Tarih: 12 Mayıs 2014 Yer: Kocaeli Üniversitesi Hereke Ömer İsmet Uzunyol MYO Ders Adı: Özel Dedektiflik Teknik ve Metodları Eğitmen: Av. Raziye Oya SÖYLEMEZ
Özel Dedektiflik Teknik ve Metodları Dersi Eğitmenleri Eğitmenler D e r s Ko o r d i n a t ö r ü : Doç. Dr. GAZİ UÇKUN» Kocaeli Üniversitesi Hereke Ömer İsmet Uzunyol MYO Müdürü E ğ i t m e n l e r : YUSUF VEHBİ DALDA» Özel Dedektifler Derneği Onursal Başkanı» Güvenlik ve Eğitim Uzmanı,Yazar İSMAİL YETİMOĞLU» Özel Dedektifler Derneği Başkanı» Uluslararası Özel Dedektifler Yaz Okulu Dekanı» MaviAy Özel Dedektiflik Ltd. Şti. Kurucusu Av. RAZİYE OYA SÖYLEMEZ» ÖDD Yönetim Kurulu Üyesi / Hukuk Danışmanı.» Avukat. Basın hukuku, Medeni hukukun aile ve tazminatlar alanlarında uzman KADİR CAN YETİMOĞLU» ÖDD Üyesi» Araştırmacı / Tarih Öğretmeni ÖZEL DEDEKTİFLER DERNEĞİ www.dedektif.org.tr 2
Özel Dedektiflikte Hukuki Durum: Av. R. Oya Söylemez ÖDD Yönetim Kurulu Üyesi HUKUK Hukukun teknik anlamı "Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür". Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet tarafından güvenceye alınmış olması ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Hukuk kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzer nitelikteki bütün durumlarda uygulanması sağlanır.
Kamu Hukuku-Özel Hukuk ayrımı: Hukuk kaideleri nitelikleri ve konuları göz önünde tutularak çeşitli dallara ayrılmıştır. Bunlardan en önemlilerinden olan kamu hukuku ve özel hukuk ayrımının hangi kıstasa dayanacağı tartışmalara yol açmışsa da ana hatlarıyla kamu gücüne ve otoritesine sahip olan kuruluşların (Devlet,belediye,üniversite) bu otoriteye tabi şahıslarla veya birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen kuralların kamu hukukuna; kişilerin eşit şart ve yetkilere tabi kimseler olarak kendi aralarındaki ilişkileri düzenleyen kuralların ise özel hukuka girdiği söylenebilir.
Kamu Hukuku Özel Hukuk -Anayasa Hukuku -Medeni Hukuk -İdare Hukuku -Ticaret Hukuku -Ceza Hukuku -Milletlerarası Özel Hukuk -Ceza Usul Hukuku -Deniz Hukuku -Mali Hukuk -Devletler Hukuku Bazı açılardan Kamu bazı açılardan Özel Hukuk: -İş hukuku -Medeni Usul Hukuku -İcra İflas Hukuku
ÖZEL DEDEKTİFLİĞİN HUKUKİ DURUMU Türkiye de özel dedektiflik yasası şu anda bulunmamaktadır. Hizmetlerin yapılmasını yasaklayan bir kanun veya mahkeme kararı da yoktur. Ancak Özel Dedektiflik Mesleğini icra ederken T.C. Anayasası ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun ihlal edilmemesi gereken maddelerine dikkat edilmesi gerekmektedir.
IV. Özel hayatın gizliliği ve korunması A. Özel hayatın gizliliği T.C. ANAYASASI MADDE 20- Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. (Mülga cümle: 3/10/2001-4709/5 md.) (Değişik: 3/10/2001-4709/5 md.) Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak, usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar. (Ek fıkra: 12/9/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.
B. Konut dokunulmazlığı MADDE 21- (Değişik: 3/10/2001-4709/6 md.) Kimsenin konutuna dokunulamaz. Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar. C. Haberleşme hürriyeti MADDE 22- (Değişik: 3/10/2001-4709/7 md.) Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar. İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.
TÜRK CEZA KANUNU Özel Hayata ve Hayatın Gizli Alanına Karşı Suçlar Haberleşmenin gizliliğini ihlâl MADDE 132. - (1) Kişiler arasındaki haberleşmenin gizliliğini ihlâl eden kimse, altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu gizlilik ihlâli haberleşme içeriklerinin kaydı suretiyle gerçekleşirse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (2) Kişiler arasındaki haberleşme içeriklerini hukuka aykırı olarak ifşa eden kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (3) Kendisiyle yapılan haberleşmelerin içeriğini diğer tarafın rızası olmaksızın alenen ifşa eden kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. (4) Kişiler arasındaki haberleşmelerin içeriğinin basın ve yayın yolu ile yayınlanması hâlinde, ceza yarı oranında artırılır.
Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması MADDE 133. - (1) Kişiler arasındaki alenî olmayan konuşmaları, taraflardan herhangi birinin rızası olmaksızın bir aletle dinleyen veya bunları bir ses alma cihazı ile kaydeden kişi, iki aydan altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Katıldığı aleni olmayan bir söyleşiyi, diğer konuşanların rızası olmadan ses alma cihazı ile kayda alan kişi, altı aya kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. (3) Yukarıdaki fıkralarda yazılı fiillerden biri işlenerek elde edildiği bilinen bilgilerden yarar sağlayan veya bunları başkalarına veren veya diğer kişilerin bilgi edinmelerini temin eden kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis ve bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu konuşmaların basın ve yayın yoluyla yayınlanması hâlinde de, aynı cezaya hükmolunur. Özel hayatın gizliliğini ihlâl MADDE 134. - (1) Kişilerin özel hayatının gizliliğini ihlâl eden kimse, altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. Gizliliğin görüntü veya seslerin kayda alınması suretiyle ihlâl edilmesi hâlinde, cezanın alt sınırı bir yıldan az olamaz. (2) Kişilerin özel hayatına ilişkin görüntü veya sesleri ifşa eden kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Fiilin basın ve yayın yoluyla işlenmesi hâlinde, ceza yarı oranında artırılır.
Kişisel verilerin kaydedilmesi MADDE 135. - (1) Hukuka aykırı olarak kişisel verileri kaydeden kimseye altı aydan üç yıla kadar hapis cezası verilir. (2) Kişilerin siyasî, felsefî veya dinî görüşlerine, ırkî kökenlerine; hukuka aykırı olarak ahlâkî eğilimlerine, cinsel yaşamlarına, sağlık durumlarına veya sendikal bağlantılarına ilişkin bilgileri kişisel veri olarak kaydeden kimse, yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır. Verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme MADDE 136. - (1) Kişisel verileri, hukuka aykırı olarak bir başkasına veren, yayan veya ele geçiren kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Nitelikli hâller MADDE 137. - (1) Yukarıdaki maddelerde tanımlanan suçların; a) Kamu görevlisi tarafından ve görevinin verdiği yetki kötüye kullanılmak suretiyle, b) Belli bir meslek ve sanatın sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle, İşlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır.
Özel Hayatın Gizliliği Ne İfade Eder? Aleniyet: Umuma açık yerler Çıplak gözle görülebilen Aracısız duyulabilen
ÖZEL DEDEKTİFLİK HİZMETİNİN SINIRLARI Özel Dedektifler, Danışmanlar ve Araştırmacılar Derneğimizin üyeleri Özel Dedektifler Derneği Mesleki Etik Kurallar ve Çalışma Yönetmeliği ilkelerine bağlı kalınarak hizmet sunulmaktadır. Özel Dedektiflik Yasasının kanunlarla belirlendiği sürecin başlangıcına kadar yürütülen çalışmalara gereken özen ve titizlik gösterilmekte olup, ahlaki ve hukuksal dayanaktan yoksun başvurular kabul edilmemektedir. Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarına göre açıkça suç olan, Genel Kolluğa dahi çok sınırlı ve ancak Yargı kararı ile izin verilen, hukuka aykırı elde edilmesi halinde Mahkemelerce hiçbir şekilde delil olarak kabul edilmeyen, Cep Telefonu Kayıtları, telefonların dinlenilmesi, özel hayatın ihlali gibi suç içeren isteklere kesinlikle cevap verilmemektedir.
PEKİ NASIL OLMALI? 1994 tarihli, 3963 sayılı Özel Dedektiflik Kanunu incelendiğinde, özel dedektif, özel araştırma görevlisi ve büro personeli olarak istihdamların düzenlendiği, bu kişiler ile ilgili mesleğe kabul, disiplin ve pek çok detay düzenlemenin bu kanunda yer aldığı anlaşılmaktadır. Bu yasa aslında ülkemiz açısından ihtiyaca cevap veren, istihdam ve kamu yararı açısından faydalı olabilecek düzenlemeler getiren bir yasa olması açısından önemlidir. Bu düzenleme sadece kamu hukuku değil, icra ve özel hukuk davalarında da hukukçulara kolaylık sağlayacaktır.
ÖZEL DEDEKTİFLERİN GÖREVLERİ YASA ÇERÇEVESİNDE NASIL DÜZENLENMELİDİR? 3963 SAYILI YÜRÜRLÜĞE GİRMEYEN DEDEKTİFLİK KANUNU NUN 19.MADDESİ: a- Aile fertlerinin, aile birliğine zarar veren davranışlarının, kötü alışkanlıklara meyilli olup olmadıklarının incelenmesi, b- Kaybolmuş yada adresi bilinmeyen kişilerin bulunması, adreslerinin tespit edilmesi, c- Kaybolmuş yada çalınmış malların bulunması, d- Korunması istenen kişi yada kuruluş, bina, her türlü tesis yada malın korunmasının sağlanması, e- Özel güvenlik teşkilatı kanunu kapsamında bulunan kurum, kuruluş ve tesislerin güvenliklerinin sağlanması, f- Ticari bir firma, fabrika, imalathane yada her türlü iş yerinde çalışan her kademedeki personelin, dürüstlük ve güvenilirliklerinin, iş verene karşı tutum ve davranışlarının, iş veren aleyhine diğer firma ve kuruluşlarla işbirliği yapıp yapmadıklarının tespit edilmesi, g- Özelikle halka açık bulunan her türlü şirket, büyük mağaza, acente, süpermarket ve işyerlerinde çalışanlar ile bu yerlere girip çıkan kişilerin mal kaçırılmalarının, mevcut taşınmaz mal ve makinelere zarar vermelerinin kollanması ve önlenmesi, h- İcra iflas dairelerinde, aleyhinde takip yapılan borçluların menkul ve gayri menkul malları ile üçüncü şahıslarda ki hak ve alacaklarının neden ibaret olduğunun araştırılıp tespit edilmesi.
Dikkat Edilmesi Gerekenler Müşterinin, özel dedektiflik hizmeti alacağı iş sahibi ile yapacağı sözleşme mutlaka yazılı olmalıdır. Yazılı şekil, özel dedektiflik hizmet sözleşmesinin geçerlilik şartıdır. Müşteri ve özel dedektif arasındaki Sözleşmede iki tarafın ne istediklerinin açık ve tam olarak yazılmalıdır.
Özel dedektif ve istihdam ettikleri özel araştırma görevlileri, bu görevleri yerine getirirken; kişilerin onurlarını ve kişisel haklarını zedeleyici, özel hayatlarını ihlal edici davranışlarda bulunamazlar ve özel hayata ilişkin bilgileri başka amaçlarla kullanamazlar.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ HABERLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜNE VE ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİNE YÖNELİK İHLALLERİN TESPİTİ VE ÖNLENMESİNE İLİŞKİN TEDBİRLERİN BELİRLENMESİ AMACIYLA KURULAN MECLİS ARAŞTIRMASI KOMİSYONU RAPORU Haziran 2013 3. Dedektiflik kurumunun TBMM gündemine yeniden taşınarak yasal bir altyapıya ve standartlara kavuşturulması ve bu konuda mesleki standartlar belirlenmesi gerekmektedir.
Günümüzde artık birçok ülkede bu hizmetler, bazılarında özel bir dedektiflik/araştırma yasası, bir kısmında ise ticaret yasasına göre kurulan şirketler tarafından yürütülmektedir. Çıkış itibarıyla aynı dönem ve tarihe rastladıkları için de birçok ülkede özel güvenlik ve özel dedektiflik aynı yasa içinde düzenlenmiş, öz olarak da şirket kuruluş, ABD, Fransa, İspanya da olduğu gibi ruhsata bağlanma ve kurucularda aranan şartlar aynı olmakla sadece faaliyet alanları farklı belirtilmekle yetinilmiştir. Ülkemizde ise, 20.01.1994 tarihinde TBMM de 3963 sayılı Özel Dedektifler Kanunu çıkartılmışsa da, 4 Şubat 1994 tarihinde dönemin Cumhurbaşkanı tarafından Anayasa nın 89 uncu maddesi gereği bir defa daha görüşülmek üzere TBMM ne iade edilmiş, geri gönderme tezkeresi, 17.03.1995 tarih ve İçişleri Komisyonunda görüşülerek gerekli düzeltmeler yapılmış olmakla birlikte TBMM de tekrar gündeme alınmadığı için yasalaşamamıştır.
Bugün ülke genelinde özellikle internet üzerinden yapılan sorgu ile, bu alanda birçok özel dedektiflik şirketine ait sitenin bulunduğu görülecektir. Bu şirketlerin hizmet verdikleri alanlar incelendiğinde, eş takibi, evlilik öncesi araştırma, adres araştırması, dinleme ve izleme cihazlarının tespiti ve bunlara karşı öneyici teknolojilerin geliştirilmesi, dolandırıcılıklarda fail tespiti, öğrenci takibi, kayıp şahıs takibi, borçlu takibi gibi birçok farklı alanda çalıştıkları görülmektedir. Yukarıda sözü edilen faaliyet alanları incelendiğinde, dedektiflik şirketi adı altında yapılanan bu firmaların, toplumumuzda var olan sosyal ve hukuki bazı ihtiyaçların devlet otoritesi ve müdahalesi dışında daha hızlı, sorunsuz çözebilme arzu ve isteği sebebiyle varlık kazandıkları, kimi faaliyet alanlarının Anayasa ve kanunlarda ifadesini bulan temel hak ve özgürlüklere, haberleşme ve özel hayatın gizliliği ilkelerine uygun olabileceği, ancak örneğin evlilik öncesi araştırma, adres araştırması gibi bazı faaliyet alanlarının ise özel hayatın gizliliği ilkesini açık biçimde ihlal edecekleri, ancak son tahlilde, ülkemizde dedektiflik kurumunun yasal bir alt yapıya kavuşturulmadan yapılacak tüm değerlendirme ve yorumların afaki olarak kalacağı tartışmasızdır.
Bu sebeplerle, İçişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğünün, konu ile ilgili farklı ülkelerin bu konudaki uygulamaları da incelenmek suretiyle güncel bir çalışma yapması sağlandıktan sonra, dedektiflik kurumunun TBMM gündemine yeniden taşınarak yasal bir altyapıya ve standartlara kavuşturulması, oluşturulacak standartlara uygun olmayan dedektiflik kurumlarının bir suç örgütü gibi çalışabilecekleri dikkate alınarak, faaliyetlerinin derhal yasaklanması şarttır. TBMM Araştırma Komisyonu Özel Dedektiflik Kanununun ivedilikle yasallaşması önerisinde bulunmuştur.
Teşekkür Ederiz! Bakmak Değil Görmek Gerekir