EKEV AKADEİ DERGİSİ Yıl: 14 Sayı: 44 (Yaz 2010) 335 GİRİŞİCİ WEB SAYFALARININ DEĞERLENDİRİLESİNDE BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAA YÖNTEİNİN KULLANII. Dursun KAYA (*) A. Samt HAŞILOĞLU (**) Slçuk Burak HAŞILOĞLU (***) Özt: Bu çalışma, girişimcilr ait wb sayfalarının faaliytt bulunduğu pazara v faaliyt konusuna gör hangi içrikt olması grktiği yönündki bilgilri konu almaktadır. Bu bağlamda araştırmanın uygulamasında bulanık bilişsl haritalama yöntmindn yararlanılmıştır. Bu mtot, ölçülmyn vya sübjktif konular için d kullanılabilmktdir. Bu doğrultuda araştırma kapsamında B2B pazarından yazılım v donanım olmak üzr iki farklı sktörd bilişsl haritalar toplanmıştır. todolojiy uygun yapılan analizlr sonucunda bu sktörlrdki işltmlrin wb sayfalarında hangi ölçütlr önclik vrmlri grktiği yönündki bulgulara ulaşılmıştır. Girişimcilr wb sayfalarını hazırlatırkn nlr dikkat tmlri grktiği konusunda bu araştırma sonuçlarının yol göstrici olması öngörülmktdir. Anahtar Klimlr: Girişimcilik, wb sayfası, içrik analizi, bulanık bilişsl haritalama, rgonomi Th Us of Fuzzy Cognitiv apping thod in th Evaluation of Entrprnurs Wb-Pags Abstract: This study includs th subjcts about which th wb pags blonging to ntrprnurs should hav what kind of contnts according to th markt and activity subjct thy dal with. In this rspct, fuzzy cognitiv mapping mthod was usd in th application of th study. Th mthod can b usd for th subjcts who ar immasurabl or subjctiv. In this dirction, in th contnt of th study, cognitiv maps in two diffrnt sctors as softwar and hardwar from B2B markt wr collctd. In th conclusions of analysis carrid out suitabl with mthodology, som findings about which ntrpriss should giv priority to which masurmnt in thir wb pags hav bn accssd. In this rspct, whil ntrprnurs ar prparing wb pags, th rsults of th study ar assumd to b indicator about what thy car for. Ky Words: Entrprnurship, wb-pag, contnt analysis, fuzzy cognitiv mapping, rgonomics (* ) (** ) (*** ) Doç. Dr. Atatürk Ünivrsitsi, Erzurum slk Yükskokulu. (-posta: dursun@atauni.du.tr) Yrd. Doç. Dr. Atatürk Ünivrsitsi, üh. Fak., Bilgisayar ühndisliği Bölümü. (-posta: asamt@atauni.du.tr) Yrd. Doç. Dr. Pamukkal Ünivrsitsi, İİBF İşltm Bölümü. (-posta: slcukburak@hasiloglu.com)
Doç. Dr.. Dursun KAYA Yrd. Doç. Dr. A. Samt HAŞILOĞLU 336 / Yrd. Doç. Dr. Slçuk Burak HAŞILOĞLU EKEV AKADEİ DERGİSİ Giriş İntrnt, bilgiy n hızlı ulaşmayı v tkili bir iltişimi sağlayan, rkabt üstünlüğü kazandıran, iç v dış müştri tatminini sağlayan v maliytlri düşürn sanal araçtır. Wb is İntrnt in n önmli araçlarındandır. Wb, intrnt t var olan çşitli araçları kullanarak, kullanıcıya çok çşitli bilgiyi ulaştırmada basit, tutarlı bir arabirimdir. Bir araştırma şirkti olan Cybr Atlas a (http://www.cybratlas.com) gör; tlfonu kullananların sayısının 10 milyona rişmsi 38 yılda grçklşirkn, wb kullanıcı sayısının 10 milyona rişmsi 3 yılda grçklşmiştir. Bilgi toplumunda varlık göstrmyi amaçlayan işltmlr, glnksl uygulamalara k olarak intrnt t -ticart faaliytind bulunmaları bir zorunluluk halin glmktdir. Ancak, günümüz şartlarında söz konusu işltmlrin intrnt i kullanmaları ya da faaliyt göstrmlri ytrli dğildir. Rkabtt güçlü bir konumda olabilmk için tkili wb stratjilrini blirlmlri grkmktdir; çünkü pazarlama faaliytlrini stratjilrl iyi blirlymyn işltmlr, grksiz yr harcamalar yaparak, mk v zaman kaybıyla karşı karşıya kalabilirlr. İşltmlrin, grçk ortamlarda olduğu gibi sanal ortamlarda da özllikl müştri v iş ortakları il iltişimlrini sağlayabilmlri için kndilrin ait bir adrslri olmalıdır. İntrnt tki bu adrs yapısına kısaca domain adrsi dnilmktdir. Yani, intrnt üzrind faaliyt göstrn bir işltmy ulaşabilmk için o işltmnin intrnt adrsinin bilinmsi grkmktdir (domain kaydı). Bu adrs yapısı bilinn posta v tlfon adrslrindn çok farklıdır; çünkü domain adrsi işltmnin fiziki ortamının dışında yr alır. Yapılacak olan domain kaydı, uluslararası bir kayıt olduğundan, aynı ismi taşıyan başka bir kayıt il karşılaşma riski büyüktür. İntrnt in n önmli öğsi olan wb, işltmlr intrnt tki faaliytlrini dğrlndirmd onlara tkinlik kazandıran önmli bir tknolojidir. İşltmlrin wb sayfalarındaki faaliytlrinin dğrlndirilmsind takip dilck konuları skiz grupta toplamak mümkündür: 1) İşltmlrin wb üzrind sunduğu hr türlü bilgi tamamn grçklri yansıtmalıdır, 2) Oluşturulan sayfa sürkli güncl kalmalı v bağımlılık sağlanmalıdır, 3) Sayfada işltmnin politikaları, ticart hacimlri, faaliytlri, mal v hizmt yapıları vb. bilgilr yr vrilmlidir, 4) İşltmnin kndin ait wb mrkzindn diğr ilgili wb sayfalarına v diğr wb sayfalarından da firmanın sayfasına bağlantı köprülri (linklr) kurulmalıdır, 5) Wb sayfası içrisind -mail bağlantıları olmalıdır, 6) İşltmy ait wb sayfasının kullanımı kolay v ulaşımı da optimum sürd grçklşmlidir, 7) İşltmlrin wb mrkzi yalnızca bir gazt rklâm ya da bildiri sayfasından çıkarılarak tkilşimli, grçk zamanlı v çift yönlü bir araç halin gtirilmlidir. Wb mrkzlrind sunulan bir pazarlama dokümanın hr noktası tkilşimli olmalıdır,
GİRİŞİCİ WEB SAYFALARININ DEĞERLENDİRİLESİNDE BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAA YÖNTEİNİN KULLANII 337 8) Sayfanın sürkli ziyart dilmsi için bağımlılık oluşturacak tutundurma stratjilri blirlnmlidir (Zimmrman v athisn, 1998: 138-151). Diğr taraftan hr bir -ticart işltm modlinin Wb stratjisi farklı olabilcği gibi, sktörlrin d wb stratjilri farklılıklar göstrmktdir. Örnğin bir mrmr işltmsinin ndüstriyl ürünlrin ait fiyatları wb üzrind vrmsi doğru dğilkn, vlr srvis yapan bir pizza rstorantı için ürün fiyat bilgisini vrmsi grkli olabilmktdir. Ayrıca wb üzrind güncl bilgilr yr vrmk hr sktör için farklı düzyd önm taşımaktadır. Bnzr durum iltişim bilgilri için d gçrlidir. Örnğin bir hava yolu işltmsi için iltişim bilgisinin önmi il bir hazır giyim işltmsinin iltişim bilgisinin önm düzyi farklı olabilmktdir. Bulanık Bilişsl Haritalama Yöntmi Bilişsl haritalar bir kişi ya da grubun davranışlarına rhbrlik dn, hm ölçülbilir hm d ölçülmyn düşünc v olaylar arasındaki ilişkilrdn mydana glir (Chandra v Nwburry, 1997: 387). Bilişsl haritalar, grçk hayatta karşılaşılan problmlrin yapılandırılması, analizi v anlaşılması için bir yöntm olarak da düşünülbilir (Kwahk v Kim, 1999: 157). Kökni, matmatikçi Eulr in 1736 yılında formül ttiği Grafik Torisi n dayanan bilişsl haritalama yöntmi, Axlrod (1976) tarafından karmaşık sosyal ilişkilri inclyn bir yapı olarak ortaya konmuştur. Bu yöntm, karmaşık sistmlrin modllnmsi v bilşnlri arasındaki ndn-sonuç ilişkilrinin tanımlanmasında kullanılan bir yöntmdir. Bu ndnl, bugün kadar birçok sosyal v tknik bilimlrd uygulama alanı bulmuştur (Ozsmi, 1999: 148). Ayrıca stratjik karar vrm konusunda kişilrin görüşlrini haritalar yardımı il göstrmk amacıyla da kullanılan bir yöntmdir (Hodgkinson v diğ., 2004: 3). Birbirlri il ilişkili öğlri kapsayan bilişsl haritalar yardımı il kişilrin v/vya grupların bir problmi algılama v anlama biçimlri blirlnbilir (L v diğ., 1992: 23-24). Bilişsl haritalar düğümlrdn v yollardan oluşur. Düğümlr dğişknlri ifad tmktdir. Düğümlri birbirin bağlayan yollar is ndnsl ilişkilri tanımlar. Bu ndnl Axlrod (1976), bilişsl haritaların dğişknlr v ndnsl ilişkilrdn mydana gldiği görüşünddir. Haritada hr dğişkn birbirin pozitif vya ngatif işartl bağlanır. Ok şklindki bu işartlr, okun yönün gör bağlanan dğişknlr arasındaki ilişkiyi ifad dr. Bilişsl haritalama işlminin bir diğr adımı is ikili karşılaştırma matrisinin hazırlanmasıdır. Bu aşamada matrisi oluşturan hr bir dğişkn birbiri il ndnsl ilişkilr gör karşılaştırılır (Edn, 1988). Tml bilişsl haritalarda dğişknlr arasındaki ndnsl ilişki pozitif is +1, ngatif is -1 dğri vrilir. Eğr bir ilişki yok is matris lmanı dğri 0 dır. Tml bilişsl haritalarda kullanılan matrisin simtrik lmanlarının işartlri birbirinin trsidir. Ayrıca dğişknlrin kndilri il karşılaştırılması nötr olduğundan matrisin köşgn lmanları sıfırdır. Tml bilişsl haritada kullanılan bu anlatımın, nxn boyutundaki E kar matrisi üzrind göstrimi formül 1 d vrilmiştir.
Doç. Dr.. Dursun KAYA Yrd. Doç. Dr. A. Samt HAŞILOĞLU 338 / Yrd. Doç. Dr. Slçuk Burak HAŞILOĞLU EKEV AKADEİ DERGİSİ 0 E = 21 31 n1-0 21 32 n2 - - 0 31 32 n3 - - - 0 n1 n2 n3 nxn (1) Bulanık bilişsl haritalar is daha karmaşık bir yapıya sahiptir. Tml bilişsl haritalara bnzr olarak, bulanık bilişsl haritalarda da düğümlr v oklar kullanılmaktadır. Farklı olarak, dğişknlr arasındaki tkilm gücün gör [-1, 1] aralığındaki dğrlr kullanılmaktadır. Bu dğrlr aynı zamanda iki dğişkn arasındaki tkilm yönünü ifad tmktdir. rkziyt Drcsi Dğrlrinin Hsaplanması Sosyal bilimlrd özllikl stratji gliştirmd kullanılan bu yöntmd, grafik torisindki matmatiksl modllmlrdn yararlanılmıştır. Bu modllm sürcind vrici drclri (odi), alıcı drclri (idi) v toplam dğişkn mrkziyt drcsi (ci), aşağıdaki paramtrlr kullanılarak hsaplanması grkmktdir (Çoban v Sçm, 2005: 133-135; Kandasamy v Smarandach, 2003: 25-26; Ozsmi, 1999: 144-185). Dğişknlrin mrkziyt drcsinin hsaplanmasında formül 2 dki ikili karşılaştırma kar matrisindn yararlanılır. atrisin hr bir satır v sütun lmanlarının toplamından, dğişknlrin mrkziyt drclrini göstrn (ci) vktörü mydana glmktdir (formül 3). E = 11 21 31 n1 12 22 32 n2 13 23 33 n3 1n 2n 3n nn = [ ij ] nxn i=1,..,n ; j=1,,n (2) c i = N ij j = 1 + N j = 1 ji i=1,..,n (3) Araştırma todolojisi Bu çalışmada B2B pazarındaki donanım v yazılım sktöründki işltmlrin wb sayfalarının içriklrind dikkat alınacak ölçütlr araştırılmıştır. Wb sayfalarının dğrlndirilmsi konusu görclidir v objktif harkt dilmsi son drc güçtür. Bu bağlamda araştırmanın uygulamasında bulanık bilişsl haritalama yöntmindn yararlanılmıştır. Bulanık bilişsl haritalama yöntmi, bir konu üzrin yürütüln görüş
GİRİŞİCİ WEB SAYFALARININ DEĞERLENDİRİLESİNDE BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAA YÖNTEİNİN KULLANII 339 v olayların kantitatif mtotlarla analizini yapmaya yardımcı olur. Bu mtot, ölçülmyn durumlarda vya sübjktif konularda da kullanılabilmktdir. Bu ndnl birçok disiplin bu yöntmdn yararlanmaktadır. Vrilrin Toplanması Bulanık bilişsl haritalama yöntmind vrilrin toplanması sürcind oluşturulan hr bir haritada dğişkn v bağlantı sayısına gör bir sonraki haritanın oluşturulup oluşturulmayacağına karar vrilir. Bir başka ifad il toplanan bilişsl haritalar, dğişkn v bağlantılar dikkat alınarak birbirlri il bnzrliklri inclnir. Bu karar sürcind, arkov Zinciri ont Carlo mtodu (Christn v Nakamura, 2000: 748-749) - doygunluk sviysi analizindn yararlanılmaktadır (Ozsmi v Ozsmi, 2004: 48). Doygunluk analizindn ld diln dğr, araştırmanın örnklm büyüklüğünü vrmktdir. Bu analiz gör, bilişsl haritaların birbirin bnzrliği fazla olması durumda örnk büyüklüğü düşmkt, bnzmmsi durumda is örnklm büyüklüğü artmaktadır. B2B pazarındaki donanım v yazılım sktörlri için ayrı ayrı vri stinin oluşturulmasında, ilgili katılımcılardan bu sktörlrdki işltmlrin wb sayfalarının içriğind nlr olması grktiğini anlatan bilişsl haritalar çizmlri istnmiştir. Araştırmada kullanılan yöntm, vrilrin toplanmasında, araştırma konusu il ilgili uzman kişi ya da kişilrdn yararlanılmasını grktirmktdir. Konunun karmaşıklığına v faktörlrin boyutuna bağlı olarak uzman kişi sayısı, odak çalışma grubu üy sayısını gçmmktdir. Araştırma konusunun içriği grğinc, bilişsl haritalar işltm v mühndislik bölümlrindki akadmisynlr tarafından çizilmiştir. Bu doğrultuda B2B pazarındaki donanım v yazılım sktörlrinin hr biri için toplanan dokuz adt bilişsl harita, araştırma kapsamı için ytrli görülmüştür. Araştırma Bulguları Tablo 1 d, B2B pazarındaki donanım v yazılım sktöründki işltmlrin wb sayfaları il ilgili bilişsl harita vrilri bulunmaktadır. Yani hr bir bilişsl harita için adlandırılan birysl bilişsl harita il bunların birlşimindn mydana gln karar bilişsl haritasının dğişkn (N) v bağlantı (C) sayıları il ilgili bilgilr yr almaktadır. Tablo 1. Haritalar hakkında gnl bilgilr Birysl / Bilişsl Harita Dğişkn / Bağlantı Özlliklr / Frkans Donanım Yazılım Harita sayısı 9 9 Ortalama 16,55 / 18,11 18 / 20,11 Standart Sapma 1,81 / 1,90 2,34 / 2,42 S.S. Hatası 0,60 / 0,63 0,78 / 0,80 Karar Bilişsl Harita 18 / 18 18 / 22
Doç. Dr.. Dursun KAYA Yrd. Doç. Dr. A. Samt HAŞILOĞLU 340 / Yrd. Doç. Dr. Slçuk Burak HAŞILOĞLU EKEV AKADEİ DERGİSİ B2B pazarındaki donanım sktörü için oluşturulan karar bilişsl harita Şkil 1 d vrilmiştir. Haritadan izlnbilcği gibi 18 dğişkn v 18 bağlantı blirlnmiştir. 18 dğişkndn 5 addi ana faktördndir. Bu faktörlr; onlin dstk, işltm bilgisi, ürün bilgisi, sosyal sorumluluklar v intrant/xtrant olarak blirlnmiştir. Ana faktörlr dışındaki alt faktörlrin listsi aşağıdaki tabloda vrilmiştir. Bağlantıların hr birinin dğri 1 kabul dilmiştir. Haritadan görülcği üzr B2B pazarındaki donanım işltmlrinin wb. 61 2 31 32 62 6 3 33 63 64 1 35 34 5 4 41 42 43 Şkil 1. Donanım işltmlri wb sayfası karar bilişsl haritası sayfalarını onlin dstk 1, işltm bilgisi 5, ürün bilgisi 3, sosyal sorumluluklar 1 v intrant / xtrant is 4 düzyind tkilnmktdir Tablo 2: Donanım şirktlrin ait alt faktörlr E1: B2B Donanım İşltmlri Wb Sayfası E2: Onlin dstk E3: İşltm bilgisi E31: İş ortakları E32: İnsan kaynakları E33: İltişim E34: Finansal bilgilr E35: Bayilr E4: Ürün bilgisi E41: Çözümlr E42: Gnl fiyat E43: Tknik bilgilr E5: Sosyal sorumluluklar E6: Intrant/ xtrant E61: Sipariş E62: Ödm sistmi E63: Stok E64:Diğr onlin bayi işltmlr B2B pazarındaki yazılım sktörü için oluşturulan karar bilişsl harita Şkil 2 d vrilmiştir. Haritadan görülcği üzr 18 dğişkn v 22 bağlantı blirlnmiştir. 18 dğişkndn 6 tansi ana faktördür. Bunlar; iltişim bilgisi, onlin hizmtlr, ürün bilgisi, duyuru v diğr faaliytlr, rfranslar, sosyal sorumluluklardır. Ana faktörlr dışındaki alt faktörlrin listsi tablo 3 d vrilmiştir. Bir öncki haritaya bnzr olarak burada da bağlantıların hr birinin dğri 1 kabul dilmiştir. Haritadan izlnbilcği gibi B2B pazarındaki yazılım işltmlrinin wb sayfalarını; iltişim bilgisi, onlin hizmtlr 5, ürün bilgisi 2, duyuru v diğr faaliytlr 1, rfranslar 2, sosyal sorumluluklar 2 düzyind tkilmktdir.
GİRİŞİCİ WEB SAYFALARININ DEĞERLENDİRİLESİNDE BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAA YÖNTEİNİN KULLANII 341 71 7 2 61 72 31 32 6 1 3 33 62 35 34 5 4 42 41 Şkil 2. Yazılım işltmlri wb sayfası karar bilişsl haritası Tablo 3. Yazılım şirktlrin ait alt faktörlr E1: B2B Yazılım işltmlri E2: İltişim bilgisi E3: Onlin Hizmtlr E31: Dstk E32: Güncllm E33: Ödm E34: Tslimat E35: Tüktim E4: Ürün bilgisi E41: Çözümlr E42: İçrik E5: Duyuru v diğr faaliytlr E6: Rfranslar E61: İş ortakları E62: başarı hikaylri E7: Sosyal sorumluluklar E71: Eğitimlr E72: Etkinliklr Sonuç Bu araştırmada işltmlrin wb sayfa içriklri dğrlndirilirkn, girişimcilrin faaliyt göstrdiklri ticart modli v sktörün gör farklılıklar göstrdiği torisindn yararlanılmıştır. Farklılıklar sadc ticart modli ya da sktör ölçütlrin gör sınırlandırmak ytrli olmayabilir. Zaman ölçütün gör; byaz şya sktöründki girişimcilrin 5 yıl öncki wb sayfaları içriklrindn bklnnlr il bugün bklnnlr arasında da farklılıklar olabilmktdir. Çalışmamızda B2B pazarındaki bilgisayar (yazılım / donanım) işltmlrinin wb sayfaları içriklrind nlr önclik vrdiklrinin dğrlndirilmsi yapılmıştır. Bu dğrlndirm sürcind bilişsl haritalama yöntmindn yararlanılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda B2B pazarındaki bilgisayar girişimcilrin ait wb sayfaları içriklri dğrlndirilirkn, yazılım v donanım sktörü olarak ayrı ayrı l alınması grktiği ortaya çıkmıştır. Hr iki sktör birbirin çok yakın gözüks d intrnt tki sayfa içriklri önclik ölçütlrinin farlı olduğu görülmüştür. Yazılım sktöründ onlin hizmtlr ölçütü önclikli konumdadır. Bu ölçüt; onlin dstk, onlin güncllm, onlin tslimat v onlin tüktim faktörlrini d kapsamaktadır. Başka bir ifad il, B2B pazarındaki bir ndüstriyl müştrinin, yazılımı tdarik dcği
Doç. Dr.. Dursun KAYA Yrd. Doç. Dr. A. Samt HAŞILOĞLU 342 / Yrd. Doç. Dr. Slçuk Burak HAŞILOĞLU EKEV AKADEİ DERGİSİ işltmnin wb sayfasında o yazılım il ilgili onlin dstğinin v hatta güncllm işlminin yin intrnt ortamından sağlaması ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Diğr taraftan B2B pazarındaki donanım işltmcilrinin wb sayfası içriklrind is işltm bilgisi v bayilr il özl iltişimin sağlandığı intrant / xtrant hizmtlri ölçütü öncliklidir. İşltm bilgisi ölçütü içrisind iş ortakları bilgisi, insan kaynakları, iltişim, finansal vrilr v bayilr hakkında bilgilr yr almaktadır. Bayilr il özl iltişimin sağlandığı intrant / xtrant hizmtlri ölçütü kapsamında is sipariş, ödm sistmi, stok takibi v diğr bayi işlmlri yr almaktadır. Kaynakça Achrol, R.S. v Kotlr, P. (1999). arkting in th Ntwork Economy. Journal of arkting, 63, 146-163. Axlrod, R. (1976). Structur of Dcision, th Cognitiv aps of Political Elits, Nw Jrsy: Princton Univrsity Prss. Chandra, R. v Nwburry, W. (1997). A cognitiv map of th intrnational businss fild. Intrnational Businss Rviw, 6(4), 387-410. Coban O. v Scm G. (2005). Prdiction of socio-conomical consquncs of privatization at th firm lvl with fuzzy cognitiv mapping. Information Scincs, 169(1-2), 131-154. Edn, C. (1988). Cognitiv apping. Europan Journal of Opration Rsarch, 36, 1-13. Hodkinson, G.P., aul, A.J. v Bown, N.J. (2004). Causal cognitiv apping in th Organizational Stratgy Fild: A Comparison of Altrnativ Elicitation Procdurs. Organizational Rsarch thods, 7(1), 3-26. Kandasamy, W.B.V. v Smarandach, F. (2003). Fuzzy Cognitiv aps and Nutrosophic Cognitiv ap, USA: Publishing Onlin, Co., Xiquan, Phonix, 25-26. Kwahk, K.Y. v Kim, Y.G. (1999). Supporting Businss Procss Rdsign Using Cognitiv maps, Dcision Support Systms, 25(2), 155-178. L, S., Courtny, J.F. v O Kf, R. (1992). A Systm for Organizational Larning Using Cognitiv aps, OEGA Intrnational Journal of anagmnt Scinc, 20(1), 23-36. Ozsmi U. (1999). Consrvation stratgis for sustainabl rsourc us in th Kizilirmak Dlta in Turky, (Ph.D. Thsis), innsota: Univrsity of innsota. Ozsmi, U. v Ozsmi, S.L. (2004). Ecological odls Basd on Popl s Knowldg: A ulti-stp Fuzzy Cognitiv apping Approach. Ecological odling, 176(1-2), 43-64.