Marmara lletisim Dergisi, Say:7, Temmuz 1994 YUKSEK TANIMLI TELEvizYoN STANDARDI yrd.dog.dr.ahmer $AHiNKAYA MARMARA UNIVERSITESi iletiqim Fakiittesi Yiiksek ranrmh relevizyon (yrrv-hdtv),izreyiciyesafladrlr g0- runtiiniin geligmig elektriksel dzellikleri, ekran ebatlarr ieteteviiyoou"irl"_ me uzakhlr parametreleri ile tarif edilmektedir. (1) TEKNiK ozurixrnn Yiiksek ranrmh terevizyon goriinttisii,konvansiyonel yayrn sistemleri olan PAL,SECAM,NTSC sistemlerinin gdriintllerinin yatay ve oi[ev ruminans delederinin ortalama iki katr satr tarama saysrna-sahiprir.625"satr taramah PAL ve SECAM tle 525 satr taramah wtsc slstemterinin iki kau deferinde olan YTTV sisteminin Avrupa rarafindan geligtirile; ;;r"y;"" 1250 sat',japonya'nln geligtirdili ise itz5 sarrdr.?rrv gtirunitisiniin toplam resim elemanlarr (pixel) sayruda konvansiyonel sistenierin oort tat, kadard'. Ekanrn boy ve en oranrda 1619 olup, eski sistemlerin 4/3 orarunoan daha genig bir ekran gdrtinrtisii etde edilmi$rk.(2) Giiniimiizde kullanrlmakta olan tiim televizyon renk sistemleri ikinci Diinya savagr dncesine dayanan teknolojilerle ureiitmig olup,elektronikteki geligmeler sonucu ortaya grkan ytiksek teknoloji iir[nii yayin sistemlerinin gereksinmelerini kargrla_yamamaktadr. uydu yiyrnlart,[uutotu yayrnlar,teiekonferans sistemleri,isdn gdrtintiilii telefon gebekeleri,mevcut 'iv yuyn sistemlerinin dar kahplanna srlmamakta ve yriv sisteminin gtiruntii ve ses yayrrunda safl adrlr geni g olanaklar ile miikemmelleqmektedirlyrrv askeri ve sivil aqagl] gorsel-igitsel haberlegme, ugak ve deniz seyriisefer cihazlan konularanda da yenilikler getirmektedir. iletiqimci otarak yrtv sisteminin bizi engok ilgilendiren bir Ozellili de, sinemaskop sinema endiistrisine getireceli devrimsel nitelikteki olanaklardr. Bugiin kullanrlmakta olan tiim televizyon yayrn sistemlerinde ekran goriintiistiniin boyutunun enine oranr 413 d,dr ve bu oran sinemaskop sinema 211
filmlerinin TV'de g6sterimine uygun defildir' Sinemaskop frlmlerin kon- "u"ii'o""f TV ekrinrna oturtutiblmesi igin ya ekranrn alttnda ve Ustiinde uoltul urar<rtmakta veya film goriintiisiiniin sa! ve sol kadrajrnda kesinti yaprlmaktadr. TVekanrilesinemaskopfilmgOriintiisiiarasrndakibuuyumsuzluk YTTV ilstemi ile giderilmiq olaiaktrr' YTTV ekrantntn boyunun enine orant iotq olio!;oun Jkuo uolu datra uzun olmat<ra boylece ne ekamn alt ve iisfii;a;t"$ilk brrakmak ne d" m* g6riintiisiiniin sa! ve solunda kesinti yapmak gerekmektedir.(3) Bogluklar SinemaskoP Film Sinemaskop Film 4X3 1 6X9 $ekill.konvansyoneltvsistemleriveyttvsistemindeekanlann boy x en oranlarl YTrv goriinttsuniin tarama satf sayl$nln mevcut sistemlerin iki ka- I ve her satrrr oluqturan en kiigiik resim elemanlanmn (pixel) da ddrt kat fazla.r"i*,lv "r.tanrnda seliilozil rrm kalitesinde gbrtintii elde edilmesi ve gok uiivui eroanrarda da net ve parlak resim izleme olanafr vermektedir. GOziin, g6riintiiniin detaylannt goziimleme yeteneli -srnr! of $eydan, yi.iksek tan]dr g6riintiintin sagadrfr faydalardan yararlanmak-i'in, daf,u d"tu'rt olan YTTV g6rtintiilerini eski sistem TV lere krsayla daha yakn mesafeden izlemek gerekmektedir. 212
Konvansiyonel televizyon ekranlannda tam detayh goriintii izlenebilmesi igin, izleme mesafesi ekran yiiksekliginin altr katr uzunlulunda oimahdr. YTTV ekranrnda tam detayh g0zilmlemede g0ninrf seyredilebilmesi igin ise, ekran yiiksekiilinin iig katr kadar bir mesafeden izlenmelidir. KOIWANSiYONEL SiSTEMLER VE YTTV Farkh TV renk ve goriintii standartlan 1960'larda tespit edildi[inde (Amerikan sistemi NTSC 5O'lerde geligtirildi) amag yine yiiksek goziiniirli.i TV goriintiisii elde etmek idi. O giiniin teknolojileri ile etde edilebilecek en kaliteli resim elde edilmigti. ABD'nin buldugu NTSC, Fransanrn geliqtirdili SECAM ve Almanya'nrn 60'larrn ikinci yansrnda piyasaya grkardrlr PAL sistemi TV yaym ekipmanlan ve ahcrlar birbirleri iginde de rekabet ederek birgok yenilik ve iistiinliikleri de beraberlerinde getirmiqlerdi. O yrllarrn gartlannda yaymlann yerel olmasr ve heniiz daha uluslararasr ve hatta krtalararasr duruma gelmemiq olmalan bu farkh standartlann kullantlmasrnda fazla sorun yaratmryordu. Uydu yayrnlannrn ve cizellekle de DBS (Do!rudan yayrn uydulannrn) yayrnlarm baqlamasq kablolu TV gebekelerinin uluslararasr nitelikte geli$mesi (Ozellikle Awupa'da), uluslararasr farkhhk gosteren bu TV sistemlerinin ortak bir standard da birlegme zorunlululunda giindeme getirmiqtir.(4) TV goriinttilerindeki bu farkh standartlara paralel olarak TV ses sistemlerinde kullanrlan modiilasyonlarmda farkh olmasr ayrrca dinleme sorunlan yaratmaktadrr. PAL sisteminde ses yayrn modiilasyonu olarak FM (Frekans modiilasyonu) kullanrlrken, Fransrz sistemi olan Yunanistan ve eski Komiinist blok ve Arap iilkeleri tarafrndan da kullanrlan SECAM sisteminde ses yaylnrnda AM (Genlik Modiilasyonu) kullanrlmaktadrr. Bu da Avrupa'da PAI sistemini kullanan iilkeler ile (Almanya, ingilrere,italya,ttirkiye gibi), SE- CAM standardrnda yayrn yapan iilkelerin birbirinin TV yayrnlarrnr brakrn izlemeyi dinleme de dahi sorunlarla kargrlagtrklannr gostermektedir. AYRUPA TOPLULUGU.JAPONYA REKABETi TV Standart ayrilrklannr gidermek amacryla yola gtkrlarak tiim diinyanrn benimseyeceli tek ve teknolojik olarak miikemmel bir standardrn geligtirilmesi gahgmalan 1970'lerde baglatrlmg ve YTTV (HDTV) kavramr ortaya glkmlqtr. Fakat yine tarih kendini tekrarlamakta,tek standart igin yola grkan geliqmig toplumlar, ABD,Avurap Toplulufiu ve Japonya farkh parametrelede farkh YTTV standartlan geligtirmiqler ve kendi standartlarlnrn dunya standardr olarak kabulii igin politik gaba gostermektedirler. Ozellikle
Avrupa Toplululu ile Japonya arasrndaki bu-rekabet oldukga Eekiqmelidir. luporif.tn g"liqtirdi[i YITV sistemi, eski TV standartlarlnl tamamen reddelmekte ue estiy" uyumsuz tiimiiyle farkh bir standafl geliqtirmiqtir ki bu devrimsel nitelik taqlmaktadrr. Avrupa'nrn geligtirdigi YTTV standardt ise konvansiyonel TV itandartlarmt tiimiiyle drqlamamaktadl ve eski sistemle uyumlu gahgabitecek niteliktedir. Yani elinde eski TV ahctst olan izleyiciler.ib.t*nu takacaklafl bir adaptor ile yeni yaynlan (YTTV yayrnlannt) iz]eyebilecekler ancak YTTV'nin iistiinltiklerinden yararlanamayacaklardr. Fatut ytn" de bir gegiq d6nemi igin oldukga eko_nomik olan Avrupa'nm geliqtirdi[ibu standart bir geliqim nitelieindedir. (5) ABD,Avnrpa Toplululu ile Japonya arasrndaki bu rekabette baqlarda Japonya'ya desteli vermigtir. eiinkii ABD ve Japonya'r-rrn her ikisinde de NfTSC ri;rctni kullanrlmakta ve gehir gebeke ceryanl 60 Hz'dir. Fakat Japon YTTV sisteminin eski sistemle tiimiiyle uyumsuz olmast ve ytiksek ekonomik maliyetler getirmesi, hemde politik bastrrmalarla Avrupa'nm ABD ne etki etmesi, ABD'nin deste[ini Avrupa Toplululu lehine deliqtirmesiyle sonuglanmrgtn. Yine de ITU'nun (Uluslararasr iletigim BirliEi) yapnet.ulusla-,urisr topianularda kesin bir karar ahnrp tek bir standart belirlemesi heniiz yaprlamimr gtrr. Nihai karar siirekli ileriki yr ll ara ertelenmektedir. EKoNoMiK GORt]SLER YTTV Konusurda ekonomik agrdan farkh g6riiqlerde ortaya atilmakrad(. YTTV teknolojisinin getirdigi daha yiiksek qoziiniidiifiin gereksiz oldulunu, goriintiideki bu hlqtik iyilegmenin, tiiketiciye gok yiiksek maliyetlefle yenicihazlar edinmelerinin ve yayrn kuruluglartntn tiim-broadasting ekipmanlannr defiqtirme maliyetlerinin de oldukga btiyiik kiilfet getireceli goriigiinii sayunanlartn sesleri gittikge yiik_selmektedir. Buna kargt gdrtiqte 6tantar ise, Avmpa'nrn geligtirdi[i YTTV Standartrntn bir devrim depil, bir geliqim oldulunu, eski sistemle ulumlu olarak gahqacaltndan bu gegiq siire- Ilnio yu',uqat olacalrn1 aynr siyah-beyaz TV'den renkli TV'ye gegigte oldugu giul, bir miiddet yeni cihazlar ahmncaya kadar eski TV'lerin bir adaptdr ile fdlanrlabilir oluqunun dnemli bir avantaj oldulunu savunmaktadrlar. Aynt goriigti savunanlar, bu cihazlann piyasaya qtkmalannrn yeniliklere aqtk karnuoyu taraflndan benimsenecelini ve satrqlanntn krsa zamanda artalak yiikseleielini de belirtmektedirler. Ayrrca bu yeni sistemin teknolojik olarak iletiqim,trp,askeri,uzay ara$trmalan konulartnda!a gok daha geniq gaph gel\- melerebnctliik edece[i ve sinema konseptini deligtirecefi de belirtilmektedir. ABD'DE GELi$TiRiLEN YTTV ABD'de YTTV teknolojisi araqtrrma-geliqtime gah$malanntn bir so- 214
nucu olarak,ilk terrestrial (yerden-yiizeysel) YTTV yayrnr Nisan 1989'da NewYorkda yaprlmrgtrr. NewYork'da Diinya Ticaret Merkezi binasrnrn tepesinden NBC yayrn kuruluqu bu yayrnr gergekleqtirmigtir. ABD'de Geligtirilmig Uyumlu TV Sistemi (Advanced Compatible TV-ACTV) olarak ta isimlendirilen Amerikan tipi YTTV yaylntnln, mevcut NTSC yayrn sistemi ile uyumlu bir gekilde gahgabildifini, NBC'nin bu deneme yayrnr kanrtlamrgtr. Diger bir deyiqle, NewYork'daki izleyiciler bu yaynr konvansiyonel TV ahcrlan ile izlemigler fakat tabi ki geniq ekan gdriintiisiinden yoksun olarak. Prototip YTIV ahcrsr olanlar ise aynr yayrnr genig ekran olarak yeni teknolojinin tiim goriintii ve ses olanaklanndan yararlanarak izlemiglerdir.(6) Bu deneme, ABD'nin YTTV sisteminin geligtirilmesi konusunda onemli bir adrm atmaslna neden olmugtur. Baglangrgta, YTTV teknolojisinde Auupa Toplulugu ve Japonya'dan daha geri saflarda olan ABD igin aradaki bu farklilrk avantajhda olmuqtur. Belirli bir yaym metodunda o gtine kadar kesin bir kararrn olmamasr, ABD'nin en son geliqmeler ve teknolojileri de kullanarak daha geliqmiq, daha verimli ve daha uyumlu yiiksek gciziiniirlii sistem geli gtirmesini safl aru gtrr. Japonya ve Avrupa Toplululunun sundugu analog sisteme kargr tiimiiyle digital bir sisremin adaptasyonu giindeme gelmiqtir. Avrupa'run geligtirdigi, ses ve g0runfii sinyallerinin analog olarak birlikte yayrnlanmasl ydntemlerini igeren MAC (Multiplex Analogue Component) Ailesi standartlannm yerini almasr kagrnrlmaz olacak Digital Standafllar boylece ABD tarafindan geligtirilmig olmaktadrr. YTIV standartrnrn, ITLInun bir alt kuruluqu olan CCIR Konseyi tarafrndan bir tiirlii saptanamamaslnln nedenlerinden biri de, yiiksek teknolojideki bu geligmelerin gok siirath olugu ve her karar siirecinde ortaya grkan yeniliklerinin diler bir karar siirecini baqlatmasrdrr. 1990'da FCC (ABD, Federal Iletigim Komisyonu),YTTV konusunda tum ara$trma-geligtirme gahgmalannda yeni sistemin,mevcut 525 satr taramah /60 Hz gebekeceryanh NTSC sistemine uyumlu olmasr $afiln1 getkmi$tir. Yine FCC,AR-GE galqmalannda bagr geken endiistri kuruluglanndan gelen Oneriler do!rultusunda ek bir karar daha grkararak,ytlv igin geliqtirilecek sistemlerin tiim-digital olmasr $arttnr da getirmi$tir. (7) Bell Laborafuvarlan tarafindan geligtirilen bir digital algoritma sonucu daha Once band geniqlili 27 MHZ olan YT V sinyallerinin bu band genigli!i, hig bir kayrba neden olmadan6mhz'e dii$iftilmu$tiir. B0ylece frekans Spectrum'unda biiyiik tasarruf sallanarak kanal sayrlannl afitrma olanalr dolmugtur. Video sinyalinin band geniglilinin digital-tekniklerle slkr$rrllmasr yontemini on yl once diiqtnmek bile imkanszdr. Bu hrzh teknolojik deligimlere ayak uydurabilmek igin aynr konu ile ilgilenen dev kuruluqlar 215
araqtlrma olanaklarlnr birleqtirmek gerelini duymaktadrrlar' Konvansiyonel televizyon yaymlartnda kullanrlan 6MHZ band geniglifine, YTIV yayrnlarrnr adapte edebilmeleri m[mkiin oidufundan, FCC Uu tinuoa galgan firmalarr bu uyumu sagamaiart y6niinde zorlamaktadr. Zenith hrmasrnrn oneresine gore, 30 MHz band geniglifini kapsayan YTIV prograrnlannr digital srkrqtrrma teknikleri ile 6 MHz. band geniglifine inoirgeyip] mevcur UHF TV yayrn gebekelerini kullanarak iilke gaptnda NfS6 yayinfan ile aynr anda yaynlamak ve YTTV igin iiretilmig ahcilar ile de bu yaynlafl ahp tekar 30 MHz band genigligine aearak izleme olanalt sa$amaktadr. Avrupa ve Japonya YTTV yaymr ve DBS (Doprudan Yaytn Uydularr) birbiriyle gok yakrndan ilgili. Fakat ABD'de durum aym de[il ve olmamasinm da trattr neoenteri var. ABD'nin VHF, UHF, LPTV (Low-power TV), MMDS (Multipoint microwave Distribution system),smatv (Satellite Master Antenni TV) ve Kablolu TV sistemleri gibi oldukga geligmiq ve karmaqrk yayrn qebekeleri var. Daha da onemlisi izleyicilerin-30 ile 80 kanal arartnou progtu- segme olanaklan mevcut. Bu nedenle DBS uydulan stnrlt kasayrtir ile b6yle bir piyasaya girince gok biiyiik bir rekabetle karylagmaktadr. Dolayrsryla terrestrial bazh yayrn sistemlerinin ABD yayn haya- 'at trnda daha uzun si.ire soz sahibi olacafr g6riinmektedir'(8) Buna yakrn bir sorun da Tiirkiye'de yaganacala benzemekedir' TV yayrncrlgndi gok geyler beklenen funfsef uydusunun 6zellikle blrykgetrltte.oj yaqayan illeyiciler igin kanal saytstnd.a afilq anlarruna gelmedifini bitmette yarir-vardrr. 16 transpordere sahip TURSAT uydusundan tiim kanallar TVyaynr iqin kullanrlsa dahi enfazla 22 TV programr yayrnlanabilir ki bu da oianaksridrr. Qiinkii bazr kanallar haberlegme amagltdrr. Halbuki metropol bolgede oturan bir \zleyici zaten toplan 35-40 ayn programr kablolu TV ve tenlstrial yayrnlardan izlemektedir. Bunun anlamr DBS yaym 6zelli[ine sahip turrsetr,izlemek igin geligmig metropol sakinlerinin ganak aiten sistemine yatlrlm yapmalanna gerek yoktur. Ancak krsal kesimlerde ve Kablolu TV gebekesinin heniiz gitmedi[i yerlegim birimlerinde ganak anren sisremi ile iurksat'rn yayr-nlarrnr izlemek ekonomik olacaktrr. Ote vandan. TURKSAT sisteminin Ttirk gorsel-igitsel uzayma getildiei olanakiar, haberlegmeye ve jeopolitik konumumuz nedeniyle askeri amaqlt galtqmalara olacat< katkrsr giiphesiz projeyi her yonii ile olumlu krlmaktr. sonuq On yrl Oncesine kadar YTTV'nin diinya yayrn standafil olarak benim- 216
senmesi ve televizyon imalatqrlanntn bu frrsatr degerlendirerek diinya piyasalanndan pay alma yarrgrnda etkili olmalan miimkiin goriinuyor idi. Buna g0re,japonlar kendi buluqlan olan MUSE-YTTV srandartrnr, Avrupahlarda Eureka Projesi gerqevesinde geliqtirdikleri MAC Ailesine dayah yttv standartrnr onerince ve 0nerilerinde israr edince bu tek diinya standartr umudu sondii. ABD'nin de, Avrupa ve Japon standartlannrn iistiinde tamamen digital bir YTTV standarh geliqtirmesi hepten bu umurlan grkmaza soktu. Fakat ABD'nin yine de, konvansyonel TV standartlarrnr tamamen inkar etmiyen Avrupa Sistemini desteklemesi ve kendisinin de aynr amagla AR-GE gahgmalannr siirdiirmesi, ilerde ABD ile Avrupa Toplulugunun ortak teknolojik ve politik umudunu yine giindeme getirmektedir. DiPNoTLAR (l)donald G.Fink, B.Benson. HDTV-Advanced Television for the l990's$cgraw-hill. Singapore.199l s.1.01 (2)K.BIair Benson Television Engineering Hand book.feturing HDTV S ystems. McGraw- Hi ll.newy ork. 1 9 9 3 ss.23.2-23.3 (3 )Donald G.Fink.a. g.e. s.s. 2.6-2.1 (4) James Wood. Satellite Communications. Butterworth-Heinemann.Londra, 1 994 ss. 100-1 01 (5) Matteo Maggiore. Audiovisual Production in the Single Market_Commission of the European Communiries.Briiksel, 1990 ss.727-129 (6) James Wood. a.g.e. s.102 (7) Jerry Whitaker-K.B.Benson-Television and Audio Handbook. McGraw-Hill.Singapore. 1990. s.9.9 (8) James Wood a.g.e. s.105 217