Buradaki bilgiler özet olup genel hatları ile tanımlamalar bulunmaktadır. Derste anlatılan örnekler ve analizler bu dokümanda yer almaktadır. GİRİŞ İnşaat sektörü, barınma ihtiyacı başta olmak üzere insanların yaşantısını sürdürebilmesi için gerekli olan tüm unsurların (eğitim: okul, ; sağlık: hastane, ; ulaşım: yol, tünel, köprü ; enerji: baraj, hes, ; çevre: atık ve arıtma sistemleri, vb.) gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan bir iş koludur. İnşaat sektörünün bu kadar geniş bir alana hitap etmesi, paralelinde de bazı problemleri beraberinde getirmektedir. Bunların en başında da iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hususlar yer almaktadır. Ülkemizde özellikle inşaat sektöründe yaşanan iş kazaları ve meslek hastalıkları uzun yıllardır birçok işçinin hastalanmasına, yaralanmasına, sakat kalmasına ve hatta hayatlarını kaybetmesine yol açmaktadır. Bunun temel sebepleri, Yapılan çalışmalar sürekli değişim gösterir. Bu nedenle de alınması gerekli önlemler de sık sık değişim gösterir. Geçici işlerdir, çalışmalar belirli sürelidir. Günlük çalışma süreleri uzun veya çalışma saatleri düzensizdir. Bu nedenle çalışanların motivasyonu yeterli olmayabilir. Eğitimsiz ve vasıfsız işçilerin çok sayıda çalıştığı bir sektördür. Çalışanlar sık değişir, işçi sirkülasyonu fazladır. Üretim şekli ve kullanılan malzemeler çok çeşitlidir. Çalışma alanı genellikle geniş ve dağınıktır. Bu nedenle çalışanların topluca korunmaları mümkün değildir. İş Sağlığı ve Güvenliği Tanımı İş sağlığı ve iş güvenliği kavram olarak birbirinden kolaylıkla ayrılmayan bir bütünü oluşturmaktadır. Gerek iş sağlığının ve gerekse iş güvenliğinin temel amacı, mesleki tehlikelerin (iş kazaları ile meslek hastalıklarının) önlenip çalışanların sağlık ve yaşamlarının korunmasıdır. Bununla birlikte, iş sağlığı, sağlıklı bir yaşam çevresi için gereken sağlık kurallarını içerirken; iş güvenliği, daha çok işçinin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılması için gerekli teknik kuralları ele alır. İş sağlığı ve iş güvenliği kavramı, iş kazalarıyla, meslek hastalıklarının matematiksel toplamı veya suni olarak yaratılmış iş sağlığı ve iş güvenliği kavramlarının birleşmesiyle oluşmamaktadır. Bu iki kavram hukuk sistemimizde de bir bütün olarak ele alınmakta ve hiçbir yasa ve tüzükte tek olarak dile getirilmemektedir. Geniş anlamda iş sağlığı ve iş güvenliği; bir kuruluşun gerçekleştirdiği faaliyetlerden etkilenen tüm insanların (çalışanların, geçici işçilerin, alt yüklenici çalışanlarının, ziyaretçilerin, müşterilerin ve işyerindeki herhangi bir kişinin) sağlığına ve güvenliğine etki eden faktörleri ve koşulları inceleyen bilim dalı olarak tanımlanabilir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ile Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) iş sağlığı ve iş güvenliğini, Tüm mesleklerde işçilerin bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarını en üst düzeye ulaştırmak, bu düzeyde sürdürmek, işçilerin çalışma koşulları yüzünden sağlıklarının bozulmasını önlemek, işçileri çalıştırılmaları sırasında sağlığa aykırı etmenlerden oluşan tehlikelerden korumak, işçileri fizyolojik ve psikolojik durumlarına en uygun mesleksel ortamlara yerleştirmek ve bu durumları sürdürmek, özet olarak işin insana ve her insanın kendi işine uyumunu sağlamak olarak tanımlamaktadır. 1
Türk Standartları Enstitüsü tarafından yayımlanan 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri standardında ise iş sağlığı ve güvenliği; iş yerindeki çalışanların, geçici işçilerin, yüklenici personelinin, ziyaretçilerin ve çalışma alanındaki diğer insanların sağlık ve güvenliğini etkileyen veya etkilemesi mümkün olan şartlar ve faktörler olarak tanımlanmaktadır. Tehlike ve Risk Kavramı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 3. Madde Tehlike, risk ve risk değerlendirmesi tanımları İş Kazası ve Meslek Hastalığı İş kazası, basit olarak kaza kavramının iş ile ilgili olanı olarak tanımlanmakla birlikte, ILO önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış olan etrafa zarar verebilecek nitelikteki olay olarak WHO ise önceden planlanmamış kişisel yaralanmalara, maddi zarara ve üretimin durmasına sebep olan olay olarak tanımlamaktadır. Türkiye de hukuksal açıdan iş kazası, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda işyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olay olarak tanımlanırken; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 13. Maddesi İş kazası tanımı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 14. Maddesi Meslek hastalığı tanımı İş Kazaları İstatistikleri 2
İş Kazalarının Maliyetleri İş Kazalarının Sınıflandırılması Yaralanmanın ağırlığına göre kazalar Yaralanma ile sonuçlanan kazalar, Bir günden fazla işten uzaklaşmaya neden olacak tedavi gerektirmeyen kazalar, Bir günden fazla işten uzaklaşmayı gerektiren kazalar, Sürekli iş görmezliğe neden olan kazalar, Ölüm ile sonuçlanan kazalar. Yaralanmanın cinsine göre kazalar Kafa yaralanmaları (baş, göz, yüz vb.), Boyun ve omurga yaralanmaları, Göğüs kafesi, solunum organları yaralanmaları, Kalça, dizkapağı, uyluk kemiği yaralanmaları, Omuz, üst kol, dirsek yaralanmaları, Ön kol, el bileği, el içi, parmak yaralanmaları, Diz kapağı, baldır, ayak yaralanmaları, İç organ yaralanmaları, Ruhsal ve sinirsel tahribat yapan kazalar. Kazanın cinsine göre Düşme ve incinme, Parça, malzeme düşmesi, Göze yabancı cisim kaçması, Yanma, Makinelerden olan kazalar, El aletlerinden olan kazalar, 3
Elektrik kazaları, Ezilme ve sıkışma, Patlamalardan olan kazalar, Zararlı ve tehlikeli maddelere değme sonucu oluşan kazalar. İnsan düşmesi tipindeki kazalar Malzeme düşmesi tipindeki kazalar Malzeme sıçraması tipindeki kazalar Kazı kenarının göçmesi tipindeki kazalar Patlayıcı madde kullanımındaki kazalar Elektrik çarpması tipindeki kazalar Yapı makinelerindeki kazalar Tezgahlara veya makine elemanlarına uzuv kaptırma tipinde kazalar Şantiye içi trafik kazaları Diğer kaza tipleri Ucuz Atlatılan Kazalar Küçük Kazalar Maddi kayıplı kazalar Basit yaralanma ile sonuçlanan kazalar Ciddi Yaralanma ile Sonuçlanan İş Kazaları Geçici iş görmemezlik/sakatlık hali Kalıcı kısmi sakatlık Tam sakatlık Ölümcül İş Kazaları 4
İş Kazalarının Sebepleri İş kazalarının önlenmesine yönelik araştırmalar, öncelikle kaza nedenlerinin belirlenmesini gerekli kılar. Kazalarla ilgili değişik dönemlerde bazı teoriler ortaya çıkmış ve bunlar uzun yıllar iş güvenliği programlarına temel teşkil etmişlerdir. Kaza sebeplerini açıklamak için geliştirilen en genel teoriler şunlardır: 1. Domino Teorisi 2. İnsan Faktörleri Teorisi 3. Kaza/Olay Teorisi 4. Epidemioloji Teorisi 5. Sistem Teorisi 6. Kombinasyon Teorisidir. İş kazalarının sebepleri iki ana başlıkta toplanabilmektedir: 1. Güvensiz durumlar (ortamlar) 2. Güvensiz davranışlar İş Kazalarından Korunma Politikaları Bir kimseyi veya bir şeyi dış etkilerden, tehlikeden veya zor bir durumdan uzak tutmaya, muhafaza etmeye koruma denir. İş kazası için oluşturulacak olan korunma politikaları sistematik bir çalışma gerektirmektedir. Bunun için: 1. Kaynağa Yönelik Koruma 2. Ortama Yönelik Koruma 3. Kişisel Koruma İş Kazası ve Meslek Hastalığı Hallerinde Sağlanan Haklar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 16. Maddesi 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 18. Maddesi 5
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 19. Maddesi 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 20. Maddesi İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bakımından İşverenin ve Üçüncü Kişilerin Sorumluluğu 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 21. Maddesi Sigortalının Kendisinden Kaynaklanan Sebeplerle Tedavi Süresinin Uzaması, İş Göremezliğinin Artması 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 22. Maddesi Malûl sayılma 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 25. Maddesi MEVZUATLAR İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili asgari koşulları belirlemek için Kanun, Yönetmelik ve Tebliğ çıkarılmıştır. Bunlar aşağıda sıralanmıştır: Kanunlar 6331 sayılı İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu 4857 sayılı İş Kanunu (bazı maddeleri) 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (bazı Maddeleri) Yönetmelikler İşyerlerinde İşveren Veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yönetmelik İş Sağlığı Ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi Yönetmeliği Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik İşyerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik Çalışanların İş Sağlığı Ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği Tehlikeli Ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerine Dair Yönetmelik 6
Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik İşyeri Bina Ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık Ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik İşyeri Hekimi Ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ve Ekleri Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Çalışanların Sağlık Ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği Kanserojen Veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Geçici Veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı Ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği Yapı İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği Tozla Mücadele Yönetmeliği İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Hakkında Yönetmelik Tebliğ Ahşap ve Ön Yapımlı Çelik ile Alüminyum alaşımlı Bileşenlerden Oluşan Dış Cephe İş İskelelerine Dair Tebliğ İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği 7