SERHAT SÜER serhatikuat@gmail.com ** İnsan zihni oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu karmaşık yapıya rağmen oldukça hızlı çalışmaktadır. Çevremizdeki binlerce uyaran içerisinde dikkatimizi çeken şeyler sadece o an ilgi alanımıza girenlerdir. Trafik, algının tümüyle sürüşeodaklanması gereken bir ortamdır. Binlerce uyaran içerisinde ışığın kırmızıdan sarıya geçişini, önümüzdeki aracın sinyal verişini, hızını azalttığını veya yükselttiğini fark etmekteyiz. Çalan bir korna insan duyum eşiğinin sınırları içerisindedir, fakat çalan kornanın bize mi çalındığı yoksa başka birine mi çalındığı ise algıda seçicilik kavramı ile ilgilidir ya da aynı şekilde birçok uyarıcı levha içerisinden bize yol yön gösteren veya uyaranları fark etmemiz de yine algıda seçicilikle ilgilidir. Peki araçla seyir halindeyken algıda ne kadar seçici olabiliriz ve algıdaki bu seçici halin el-ayak-göz fiziki koordinasyon ve karar verme sürecimizle bağlantısı nedir? Bu bağlantıyı ne kadar iyi kullanabildiğimizi ölçebiliriz? Kendimizi bu konuda geliştirebilir miyiz? Zihnimiz bedenimizle ne kadar uyumlu çalışmaktadır? Bu konuyu Türkiye de çalışma yapan birkaç kuruluştan biri olan ALG Psiko-Teknik değerlendirme merkezi genel müdürü Ali GÜZEL Bey le görüştük 1 / 5
Bize kurumunuzdan ve çalışmalarınızdan bahseder misiniz? AB uyum yasaları çerçevesinde Türkiye de psiko-teknik değerlendirme çalışmalarında bir eksikliğin olduğunu tespit ettik. 28 Nisan 2006 tarihinde şirketimizi tescil edip kurduk ve çalışmalarımıza başladık. Aynı yılın temmuz ayında ise franchiseing sistemiyle İstanbul dışına açıldık. Şuan Türkiye de 37 noktada hizmet vermekteyiz. Mart sonunda ise 45 ilde hizmet vermeyi hedefliyoruz. Psiko-Teknik Değerlendirme Nedir? Psikoteknik değerlendirme sürücülerde araç kullanmak için gerekli olan temel bilişsel ve psikomotor özelliklerin güvenilir ve geçerli yollarla ölçülmesini amaçlar. Trafik Psikolojisinin uygulamalarından biri olan psikoteknik değerlendirme Avrupa da kural ihlali yapmayı alışkanlık haline getiren sürücülerin değerlendirilmesinde ya da yaşlılık, kaza durumu vb. oluşumlar sonrasında sürücülük için gerekli temel beceri ve yetilerin ölçülmesi amacıyla başvurulan ölçüm araç yöntemlerini kapsar. Ülkemizde daha çok aşırı hız nedeniyle tekrarlı ceza alma ya da alkollü araç kullanma gibi yasal nedenlerle sürücülere psikoteknik değerlendirme uygulanmaktadır. Psikoteknik Değerlendirme, Avrupa ülkelerinde 1970 li yıllarda Ülkemizde de 1997 yılından itibaren yasal olarak uygulanmaya başlamıştır. Avrupa ülkelerinden (İspanya, Almanya, Avusturya, Fransa, İtalya, İsviçre Hollanda vs.) sürücülük becerilerinde yaşa bağlı zayıflamanın meydana gelmesi nedeniyle yaşlı sürücülere, yolcu taşımacılığı yapan profesyonel sürücülere ve ceza puanını aşan sürücülere, alkollü yakalanan sürücülere, hasarlı kazaya neden olan sürücülere psikoteknik değerlendirme uygulanmaktadır. 2 / 5
Kullandığınız sistem nedir? Ölçüm nasıl yapılmaktadır? Son yıllarda Türkiye de trafik güvenliğinin artırılması için yapılan girişimlere bilimsel bakımdan destek olmak amacıyla TÜBİTAK ODTÜ BİLTEN in proje desteği ile üç yıl süren bir araştırma sonucunda, ülkemizde özgün olarak ilk ve tek yerli sistem olan Trafikent Psikoteknik Sürücü Değerlendirme Sistemi geliştirilmiştir (Sümer, Ayvaşık ve Er, 2002). Trafikent Psikoteknik Sürücü Değerlendirme Sistemi (Trafikent PDS) güvenli sürücülük için gerekli olan temel bilişsel, motor ve davranışsal beceri ve özellikleri bilgisayar ortamında nesnel olarak ölçen bir sistemdir. Sistem, bilimsel kriterler, önerilen norm değerleri ve psikometrik değerlendirme için gerekli olan etik ilkeler dikkate alınarak, sürücü seçme ve değerlendirme amacıyla kullanılmaktadır. Ölçüm sonunda puanlama nasıl yapılmaktadır? Sürücü testleri alırken verdiği tüm tepkiler eş zamanlı olarak veritabanına yazılmaktadır. Veritabanında tutulan bu bilgiler sisteme özgü veri hesaplama sistemi kullanılarak puanlara dönüştürülür ve bu puanlar sisteme ait özgün Türkiye normları ile karşılaştırılır. Tüm psikometrik ölçümlerde bulunması gereken norm değerleri bir teste ilişkin performansın değerlendirilmesinde temel alınan kesme noktalarına işaret eder. Genel olarak norm değerleri o testte alınması gereken minimum puanlardır. Trafikent PDS norm değerleri eğitim düzeyi (İlkokul, Ortaokul/Lise, Üniversite ve Üstü) ve yaşa göre (18-25, 26-35, 36-45, 46 ve üstü) değişmektedir. Buna göre eğitim düzeyi ve yaş aralıklarına göre farklı norm değerleri bulunmaktadır ve her sürücünün puanı kendi eğitim grubu ve yaş aralığındaki normlarla karşılaştırılır. Normların üstünde performans gösteren sürücüler o testten yeterli kabul edilmektedir. Trafikent PDS norm değerleri 3 yılı aşkın bir sürede, 3000 e yakın Türk sürücüye test verilmesiyle hesaplanmıştır. Normlar ve puanlama sistemi Türk Psikologlar Derneği nce yasaya uygun olarak onaylanmış ve akredite edilmiştir. 3 / 5
Sistemde norm değerleri ve test puanlarının karşılaştırılması otomatik olarak yapılır ve raporlara dökülür. Sürücülere ne gibi testler uygulanmaktadır? Sistemde yer alan bütün testler başta 2918 sayılı Trafik Kanunu ve Yönetmeliği maddelerince öngörülen Psikoteknik Değerlendirme sisteminde tanımlanan özellikler olmak üzere, sürücülük için gerekli olan psikomotor ve zihinsel (bilişsel) becerileri ölçmeyi amaçlamaktadır. Trafikent Psikoteknik Sürücü Değerlendirme Sistemi nde güvenli sürücülük için gerekli olan temel bilişsel, motor ve davranışsal özellikleri ölçen 12 alt test ve sürücü davranışlarını ve bazı kişilik özeliklerini ölçmeyi amaçlayan bir kişilik ve güvenlik test bataryası bulunmaktadır. Zihinsel Yetenek ve Beceri Testleri Psikomotor Yetenek ve Beceri Testleri Kişilik ve Sürücü Davranışları Envanteri Ali Bey verdiğiniz değerli bilgiler için çok teşekkür ederiz. Umarız ki Avrupa birliği yolundaki ülkemizde bu ve benzer çalışmalar artar, daha iyi eğitimli ve bilinçli şoförlerimizle trafik kazalarının önüne geçebiliriz. Ben teşekkür ederim. 4 / 5
5 / 5