#$ bu yana sürmekte olan yüksek enflasyonun temel sebepleri olarak, genellikle, yüksek bütçe # $ & # finans ( # crowdingout etkisi nedeniyle yükselen faiz hadlerinin üretim maliyetlerini ( * yerel seçimler öncesinde artan +((, # -&. ( - yoluyla temin edilen temel girdilerin (örn. ham petrol & 0 - & (( ( * # 122 & & artan askeri harcamalar, 3# # 14 * ( # ( 2# 2 Cumhuriyetine verilen finansal ve askeri destek, hükümetlerin + ##& anti-enflasyonist politikalar konusundaki * kamuoyunda duyulan güvensizlik ve nihayet, yerli ekonomik * 5 # * - * sürdürmesi, Türkiyedeki enflasyonun bunca uzun süredir bir türlü tek haneli rakamlara +, 5 - ( - olan Türkiye de, ham petrol ithal * ## ( 5 & konuyla ilgili bilimsel & 6 +* kamuoyunda, bu konuda acaba 7 ## bir inanç mevcuttur: Türkiye de sonuçta enflasyona yol açar Oysa, insana, 1970 lerdeki iki. ( # ( olarak Türkiye de enflasyonun - * # # 5 # * & ####8 (1 Türkiye deki Enflasyonist Etkileri +2 # * 2 #, * (2 Enflasyon: Yeni Bulgular +2 #,5 Konuyla ilgilenecek & & & kurumlara, istatistik verilerine ve güncel gazete haberlerine ( internet http:dialup.ankara.edu.tr~kibritc ioilinf.html # ### ## 5 # ## ## & #& 5 üzere, (1 madencilik, & - ( * +9, imalat sanayii, (3 elektrik, gaz ve su üretimi ve (4 : ( 6 sektörlerince pek girdi (veya nihai tüketim maddesi olarak #5 ;6 ## - gözükmektedir. Yurtiçinde üretilen veya # - - petrol, petrol rafinerilerinde & Petrol ürünleri sanayii; ham petrolün rafinerilerde ( ürünlerin fabrikalara veya PetroGas Dergisi # $$ &$ #( Sayfa 1
(& ### (sayan entegre bir imalat sanayii sektörüdür. Ham petrolden elde edilen en önemli ürünler 4 * ( # fueloil lerdir. Bunlar ekonominin 4 - #5 6 miktar itibariyle en çok tüketilen leri motorin, fuel-oil ve benzindir. Motorin, genelde # * kesimlerinde; fuel-oil daha çok * # < benzin # #5 petrol ürünleri ise petro-kimya ve gübre sanayilerinin ana hammaddesi durumundaki nafta,, nihai & kalitelerdeki asfalt ve solventler ve # slack wax ve ekstraktlar5 & ## # - & # &5 Enflasyonist : ( +*, Birincisi ve belki de daha kolay = - ( - * meydana gelecek yüzde 100 lük ( > 6 (# #?7 # 5 # * # ## tek bilgi, ham ( * +@@, * (5 @@ ( & ülkenin genel fiyat düzeyinin bir 5.* @ 6 -( AB @@ - ( ( C 5D ( C ;5 ## C 6 - ( = 7 1 puandan daha az, 100 lük bir ;5 (# & 5 3 * = 7 - hesaplayabiliriz. # = 7 & # ## 8 +, * * +9, # @@6 # # 5 E & * - ( +*, * - de etkileyerek genel fiyat düzeyini ne yönde ve ne ölçüde &5 Ham petrol, büyük ölçüde ithal ## < (1 ister döviz kurundaki (TL$ & ( & - +FG*, olsun, yerli para birimi cinsinden - ( - +0G*, H # & ; (2 * ## * & ( birimi cinsinden ham petrol ithal bilançosunu olumlu (veya ##, genel fiyat düzeyi üzerinde & etkiler 5 biçimde tahmin edilmesi nispeten * 5 I - ( * ( & & - ### & # - zaman içinde belki de kendi kendini telafi edebilecek ters yönlü 5. kurlardaki veveya $ cinsinden - ( - + &, 5 6 ### & * ( - ## * * 5 6 ( * * +, gümrük vergisi, (2 # +, +J, vergisi (ATV ve (4 vergisidir. #$ &(&& 2 # +,6 için 1982-1999 dönemi verileriyle endeksi (FOPP hesaplanarak & # ### #5 D;B - # $ 6 itibaren, yeni veriler elde edildikçe internette http:dialup.ankara.edu.tr~kibritc ifoppdata.pdf PetroGas Dergisi # $$ &$ #( Sayfa 2
+3H fik 1. Türkiyede 1982den bu yana +E11, ( F cinsinden ham petrol ithal +KE1, *G* * # +@LM, &ni anlayabilmek için, Grafik 2deki gibi. FOPP (COP @LM, hesaplanabilir. Bir tür deflasyon * & AAFET + Fiyat Endeksi - Türkiye olarak # kur veveya ham petrol ithal & 5 3 96 # D9H & &8 1982-1985, 1986-1987, 1988-1996, 1997-1998 ve 1999 dönemleri. - ( * # $ bilece 5 D; ( # D; E& D 2 # + D; #&, - - ( -& # #5 & D;HD - - ( *G* # gerekçelendirilemeyecek ölçüde &( * * - 5 3 temel kamu geliri türünden en önemlisi olan ATV gelirlerinin DD - * & ATVnin konsolide bütçe gelirleri içinde # ## ( C C # 5 # ( & çok daha yüksek bir ivme ve N N 5 & # ## # ürünlerinin Temmuz 1998den itibaren, hem - - ürünleri için bir tür otomatik * ## 5 6 TCMB nin. ## 6 ( < F cinsinden ham petrol ithal +KE1, =* 7 5 E üretiminde de ham petrol # - ( & Dünya ham petrol fiyat +, 5 ##### ise, önceki dönemlerden ciddi bir * 5 # - 9 FG* - ( 6# içinde yeniden 20 $varil düzeyine # 5 # & AAFET endeksini ne * 3 96 net bir biçimde görülmektedir.. - ( - 6 & # * # 6 ( 5 Bu ifadeyi rakamlarla örneklendirerek biraz açmak < 6# (1.1.1999-3.8.1999 döneminde Dünya da brent türü ham petrolün C D artarken, nominal TL$ kuru J; ( 6 C A 6 (( C A E11 C 5 Bu veriler itibariyle, 1999 da, ( 6 +# *, C ; (=36+80, otomatik sistemine göre ise kabaca 140 +BJ;OA, ( gerekecekti. Ancak, süper benzinin 6 ( otomatik A; (# 5 # ## ( =&7 C A - ( * & 6 6 ## ### söyleyebiliriz. #### böylece kabaca gözden geçirdikten PetroGas Dergisi # $$ &$ #( Sayfa 3
& * 5 * + Enflasyonist Etkileri.@ H tablosu verilerine göre, Türkiyede petrol ürünleri sektörünün toplam maddi girdi ve faktör ödemeleri içinde, ithal edilen ham petrole ( ( C ;P5J & * ( C 59 * & * ( C 26.1dir. 1 ( -& verilerine göre, ekonomideki bütün sektörlerin toplam maliyetleri C 5; ( -( 5 # ( kömür ürünleri sektörü için 52ye, için 42ye, için 41e, için 35e, ve kesimleri için 29a, # için ise 9D 5 1 ( -& ( # ## # ilgili sektörlerce üretilen mal ve hizmetleri yeni fiyatlardan temin & 5 # H # - ( enflasyonist etkisinin, zamanla, giderek azalan ekonomideki bütün sektörlere & 5 2 # * 2 # (1999daki hesaplamalara göre, TL cinsinden ham petrol ithal & C * ceteris paribus genel fiyat düzeyini & kümülatif etkisi 1 elimizdeki en son üç (1979, 1985 *, H C 995J C D5J * C P5A 5 2 Yani 6 ( Dünya da ve 6 # - azal(, ( - petrol ve petrol ürünü fiyat enflasyonist etki giderek.# # ( gelebilecek 100lük bir * P5A 5P * P5D (# ##& 5 Dolar kurundaki veya Dolar cinsinden ham petrol ithal * N N # & - & - & # 5 & * durumda, bir yandan sektörel fiyat yandan da artan vergi ve fon & deflasyonist 5 # 1 kümülatif etkilerin, her biri tahminen birer ay edilmektedir. Ancak, toplam etkinin çok büyük bir bölümü zaten ilk 5-6 dönem 2 tablosuna göre ilk planda sadece petrol ürünleri sektöründe ( 65,5 lik bir fiyat # $ enflasyonist etkiler yaratsa bile, ilerki dönemlerde kamu yerini daha çok deflasyonist & 5 # ( & gelirlerle ilgili olarak karar alacak - (enflasyonist etkinin mi yoksa ikinci (deflasyonist etkinin mi - & tahmin edebilmektir. Öte yandan, bir ülkede deflasyonist etkiye, & (& # ### - & * ( & 5, - + Enflasyonist Etkileri : - - # # QM +vector autoregressive modellerinde, 5 # # ## QM modelinde, Türkiyede enflasyonun &(- ## # 5 & -( (&* +,-. 0 R * - ( - +KE1 $varil, nominal döviz kuru (EXR, 0GF, endeksi (FOPP, 1986=100, ihale # * +SR, ortalama imalat sanayii ücretleri (WAG, bin TLsaat ve.@ ( +T1S DB, # 5 PetroGas Dergisi # $$ &$ #( Sayfa 4
Bu VAR modeli çerçevesinde ( H ( * ( ( & * enflasyonun, Dolar cinsinden ham ( - ( * ## & ise enflasyonun uzun dönem 5 # - bir etkiye sahip gözükmektedir. * ( varyans gecikme düzeyinde, enflasyonda C 9# C P6 * ## 5 E dönem itibariyle, sadece 0.02 si - ( - +FG*, H 5 & C A -( 5 & ( C A5A6 5 - ( - * (genelde iddia edilenin aksine Dolar kurunun rolü 1986 # - azal(, 5 D;HD # ve özellikle de 1997-1998 - & # 5 D # # * # ## * özellikle de ek vergi ve fon hükümet müdahalelerinin gelmemektedir. H & enflasyonist etkinin, kamuoyunda - ## 5 & üstünde ise, ki bunun Türkiyede genellikle böyle ### # psikolojik veya keyfidir. Bu hipotezimizin belirli mallar ( tahminlerine gerek ## 5 - toplam maliyetlerinde ( - - ürünlerine keyfi ve yüksek ( sektörler saptanabilecektir. D; itibaren, Dolar cinsinden ham ( - tersine, özellikle son yedi ay - durumda, enflasyonist - # * hükümetlerin bu ürünlerin tüketimini giderek daha çok vergilendirmek istemeleri olabilir. Oysa, hükümetlerin deflasyonist etkilerinin #### 5 Türkiyedeki net enflasyonist etkisini saptayabilmek için; H & # * dengesi üzerinden gelen * ( yönlü etkilerinin de hesaba ###5 # N N enflasyonist ve deflasyonist - #### 5 Kaynakça & ( & (1999: Enflasyonist Etkileri. Ankara: Hazine * +, * - (. 0-1 http:dialup.ankara.edu.tr~kibritci oilinf.html#papers & 233341 Türkiye de Enflasyon: Yeni Bulgular. Ankara: 567 8 *. No.14. -1 http:dialup.ankara.edu.tr~kibritci oilinf.html#paper2 PetroGas Dergisi # $$ &$ #( Sayfa 5
. *#. ;96 #6 #5 # @ 0 (1980, AÜ Siyasal Bilgiler +DP, * AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü U5 05 16 +DD, # #5 6 Kiel Üniversitesi 6 +DHJ, ( 5 D;HA 6 * 5 A6 # ## & * ( 5 U# * # ## 4 * # ( ## 5 : U& *. U 2### görevlerini yürütmektedir. [URL: http:dialup.ankara.edu.tr~kibritci] PetroGas Dergisi # $$ &$ #( Sayfa 6
#$ & ( * +, *-.01 2 3 * +,.41-5 * - 6 7 #$& PetroGas Dergisi # $$ &$ #( Sayfa 7