ile iliflki kurularak üreyen patojen mikroorganizmalar n tespit edilmesi, Haftada en az iki kere ünitelerin yap lmas ve bu s rada sorumlu doktor ve hemflirelerle iliflki kurarak yeni hastalar n saptanmas, ateflli hastalarla antibiyotik kullananlar n tespiti, Sa l k personelinde oluflabilecek infeksiyonlar n tespiti ve gerekli e itimin yap lmas, Bütün infeksiyon verilerinin haftada bir kez infeksiyon bölüm sorumlusu doktoru ile görüflülerek gözden geçirilmesi, Ayn türden mikroorganizma ile iki veya daha çok hastada ortaya ç kan infeksiyonlarda geriye dönerek kaynaklar n araflt r lmas, Hastaneye uygun dezenfeksiyonlar n seçiminde ve bu konudaki mikrobiyolojik araflt rmalarda görev alma, eczane ile birlikte kullan m yerlerinin tespiti, personelin bu konuda e itimi, Hastanede uyulmas gereken izolasyon tekniklerinin saptanmas, gerekli malzemenin temini için önerilerde bulunma, nfeksiyon kontrolü için komitece saptanan kurallar n ve yöntemlerin denetimi ve e itimi, Her y l el y kama seferberli inin yap lmas ve konuya iliflkin e itim verilmesi, Sa l k personelinin infeksiyon kontrolünde e itimi ve dan flmanl. KH nin bunlar d fl nda hemflirelik uygulamalar n gelifltirmesi, kurslara devam etmesi ve bilgilerini sürekli yenilemesi gerekir. KH, bütün bu görevlerinde hemflirelik hizmetleri departmanl - na ba l olmakla birlikte günlük sorumlulu u KK ya karfl d r. Dün yaln zca infeksiyon h z n saptayan hemflireler flimdi sistemik bir yaklafl mla infeksiyonu önlemeye çal flmakta, hemflirelik uygulamalar - na iliflkin standartlar gelifltirip KK ya sunmaktad r. KAYNAKLAR 1. Hayran M, Akal n HE. Hastane nfeksiyonlar Sürveyans. In: Akal n HE (ed). Hastane nfeksiyonlar, 1. bask, Ankara, Günefl Kitapevi, 1993:79-91. 2. Akal n HE, Ifl k F, Baykal M. Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri nde Hastane nfeksiyonlar. Ankem 1990;4:276-80. 3. Rowland HS, Rowland BL: Nursing Administration Handbook. Maryland: Aspen Publications, 1985. Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1998; 2: 1 23
fiimflek N, Ecio lu N, Ünal S. 4. Philips I. Organisation and implementation of policies for infection control in hospitals. In: Sabri S, Tittinsor JR, eds. Hospital Infection and its Control. 1981;25-6. 5. Wenzel K. The infection Control nurse. Nurs Clin North Am 1970;5:89-98. 6. Hemflirelik Personeli Görev Tan mlar Proje Raporu, Sa l k Bakanl Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü, Dünya Sa l k Örgütü, Ankara. 1994;50-3. 7. Erbaydar S. nfeksiyon kontrol komitesinin örgütlenme ve iflleyifli. Aktüel T p Dergisi 1996;1(6): 407-10. 8. Worsley A. The role of the infection control nurse. In: Tümbay E, nci R (eds). The International Symposium and Wokshop on Hospital Hygiene and Hospital Infection Control. October 7-11, 1996:167-72. YAZIfiMA ADRES : Yük. Hem. Nimet fi MfiEK Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Eriflkin Hastanesi nfeksiyon Kontrol Hemfliresi ANKARA TÜRK ORTOPEDİ ve TRAVMATOLOJİ DERNEĞİ XVII. AKİF ŞAKİR ŞAKAR GÜNLERİ ORTOPEDİK İNFEKSİYONLAR 16-17 NİSAN 1998 İSTANBUL TIP FAKÜLTESİ 14 MART ANFİSİ Osteomyelitler Ortopedi kliniğinde hastane infeksiyonlar ve MRSA sorunu Ortopedide antibiyotik profilaksisi ve yabanc cisim infeksiyonlar Septik artritler Nekrozitan deri ve yumuşak doku infeksiyonlar Ortopedide ortak infeksiyon protokolleri (Akut ve kronik osteomyelit, Septik artrit, Gazl gangren, Total protez infeksiyonlar, Profilaksi) Yaz şma Adresi: Doç. Dr. Mehmet DEMİRHAN İstanbul Üniversitesi T p Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal, 34390 - Çapa, İSTANBUL Tel : 0. 212. 524 10 53 Fax: 0. 212. 635 28 35 24 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1998; 2: 1