Ekoloji 18, 70, 32-37 (2009) Mersin Körfezi'nden Örneklenen Yüzey Suyu ve Patella Türlerindeki (Patella caerulea, Patella rustica) Cr, Cd ve Pb Düzeylerinin Belirlenmesi Deniz AYAS 1, Mustafa KALAY 1 *, Mustafa Kemal SANGÜN 2 1Mersin Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Mersin-TÜRKÝYE 2Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Hatay-TÜRKÝYE *Corresponding author: mkalay@mersin.edu.tr Özet Mersin Körfezi; kentleþmeden, tarýmsal faaliyetlerden ve endüstriyel kuruluþlardan kaynaklanan kirliliðin etkisi altýndadýr. Bu kirlilikte, aðýr metaller önemli bir yer tutmaktadýrlar. Bu araþtýrma, Körfez'den örneklenen iki Patella türü ile yüzey suyundaki Cd, Pb ve Cr düzeylerinin belirlenmesi amacýyla yürütülmüþtür. Bu amaçla Mersin Körfezi'nin en fazla kirlilik alan kýsmýný tanýmlayacak þekilde Kazanlý, Karaduvar, Mersin Limaný ve Mezitli'den P. caerulea, P. rustica ve yüzey suyu örneklenmiþtir. Her örnekleme bölgesinin farklý noktalarýndan, bir türe ait toplam 25 birey alýnmýþtýr. Kazanlý ve Mersin Limanýndan yapýlan örneklemelerde P. rustica'ya rastlanmamýþtýr. Kabuk indeksi (KI) deðerleri P. caerulea ve P. rustica için sýrasýyla ortalama 1,91 ve 2,36 olarak belirlenmiþtir. Kazanlý ve Karaduvar istasyonlarýndan alýnan P. caerulea örneklerinde Cr düzeyi daha yüksek çýkmýþtýr. Yine diðer istasyonlara göre Mersin Limaný örneklerinde daha yüksek düzeyde Cd belirlenmiþtir. Diðer istasyonlara göre Kazanlý'da Pb düzeyi daha yüksek çýkmýþtýr. P. rustica için, istatistik fark göstermemekle birlikte, Mezitli'ye göre Karaduvar'da daha yüksek metal düzeyleri belirlenmiþtir. Ýki türün metal deriþimleri karþýlaþtýrýldýðýnda, P. rustica'nýn daha yüksek düzeyde Cd ve Cr içerdiði saptanmýþtýr. Anahtar Kelimeler: Cd, Cr, Mersin Körfezi, Patella, Pb. Determinate of Cr, Cd and Pb Levels in Surface Water and Patella Species (Patella caerulea, Patella rustica) Collected from Mersin Bay Abstract Mersin Bay is under the effects of pollution, resulted from urbanization, agriculture and industrial processes. Trace metals is an important source of this pollution. The aim of this study is to determine the levels of concentrations of Cd, Pb and Cr in two Patellla species and seawater collected from Mersin Bay. Sampling of P. caerulea, P. rustica and surface water was carried out in Kazanlý, Karaduvar, Mersin Port and Mezitli region which was mainly affected from pollution. From each species, 25 individuals were collected from each sampling point. P. rustica was not observed in Kazanlý and Mersin Port. The shell indices of P. caerulea and P. rustica was calculated as mean 1.91 and 2.36, respectively. Cr concentrations in P. caerulea collected from Kazanlý and Karaduvar was higher than other sampling points. Whilst the Mersin Port was characterized by higher Cd concantrations. Kazanlý was characterized by high levels of Pb concentrations. Higher trace metal concentrations were found in P. rustica collected from Karaduvar compared to Mezitli although there was no significant difference between these sampling points. When the trace metal concentration of two species were compared, it was observed that P. rustica contaminated higher amount of Cd and Cr concentrations. Keywords: Cd, Cr, Mersin Bay, Patella, Pb. Ayas D, Kalay M, Sangün MK (2009) Mersin Körfezi'nden Örneklenen Yüzey Suyu ve Patella Türlerindeki (Patella caerulea, Patella rustica) Cr, Cd ve Pb Düzeylerinin Belirlenmesi. Ekoloji 18, 70, 32-37. GÝRÝÞ Günümüzde çok sayýda sentetik kimyasal madde kullanýlmaktadýr. Her geçen gün mevcut kimyasallarýn kullanýmý artarken, ayný zamanda yeni kimyasal maddeler sentezlenmektedir. Söz konusu sentetik kimyasallar özellikle üretim ve kullaným aþamalarýnda çevreye yayýlmaktadýrlar. Ýnsan aktivitesinin çok sýnýrlý olduðu kutuplarda Hg ve DDT kalýntýlarý belirlenmesi, yayýlmanýn boyutlarýný ortaya koymaktadýr (Gordeev 2002). Su, taþýyýcý ve çözücü özellikleri nedeniyle, çevreye verilen kimyasallarýn yayýlmasýný ve besin zincirine geçiþini kolaylaþtýrmaktadýr. Dolayýsýyla, aðýr metaller de dahil birçok kimyasal madde, Geliþ: 28.11.2007/ Kabul: 28.03.2008 32 No: 70, 2009
Mersin Körfezi'nden Örneklenen Yüzey Suyu ve Patella... Ekoloji öncelikle sucul ekosistemlerde birikerek yüksek deriþimlere ulaþmaktadýr (Kennish 1998). Günümüzde sucul alanlardaki kimyasal kirliliði belirlemek amacýyla çok sayýda çalýþma yapýlmaktadýr (Soto-Jimenez ve ark. 2003, Perugini ve ark. 2004, Pitarch ve ark. 2007). Sucul ortama geçen kimyasal maddenin hangi formda olduðunun belirlenmesi; yine su, sediment ve canlýlar arasýndaki daðýlýmýnýn ortaya konmasý büyük önem taþýmaktadýr. Bu çalýþmanýn araþtýrma alaný olan Mersin Körfezi; tarým, sanayi ve kent orijinli atýklarla kirletilmektedir. Bölge tarýmýnda yaygýn olarak sentetik gübre ve pestisid kullanýlmaktadýr. Evsel atýklar doðrudan körfeze verilmektedir. Bölgede karasal ortamdaki kimyasallarý denize ulaþtýracak dere ve çaylar bulunmaktadýr. Ayrýca, körfezdeki deniz taþýmacýlýðýnýn yaný sýra, petrol dolum tesisleri, Soda Sanayi, Kromsan ve Akgübre gibi sanayi kuruluþlarý bulunmaktadýr. Herhangi bir sucul ekosistemde var olduðu düþünülen metal kirliliðini belirlemek için, genellikle suda, sedimentte ve besin zincirinin farklý noktalarýnda yer alan canlýlarda analizler yapýlmaktadýr (Dobrowolski ve Skowronska 2001). Besin zincirinin üst basamaklarýna taþýnmýþ olan metalin düzeyini belirlemek amacýyla karnivor balýk türleri ve deniz memelileri ile çalýþmalar yapýlmaktadýr (Cardellicchio ve ark. 2002, Kehrig ve ark. 2002). Buna karþýn, midye ve salyangozlar gibi yavaþ hareket eden ve detoksifikasyon mekanizmasý çok etkin olmayan türler, besin zincirinin alt basamaklarýndaki metal kirliliðini yansýtmalarý bakýmýndan, indikatör kabul edilmektedirler (Lopez-Artiguez ve ark. 1989, Cubadda ve ark. 2001, Nakhle ve ark. 2006). Portekiz kýyýlarýndan örneklenen Patella aspera (Röding 1798)'nýn yumuþak dokularýndaki metal düzeyi ile deniz kirliliði arasýnda yakýn iliþki belirlenmesi (Cravo ve Bebianno 2005), Patella türlerinin insan orijinli kirliliði yansýtmadaki önemini ortaya koymaktadýr. Storelli ve Marcotrigiano (2005), Ýtalya'nýn Taranto Körfezi'nden örnekledikleri P. caerulea'nýn, balýk türü Mullus barbatus (Linnaeus 1758)'dan daha fazla Cr, Cd ve Pb içerdiðini belirlemiþlerdir. Ýtalya'nýn farklý kýyýlarýndan örneklenen P. caerulea; Posidonia oceanica ((L.) Delile 1813) Ulva lactuca (Linnaeus 1753), Padina pavonica ((L.) Thivy 1960), Mytilus galloprovincialis (Lamarck 1819) ve Monodonta turbinata (Born 1778)'ya göre ortamdaki Cd düzeyini daha iyi yansýtmýþtýr (Campanella ve ark. 2001, Conti ve Cecchetti 2003). Yine, tatlý sudan örneklenen Anodonta (midye) türlerinde, balýk türleri Rutilus rutilus (Linnaeus 1758) ve Perca fluviatilis (Linnaeus 1758)'e göre, çok daha yüksek düzeyde Cr, Cd ve Pb ölçülmüþtür (Dobrowolski ve Skowronska 2001). Bu çalýþmada, Mersin Körfezi'ni tanýmlayacak þekilde, farklý istasyonlardan örneklenen iki salyangoz türü (P. caerulea ve P. rustica) ile yüzey suyundaki Cd, Cr ve Pb metalleri düzeyinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. MATERYAL VE METOT Bu çalýþmada, Mersin Körfezi'nin en fazla kirlilikten etkilenen kýsmýný tanýmlayacak þekilde belirlenen Kazanlý, Karaduvar, Mersin Limaný ve Mezitli istasyonlarýndan yüzey suyu, P. caerulea ve P. rustica örneklenmiþtir (Þekil 1). Her bir istasyonun farklý noktalarýndan, birer litrelik 5 su örneði alýnmýþtýr. Ayrýca, bir istasyondan tür baþýna 25 birey toplanmýþtýr. Kazanlý ve Liman istasyonlarýnda P. rustica'ya rastlanmamýþtýr. Elde edilen örnekler laboratuara soðuk zincirde taþýnmýþlardýr. Türlerin tayinlerinde Öztürk ve Ergen (1999)'in önerdiði radula üzerinde orta eksenden itibaren enine sýralar halinde bulunan 1. lateral diþ ve çýkýntýlý diþlerin morfolojik görünümleri esas alýnmýþtýr. Kabuk indeksi, kabuðun morfometrik ölçümleri üzerinden hesaplanmýþtýr. Patella türlerine ait bireyler, saf su ile yýkandýktan sonra, disekte edilmiþlerdir. Disekte edilen doku örnekleri 105ºC'ye ayarlý etüvde sabit tartýma getirilmiþlerdir. Kuru aðýrlýðý belirlenen örnekler, yakma tüplerine aktarýldýktan sonra üzerlerine nitrik ve perklorik asit karýþýmý (2:1 v/v) ilave edilmiþtir. Yakma iþlemi, 150ºC'ye ayarlý ocakta yapýlmýþtýr. Tamamen yanarak iyice berraklaþan örnekler, soðutma iþlemini takiben deiyonize su ile 10 ml ye tamamlanmýþlardýr (Canlý ve Atlý 2003). Su örnekleri, konsantre HNO 3 ve HCl ile ýsýtýcý üzerinde buharlaþtýrma ve yakma iþlemi yapýlarak analize hazýrlanmýþlardýr (Süren ve ark., 2007). Tüm örneklerin analizinde ICP-AES (Varian model - Liberty Series II) cihazý kullanýlmýþtýr. Verilerin istatistiksel hesaplamasý, varyans analizi ve student's t-testi yardýmý ile yapýlmýþtýr (Sokal ve Rohlf 1987). BULGULAR Kabuk indeksi (KI) deðerleri, P. caerulea ve P. rustica için sýrasýyla ortalama 1,91 ve 2,36 olarak No: 70, 2009 33
Ekoloji Ayas ve ark. belirlenmiþtir. Bu çalýþmada, yüzey suyunda ölçülen Cd, Cr ve Pb metalleri düzeyinin ortalama deðerleri sýrasýyla; 0,15-0,44, 2,63-6,13 ve 2,24-14,20 (μg/l) arasýndadýr. Yüzey suyundaki düzeyi bakýmýndan metaller arasý iliþki; Pb>Cr>Cd þeklindedir. En yüksek Pb düzeyleri Kazanlý ve Karaduvar'da ölçülmüþtür (Tablo 1). P. caerulea için; Cd Mersin Limaný örneklerinde, Cr Kazanlý ve Karaduvar örneklerinde, Pb ise Kazanlý ve Mezitli örneklerinde yüksek çýkmýþtýr. Suda en yüksek düzeyde ölçülen metal Pb olmasýna karþýn, sudaki bu yüksek oran P. caerulea'nýn kas dokusuna yansýmamýþtýr. Cr ve Cd un sudaki düzeyi daha düþük, ancak canlý dokuya taþýnan düzeyi daha yüksek çýkmýþtýr (Tablo 2). P. rustica örnekleri için, metal düzeyi bakýmýndan, Karaduvar ve Mezitli istasyonlarý arasýnda istatistik fark bulunmamakla birlikte, Karaduvar örnekleri metal düzeyi daha yüksektir (Tablo 3). Karaduvar istasyonunda P. rustica'nýn P. caerulea'dan daha fazla metal içerdiði saptanmýþtýr (Þekil 2). Mezitli istasyonunda ise, P. rustica'da daha fazla Cd ve Cr, P. caerulea'da ise daha fazla Pb ölçülmüþtür (Þekil 3). Ancak genel anlamda, P. caerulea'ya göre P. rustica'nýn içerdiði metal düzeyi daha yüksektir. Biyokonsantrasyon faktörü hesaplandýðýnda en yüksek deðer Cd için belirlenmiþtir (Liman: 4107,1; Mezitli 3263,2; Kazanlý: 2333,3; Karaduvar: 1431,8). Biyokonsantrasyon faktörü deðeri bakýmýndan kadmiyumu sýrasýyla Cr ( Kazanlý: 441,1; Karaduvar: 395,1; Liman: 107,7; Mezitli: 64,4) ve Pb (Liman: 174,1; Mezitli: 80,9; Kazanlý: 53,5; Karaduvar: 35,3) izlemiþtir. TARTIÞMA Patella türleri herbivor beslenme þekli gösterirler. Supralittoral zonda bulunan P. rustica'nýn besinini epilitik ve endolitik Cyanophyceae türleri oluþtururken, mediolittoral zonda yaþayan P. caerulea'nýn besinini Cyanophyceae'nin yaný sýra diðer ana alg sýnýflarý oluþturmaktadýr (Della Santina ve Chelazzi 1991). Ulva lactuca ve Ulva rigida (Agardh 1823)'nýn yüksek düzeyde Cd biriktirdiði, Cd ve Zn kirliliði için bu türlerin biyoindikatör olarak kullanýlabileceði ifade edilmektedir (Haritonidis ve Malea 1999, Muse ve ark. 2006). Bu durum, Patella dokularýnda biriken metalin bir kýsmýnýn sindirim sistemi üzerinden besin yolu ile alýndýðýný göstermektedir. Bu çalýþmada, yüzey suyunun Cd ve Cr göre 34 Þekil 1. Örnekleme alaný haritasý. Þekil 2. Karaduvar istasyonunda belirlenen metal düzeyinin (μg/g k.a.) türlere göre daðýlýmý. Þekil 3. Mezitli istasyonunda belirlenen metal düzeyinin (μg/g k.a.) türlere göre daðýlýmý. daha fazla Pb içerdiði belirlenmiþtir. Mersin Limaný dýþýndaki istasyonlarda bu fark belirgince dikkat çekmektedir. Lübnan sahillerinden örneklenen yüzey suyunda da, Cd ve Hg'ye göre, benzer þekilde daha yüksek Pb deriþimleri ölçülmüþtür (Nakhle ve ark. 2006). Ayrýca, ayný çalýþmada Patella türleri kabuk büyüklüðü ile yumuþak doku Cd düzeyi arasýnda pozitif, Pb düzeyi arasýnda ise negatif bir iliþki belirlenmiþtir. Bu durum, geliþim düzeyine baðlý olarak Cd birikim düzeyinin artýþ gösterdiðini ortaya koymaktadýr. Bizim çalýþmamýzda da, P. rustica'nýn daha yüksek kabuk indeksine sahip No: 70, 2009
Mersin Körfezi'nden Örneklenen Yüzey Suyu ve Patella... Ekoloji Tablo 1. Deniz yüzey suyunda belirlenen metal düzeyinin (μg /L (ppb)) istasyonlara göre daðýlýmý. Ayný satýrda farklý harfler ile gösterilen veriler arasýnda P<0.05 düzeyinde istatistik fark bulunmaktadýr. A.O.±S.S. = Aritmetik ortalama ± Standart Sapma k.a.: kuru aðýrlýk Min.-Max.: minimum - maksimum Tablo 2. Patella caerulea'ya ait kas dokusunda belirlenen metal düzeyinin (μg/g k.a.) istasyonlara göre daðýlýmý. Tablo 3. Patella rustica'ya ait kas dokusunda belirlenen metal düzeyinin (μg/g k.a.) istasyonlara göre daðýlýmý. olmasý, metal birikimini pozitif yönde etkilemiþ olabilir. Bu çalýþmada her iki Patella türünün kas dokusunda en fazla Cr, en az Pb ölçülmüþtür. Yüzey suyundaki düzeyi ile karþýlaþtýrýldýðýnda, doku Cd deriþimi çok yüksek çýkmýþtýr. Baþka bir ifade ile incelenen Patella türleri ortamdaki Cd'yi daha iyi yansýtmýþlardýr. Dallinger ve ark. (1989); gastropod türü Murex trunculus (Linnaeus 1758)'un ortamdaki Cd'yi iyi yansýtmasýnda sistein yönünden zengin metalloproteinlerin etkili olduðunu ifade etmiþlerdir. Ýtalya kýyýlarýndan örneklenen P. caerulea'da, bizim verilere benzer þekilde en fazla Cr, farklý olarak en az Cd ölçülmüþtür (Storelli ve Marcotrigiano 2005). Ýtalya kýyýlarýndan örneklenen P. caerulea'da düþük düzeyde Cd ölçülmesi, kirletici kaynaklardan örnekleme alanýna giriþ yapan Cd'nin yok denecek kadar az olmasý ile açýklanmýþtýr. Tatlý su yumuþakçasý Anodonta'nýn, balýk türleri Rutilus rutilus ve Perca fluviatilis'e göre daha fazla metal biriktirdiði ve özellikle Cd kirliliði için iyi bir indikatör olduðu belirlenmiþtir (Dobrowolski ve Skowronska 2001). Perna viridis (Linnaeus 1758) ile yapýlan bir çalýþmada, Cr ve Hg'ye göre, Cd düzeyi daha yüksek çýkmýþtýr (Rojas de Astudillo ve ark. 2002). Sicilya'nýn Favignana adasý (Ýtalya) sahillerinden örneklenen P. caerulea ve P. lusitanica (Gmelin 1791) türlerinin Cd kirliliðini iyi yansýttýðý (Cubadda ve ark. 2001); Posidonia oceanica, Padina pavonica ve Monodonta turbinata'ya göre daha az Cr ve Pb biriktirdikleri ifade edilmiþtir (Campanella ve ark. 2001). Cravo ve Bebianno (2005), Portekiz sahillerinden örnekledikleri P. aspera'nýn metal kirliliðini iyi yansýttýðýný belirlemiþlerdir. Tyrrhenian Denizi'nin Gaeta Körfezi'nde (Ýtalya), yüzey suyu metal düzeyi bizim verilerden daha düþük olmasýna karþýn; alg ve çift kabuklu türlerine göre P. caerulea'nýn daha fazla Cd içermesi bizim verilerle benzerlik göstermektedir (Conti ve Cecchetti 2003). Cd, Pb ve Cr için kaliteli su limit deðerleri sýrasýyla 3, 10 ve 20 μg/l olarak belirlenmiþtir (Anonymous 2004). Tüm istasyonlarda Cd ve Cr için belirlenen ortalama deðerler bu sýnýrlarýn içerisindedir. Ancak, Kazanlý ve Karaduvar istasyonlarýnda Pb düzeyi sýnýr deðerlere yakýn veya üzerinde çýkmýþtýr. Bu araþtýrmada yüzey suyunda belirlenen deðerler, akut etkiden ziyade, kronik No: 70, 2009 35
Ekoloji Ayas ve ark. toksisiteye neden olacak düzeydedir (Kayhan 2006). Yumuþakça kasýnda Cd ve Pb metalleri için sýnýr deðer, yaþ aðýrlýk üzerinden, 1.0 mg/kg (Anonymous 2001); Cr için ise 13 mg/kg (Anonymous 2005) olarak belirlenmiþtir. Bu çalýþmada, Cd P. caerulea için Mersin Limaný'nda, P. rustica için ise Karaduvar istasyonunda sýnýr deðerlerin üzerinde çýkmýþtýr. Her iki türde belirlenen Pb ve Cr düzeyleri sýnýr deðerlerin altýnda olmakla birlikte, besin zincirinin üst halkalarýnda sýnýr deðerleri aþacak deriþimlere ulaþabilirler. SONUÇ Bu çalýþmada, sudaki düzeyine göre, Patella kasýnýn ortamdaki Cd kirliliðini iyi yansýttýðý belirlenmiþtir. Pb için tam tersi bir durum söz konusudur. Yüzey suyunda daha fazla Pb ölçülmesine karþýn, kas dokusu Pb düzeyi düþük çýkmýþtýr. Bu durum, Pb'nin sudaki formu ve özellikle asýlý partiküllere baðlý olmasý ile açýklanabilir. Cr'nin sudaki düzeyi, Pb'ye göre, daha düþüktür. Ancak, Patella kasýnda en fazla ölçülen metal Cr'dir. Özellikle Kazanlý ve Karaduvar istasyonlarýnda Patella kasý Cr düzeyi daha yüksektir (Tablo 2, 3). Patella kasýnda belirlenen yüksek Cr düzeyi, sudan ziyade, yaþam alaný ve besin tipi ile açýklanabilir. Metal kirliliðini iyi yansýtmalarý, kolay elde edilebilir olmalarý, geçmiþten günümüze insan dahil bir çok omurgalý tarafýndan besin olarak tüketilmeleri, kirlilik çalýþmalarý açýsýndan Patella türlerini önemli kýlmaktadýr. KAYNAKLAR Anonymous (2001) Commision Regulation (EC) No 466/2001 of 8 March 2001 Setting Maximum Levels for Certain Contaminants in Foodstuffs. Official Journal of the European Communities 8-10. Anonymous (2004) Kýta Ýçi Su Kaynaklarýnýn Sýnýflarýna Göre Kalite Kriterleri. Çevre ve Orman Bakanlýðý Su Kirliliði Kontrol Yönetmeliði, Resmi Gazete 31 Aralýk 2004 Sayý :25687. Anonymous (2005) Action Levels, Tolerances and Guidance Levels for Poisonous or Deleterious Substances in Seafood. National Shellfish Sanitation Program Guide for the Control of Molluscan Shellfish 1-2. Campanella L, Conti ME, Cubadda F, Scupane C (2001) Trace metals in seagrass, algae and molluscs from an uncontaminated area in the mediterranean. Environmental Pollution 111, 117-126. Canlý M, Atlý G (2003) The relationships between heavy metal (Cd, Cr, Cu, Fe, Pb, Zn) levels and the size of six Mediterranean fish species. Environmental Pollution 121, 129-136. Cardellicchio N, Decataldo A, Di Leo A, Misino A (2002) Accumulation and tissue distribution of mercury and selenium in striped dolphins (Stenella coeruleoalba) from the Mediterranean Sea (southern Italy). Environmental Pollution 116, 265-271. Conti ME, Cecchetti G (2003) A biomonitoring study: Trace metals in algae and molluscs from Tyrrhenian coastal areas. Environmental Research 93, 99-112. Cravo A, Bebianno MJ (2005) Bioaccumulation of metals in the soft tissue of Patella aspera: Application of metal/shell weight indices. Estuarine, Coastal and Shelf Science 65, 571-586. Cubadda F, Conti ME, Campanella L (2001) Size-dependent concentrations of trace metals in four Mediterranean gastropods. Chemosphere 45, 561-569. Dallinger R, Carpene E, Dalla Via GJ, Cortesi P (1989) Effects of cadmium on Murex trunculus from the Adriatic Sea. I. accumulation of metal and binding to a metallothionein-like protein. Archives of Environmental Contamination and Toxicology 18, 554-561. Della Santina P, Chelazzi G (1991) Temporal organization of foraging in two Mediterranean limpets, Patella rustica L. and Patella caerulea L. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology 153, 75-85. Dobrowolski R, Skowronska M (2001) Distribution and environmental mobility of selected trace metals in the Zemborzyce Reservoir. Polish Journal of Environmental Studies 10, 5, 383-388. Gordeev V (2002) Pollution of the Arctic. Regional Environmental Change 3, 1-3, 88-98. Haritonidis S, Malea P (1999) Bioaccumulation of metals by the green alga Ulva rigida from Thermaikos Gulf, Greece. Environmental Pollution 104, 365-372. Kayhan FE (2006) Su ürünlerinde kadmiyumun biyobirikimi ve toksisitesi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi 23, 1-2, 215-220. Kehrig HA, Costa M, Moreira I, Malm O (2002) Total and methylmercury in a Brazilian estuary, Rio de Janeiro. Marine Pollution Bulletin 44, 1018-1023. Kennish MJ (1998) Pollution Impacts on Marine Biotic Communities. CRC Press, London. 36 No: 70, 2009
Mersin Körfezi'nden Örneklenen Yüzey Suyu ve Patella... Ekoloji Lopez-Artiguez M, Soria ML, Repetto M (1989) Heavy metals in bivalve molluscs in the Huelva Estuary. Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology 42, 634-642. Muse JO, Carducci CN, Stripeikis JD, Tudino MB, Fernandez FM (2006) A link between lead and cadmium kinetic speciation in seawater and accumulation by the green alga Ulva lactuca. Environmental Pollution 141, 126-130. Nakhle KF, Cossa D, Khalaf G, Beliaeff B (2006) Brachidontes variabilis and Patella sp. as quantitative biological indicators for cadmium, lead and mercury in the Lebanese Coastal Waters. Environmental Pollution 142, 1, 73-82. Öztürk B, Ergen Z (1999) Saros Körfezi'nde (Kuzey Ege Denizi) daðýlým gösteren Patella (Archeogastropoda) türleri. Turkish Journal of Zoology 23, 2, 513-519. Perugini M, Cavaliere M, Giammarino A, Mazzone P, Olivieri V, Amorena M (2004) Levels of polychlorinated biphenyls and organochlorine pesticides in some edible marine organisms from the central Adriatic Sea. Chemosphere 57, 5, 391-400. Pitarch E, Medina C, Portoles T, Loper FJ, Hernandez F (2007) Determination of priority organic micro-pollutants in water by gas chromatography coupled to triple quadrupole mass spectrometry. Analytica Chimica Acta 583, 2, 246-258. Rojas de Astudillo L, Chang Yen I, Agard J, Bekale I, Hubbard R (2002) Heavy metals in gren mussel (Perna viridis) and oysters (Crassostrea sp.) from Trinidad and Venezuela. Archives of Environmental Contamination and Toxicology 42, 410-415. Sokal RR, Rohlf FJ (1987) Introduction to Biostatistics. 2 nd ed., Freeman, San Francisco. Soto-Jimenez M, Paez-Osuna F, Ruiz-Fernandez AC (2003) Geochemical evidences of the antropogenic alteration of trace metal composition of the sediments of Chiricahueto marsh (SE Gulf of California). Environmental Pollution 125, 423-432. Süren E, Yýlmaz S, Türkoðlu M, Kaya S (2007) Concentrations of cadmium and lead heavy metals in Dardanelles seawater. Environmental Monitoring and Assessment 125, 91-98. Storelli MM, Marcotrigiano GO (2005) Bioindicator organisms: Heavy metal pollution evaluation in the Ionian (Mediterranean Sea-Italy). Environmental Monitoring and Assessment 102, 159-166. No: 70, 2009 37