1 ARA RAPOR 27.12.2013 SOĞUK ZİNCİR SİSTEMİNE GEÇMENİN YAŞ MEYVE SEBZE SEKTÖRÜNÜN KÜRESEL REKABETLİLİĞİNE ETKİSİ SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
2 Sektörün ihracatı açısından Ortadoğu, Avrupa ve özelde de Rusya ve Ukrayna pazarının önemi" 9" 1.1 Türkiye Dünya Yaş Meyve ve Sebze Üretiminde Lider Ülkelerden 9 1.2 Türkiye Dünya Yaş Meyve, Sebze ve Narenciye İhracatında 11. Sırada 12 1.2.1 Dünya Yaş Meyve İhracatında Türkiye 18. Sırada 14 1.2.2 Türkiye Dünya Yaş Sebze İhracatında 9. Sırada 15 1.2.3 Türkiye Narenciye İhracatında 5. Sırada ve rekabetçi 17 1.3 Türkiye nin Yaş Meyve İhracatında Rusya artan önemde bir pazar 19 1.4 Türkiye nin Yaş Sebze İhracatında Rusya Vazgeçilmez Konumda 19 1.5 Türkiye nin Narenciye İhracatında Rusya, Ukrayna çok önemli 22 Ortadoğu, Avrupa genelinde ve Rusya- Ukrayna Özelinde Pazarlarda İhracatta Rakiplerimiz ve Baskılarının İncelenerek Tehdit Boyutlarının Ortaya Konması" 24" 2.1 Türkiye nin Yaş Meyve İhracatında Rakipleri 24 2.1.1 Rusya Yaş Meyve Pazarındaki Polonya ve İspanya izlenmeli 24 2.1.2 Almanya Yaş Meyve Pazarındaki İspanya ve İtalya dan Pay Almak Zor Görünüyor 25 2.1.3 Ukrayna Yaş Meyve Pazarında Yunanistan, İspanya ve Polonya Yakın Takipteler 26 2.1.4 Irak Yaş Meyve Pazarına Mısır Hakim 27 2.1.5 Türkiye nin 5. Yaş Meyve Pazarındaki Bulgaristan da payı sadece %2 dir. 28 2.2 Türkiye nin Yaş Sebze İhracatında Rakipleri 28 2.2.1 Rusya Yaş Sebze Pazarında Çin Yükselişte 28 2.2.2. İkinci Yaş sebze ihracat pazarımız Almanya'da payımız %1 i aşamamaktadır. 30 2.2.3 Ukrayna Yaş Sebze Pazarında İspanya Gücünü Arttırmaya Devam Ediyor. 31 2.2.4 Bulgaristan da Yaş Sebze Pazarını Yunanistan a Kaptırdık 33 2.2.5 Irak Yaş Sebze Pazarında Türkiye Açık Ara Lider 34 2.3 Türkiye nin Narenciye İhracatında Rakipleri 35 2.3.1 Rusya Narenciye Pazarında Fas ve Mısır a Dikkat 35 2.3.2 Irak Narenciye Pazarında Mısır Yerinde Sayıyor 37 2.3.3 Ukrayna Narenciye Pazarında Mısır ve İspanya ya Dikkat 38 2.3.4 Suudi Arabistan Narenciye Pazarında Mısır ve Güney Afrika Hakimiyetini Kırmak Güç 39 2.3.5 Romanya Narenciye Pazarında Türkiye Yunanistan ile Savaşıyor 41 Özellikle Rusya ve Ukrayna Pazarlarında İhracatta Rastlanan Tarife, Tarife Dışı Engeller, Mevzuat ve Diğer Keyfi Engellerin Tespiti ve Önlemlerinin Analizi" 43" Ortadoğu ve Avrupa Genelinde ve Rusya- Ukrayna Pazarları Özelinde İhracatta Soğuk Zincir Sisteminde Rastlanan Sorunlar" 47" 4.1 Mevcut Durum Değerlendirmesi 47
4.1.1 Mevcut Durum Değerlendirmesinde Yaklaşım Önerisi 47 4.1.1.1 Türkiye nin Ürün Bazında Yaş Meyve, Sebze ve Narenciye İhracatından Hareketle İhtiyaç Analizi 48 4.2 Yaş, Meyve ve Sebze Ürünlerinin Rusya- Ukrayna Pazarlarına İhracatında Aylık İhtiyaç Analizi 51 4.2.1 Yaş, Meyve ve Sebze Ürünlerinin Rusya- Ukrayna Pazarlarına İhracat Miktarlarındaki Aylık Yoğunlukların Saptanması ile İhtiyaç Analizi 51 4.2.1.1 Son 3 yıldaki Aylık Yaş Meyve İhracat Miktarlarında mevcut durum 52 4.2.1.2 Son üç yılda Aylık Yaş Sebze İhracat Miktarlarında Mevcut Durum 53 4.2.1.3 Son üç yılda Aylık Narenciye İhracat Miktarlarında Mevcut Durum 54 4.2.2 Yaş Meyve, Sebze ve Narenciye İhracatında Taşıma Koşullarının Aylık Miktarlara Etkisi İle Değişen Yoğunluklar ve İhtiyaç Analizi 54 4.3 Türkiye içi lojistikte yetersizliklerin tespiti. 59 4.3.1 Frigofirik Araç Sayısı İhracat Potansiyelimize Göre Yeterli mi? 59 4.3.2 İhracatın Yoğun Olduğu Bölgelerde Soğuk Hava Depo Sayısı İhracat Potansiyelimize Göre Yeterli mi? 60 4.4 Güzergahlarda Mevcut Durum 61 3 4.4.1 Deniz Taşımacılığı Rusya ve Ukrayna Pazarları için Kilit Öneme Sahip: 91 Milyon Ton İhracat Deniz Yoluyla Taşınmaktadır. 63 4.4.1.1- Rusya arasında Taze Meyve ve Sebze İhracatının Lojistiğinde Deniz ve Karayolu ulaşımı 63 4.4.1.2 Yaş Meyve ve Sebze İhracatı ve Ro-Ro Seferlerinde Mevcut Durum 64 Soğuk Zincire Geçilmesi için Türkiye de ve Hedef Pazarlara Yönelik Yapılabilecek İyileştirmeler ve Bunların Mevcut Pazarlarımızdaki Ürünlerimizin Raf Ömrüne, Kalitesite, Fiyatına ve Genel Anlamda İhracatımıza Etkilerinin Değerlendirilmesi." 65" Dünya Genelinde ve Hedef Pazarlarımız Rusya ve Ukrayna da Rakiplerimizin Başarılı Soğuk Zincir Uygulamalarının Tespit" 66" 6.1 Mısır 66 6.1.1 Mısır Tarımsal Üretim ve ihracatına 2000 lerin başında büyük önem vermiş ve Yaş Meyve, Sebze ve Narenciye İhracatını Geliştirme Stratejisi ortaya koymuştur. 66 6.1.2 Yukarı Mısır ve El Shams Soğuk Zincir Sistemi Projesi Örneği 70 6.1.2.1 El Shams Projesi nin Önemi 70 6.1.2.2 El Shams Projesi nin Finansman Modeli 75 6.1.3 Mısır da Günümüzde Durum 78 6.1.3.1 Mısır da Güncel Gelişmeler 78 6.1.3.2 Rusya Pazarının Mısır Açısından Önemi 78 6.1.3.3 Mısır, İspanya ile Rekabetinde Bir Adım Önde 79 6.2 Çin ve Soğuk Zincir Sistemi 79 6.3 İsrail ve Soğuk Zincir Sistemi 81 6.4 Fas ve Soğuk Zincir Sistemi 82 6.5 Güney Afrika ve Soğuk Zincir Sistemi 84 6.6 İspanya Narenciye ve İhracat Lojistiği 86 6.7 Azerbaycan ve Soğuk Zincir Sistemi 86
Bunların Sonucunda Tespit Edilecek Hedef Pazarlara ve Ürüm Gruplarına Yönelik Eylemlerin Belirlenmesi" 93" 4 7.1 Türkiye nin yaş meyve sebze ihracatında soğuk zincirde mevcut kapasite ortaya konacak; ihracatın ne kadarını karşılayabildiği değerlendirilecektir. 93 7.2 Bu ülkelere sektör ihracatımızda soğuk zincir sistemine geçememenin yarattığı rekabete etkilerini değerlendirerek aynı zamanda bu pazarlarda zaaf ve fırsatları ve uyum politikalarını tespit etme imkanı bulunabilecektir. 93
5 Çalışma Sentezi I) Sektörün ihracatı açısından Ortadoğu, Avrupa ve özelde de Rusya ve Ukrayna pazarının önemi Bu konu başlığı altında Türkiye nin Yaş Meyve Sebze (YMS) üretiminde dünya ülkeleri arasındaki lider konumu ve getirdiği avantajlar bazı ürün örneklemeleri bazında ortaya konmuştur. Bu başlık altında üretimdeki bu gücün ihracata tam anlamı ile yansımadığı küresel mukayeselerle ortaya konmuştur. türkiye den üretim açısından daha geride olan ülkeler küresel YMS pazarlarında lider konumlarını sürdürürken, yeni ihracatçı oyuncular da rekabeti zorlamaktadırlar. Bu konu başlığı altında ayrıca Türkiye nin YMS ihracatında Ortadoğu, Avrupa ve Rusya- Ukrayna pazarlarının önemine yer verilerek, zaten potansiyelini aşması çok muhtemel olan Türkiye nin, özellikle Ortadoğu, Avrupa ve Rusya/Ukrayna gibi pazarlarda sorunları bertaraf etmesi gerekliliğinin altı çizilmiş ve yeni sorunların çıkmasının önlenmesinin hayati önemi vurgulanmıştır. II) Ortadoğu, Avrupa genelinde ve Rusya-Ukrayna özelinde pazarlarda ihracatta rakiplerimiz ve baskılarının incelenerek tehditlerin boyutunun ortaya konması Bu konu başlığı altında Rusya/Ukrayna, Ortadoğu ve Ortadoğu pazarlarında YMS ihracatımızda kilit olan ülkelerde rakiplerimiz ortaya konarak, baskıları ve ihracat potansiyelimize etkileri değerlendirilmiştir. Rusya Yaş Meyve Pazarındaki Polonya ve Ispanya izlenme gerekliliği Ukrayna Yaş Meyve Pazarında Yunanistan Ispanya ve Polonya nın hissedeline yakın takipleri Almanya Yaş Meyve Pazarında Ispanya ve Italya'dan pay almanın zorluğu Irak Yaş Meyve Pazarında Mısır ın hakim konumu Türkiye nin 5. Yaş Meyve pazarı Bulgaristan da payının sadece % 2 olduğu Rusya Yaş Sebze Pazarında Çin in yükselişte olduğu 2. Yaş sebze ihracat pazarımız Almanya da payımızın % 1 i aşamadığı Ukrayna Yaş Sebze Pazarında Ispanya nın gücünü arttırmaya devam ettiği Bulgaristan'da Yaş Sebze pazarını rakibimiz Yunanistan'a kaptırmış gözüktüğümüz Irak yaş sebze pazarında sarsılmaz gözüken konumumuz
Rusya Narenciye Pazarında Fas ve Mısır'a dikkat etmemiz gerektiği Irak Narenciye Pazarında Mısır ın yerinde saydığı Ukrayna Narenciye Pazarında Mısır ve İspanya'ya dikkat etmemiz gerektiği 6 Suudi Arabistan Narenciye Pazarında Mısır ve Güney Afrika hakimiyetini kırmanın güçlüğü Romanya nareciye pazarında Türkiye nin Yunanistan ile çekiştiği gibi bilgiler detayları ile aktarılmıştır. III)Özellikle Rusya ve Ukrayna pazarlarına ihracatta rastlanan tarife, tarife dışı engeller, mevzuat ve diğer keyfi engellerin tespiti ve önemlerinin analizi Rusya ve Ukrayna pazarlarında karayolu ulaşımında ikili geçiş belgeleri, gümrüklerdeki uzun işlem süreleri ve yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatında güvenlik sertifikaları vb. koşulların yaratmış olduğu engellerin tespiti yapılmaktadır. IV) Ortadoğu, Avrupa genelinde ve Rusya ve Ukrayna pazarları özelinde ihracatta soğuk zincir sisteminde rastlanan sorunlar. İhracat soğuk zincir sisteminde rastlanan sorunların tespiti masa başı çalışmalarının yanı sıra özellikle UTİKAD, Karadeniz Ro-Ro, LODER, UND gibi kurumlarla yapılan görüşmelerin çıktıları ile yapılmıştır. Sıra Dernek/*Firma*Adı Tür Ad Soyad Yetkisi Telefon Durum 1 Ekonomi*Bakanlığı*Lojistik* Fatih&Turhan,&16.12.2013&Tarihinde&Ankara'da& Ekonomik*Bakanlığı Fatih& Turhan Daire*Başkanlığı görüşme&gerçekleşti. 2 Mersin*Deniz*Ticaret*Odası Ticaret*Odası Cihat Lokmanoğlu Yönetim&Kurulu& Başkanı 11.11.2013&Görüşme&Yapıldı RusyaKKazakistanKBDT& 3 UND Dernek Alpdoğan& Kahraman Ülkeleri&Çalışma&Grubu& 0212&359&26&00&K&311 Görüşme&Gerçekleşti&25.12.2013,&İstanbul Sorumlusu Ocak&2.Hafta,&&Antakya&Çalışma&Grubu&ile&Görüşme& 4 UND*Antakya Dernek Gerçekleşecek 5 DKIB İhracatçılar*birliği Ahmet&Hamdi Gürdoğan Yönetim&Kurulu& Başkanı +90&(462)&326&16&01 6&Ocak&Haftası&görüşme&gerçekleşecek 6 UTİKAD*(Uluslararası* Taşımacılık*ve*Lojistik* Hizmet*Üretenleri*Derneği) Dernek Hacer Uyarlar Yönetim&Kurulu&Üyesi 0212&663&62&61& Prof.&Dr.& 7 LODER*(Lojistik*Derneği) Dernek Mehmet 10.12.2013'te&Hacer&Hanım&ile&Görüşme& Gerçekleşti.&İstanbul&UTİKAD&Ofisi Tanyaş Başkan&Yardımcısı 0542&486&54&41 Görüşme&Gerçekleşti&25.12.2013,&İstanbul 8 ARKAS Firma Teyit&Bekleniyor CMA*CGM*Mersin*Acentası* 9 Firma Gülin&Hanım 0324&237&41&00 Olumsuz&geri&dönüş&yaptılar. Botros*Levante 10 Karadeniz*RO^RO Firma Ali& Gülkanat Genel&Müdür 0212&324&38&28 12.12.2013&Görüşme&Gerçekleştirildi,&İstanbul 11 AKİB İhracatçılar*birliği Kemal Kaçmaz 11.11.2013&Görüşme&Yapıldı 12 AKİB İhracatçılar*birliği Ferhat Gürüz 11.11.2013&Görüşme&Yapıldı 13 TCDD TCDD İbrahim Çelik Yük&Daire&Başkanı 0312&311&13&05 Henüz&İletişime&Geçilmedi
7 YURT DIŞI TEMASLAR Söz konusu sorunların aşılması için önerilen çözümlerin kapsamında özellikle Rusya ve Ukrayna pazarlarına yönelik olarak yurt dışı temaslarda da bulunulmuştur. Fairplay Ports and Terminals Guide adlı dünyadaki 11 000 liman ve terminal inceleyen kılavuzu ve dünya deniz yolları trafiği tahminleri ile ön plana çıkan Amerikalı danışmanlık firması IHS ile temasa geçilmiş ve öneriler alınmıştır. Ukrayna da Mark Shevchenko; PORTS OF UKRAINE Publishing House ın Uluslararası departmanı editörü Rusya da Andrey Naraevskiy, Novorossiysk Global Container Service (GCS) Ltd.in İş geliştirme ve liner müdürü ile temas sağlanmıştır. Türkiye genelinden Adana, Mersin, Antalya ve Antakya gibi yaş sebze-meyve üretiminin yoğunlukta olduğu kentlerden Rusya ve Ukrayna pazarlarına ihracatta mevcut soğuk zincir sistemi ve seçenekler detaylı irdelenmeye başlamıştır. Yaş meyve, sebze ve narenciye üretim ve ihracatında, çeşitli lojistik yollarında rol alan firmalar, konunun tarafı olan dernek ve meslek kuruluşları, ihracatçı birlikleri ile hedef pazarlara ulaşımda ve hedef pazarlarda yaşanılan sorunlara farklı bakış açıları alınacak, detaylı bir şekilde olası çözüm tavsiyeleri alınacaktır. Türkiye nin yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatı yaptığı pazarlar hakkında bilgilerin toplanması, potansiyelin ve rakiplerin belirlenmesi Yaş meyve, sebze ve narenciye ürünlerinin ihracatı sırasında kullanılan limanlara ulaşım ve limanların kapasitelerinin belirlenmesi Yaş meyve, sebze ve narenciye ürünlerinin ihracatı sırasında kullanılan limanlardaki tesislerin ekipman yeterliliğinin belirlenmesi. Yaş meyve sebze ve narenciye ürünlerinin karayolu ile ulaşımındaki mevcut durum, sorunlar ve yeterliliklerin ortaya konması, Ürünlerin iç ve dış taşımalarında karşılaşıldığı savunulan sorunların, dar boğazların boyutunu daha doğru bir şekilde saptayabilmek, araç sayısı ve alt yapının yeterli olup olmadığını gerçekçi boyutları ile ortaya koyabilmek için "ihtiyaç Analizi" çalışmasının gerçekleştirilmesi: Bu bağlamda yaş meyve, sebze ve narenciye ürünleri ihracatının miktar bazında aylık bazda çıkartılması dar boğaz ve yoğunlukların olduğu dönemleri mümkün olduğu ölçüde ürün bazında saptamaya yardımcı olacaktır, Ancak salt bu "yoğunluk" dönemlerini ürün/ülkeleri tespit etmek yeterli olmayacaktır düşüncesi ile ürünlere göre taşıma şartları, bozulma sürelerine göre de bu "ihtiyaç analizi" şekillenecektir. Hasat sonrası tarladan, limanlara (Mersin, Zonguldak, Samsun) veya hedef pazarlara (Karayoluyla) giderken güzergahlara göre ürünlerin taşınma potansiyeli tespit edilecektir, Bu tespitlere göre ürün/güzergah/miktarlara göre alt yapı olanaklarının yeterliliği daha sağlıklı biçimde değerlendirilebilecektir. V) Soğuk zincire geçilmesi için Türkiye de ve hedef pazarlara yönelik yapılabilecek iyileştirmeler ve bunların mevcut pazarlarımızdaki ürünlerimizin raf ömrüne, kalitesine fiyatına ve genel anlamda ihracatımıza etkilerinin değerlendirilmesi.
İHTİYAÇ ANALİZİ TAMAMLANACAK VE YAPILACAK YATIRIMLARIN ETKİSİ DEĞER- LENDİRİLECEKTİR. 8 VI)Dünya genelinde ve hedef pazarlarımız Rusya ve Ukrayna da rakiplerimizin başarılı soğuk zincir uygulamalarının tespiti. Mısır gıda ihracatında Dünya Bankasının desteği ile gerçekleştirilen Yukarı Mısır-Luksor soğuk zincir sistemi detaylı biçimde örnek olarak incelenerek sunulmuştur. Çin de soğuk zincir sistemine dair gelişmeler içermektedir. İsrail in yaş meyve ve sebze ihracatının lojistiğinde soğuk zincir çözümleri sunulmuştur. Fas ın yaş meyve ve sebze ihracatında kullandığı güzergahlar ve soğuk zincir çözümleri sunulmuştur. Güney Afrika yaş meyve ve sebze ihracatında Durbon ve Maputo Limanları özelinde Yaş meyve ve sebze ihracatına yönelik uygulamaları sunulmuştur. İspanya yaş meyve ve sebze ihracatının lojistiğindeki mevcut durum sunulmuştur. Azerbaycan nın Rusya ya yaş meyve ve sebze ihracatı ve soğuk zincir lojistiği için hazırlanan proje detaylı biçimde incelenerek sunulmuştur. VII)Bunların sonucunda tespit edilecek hedef pazarlara ve ürün gruplarına yönelik eylemlerin belirlenmesi. Ocak sonu yapılacak raporun ön çıktılarının sunulacağı toplantı sonrasında kesinleştirilecektir.
9 1. Sektörün ihracatı açısından Ortadoğu, Avrupa ve özelde de Rusya ve Ukrayna pazarının önemi 1.1 Türkiye Dünya Yaş Meyve ve Sebze Üretiminde Lider Ülkelerden =>Türkiye bir çok meyvede dünya üretiminde söz sahibi bir ülkedir 2010 yılı FAO verilerine göre; yaş meyve üretiminde Çin, yaklaşık % 20 lik pay ve 122,2 milyon tonluk üretim ile ilk sırada yer alırken bu ülkeyi sırasıyla Hindistan (84,8 milyon ton), Brezilya (39,3 milyon ton), ABD (25,4 milyon ton) ve İtalya (16,9 ) milyon ton) izlemektedir. Ancak Türkiye fındık, vişne, kiraz gibi ürünlerin üretiminde birinci sırada yer alırken, kavun, karpuz üretiminde 2., elmada 3., mandalinada 4. En önemli üreticidir. Tablo-1: Türkiye nin seçili ürünlerde yaş meyve sebze üretiminde dünya sıralamasındaki konumu Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, BÜGEM Faaliyetleri Mayıs 2012 Bölüm 1.3. de de belirtildiği gibi altta sunulan tabloda dünya üretimi için FAO verileri alındığından elma örneğinde olduğu gibi ürünlerin sıralamalarında farklı kaynaklara göre farklı sıralamalara rastlanmaktadır.
Tablo-2: Türkiye, Meyve Üretim Miktarları Gelişimi- (Ton) 10 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, BÜGEM Faaliyetleri Mayıs 2012 =>Ancak Türkiye bu üretim performansına rağmen dünya yaş meyve ihracatında Türkiye sadece 11. sırada yer almaktadır Oysa İspanya dünya yaş meyve üretiminde Türkiye nin bir önünde ton üretim yapmasına karşın dünya ihracatında liderdir.
11 =>Türkiye dünyanın en çok sebze üreten dördüncü ülkesidir Yıllık 27 milyon ton civarında sebze üretimi gerçekleştiren Türkiye 2010 yılı verilerine göre 25,8 milyon tonluk üretimiyle; Çin (473 milyon ton), Hindistan (99,7 milyon ton) ve ABD (35,3 milyon ton) 1 sonra dünyanın en çok sebze üreten dördüncü ülkesidir ve dünya yaş sebze üretimindeki payı %2,7 dir. Km2 ye ve nüfus başına sebze üretimi bakımından ülkemiz dünyada ilk sırada yer almakta ve pek çok sebze türünün üretiminde dünyada ilk beş ülke arasına girmektedir. Tablo-3:Türkiye Yaş Sebze Üretimi Gelişimi Miktar (Ton) ' Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, BÜGEM Faaliyetleri Mayıs 2012 1 Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) nün en güncel verileri olan 2010 yılı verileri.
12 1.2 Türkiye Dünya Yaş Meyve, Sebze ve Narenciye İhracatında 11. Sırada Yaş meyve, sebze ve narenciye toplam ihracatında Türkiye, 2012 yılında yapmış olduğu 1.9 milyar dolarlık ihracat ile 11. sırada yer almaktadır. Türkiye nin Dünya Yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatında payı %2,9 dur. 2008 ve 2012 yılları arasında Yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatı 451 milyon dolar artmıştır. Grafik-1: Dünya Geneli En Çok Yaş Meyve Sebze ve Narenciye İhracatı Yapan Ülkeler ve Yıllara göre değişkenlik, 2008-2012, Bin ABD Doları ' Aynı dönemde dünyada 67.3 Milyar Dolarlık Yaş Meyve, Sebze ve Narenciye İhracatı gerçekleşmiştir 2012 yılı içerisinde toplamda 67.3 milyar dolarlık yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatı yapılmıştır. 2008 ile 2012 yılları arasında dünya yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatında yaklaşık 10 milyar dolarlık artış olmuştur.
Grafik-2: Dünya Geneli Toplam Yaş Meyve, Sebze ve Narenciye İhracatı, 2008-2012, Bin ABD Doları 13 ' İspanya, Hollanda ve ABD İhracatta Lider konumdadır. İspanya 2012 yılı içerisinde yapmış olduğu 10.2 milyar dolarlık yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatı ile lider konumdadır. Toplam yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatında %15.3 lük paya sahip İspanya yı, 7.8 milyar dolarlık ihracat gerçekleştiren ve %11.6 lık paya sahip olan Hollanda takip etmektedir. ABD, İspanya ve Hollanda nın ardından üçüncü sırada yeralmaktadır. 2012 yılında 5.9 milyar dolarlık yaş meyve, sebze ve narenciye ihracatı yapan ABD nin toplam ihracattaki payı %8.8 dir. Tablo- 4: Dünya Geneli En Çok Yaş Meyve, Sebze ve Narenciye İhracatı Yapan Ülkeler Sıralaması ve İhracattaki payları, 2008-2012, Bin ABD Doları '
14 1.2.1 Dünya Yaş Meyve İhracatında Türkiye 18. Sırada 2012 yılında gerçekleştirilen 412 milyon dolarlık ihracat ile 18. sırada yer alan Türkiye nin toplam ihracattaki payı %1.4 tür. 2008 ile 2012 yılları arasında 86.7 milyon dolarlık artış olsa da Hong Kong, Vietnam gibi önceki yıllarda Türkiye nin gerisinde olan ülkelerin arkasında kalmıştır. Grafik-3: Dünya Geneli En Çok Yaş Meyve İhracatı Yapan Ülkeler ve Yıllara göre değişkenlik, 2008-2012, Bin ABD Doları ' Dünya da Yaş Meyve İhracatı Artmaktadır 2012 yılında gerçekleştirilen 30.2 milyar dolar değerindeki yaş meyve ihracatı, 2008 den bugüne 6.8 milyar dolar artmıştır. 2008 yılı sonrasında bir düşüş gerçekleşse de, 2009 sonrasında artmaya devam etmiştir. Grafik-4: Dünya Geneli Toplam Yaş Meyve İhracatı, 2008-2012, Bin ABD Doları '
' 15 ABD, İtalya ve Şili Yaş Meyve İhracatında Lider Konumdadır ABD, 2012 yılında yaptığı 3.3 milyar dolarlık yaş meyve ihracatıyla birinci sırada yeralmaktadır. Toplam ihracattaki payı %11.1 olan ABD yi, 3 milyar dolarlık ihracat ile İtalya takip etmekte olup, toplam ihracattaki payı %10.1 dir. Şili 2012 yılında gerçekleştirdiği 2.8 milyar dolarlık yaş meyve ihracatı ile üçüncü sırada ve toplam ihracattaki payı %9.4 tür. Tablo- 5: Dünya Geneli En Çok Yaş Meyve, İhracatı Yapan Ülkeler Sıralaması ve İhracattaki payları, 2008-2012, Bin ABD Doları ' 1.2.2 Türkiye Dünya Yaş Sebze İhracatında 9. Sırada Türkiye, 2012 yılında gerkekleştirdiği 624 milyon dolarlık ihracat ile 9 sıradadır. Türkiye nin toplam ihracatta payı %2.5 tur. 2008 ve 2012 yılları arasında 42 milyon dolarlık artış olsa da, 2012 senesinde, bir önceki yıla göre 12.7 milyon dolar azalmıştır. Grafik-5: Dünya Geneli En Çok Yaş Sebze İhracatı Yapan Ülkeler ve Yıllara göre değişkenlik, 2008-2012, Bin ABD Doları
' 16 Dünya da Yaş Sebze İhracatı Düşüş Göstermiştir 2012 yılı içerisinde yaş sebze ihracatı 1.6 milyar dolar düşerek, 26.8 milyar dolardan, 25.2 milyar dolara geriledi. 2008 ile 2012 yılları arasında 2.4 milyar dolar artan yaş sebze ihracatı, geçmiş senelere bakıldığında dalgalı bir eğilim göstermektedir. Grafik-6: Dünya Geneli Toplam Yaş Meyve İhracatı, 2008-2012, Bin ABD Dolar ' Hollanda, İspanya ve Meksika Yaş Sebze İhracatında Lider Ülkeler Hollanda 2012 yılında gerçekleştirdiği 4.9 milyar dolarlık yaş sebze ihracatı ve toplam ihracattaki %19.5 payı ile ilk sırada yeralmaktadır. İspanya, 4.1 milyar dolarlık yaş sebze ihracatı ve toplam ihracattaki %16.3 payı ile Hollanda nın ardından ikinci sırada yeralmaktadır. 2012 yılında Meksika 3.5 milyar dolarlık yaş sebze ihracatı yaparak toplam ihracatta %14.1 paya sahip olmuştur. Tablo-6: Dünya Geneli En Çok Yaş Sebze, İhracatı Yapan Ülkeler Sıralaması ve İhracattaki payları, 2008-2012, Bin ABD Doları
17 1.2.3 Türkiye Narenciye İhracatında 5. Sırada ve rekabetçi 2012 yılında gerçekleştirdiği 898 milyon dolarlık narenciye ihracatı ile Türkiye, beşinci sıradadır. Toplam narenciye ihracatında %7.6 paya sahip olan Türkiye nin ihracatı 2008 ve 2012 yılları arasında 321 milyon dolar artmıştır. Grafik-7: Dünya Geneli En Çok Narenciye İhracatı Yapan Ülkeler ve Yıllara göre değişkenlik, 2008-2012,Bin ABD Doları ' Dünya da Narenciye İhracatı 2012 yılında yapılan 11.8 milyar dolarlık narenciye ihracatı bir önceki yıla göre 140 milyon dolar azalmıştır. 2008 ve 2012 yılları arasında 1.4 milyar artsa da dalgalı bir eğilim göstermektedir. Grafik-8: Dünya Geneli Toplam Yaş Sebze İhracatı, 2008-2012, Bin ABD Doları '
' 18 İspanya, ABD ve Çin Narenciye İhracatında Lider İspanya 2012 yılında 3.4 milyar dolarlık narenciye ihracatı ile birinci sırada yeralmaktadır. Toplam narenciye ihracatında payı %29.6 olan İspanya yı 1 milyar dolarlık narenciye ihracatı ve %8.8 payı ile ABD izlemektedir. İspanya ve ABD nin ardından gelen Çin in 971 milyon dolarlık narenciye ihracatı ve %8.2 lik payı vardır. Tablo-7: Dünya Geneli En Çok Narenciye İhracatı Yapan Ülkeler Sıralaması ve İhracattaki payları, 2008-2012, Bin ABD Doları ' Yaş Meyve ve Sebze İhracat İstatistikleri Hakkında Bu çalışma hazırlanırken, resmi istatistikleri sağlayan ITC Trademap verilerinden yararlanılmıştır. Ancak Yaş Meyve ve Sebze sektörüne özel bir takım istatistiksel farklılıklar ile karşılaşılmıştır. Türkiye nin ihracat rakamları 6 lı GTİP lere bakılmasına rağmen Ekonomi Bakanlığı Sektör Raporu ve AKİB in internet sitesinde yayınladığı istatistiklerde özellikle Üzüm, Kayısı, Kiraz ve Nar gibi ürünlerde farklılık göstermiştir. Bu çalışma süresince GTİP kodları altında özellikle Taze olan ürünlerin tamamı dahil edilmiştir. Buna ek olarak ihracat pazarlarındaki rakip ülkeleri görmemizi yarayan ITC Trademap verilerinde Türkiye nin Rusya ya Yaş Meyve İhracatı ile Rusya nın Türkiye den Yaş Meyve İthalatı istatistiklerinin birbirinden çok farklı olması da bu süreçte yaşanılan bir diğer problemdir. Çalışma içerisinde Türkiye nin Yaş Meyve ihracatı rakamları ITC Trademap verilerinden sadece ilgili ürünlerde Türkiye nin ihracatına bakılmıştır. Türkiye nin ihracat pazarlarındaki rakip ülkeleri görmek amacıyla da ithalatçı ülkelerin, ithalat istatistikleri dikkate alınmıştır. Tablo-8: Yaş Meyveler, Rusya nın İthalatı ile Türkiye nin İhracatının Karşılaştırılması
19 1.3 Türkiye nin Yaş Meyve İhracatında Rusya artan önemde bir pazar 2012 yılında Türkiye, Rusya ya 191.5 milyon dolarlık yaş meyve ihracatı gerçekleştirmiştir. Bir önceki yıla göre 33 milyon dolar artan yal meyve ihracatı için Rusya en önemli pazarlardan bir tanesidir. Tablo- 9: Türkiye nin en çok yaş meyve ihracatı yaptığı ülkeler, 2008-2012, bin ABD Doları Almanya, Rusya dan sonra ikinci sırada Yaş meyve ihracatında Rusya dan sonra Türkiye nin en çok ihraç yaptigi ülke olan Almanya, toplamda Türkiye den 52 milyon dolarlık ithalatı ile en önemli 2. pazardır. Türkiye nin Almanya ya ihrac ettiği yaş meyvelerin miktarında %2 lik bir düşüş görünse de değeri %6 artmıştır. Ukrayna ve Irak diğer önemli pazarlar Ukrayna, Türkiye den ithal ettiği 31.6 milyon dolarlık yaş meyve ile yas meyve ihracatımızda üçüncü sırada yer almaktadır. Irak Türkiye nin dördüncü büyük yaş meyve ihracat pazarıdır. 2012 yılında 31.1 milyon dolarlık ihracat ile Ukrayna nın hemen arkasından gelmektedir. Bulgaristan ise 19.9 milyon dolarlık ihracat ile beşinci ülke konumundadır. 1.4 Türkiye nin Yaş Sebze İhracatında Rusya Vazgeçilmez Konumda Türkiye için yaş sebze ihracatı da en az yaş meyve ihracatı kadar önemli bir ticaret kalemidir. Türkiye genelde Domates, Biber, Hıyar ve Kabak ihracatı gerçekleştirmektedir. Türkiye nin ihracatında domatesin payı %64, biberin %12 ve hıyar, kornişonun %11 dir.
20 Grafik-9: Türkiye nin Yaş Sebze İhracatında Ürünlerin Payları, 2012, % ' Tablo- 10: Türkiye nin yaş meyve ihracatı ve ürünlerin en çok ihraç edildiği Ülkeler, 2011-2012, bin ABD Doları 2012 yılında Türkiye, toplamda 400 milyon dolarlık domates, 74 milyon dolarlık biber, 67 milyon dolarlık hıyar- kornişon ve 25 milyon dolarlık kabak ihraç etmiştir. Türkiye nin yaş sebze ihracatında başlıca pazarları Rusya, Almanya, Bulgaristan ve Irak tır. Rusya En Çok İhracat Yapılan Ülke Türkiye nin yaş sebze ihracatında Rusya nın payı %51 dir. 2012 yılında Türkiye, Rusya ya 320 milyon dolarlık yaş sebze ihracatı gerçekleştirmiştir.
21 Almanya İkinci Sırada Almanya, yaş sebzenin Türkiye den en çok ihraç edildiği ikinci ülke konumunda olup 2012 de, 51 milyon dolarlık alımı ile ihracatımızda%8 paya sahiptir. Ukrayna, Bulgaristan ve Irak en çok ihracat yapılan diğer ülkeler Türkiye nin en çok ihraç ettiği üçüncü ülke olan Ukrayna nın payı ise % 6 civarında olup, 2012 yılında Türkiye, 36 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirmiştir. Ukrayna yı % 5 pay ile Bulgaristan takip etmekte ve Türkiye nin 32.5 milyon dolar ihracat gerçekleştirdiği pazardır. Bulgaristan a yapılan ihracata yakın ihracat yapılan Irak da en önemli beşinci pazardır. 2012 yılında 32.4 milyon dolar ihracat yapılmış olup, payı %5 tir. Grafik-10: Türkiye nin Yaş Sebze İhracatında Ülkelerin Payları, 2012, % ' Tablo- 11: Türkiye nin en çok yaş sebze ihracatı yaptığı ülkeler, 2008-2012, bin ABD Doları '
1.5 Türkiye nin Narenciye İhracatında Rusya, Ukrayna çok önemli Türkiye nin Narenciye İhracatı 22 Türkiye nin diğer önemli ihracat kalemlerinden biri olan narenciye grubu, 2012 yılında 898 milyon dolarlık narenciye ithalat etmiştir. Mandarin, Limon ve Portakal en çok ihraç edilen ürünler olmuştur. Mandarinin ihracattaki payı %32, limonun %30, portakalında %26 ve greyfurtun da %12 dir. Rusya, Ukrayna, Almanya ve Bulgaristan, Türkiye nin en çok ihracat yaptığı ülkelerdir. Grafik-11: Türkiye nin Narenciye İhracatında Ürünlerin Payları, 2012, % ' Tablo- 12: Türkiye nin Narenciye İhracatı ve En çok İhraç edilen Ülkeler, 2011-2012, bin ABD Doları ' Rusya Narenciye İhracatımızda Çok Önemli Türkiye nin narenciyede en onemli ihracat Rusya ya yapmaktadır. Rusya nın payı %29, Irak ın payı %26 ve Ukrayna nın payı da %11 dir. 2012 Yılında Rusya ya yapılan 262 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirmiştir.
23 Rusya nın ardından 2. sırada gelen Irak a Türkiye, 236 milyon dolarlık narenciye ihraç etmiştir. Türkiye nin üçüncü büyük ithalatçısı ise 99 milyon dolarlık ihracat ile Ukrayna dır. Grafik-12: Türkiye nin Narenciye İhracatında Ülkelerin Payları, 2012, % ' Tablo- 13: Türkiye nin En Çok Narenciye İİhracatı yaptığı Ülkeler, 2008-2012, bin ABD Doları '
24 2. Ortadoğu, Avrupa genelinde ve Rusya- Ukrayna Özelinde Pazarlarda İhracatta Rakiplerimiz ve Baskılarının İncelenerek Tehdit Boyutlarının Ortaya Konması 2.1 Türkiye nin Yaş Meyve İhracatında Rakipleri 2.1.1 Rusya Yaş Meyve Pazarındaki Polonya ve İspanya izlenmeli Türkiye nin en çok yaş meyve ihraç ettiği pazar olan Rusya pazarının yarısı Polonya, Türkiye, İspanya ve İtalya arasında paylaşılmaktadır. %14 pay ile birinci sırada olan Polonya, Rusya ya en çok yaş meyve ihraç eden ülkedir. İkinci sıradaki Türkiye nin Rusya nın ithalatında payı %12 dir. Türkiye yi, %9 pay ile İspanya, %8 pay ile İtalya ve %7 pay ile Yunanistan takip etmektedir. Grafik-13: Rusya nın Yaş Meyve İthalatında Ülkelerin Payları, 2012, % ' Rusya nın, Polonya dan yaş meyve ithalatı son yıllarda büyük artış göstermiştir, 2008 yılında 81 milyon dolar olan ithalat, 2012 yılında 389 milyon dolara yükselmiştir. Rusya nın Türkiye den ithalatı 2011 yılında düşüş gösterse de 2012 yılında tekrar yükselmiş ve 339 milyon dolar olmuştur. Türkiye nin ardından Rusya nın en çok ithalat yaptığı 3. ülke olan İspanya dan ithalatı ise 2012 yılında 250 milyon dolar olmuştur. Rusya nın İtalya ve Yunanistan ithalatı birbirine çok yakındır, son dönemlerde görünen artışlar dikkate değerdir.
Tablo- 14: Rusya nın en çok yaş meyve İthal ettiği ilk 5 ülke, 2008-2012, bin ABD Doları 25 ' 2.1.2 Almanya Yaş Meyve Pazarındaki İspanya ve İtalya dan Pay Almak Zor Görünüyor Türkiye nin en çok yaş meyve ihraç ettiği ikinci pazar olan Almaya pazarının yarısını İtalya ve İspanya oluşturmaktadır. %32 pay ile birinci sırada olan İtalya, Almanya nın en çok yaş meyve ithal ettiği ülkedir. İtalya yı %22 pay ile İspanya, %6 şar pay ile Fransa ve Hollanda, %4 pay ile de Güney Afrika takip etmektedir. Almanya nın en çok ithalat gerçekleştirdiği 15. ülke konumundaki Türkiye nin payı sadece %1 dir. Grafik-14: Almanya nın Yaş Meyve İthalatında Ülkelerin Payları, 2012, % ' Türkiye için önemli bir pazar olan Almanya nın yaş meyve ithalatına baktığımızda aslında Türkiye nin payınn çok az olduğu görülmektedir. 2012 yılında Almanya, İtalya dan 877 milyon dolarlık yaş meyve ithal etmiştir. 2009 ve 2010 yıllarında ithalatta düşüş yaşansa da 2011 ve 2012 yılında tekrar artış görülmektedir.
26 Tablo-15: Almanya nın en çok yaş meyve İthal ettiği ilk 5 ülke, 2008-2012, bin ABD Doları ' Türkiye için önemli bir pazar olan Almanya nın yaş meyve ithalatına baktığımızda aslında Türkiye nin payınn çok az olduğu görülmektedir. 2012 yılında Almanya, İtalya dan 877 milyon dolarlık yaş meyve ithal etmiştir. 2009 ve 2010 yıllarında ithalatta düşüş yaşansa da 2011 ve 2012 yılında tekrar artış görülmektedir. 2.1.3 Ukrayna Yaş Meyve Pazarında Yunanistan, İspanya ve Polonya Yakın Takipteler Ukrayna yaş meyve pazarı, Türkiye nin en çok yaş meyve ihraç ettiği üçüncü pazar konumundadır. Türkiye ve Yunanistan, Ukrayna nın yaş meyve ithalatında %19 ar paya sahiptir. Ancak Ukrayna en çok Türkiye den ithal etmektedir. Türkiye ve Yunanistan ın ardından Polonya %17, İspanya %15 ve İtalya %11 paya sahiptir. Grafik-15: Ukrayna nın Yaş Meyve İthalatında Ülkelerin Payları, 2012, % 2012 Yılında, Ukrayna nın Türkiye den ithalatı 64 milyon dolar olmuştur. Türkiye den sonra en çok ithal ettiği ülke Yunanistan dır. Polonya ve İspanya dan gerçekleştirdiği ithalat miktarı da sırasıyla 57 milyon dolar ve 50 milyon dolardır.