Okulda Ve Sınıfta Didiplin - 2 Devam Disiplin Sorunlarını Önleyici Yöntemler Öğrencilerin yapıcı bir etkinlikle uğraşmaları, uygunsuz davranışlarda bulunma ihtimallerini azaltacaktır. Sınıf yönetiminin etkisi, aşağıdaki kontrol yöntemleriyle ortaya çıkar(tertemiz, 2000): 1- Planlı Çalışmak: Çalışma planıyla sınıf içinde oluşacak karmaşa önlenebilir ve öğretmen zamanı daha etkili kullanabilir. Ders materyalleri zamanında sağlanır; öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilerin neyi, nasıl, ne zaman, ne kadar yapacakları belli olur. 2-Akıcı Etkinlik: Sınıfa girer girmez tepegözle bir matematik problemi yansıtan bir öğretmen, öğrencilere susun, derse başlıyoruz gibi uyarılarda bulunmak zorunda kalmaz. Kesintisiz etkinlik akışı sağlanabilmesi için, öğretim sırasında canlılığı korumak, fazla hızlı adımlarla gitmemek ya da sunumu yavaşlatmamak, direktif ve bilgileri açık bir şekilde sunmak, projeler üzerinde çalışırken neler yapılacağını söylemek, tahtaya yazmak ya da yansıtmak gibi yollar izlenebilir. 3-Tutarlılık: Öğrenci göstermesi istenilen davranışlar konusunda öğretmenin tutarlı olduğunu bilirse, öğretmenin iyi disiplin sağlama şansı daha fazla olur. Öğrencilerin konuşma ve gezinme gibi kuralı bozmalarına bazen aldırmıyor, bazen izin vermiyorsa, bu durum öğretmenin tutarsızlığını gösterecektir. 4- Öğretmen Kontrolü: Sınıfta neler olduğunun farkında olmak, önlemek için oldukça önemlidir. Dikkatli bir öğretmen, yardıma ihtiyacı olan öğrencileri fark edip onlara yardım eder ve onları yönlendirerek istenmeyen durumların ortaya çıkmasını engeller. Öğretmen öğrencileri kontrol ederken, aynı zamanda onların ne derece ilerlediklerini de öğrenir. 1 / 11
5- Kurallar Belirlemek: Sınıf içinde istenmeyen davranışları önleyici en önemli önlem kurallar oluşturmaktır. Öğrenciler kurallara ihtiyaç duyarlar ve neyin, neden beklendiğini bilmek isterler. Kuralları kaldırmaya çalışan öğretmenler karışıklık ve dağınıklık gibi sorunlarla karşılaşırlar. Kurallar önceden oluşturulursa ve gerekli durumlarda öğrencilere hatırlatılırsa, istenmeyen davranışlar azalır. Uzun ve sık öğütler vermek, kendilerini suçlu hissetmelerine, kızgınlık ve düşmanlık duymalarına neden olabileceği için, bundan kaçınmak gerekir. Sınıf kurallarına uyan, uygun davranışları gösteren öğrenciler ödüllendirilmelidir. Bu ödüllendirmeler aşağıdaki şekillerde olabilir: 1. Öğrenci çalışmalarını tüm sınıfa göstermek, 2. Öğrencilerin ilerlemesini grafikle göstermek, 3. Ek puanlar vermek, 4. İstenilen etkinlikler için serbest zaman vermek, 5. İkramlar, partiler düzenlemek, 6. Eve övgü notları yollamak, 2 / 11
7. Ayrıcalıklar vermek (boş zaman gibi), 8. Panoya güler yüz çizmek, çıkartmalar vermek vb., 9. Güdüleyici ifadeler kullanmak.( Ali nin her seferinde parmak kaldırmasını ve söz verilene kadar beklemesini çok beğeniyorum. Teşekkür ederim Ali gibi) Disiplin Sorununa Müdahale Yöntemleri Sorun olan davranışa karşı öğretmenlerin müdahaleleri, kısa süreli, sıradan bir gözlemci tarafından fark edilemeyecek türden ve çoğunlukla da sözsüz tepkilerdir. Bu tür tepkiler daha çok, öğretmenin dersin kesilmesini istemediği ve öğrencilerin dikkatlerini derse verdikleri zamanlarda verilir. Bu tepkiler aşağıdaki şekilde olabilir(tertemiz, 2000): 1. Görmezden Gelmek: Ders başladığında Ali dikkati dağıtmak yada çekmek için kalemiyle sıraya vuruyor. Bu durumda öğretmen Alinin yanında oturan Sema ya yaklaşarak kurallara ne kadar iyi uyduğunu söyleyerek Ali ye mesaj gönderiyor. Böylece Ali kendisini, sınıfın dikkatini dağıtmadan dersi dinlemek zorunda hisseder. 2. Fiziksel Yakınlık: Öğretmen istenmeyen davranışı yapan öğrenciye yaklaşarak, fiziki yakınlığın gücünü kullanır. 3. Göz Teması ve Sözsüz Uyarıcılar Kullanmak: Öğretmen göz teması sağlanana kadar öğrenciye bakar ve istenmeyen davranış sona erer. Göz teması devam eden bir etkinliği kesmeden yapılabilir. Öğretmen öğrenci uygun davranışı gösterene kadar göz temasını sürdürmelidir. Cruickshank etkili öğretmenlerin dersteki zamanlarının %95 inde sözsüz yöntemlerle istenmeyen davranışları durdurduklarını belirtmiştir. 4.Yeniden Yönlendirmek: Bu yöntem öğrenciyi ne yapması gerektiği konusunda yönlendirir. 3 / 11
Artık yazınla ilgilenmenin zamanı, Herkesin şimdi 24. sayfayı bitirmesi gerekiyor gibi ifadelerle öğrenci tekrar yönlendirilir. 5.Vazgeç İfadeleri ve Uyarılar Kullanmak: Onu bir kenara koy ve buraya bak, Şu anda ne yapıyor olman gerekir? veya Başkası konuşurken konuşuyor muyuz?. Bu yöntemde öğretmen, öğrenciyi arkadaşlarının önünde utandırmamalıdır. Öğrenciye yaklaşmak ve alçak sesle uyarmak en iyi yoldur. 6. Öğrenciyi Yalnız Bırakmak veya Yerini Değiştirmek: Düzeni bozan bir öğrenci, istenmeyen davranışla uğraşma olasılığının daha az olacağı bir tarafa gönderilebilir. Problem birlikte oturmuş çok sayıda öğrenciyi kapsıyorsa özellikle sık kullanılan bir yöntemdir. 7. Sessizlik Zamanı Vermek: Gürültü olduğunda Şu anda ne yapıyorsanız bırakın demeli ve sessizlik bir iki dakika kadar sürmelidir. 8. Güçlü Vazgeç İfadeleri Kullanmak: Bu vurgulu bir vazgeç ifadesidir: Bu davranışına hemen bir son vermelisin gibi. 9. Kısa Ara Vermek: Ayşe ye vurman doğru bir davranış değil, bence senin 3 dakika araya ihtiyacın var. Boş olan şu sıraya geç. Süren dolunca haber veririm gibi. 10. Öğrenciyle Bireysel Konuşma: Sınıf dışında konuşma tercih edilmelidir. Ders anında diğer öğrenciler serbest çalışırken de konuşulabilir. 11. Problemi Tanımlamak ve Çözmek: Problemin tanımlanmasını ve problemin öğrencilerle çözümünü içerir. John Dewey in geliştirdiği aşağıdaki problem çözme aşamaları kullanılır: a) Sorunu tanımlama, 4 / 11
b) Olası çözümler üretme, c) Çözümleri Değerlendirme, d) En iyi çözümün hangisi olduğuna karar verme, e) Bu kararın nasıl uygulanacağına karar verme, f) Çözümün başarısını değerlendirme. Bazen bu aşamalardan biri ya da birkaçı kullanılmayabilir ama bu basamaklar akılda tutulmalıdır. Öğretmen bir arabulucu gibi davranarak öğrencileri konuşturmak suretiyle yöntemin uygulanmasını kolaylaştırmalıdır. Şimdi bu aşamalardan 1.2.3 ve 4 ün kullanılarak bir sorunun nasıl çözüldüğünü görelim (Gordon, 2001) : (Öğretmen, Ayşe yi kimsenin sevmediği ve birlikte çalışmak istemediği biri olarak tanımlar) Öğretmenim Lale yanımda oturup harita ödevime yardım etmiyor. Ayşe çalışmak istemiyor ki, yalnızca konuşuyor, dolaşıyor ve benim kağıtlarımı karalıyor. Kâğıtlara yazmadım ki, yazıyor gibi yaptım. Öğretmen: Kızlar, sorununuz var. İkinizi de dinlersem sanıyorum ki bir çözüm bulabiliriz. 5 / 11
Kızlar: Tamam ne yapıyoruz? Öğretmen: Bana duygularınızı anlatın, dikkatle dinleyeceğim. Şimdi size hoş görünmek için benimle oturuyor. Oysa ben gerçekten ödevimi onunla yapmak istiyorum Ben de seninle çalışmayı gerçekten istiyorum ama sen benim ödevimi bozuyorsun. Kendi ödevini önemsemiyorsun, benim de senin gibi olmamı istiyorsun, ama ben ödevimi zamanında vermek istiyorum. Öğretmen: Ayşe ödevini yaparken Lale nin eşin olmasını istiyorsun. Lale sen de Ayşe ile çalışmak istediğini ama ödevini önemsemediği için onunla çalışmanın zor olduğunu söylüyorsun. Bu sorunu çözmek için ikinize de uygun gelecek yollar bulmaya çalışalım. Lale daha sabırlı olup bana yardımcı olabilir. Ayşe den ayrılabilirim, ayrı ayrı çalışabiliriz. Sıranı benimkinden uzaklaştırabilirsin. (Alaycı) Ayşe nin annesine onun baş belası olduğunu bildiren bir not gönderebiliriz. 6 / 11
(Şiddetle karşı koyarak) Lale nin annesine de onun kendisini kusursuz sandığını söyleyen bir not gönderebiliriz. Ayşe sınıf içinde dolaşmayı bırakıp oturup ödevini yapabilir. Lale ödevini yapmaya ara versin, ben ona yetişeyim, sonra birlikte devam ederiz. Birlikte çalışmayı bir kez daha deneriz. Öğretmen: Önerileri okuyalım, en iyi çözüme karar verelim. Tekrar deneyebiliriz ve eğer olmazsa sıraları ayırabiliriz. Öğretmen: Bir şey önerebilir miyim? Şimdi birbirinizin canını sıkan şeyi bildiğinize göre bunları yapmamaya çalışabilirsiniz. Bunu bir gün deneyin, sonra bana gelip bunun işe yarayıp yaramadığını söyleyin. Oturup konuşalım. Sıralarınızı şimdiden ayırabilirsiniz, ama bu kolaya kaçmak olur. Hem sizin gibi yetişkin iki kız bu sorunu arlarında çözümleyebilir.(not: Öğrenciler iki gün geçmesine rağmen hala sıralarını ayırmak istediklerini söylememiştir.) 7 / 11
Sonuç: Öğretmenin sınıf önünde duruşundan ödevleri kontrol edişine kadar pek çok husus sınıf yönetimini, sınıf disiplinini etkilemektedir. Bunlar şu şekilde özetlenebilir (Küçükahmet, 1998). 1- Öğretmenin Sınıf Önündeki Duruşu: Genel kural öğretmenin sınıf önünde ayakta durmasıdır. Oysa bu kuralın değişmesi gerekmektedir.öğretmen grubuyla bütünleşmeli, fakat kontrolü elinde tutacak bir pozisyonda da olmalıdır. Öğrencilerin tümünü görebilmeli, aynı zamanda tüm öğrencilerin de kendisini görmesini sağlamalıdır. Eğer bu pozisyonu sağlayamazsa gerçek yöneticilik yapamaz, öğrencilerin dikkatlerini çekmede zorlanır. Konuşurken oldukça sakin olmak ve dikkati çekmek için el ve kolları yerinde kullanmak gerekir. Öğrencilerin sıralarından birine oturmak, hatta (eğer sıralar sabit değilse) öğrencilerle birlikte yarım daire şeklinde oturmak en iyi yoldur. 2- Öğretmenin Konuşmasının Etkinliği: Derste hiçbir şey, monoton bir sesten daha fazla dikkati dağıtamaz. İyi konuşmacılar önemli bilgilere sahiptirler ve onları nasıl sunacaklarını bilirler. Söyledikleri oradaki her birey tarafından rahatça işitilebilir. Seslerini önemli yerleri vurgulamak için yükseltirler. Dramatik bir etki için seslerini değiştirirler. Öğretmen de iyi bir konuşmacı olmalı, ne zaman sesini yükselteceğini bilmelidir. 3- Öğrenci Çalışmalarının Kontrolü: Öğrencinin hazırladığı her ödevin, öğretmeni tarafından kontrol edileceğini bilmesi disiplinli çalışmasına neden olacaktır. Öğrencileri ders dışında, boş zamanlarında gönüllü çalışmalara yönlendirmek disiplin sağlamanın diğer bir yoludur. 4- Yazı Tahtasının Kullanımı: Yazı tahtasına ne yazılacağı 8 / 11
kesinlikle bilinmeli ve çabucak yazılmalıdır. Yazı tahtasını kullanmanın ilk kuralı (eğer kullanılacaksa) ona yakın durulmasıdır. Yazı tahtasını kullanan bir öğretmenin yüzü kesinlikle yazı tahtasına dönük olmamalıdır. Zamanın büyük çoğunluğunu tahtaya yazı yazarak harcayan öğretmen, öğrencisine de zamanını boşa harcama ve yaramazlık etme fırsatı vermiş olur Disiplin Sağlama Konusunda Kısa Öneriler 1- Ara sıra ufak tefek disiplin olaylarını şakaya dönüştürünüz. Eğlenceli durumlarda sınıfla birlikte gülerseniz sınıfı kontrol edemez hale gelmekten korkmayınız. 2- Öğrencinin hiç bir soru sormaksızın itaatkar davranmasının arzu edilir olmadığını biliniz. 3-Bir öğrenciyi uyarmanız gerekiyorsa bunu herkesin önünde yapmayınız. 4- Disiplin sağlamanın birçok öğretmenin iddia ettiği kadar önemli bir sorun olmadığını, amaçlara ulaşmak için araç olduğunu unutmayınız. 5- Bazen öğretmenlerin tutumu yüzünden de öğrencilerin disiplin kurallarına uymadıklarını aklınızdan çıkarmayınız. 6. Öğrencilerinizde kendi kendini disipline edebilme alışkanlığı geliştirmeye çalışınız. Kötü bir davranışın her şeyden önce kendi kişiliğine karşı bir saygısızlık olduğunu belirtiniz. 7. Unutmayınız ki öğretmenin sınıfta disiplin sağlamak için çok sert olması gerekmez. 8. Suçluyu bulamadığınız zaman tüm sınıfı cezalandırmaktan kaçınınız. 9. Disiplin problemlerine mani olmak, bir kere olduktan sonra onu düzeltmek için 9 / 11
uğraşmaktan daha kolaydır. 10. Disiplin problemi sizi aşmadıkça başkalarına duyurmayınız. Önlem alınması gereken durumlarda ya da sınıfta ders yapmanız imkansızlaştığı hallerde idareye haber veriniz. 11. Sınıfta disiplini bozan bir davranış oluştuğunda tepkide bulunmadan önce bir dakika düşününüz. Örneğin, içinizden altmışa kadar sayınız. Kaynaklar- Erdoğan, İ. 2001. Sınıf Yönetimi. Sistem Yayıncılık, İstanbul.- Gordon, T. 2001. Etkili Öğretmenlik Eğitimi. Sistem Yayıncılık, İstanbul.- Küçükahmet, L.1998. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Alkım Yayınları, İstanbul- Sarıtaş. M. 2000. (Akt: Erdoğan, 2001) Sınıf Yönetimi ve Kurallarla İlgili Kurallar Geliştirme ve Uygulama, Sınıf Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar. Nobel Yayıncılık, Ankara.- Tertemiz, N. 2000, Sınıf Yönetimi ve Disiplin. (Sınıf Yönetimi:Edit: Leyla Küçükahmet). Nobel Yayınevi, Ankara. - Temel. A. 1997. "Lise ve Üniversite Öğrencilerinin Sıra ve Masaları Yazıp Çizmelerinin Nedenleri". 10 / 11
Anadolu Üniversitesi 4. Eğitim Bilimleri Kongresi. 10-12 Eylül- Eskişehir. Yrd. Doç. Dr. Ali TEMELM altepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi 11 / 11