T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) AHŞAP TEKNOLOJİSİ MOBİLYA ELEMANLARI- 2

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) AHŞAP TEKNOLOJİSİ MOBİLYA ELEMANLARI- 2 ANKARA 2008

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ- 1...3 1. KAPAK TAKMAK...3 1.1. Kapaklar...3 1.1.1. Önemi...4 1.1.2. Çeşitleri...4 1.1.3. Yapım Teknikleri...11 1.1.4. Yapımında Kullanılan Hazır Gereçler...16 1.1.5. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar...21 1.2. Menteşeler...22 1.2.1. Önemi...22 1.2.2. Çeşitleri...22 1.2.3. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar...30 1.3. Kulplar...33 1.3.1. Önemi...33 1.3.2. Çeşitleri...33 1.3.3. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar...37 UYGULAMA FAALİYETİ...38 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...40 ÖĞRENME FAALİYETİ- 2...42 2. AYAK, KAYIT VE TAÇ TAKMAK...42 2.1. Ayak, Kayıt ve Taç...42 2.1.1. Önemi...43 2.1.2. Çeşitleri...43 2.1.3. Yapım Teknikleri...49 2.1.4. Yapımında Kullanılan Hazır Gereçler...51 2.1.5. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar...51 2.2. Raf...52 2.2.1. Önemi...52 2.2.2. Çeşitleri...52 2.2.3. Yapım Teknikleri...55 2.2.4. Yapımında Kullanılan Hazır Gereçler...55 2.2.5. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar...56 2.3. Özel Yapım Sepetler...56 2.3.1. Önemi...56 2.3.2. Çeşitleri...57 2.3.3. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar...65 2.4. Raf Pimleri...65 2.4.1. Önemi...65 2.4.2. Çeşitleri...66 2.4.3. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar...68 UYGULAMA FAALİYETİ...69 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...71 MODÜL DEĞERLENDİRME...73 i

CEVAP ANAHTARLARI...74 KAYNAKLAR...75 ii

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR MODÜLÜN KODU 543M00071 ALAN Ahşap Teknolojisi DAL / MESLEK Mobilya İmalatçılığı MODÜLÜN ADI Mobilya Elemanları -2 MODÜLÜN TANIMI Mobilya elemanlarının takılmasıyla ilgili bilgi ve becerilerin verildiği öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Alan ortak modülleri almış olmak. YETERLİK Arkalık takmak ve çekmece takmak. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında bu modülle, düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun olarak mobilya elemanlarını takabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI Amaçlar 1. Uygun kapak çeşidini seçerek, mobilyaların kapak kısımlarını düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun olarak takabileceksiniz. 2. Uygun ayak-kayıt ve taç seçerek, mobilyaların ayak-kayıt ve taç kısımlarını düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun olarak takabileceksiniz. 3. Uygun raf seçerek, mobilyaların raf kısımlarını düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun olarak takabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Atölye ortamı veya gerçek çalışma ortamı. Donanım: Vurma ve bağlama aletleri, kapak, menteşe, sağlıklı çalışma ortamı, ölçü, kontrol ve markalama aletleri, vidalar. Bu modül içerisinde her öğrenme ve uygulama faaliyetinden sonra yapılan ölçme ve değerlendirmeler ile kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan uygulamalı testlerle, kazandığınız bilgi ve beceriler değerlendirilecektir. iii

iv

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Ahşap teknolojisi alanı işlevsel değerleriyle mekânların kullanışlığını, estetik değerleriyle de yaşadığımız ve çalıştığımız yerlerin sıcak, sevimli ve renkli bir ortam hâline gelmesini sağlar. Bu alan sanatı ve tekniği birleştirerek ürünü ortaya çıkarır. Alanda ahşap ve ahşap ürünleriyle birlikte boya, renk, cam, plastik, çelik ve metal gibi gereçler de kullanılmaktadır. Türkiye de bu sektör hızla gelişmekte ve büyümektedir. Ülkemizde küçük ve orta ölçekli işletmeler giderek şirketleşmekte ve bu alanda ciddi miktarda elemana ihtiyaç duyulmaktadır. Günümüzde herhangi bir mesleği öğrenmek, mutlaka uygulamalı bilimsel eğitimden geçmeyi zorunlu hâle getirmektedir. Artık hiçbir meslek ilk öğrenildiği şekilde kalmamakta, sürekli alanında yenilenmeyi gerektirmektedir. Mobilya elemanları takmak konusu, mobilya ve dekorasyon imalatının temel işlemlerindendir. Kapak, menteşe kulp, ayak-kayıt ve taç, raf, raf pimi ve özel yapım sepetleri seçip bağlamak mobilyaların kalitesini ve görünüşünü etkiler. Bu modülü tamamladığınızda kapak takmayı, menteşe takmayı, kulp takmayı, ayakkayıt ve taç takmayı, raf pimi takmayı, raf takmayı, özel yapım sepetleri takmayı öğreneceksiniz. Bu işlemlerde kullanılan, kapak, menteşe, kulp, ayak kayıt ve taç takma, özel sepetler, raf ve raf pimleri konularında bilgi sahibi olacaksınız. İşletmeler, ürettikleri ürünün imalat aşamalarında gereken titizliği göstermek zorundadırlar. Bunun için çekmece yapımı ve kilit takma işlemlerinin temiz ve kurallara uygun olarak yapılması şarttır. Burada önemli olan gelişen teknolojiyi sürekli takip edip alanınızda uygulamanız ve gelişen yeniliklere ayak uydurabilmenizdir. Konuyla ilgili değişik uygulama örnekleri göreceksiniz. Bu örnekleri biraz daha çoğaltmanız mümkündür. Modülü tamamladığınızda ülkemizin ve sanayimizin nitelikli insan gücü ihtiyacını bir birey olarak karşılamanız yanında ülkenize, çevrenize, ailenize ve kendinize faydalı olma mutluluğunu ve sevincini yaşayacaksınız. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ- 1 Uygun kapak çeşidini seçerek, sabit mobilyaların kapak kısımlarını düzgün, ölçüsünde kurallara uygun olarak takabileceksiniz. ARAŞTIRMA Çevrenizde, mobilya üretimi ile ilgili işletmeler ve atölyeler varsa bağlantı kurarak mobilya kapaklarını takma yöntemlerini araştırarak not ediniz. Kapak çeşitleri ve özellikleri ile ilgili araştırma yaparak arkadaşlarınızla tartışınız. Çevrenizde bu alanla uğraşan işletmelerden, mesleki eğitim-öğretim kurumlarından, konu ile ilgili bütün yazılı kaynaklardan, kütüphanelerden veya internet ortamından araştırmalarınızı gerçekleştirebilirsiniz. 1.1. Kapaklar 1. KAPAK TAKMAK Genellikle mobilyaların önünü kapatan, gerektiği zaman açılıp kapanabilen, herhangi bir eşyanın saklanıp görünmemesini sağlayan mobilya elemanlarına kapak denir. Resim 1.1: Değişik kapak çeşitleri Kapaklar malzemenin çeşidine göre, açılış şekillerine göre, yapım biçimlerine göre adlandırılır. Bunlar değişik şekilde açılır kapanır biçimde yapılırlar. Kapak çeşitleri; müşterinin isteğine, kullanılacağı yere, mobilyanın stiline ve mobilyanın fonksiyonlarına göre farklılık gösterir (Resim 1.1). 3

1.1.1. Önemi Mobilya kapakları mobilyada kullanılan gereçlerden yapılır. Mobilya bir eşyayı sergilemek amacıyla yapılıyorsa mobilyanın kapağı camdan yapılmalıdır. Kapaklar; dolap, etajer, elbise dolabı, kitaplık, vitrin ve komodin gibi mobilyaların önlerini kapatmakta kullanılan mobilya elemanlarıdır. 1.1.2. Çeşitleri Açılış şekillerine göre kapak çeşitleri Dönerek açılan kapaklar Mobilyacılıkta en çok kullanılan kapak türüdür. Yapımı basit olduğundan her tür mobilyada kullanılabilir. Menteşe ile mobilya yan tablalarına tutturulan ve dönerek açılan kapaklar, menteşe mili çevresinde kapak genişliği kadar bir yay çizerek açılırlar. Kapakların yükseklik ölçüleri genişlik ölçüsünden farklıdır. Dönerek açılan kapaklar fazla ağır olmayan kapaklardır. Dönerek açılan kapaklar tek olduğunda sağa açılır, çift olduğunda sağa ve sola açılır. İçerlek kapaklar İçerlek kapaklar mobilyaların ön cumbalarından 3 5 mm içeride olacak şekilde takılan kapaklardır. İçerlek kapaklara yaprak menteşe (düz), boy menteşe ve pomel menteşe takılır. Kapaklara önce menteşe yuvaları açılmalıdır. Bu kapaklar tam ölçüsünde yapılıp yerine takılır. Hafif bir sarkmada sürtünmeden dolayı alt tablanın cilası bozulur. Bu nedenle içerlek kapaklar zorunlu olmadıkça takılmamalıdır. Dışarlak kapaklar tercih edilmelidir. 4

Dışarlak kapaklar Mobilyaların ön cumbalarından 3 5 mm dışarıda olacak şekilde takılan kapaklardır. Kapakların çarpık takılması durumunda kötü bir görünüm meydana gelir. Bu kapakların hafif sarkması durumunda alt tablanın cilası sıyrılabilir (Resim 1.2). Resim 1.2: Dışarlak kapak ve kesiti Yüzbeyüz kapaklar Yüzbeyüz kapaklar, mobilyaların ön cumbalarıyla aynı hizada olacak biçimde takılan kapaklardır (Resim 1.3). Resim 1.3: Yüzbeyüz kapak ve kesiti Yüzbeyüz kapaklara, menteşe yuvası açılıp yuvaya menteşe yerleştirilerek vidalanır. Kapak takılacak cumbalarda çarpıklık olursa görünüm iyi olmaz. Yüzbeyüz kapaklarda düz yaprak menteşe, boy menteşe gibi menteşeler kullanılır. Zorda kalmadıkça bu kapaklar uygulanmamalıdır. 5

Bindirme kapaklar Mobilyanın, kapak takılacak bölümünü, tamamen kapatacak biçimde yapılan kapaklardır. Mobilyanın çarpık olması veya peşli olması durumunda hatalar kolaylıkla gizlenebilir. Bindirme kapaklarda tas menteşe, yaprak menteşe, boy menteşe, pomel menteşe kullanılır. Resim 1.4: Lambalı bindirme kapak ve kesiti Bindirme kapakların diğer bir çeşidi ise lambalı kapaklardır. Lambalı kapakların mobilyada oluşan hataları gizleme özelliği vardır. Lambalı kapaklarda özel lambalı menteşe kullanılır (Resim 1.4). Sürme kapaklar Sürme kapaklar kiniş içerisinde ya da ray üzerinde hareket ederler. Sürme kapakların her birinin genişliği, kapak takılacak boşluğun yarısından 1-2,5 cm geniş yapılmalıdır. Resim 1.5: Sürme kapak çeşitleri Kapak takılacak mobilya boşluğunun alt tablasına 4-5 mm derinliğinde kiniş açılır. Üst tabaya ise alt tablaya açılan kiniş derinliğinin iki katından 1-2 mm daha fazla derinlikte kiniş açılır (Resim 1.5). 6

Resim 1.6: Sürme kapak yapım şekilleri Sürme kapakların çalışmasını kolaylaştırmak için metal, plastik, ray ve makaralı sistemler üretilmiştir. Raylar, metal, plastik ve pirinçten yapılmışlardır (Resim 1.6). Resim 1.7: Sürme kapak yapım şekilleri Rayların üzerinde çalışan makaraların çok değişik çeşitleri vardır. Ray ve makaralar birlikte kullanıldığında kapağın çalışması kolaylaşır. Yukarıdaki şekillerde ray üzerinde hareket eden bir sürme kapak ile alt ve üst tablasına kiniş açılmış dolap örnekleri. görülmektedir. Sürme kapaklar yerine takılırken önce üst kısımlar sonra alt kısımlar kiniş içerisine yerleştirilir (Resim 1.8). 7

Resim 1.8: Sürme kapak yapılmış bir dolap Sürme cam kapaklar Sürme cam kapaklar alt ve üst tablaya açılan çift kiniş içerisinde, hazır plastik gereçler içerisinde ve ray sistemi içerisinde sağa ve sola hareket ederek çalışan kapaklardır. Resim 1.9: Sürme kapak yapılmış bir dolap Cam kapakların kalınlıklarına göre plastik cam rayları ve değişik profillerde plastik cam çıtaları yapılmıştır. Bu kapaklar; vitrin, ilan dolabı, etajer, ecza dolabı ve büfe gibi sergileme amaçlı kullanılan mobilyalarda uygulanan kapak çeşididir (Resim 1.9). Düşme kapaklar Yukarıdan aşağıya doğru dönerek açılan, açıldıklarında yatay duruma gelen kapaklardır. 8

Resim 1.10: Düşme kapak makas uygulamaları Düşme kapaklar için özel yapılmış özel milli menteşe ve tas menteşeler vardır. Mobilya kapaklarında isteğe göre makas ya da zincir kullanılır (Resim 1.10). Resim 1.11: Düşme kapak makas uygulamaları Günümüzde düşme kapak makası yerine hidrolik sistemle çalışan amortisörler kullanılmaktadır. Düşme kapaklar; büfelerde, kitaplıklarda ve Amerikan barlarda kullanılır (Resim 1.11). Stor kapaklar Açıldığında yer kaplamayan, kiniş içerisinde çalışan, profilli çıtaların yan yana bir bez üzerinde birleştirilmesi sonucu elde edilen bir kapak türüdür. Resim 1.12: Stor kapak uygulamaları 9

Stor denilen bu çıtalar masiften, kaplamalı ağaçtan ya da plastikten yapılabilirler. Stor kapaklar sağa sola veya yukarı aşağı yönde açılabilirler (Resim 1.12). Resim 1.13: Stor kapak kanalı ve stor çıtaları Stor kapak açıldığında yan tarafında bulunan toplama boşluğunda ya da mobilyanın arkasında toplanır. Stor çıtaları, genel olarak köşelerine pah kırılmış dikdörtgen, yarım yuvarlak, lambalı vb. değişik şekillerde profilli olarak hazırlanır (Resim 1.13). Resim 1.14: Stor kapak kanalı ve stor uygulaması Stor kapaklar, mobilyaların yan tablalarına ya da üst ve alt tablalarına açılan kinişler içerisinde hareket ederler. Stor kapakların içinde çalıştığı kinişler stor uzunluğuna bağlı olarak ön ve arka köşelerde mobilyanın durumuna göre bir kavis meydana getiriler (Resim 1.14). Resim 1.15: Stor kapak kanalı ve stor uygulaması 10

Stor çıtaları, içinde hareket edeceği kiniş boşluğundan 1 mm ince yapılırsa kapak daha rahat çalışır. Günümüzde stor çıtaları plastikten, masiften veya hafif metallerden istenilen boyut ve ölçüde yapılmış hazır stor kapaklar vardır (Resim 1.15). Katlanır kapaklar Katlanır kapaklar açıldıkları zaman dolabın yanına toplanan ve ray üzerinde hareket eden kapaklardır. Katlanır kapak genişlikleri normal kapak genişliklerinden daha dardır. Kapaklar birbirlerine boy menteşe ya da yaprak menteşelerle tutturulurlar. Resim 1.16: Katlanır kapak uygulaması Katlanır kapaklar, mil etrafında dönerek açılabildiği gibi katlanarak da açılabilir. Bu kapaklar çok geniş dolap ve oda bölümlenmesinde kullanılırlar (Resim 1.16). 1.1.3. Yapım Teknikleri Ahşaptan yapılacak kapaklar için üretilmiş, aşağıdaki freze bıçakları sayesinde, hampaylı ve zıvanalı çerçeve köşe birleştirme konstrüksiyonuna uygun olarak kapağın çerçevesi hazırlanır. Resim 1.17: Ahşap kapak yapım şekilleri 11

Hazırlanan kapağın ortasına, kiniş açma işlemi, çerçeve parçaları oluşturulurken yapılır. Eğer kapağın ortası kontrplaktan olması düşünülüyorsa buna uygun genişlikte kiniş açılmalıdır. Kapak parçaları tutkallanmadan önce iş çatılır ve işkence ile sıkılarak oturmayan kısımların alıştırılması sağlanır (Resim 1.17). Çerçeve köşelerine ve zıvanalarına tutkal sürüldükten sonra işkencelerin arasına sıkılarak kapak oluşturulur. Tutkal fazlalıkları temizlenerek kapak yüzeyinde tutkal lekelerinin oluşumu engellenmelidir. Resim 1.18: Kapak yapım şekilleri Kapakların tutkallanmasından sonra çerçeve köşegenleri içten içe metre ile ölçülmeli ve kapağın gönyesinde olması sağlanmalıdır. Kapağın çarpık olması mobilya kutusuna alıştırılırken görünümünün bozulmasına neden olur. Kapak menteşe ile dolap yanına bağlandıktan sonra, dolabın cumbaları ile uyumsuzluk oluşmuşsa hatanın kapağın gönyesinde aranması gerekir (Resim 1.18). Resim 1.19: Kapak kalıpları ve çerçevenin şekillendirilmesi 12

Kapakların yatay freze makinesinde yapılabilmesi için değişik kalıplardan yararlanılır. Mdf malzemeden hazırlanan kalıp kapak ortasının eğimine uygun olarak şekillendirilir. Kapak üst parçasıyla kapak ortasının üstü aynı formda olması gerekir. Bu eğimli kalıp parçaları kapağa alttan tutturulur ve freze makinesine takılan uygun bıçakla şekillendirilir. Kapak yan parçalarının içine açılacak kiniş ve kordon açma işlemleri yapılır (Resim 1.19). Resim 1.20: Kapakların kalıpla şekillendirilmesi Kapak içlerinin ve kapağın ortasına yapılacak göbeğin önce frezede düzeltilmesi gerekir. Düzeltilen kenarlara kordon ve kiniş açma işlemleri yapılır (Resim 1.20). Resim 1.21: Kapakların kiniş ve zıvanalarının açılması Kapakların köşelerine zıvana ve kiniş açma işlemleri daire testere makinesinde de yapılabilir. Yukarıdaki şekillerde kiniş açma ve zıvana açma işlemlerinin yapılış aşamaları görülmektedir (Resim 1.21). 13

Resim 1.22: Kapakların çatılması Kapak, zıvanalarının tutkallanması işleminden sonra, işkenceler arasına sıkılır ve kapağın gönyesine bakılır. Kapağın gönyesinde olması takılacağı yerde ve alıştırma işlemlerinde kolaylık sağlar (Resim 1.22). Resim 1.23: Kapakların işkence ile gönyesinde sıkılması Kapakların gönyesinin ve peşlerinin düzgün olması için yukarıdaki şekillerde görülen sıkma işlemlerinin kurallara uygun şekilde yapılması gerekir. Kapaklar köşelerden işkencelerle sıkılırken altlarına eşit kalınlıkta takozlar konmalı ve gönyesinin kontrolü mutlaka yapılmalıdır (Resim 1.23). Resim 1.24: Kapakların frezede şekillendirilmesi 14

Yukarıdaki şekilde değişik bir kapağın yatay freze makinesinde şekillendirilmesi aşamaları görülmektedir. Bu kapak için hazırlanmış kalıp altta, iş parçası üstte görülmektedir (Resim 1.24). Resim 1.25: Kapaklar Masif kapağın göbek kısmı ile kapak üst parçasının kordonları uyumlu olmalıdır. Kapağın ortasına yapılmış istavroz çıtalar kapağın görünümüne estetik değer katmıştır. (Resim 1.25). Resim 1.26: Kapakların üstyüzey işlemleri Kapakların yapımı sırasında meydana gelmiş hatalar onarıldıktan sonra dolgu verniği ve parlak vernik atılır. Tüm üst yüzey işlemleri tamamlandıktan sonra eğer kapağın renkli yapılması gerekiyorsa önce yüzey zımparalanır. Resim 1.27: Kapakların renklendirilmesi 15

Daha sonra astar boya ve son kat boya sürülerek kapağın istenilen rengi alması sağlanır (Resim 1.27). 1.1.4. Yapımında Kullanılan Hazır Gereçler Malzeme çeşidine göre kapak türleri Tamamı ahşap ya da ahşap özellikli kapaklar Mobilya kapakları; masif, yonga levha, mdf, kontrplak, gibi malzemelerden bir bütün olarak yapılırlar. Resim 1.28: Ahşap kapakların birleştirilmesi Tamamı masiften yapılan kapakları tek parça yapmanın sakıncalı tarafları vardır. Çünkü bu yöntemle yapılan kapaklarda çalışma, çarpılma ve yarılma gibi kusurlar oluşabilir (Resim 1.28). Resim 1.29: Ahşap kapakların çeşitleri Tamamı masiften yapılan kapaklar, dar masif parçaların yan yana birleşmesinden yapılması yukarıda sayılan kusurları ortadan kaldırır (Resim 1.29). 16

Ahşap çerçeve kapaklar Bu tür kapakların çerçeve kısımları, genelde masif malzemelerden yapılır. Çerçeve genişliği kapak büyüklüğüne göre 5 cm ile 12 cm arasında değişir. Resim 1.30: Ahşap kapak köşe birleştirme tipleri Yapılan bu çerçevelerin ortaları değişik malzemelerle kapatılır. Bu tür kapak parçaları yatay freze makinesine takılan özel şekillendirilmiş bıçaklar sayesinde dekoratif bir kapak çerçevesi elde edilir (Resim 1.30). Resim 1.31: Ahşap kapak köşe birleştirme tipleri Kapak ortaları çerçeve malzemesinden yapılır. Kapak ortasının kenarları çerçeve kinişinin genişlik ve derinliğine uygun ölçülerde şekillendirilir ve kapağın ortasına yerleştirilir (Resim 1.31). Kontrplak ya da yonga levhalı çerçeve kapaklar Bu tür çerçeve kapaklarda camlı, çerçeveli kapaklarla aynı yapım tarzındadır. Diğer kapaklardan farkı ortaya konulan malzemenin kaplamalı yonga levha ya da masif olmasıdır. Resim 1.32: Kontrplak ve mdf kapak çeşitleri 17

Eğer çerçeve ortası masif ise aynalı, tablarukalı ya da göbekli kapak denir. Bu kapakları tek parça kapak yapmak sakıncalıdır (Resim 1.32). Resim 1.33: Ahşap kapak köşe birleştirme tipleri Çünkü kapak ileride çarpık bir vaziyete gelebilir ya da çatlayabilir. Bu tür kapaklar müşterinin isteğine bağlı olarak yapılır (Resim 1.33). Profil kapaklar Profil kapaklar mdf plakalardan çekilen ve üzerine pvc folyo kaplanan profillerdir. Çeşitli renklerde ve desen ve kesitlerdeki bu profillerden kapak çerçevesi yapıldıktan sonra çerçevenin içerisine mdf lam veya suntalam yerleştirilerek elde edilen kapaklardır. Resim 1.34: Ahşap kapak köşe birleştirme tipleri Laminat kapaklar Laminat kapaklar, mdf veya sunta üzerine sıcak pres altında laminat sıkılarak yapılan kapaklardır. Laminat, reçine emme yeteneği olan absorbik nitelikteki kâğıtların melamin formaldehit ve fenol formaldehit reçineleriyle emprenye edilir. Resim 1.35: Laminant kapaklar 18

Laminat kapaklar daha sonra üretim çeşidine göre dizilerek sıcaklık ve basınç etkisiyle beraber preslenerek elde edilen yüzey kaplama malzemeleridir (Resim 1.35). Membran (Pvc) kapaklar Membran kapaklar, tek yüz mdf yüzeye sürülen tutkallama sonrası mdf yüzeye serilmiş pvc ye 50º ya da üzerinde ısı ve daha sonra vakum presin gerdiği pvc folyo ile üretilen kapaklardır (Resim 1.36). Resim 1.36: Membran kapaklar Pvc folyo malzemesi yurt dışından ithal edilen bu kapaklar son derece uzun ömürlüdür. Membran kapaklar tek parça, dekoratif ve bütün kapaklardan daha kullanışlıdır. Mutfak kapakları haricinde, elbise dolabı, portmanto ve genç odasında da kullanılmaya başlanmıştır. Cam kapaklar Cam kapaklar, içinin görünmesi arzu edilen mobilyalarda kullanılır. Cam kapaklar sürme kapak ya da dönerek açılan kapak biçiminde yapılırlar. Resim 1.37: Cam kapaklar Cam kapakların dönerek açılması düşünülüyorsa bunun için özel menteşeler kullanılır. Günümüzde bu tür kapakların çok geniş bir kullanım alanları vardır (Resim 1.37). 19

Camlı çerçeve kapaklar Cam kapakların daha emniyetli olması için çerçeve içerisine alınarak yapılan kapak çeşididir. Kapak çerçeveleri, yonga levhadan ve mdf den yapılır (Resim 1.38). Resim 1.38: Camlı çerçeve kapaklar Kapağın iç tarafına lamba açılarak cam bu lambanın içerisine yerleştirilir ve sabitlenir. Kapak ortalarına kordon açılmış çıtalar yerleştirilerek kapağın daha estetik görünmesi sağlanır (Resim 1.39). Resim 1.39: Camlı çerçeve kapaklar Yukarıdaki resimlerde değişik formlarda üretilmiş kapak çeşitleri görülmektedir. Mobilyanın bulunduğu mekâna ve genel formuna uygun kapak seçilir ve dolaplara bağlanır. 20

1.1.5. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar Resim 1.40: Tas menteşe matkabı ile menteşe yuvasının açılması Mobilya kapaklarının menteşe takılacak kenarlarına menteşe yuvası açılacak delik merkezi markalanır ve dikey delik makinesinde delik delinir. Tas menteşe yuvaya oturtulur ve vidalama işlemi yapılır. Tas menteşenin vidalanması sırasında, menteşenin gönyesinde vidalanmasına dikkat edilmelidir. Tas menteşe delik eksenleri kapak kenarından 2,2 cm içeride olacak şekilde markalanmalı ve delinmelidir. Delik derinliği tas menteşenin yuvaya girecek kısmı ölçülerek belirlenir. Tas menteşeler yuvaya vidalanırken gönyesinde bağlanmalıdır. Eğimli bağlanması açılıp kapanma sırasında ya da kapak açıklıklarını ayarlanması sırasında problem yaratabilir (Resim 1.40). Resim 1.41: Tas menteşelerin kapak ve yan tablalara bağlanması Tas menteşe karşılık parçası sağlam bir şekilde vidalanmalı ve karşılık parçasının da gönyesinde bağlanmasına dikkat edilmelidir. Menteşeyi bağlarken ayar vidaları gevşetilmelidir. Kapağı monte ederken kapağın alttan sürtmemesi için menteşe montajı sırasında alta bir iki milim kalınlığında bir parça koyduktan sonra kapak vidalanmalıdır (Resim 1.41). 21

Resim 1.42: Tas menteşe ayarı ve menteşenin kapağa bağlanması Yukarıdaki şekillerde tas menteşenin kapaklarının ayarlanması ve menteşenin kapağa vidalanması işlemleri görülmektedir. Vidaların hafifçe yana eğimli olarak bağlanması menteşenin kapağa daha sağlam bağlanmasını sağlar. Menteşe ayar vidaları yardımıyla kapak ortalarındaki açıklıklar ayarlanır (Resim 1.42). Resim 1.43: Menteşenin kapağa bağlanması 1.2. Menteşeler 1.2.1. Önemi Mobilya kapakları ile kapı pencere kanatlarını gerektiğinde açıp kapamaya yarayan mobilya elemanlarına menteşe denir. Menteşelerin paslanmaz çelikten yapılmış olması dekoratif görünüm bakımından önemlidir. Mobilya tasarımında ve menteşe sektöründeki hızlı gelişmeler, menteşelerde tasarım değişikliğine yol açmıştır. Bunun sonucunda mobilyaların konstrüksiyonuna uygun olacak şekilde menteşeler üretilmeye başlanmıştır. 1.2.2. Çeşitleri Düz yapraklı menteşeler Düz yapraklı menteşeler, iki yaprak ve bir milden oluşan, sabit ve sökülebilir olan en basit menteşelerdir. Düz yapraklı menteşelerin boyları 2 cm ile 8 cm arasında değişir. 22

Resim 1.44: Yaprak menteşeler Piyano (Boy)menteşe Piyano (Boy) menteşeler; düz yaprak menteşelere benzeyen, istenildiği boyda kesilip kullanılabilen ve rulo halinde satılan menteşelerdir. Günümüzde kullanım alanı oldukça azalmış olan boy menteşeler 175 cm ve 350 cm olmak üzere iki farklı boyda satılmaktadır. Piyano menteşelerin boyları saç kesme makası veya demir testeresi ile kolaylıkla kesilebilmektedir. Kapağa bağlanmadan önce menteşe yapraklarının ikisinin toplam kalınlığı kadar kapağa içten lamba açılmalı ve lamba genişliği menteşenin tek yaprağının genişliği kadar olmalıdır. Menteşe bağlanacak kapak kenarları masifli olmalıdır (Resim 1.45). Resim 1.45: Boy menteşe çeşitleri Pomel menteşeler Pomel menteşeler; yaprakları kalın, milleri kısa ve dolgun olan daha çok klasik mobilyalarda kullanılan dekoratif menteşelerdir. Pomel menteşelerin yapraklarından birisi dolap yanına tutturulur diğer yaprak kapağa tutturulur ve sökülebilir durumdadır. 23

Resim 1.46: Pomel menteşe çeşitleri Pomel menteşeler sağlı sollu olarak takılacak kapağın sağ sol oluşuna göre belirlenir. Menteşenin sağ sol oluşu; milin sabit olduğu menteşe yaprağı ele alınır, mil yatağı bize doğru, ucu yukarı bakacak şekilde tutulur. Yapraktaki deliklerin havşaları sağda ise sağ menteşe, solda ise sol menteşedir (Resim 1.46) Profil menteşe Profil menteşeler kalın ve sağlam profilden yapılmış menteşelerdir. Profil menteşelerde sağlı sollu olarak üretilmişlerdir. Pomel menteşelerle benzerlik gösterirler (Resim 1.47). Resim 1.47: Profil menteşe çeşitleri Lambalı menteşeler Lambalı menteşeler lambalı kapak ve kapılar için yapılmış menteşelerdir. Lambalı menteşelerin yaprakları 90º bükülmüş şekilde yapılmıştır (Resim 1.48). Resim 1.48: Lambalı menteşe çeşitleri 24

Resim 1.49: Lambalı menteşe çeşitleri Cermen menteşeler Cermen menteşeler doğramacılıkta, lambalı kapı ve pencere kanatlarında çok kullanılan menteşelerdir. Montajı menteşe çivisi ile yapılır. Menteşe mili yapraklardan birine sabitlenmiştir. Resim 1.49: Cermen menteşe Menteşenin diğer yaprağı ise sökülebilir şekilde yapılmıştır. Cermen menteşeler sağlı sollu üretilmişlerdir. Cermen menteşelerin sağ ya da sol olduğunu anlamak için milin sabit olduğu kanat ele alınır. Cermen menteşeler bina kapıları ile pencerelere takılan ve yaprakları menteşe uzunluğunun yarısı kadar olan, sacdan kıvrılarak yapılmış menteşelerdir (Resim 1.49). Çakma kapı menteşesi Çakma kapı menteşelerinin çalışma şekli düz yaprak menteşelere benzer. Görüntü olarak T biçimindedirler. Resim 1.50: Çakma kapı menteşesi çeşitleri 25

Genellikle iki kuşak üzerine tahtaların çivi ile tutturulması yöntemiyle yapılan basit kapılarda kullanılırlar (Resim 1.50). Tas menteşeler Tas menteşeler, mobilya endüstrisinde yaygın olarak kullanılan menteşelerdir. Bu menteşeler tamamen metal veya tamamen plastik malzemeden üretilirler. Resim 1.51: Metal tas menteşe çeşitleri Menteşelerin sökülüp takılması ve ayarlanması kolay olduğundan seri üretimde en çok kullanılan menteşelerdir. Tas menteşeler yaylı olarak üretildiklerinden çıtçıt kullanmaya gerek yoktur (Resim 1.51). Resim 1.52: Metal tas menteşe çeşitleri Kapakların yapım şekline göre tas menteşeler; düz, yarım deveboynu ve tam deveboynu olmak üzere sınıflandırılırlar. Ayrıca bu menteşelerin açılı duran kapaklar için üretilmiş olanları da vardır. Aşağıdaki şekillerde 90º den fazla açılması gereken kapaklar için üretilmiş tas menteşe çeşitleri görülmektedir (Resim 1.53). 26

Resim 1.53: Değişik açılarda menteşe uygulamaları Katlanır masa menteşeleri Katlanır masa menteşeleri, ikiye katlanan ve açıldığında büyüyen masaların tablalarını birbirine tutturmada kullanılan menteşelerdir (Resim 1.54). Resim 1.54: Katlanır masa menteşe çeşitleri Paravana menteşeleri Paravana menteşeleri, özel olarak paravanlar için üretilmiş iki milli ve üç kanatlı menteşelerdir (Resim 1.55). Resim 1.55: Paravana menteşe çeşitleri 27

Milli menteşeler Milli menteşeler, kapakların altına ve üstüne takılan ve çok kullanışlı olmayan menteşelerdir (Resim 1.56). Resim 1.56: Milli menteşe tipleri Çarpma kapı menteşeleri Çarpma kapı menteşeleri, çarpma kapılara takılan çift milli ve yaylı özel menteşelerdir. Kapıların her iki tarafa da açılmasını sağlayan menteşelerdir. Resim 1.57: Çarpma kapı menteşeleri Özel menteşesi yardımı ile içe ve dışa doğru açılabilen, tek veya çift kanatlı kapı türlerinde kullanılır (Resim 1.57). Pipo (silindir) menteşeler Pipo (silindir) menteşelerin, küçük tipleri dolap kapaklarında, büyük tipleri kapı ve pencerelerde kullanılır. Pipo menteşeler montajı kolay menteşelerdir (Resim 1.58). Resim 1.58: Pipo menteşe çeşitleri 28

Cam kapak menteşeleri Cam kapak menteşeleri, cam kapaklara takılan menteşelerdir. Çeşit açısından zengindir. Bazı menteşe türlerinde menteşeyi takabilmek için camın oyulması gerekir (Resim 1.59). Resim 1.59: Cam kapak menteşeleri Düşer kapak menteşeleri Mobilyalarda düşer kapaklar için hazırlanmış menteşelerdir. Düşer kapak menteşelerinin özelliği kapak açıldığında yatay tabla ile aynı hizada olmasıdır (Resim 1.60). Resim 1.60: Düşme kapak makasları Metal kapı menteşeleri Metal kapılar için hazırlanmış, kaynatılarak yerine takılan, silindirik tipte menteşelerdir (Resim 1.61). Resim 1.61: Metal kapı menteşe çeşitleri 29

1.2.3. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar Mobilya kapaklarında günümüzde daha çok metal tas menteşeler kullanılmaktadır. Bu menteşeler için kapaklara tas menteşe matkabı ile menteşe yuvaları açılır. Resim 1.62: Tas menteşe uygulamaları Açılması düşünülen menteşe yuvasının derinliği tas menteşenin yuvaya oturan kısmından ölçülerek bulunur. Yan yana bağlanan kapaklarda daha çok deveboynu menteşeler kullanılır (Resim 1.62). Resim 1.63: Tas menteşe uygulamaları Menteşe bağlantılarında şarjlı tornavida ve yıldız vida kullanmak zamandan ve işçilikten tasarruf sağlar. Ayar vidaları sayesinde kapağın ileri geri hareketi sağlanarak kapağın aralıklarının eşit olması sağlanır (Resim 1.63). Resim 1.64:Yaprak menteşe uygulamaları 30

Yaprak menteşeler için menteşe yuvalarının açılması gerekir. Menteşenin yaprak kalınlığı kadar derinlikte yuva açılır ve menteşe dolabın cumbasına gömülerek vidalanır (Resim 1.64). Resim 1.65:Yaprak menteşe uygulamaları Yaprak menteşenin yeri, önce menteşe büyüklüğüne ve kalınlığına uygun şekilde markalanır ve markalama çizgilerine uygun olarak iskarpela yardımıyla menteşe yuvasının boşaltılması işlemi gerçekleştirilir (Resim 1.65). Resim 1.66:Yaprak menteşe vida uygulamaları Dolabın veya sandığın cumbasına vidalanacak menteşenin vida delikleri önce ince uçlu bir matkapla delindikten sonra yıldız uçlu bir vida ile vidalama işlemi yapılır (Resim 1.66). Resim 1.67: Kilit uygulamaları 31

Yukarıdaki şekillerde kilit yerinin markalanması ve boşaltılması uygulaması ile anahtar deliği için delik delme işleminin uygulaması görülmektedir (Resim 1.67). Resim 1.68:Kilit yeri boşaltma kilit bağlama uygulamaları Yukarıdaki şekillerde kilit yerinin boşaltılması camlı kapağa menteşenin bağlanması işlemi görülmektedir (Resim 1.68). Resim 1.69:Menteşe bağlama uygulamaları Yukarıdaki şekillerde lambalı bir menteşenin bağlanması ve tas menteşenin bağlanmış durumu görülmektedir (Resim 1.69). Resim 1.70: Menteşe bağlama uygulamaları Yukarıda resmi görülen tas menteşe uygulamalarında menteşenin yuvasına tornavida yardımıyla uygulanması işlemi görülmektedir (Resim 1.70). 32

1.3. Kulplar 1.3.1. Önemi Kulplar, takıldıkları mobilyayı dekoratif olarak güzelleştiren, kapak ve çekmecelerin daha rahat açılıp kapanmasını sağlayan mobilya elemanlarıdır. Resim 1.71: Kulp çeşitleri Kapak veya çekmeceye takılması düşünülen kulpların biçim ve renk ve ölçüsü mobilyanın genel renk ve ölçüsü ile uyum içinde olmalıdır. Kulplar, genellikle halka biçiminde olan ve elin dört parmağı takılarak, kapak ve çekmecelerin kolayca açılıp kapanmasını sağlayan tutamaklardır (Resim 1.71). 1.3.2. Çeşitleri Sandık kulpları Sandıkları taşımaya yarayan ve elin dört parmağı girecek şekilde paslanmaz metalden yapılmış kulplardır. Genellikle çeyiz sandıklarında kullanırlar (Resim 1.72). Resim 1.72: Sandık kulpu çeşitleri Tas kulplar Tas kulplar sürme kapaklara takılan kulplardır. Kapağa acılan yuva içerisine gömülürler. Tas kulplar, metalden, plastikten veya ahşaptan yapılmışlardır. 33

Resim 1.73: Tas kulp çeşitleri Metalden yapılanlar vidalama ya da çakma şeklinde bağlanırlar. Plastik olanlar ise tırnaklı olduklarından açılan yuvaya sıkı bir şekilde otururlar. Ahşap kulpların açılan yuvaya tutkallanması gerekir. Sürme kapaklarda kullanılır (Resim 1.73). Ahşap kulplar Ahşap kulplar, değişik cins ahşaplardan farklı özelliklerde hazırlanmış kulplardır. Resim 1.74: Ahşap kulp uygulamaları Ahşap kulplar, çekmece veya kapakların rengine uyumlu olarak üretilir veya sonradan mobilyanın rengine uygun olarak renklendirilir (Resim 1.74). Resim 1.75:Ahşap kulp çeşitleri 34

Ahşap kulplar tamamen ahşaptan veya ahşap-metalden üretilmişlerdir. Ahşap kulplar kapaklara içten vidalanarak bağlanırlar. Kulp vida delikleri önceden vida çapına uygun bir matkap ucu seçilerek delik delinir. Delik eksenleri arası ile kulpun delik eksenleri aynı hizada ve ölçüde olmalıdır (Resim 1.75). Resim 1.76:Ahşap kulp uygulamaları Yukarıdaki şekillerde değişik formlarda üretilmiş ahşap kulp örnekleri görülmektedir. Mobilyaların rengine ve büyüklüğüne uygun şekilde kulp seçilerek içten vidalanarak kulplar kapağa bağlanır (Resim 1.76). Plastik kulplar Resim 1.77:Plastik kulp çeşitleri Plastik kulplar, değişik renk ve şekilde plastikten üretilmişlerdir. Kulpların montajı içeriden vidalanarak yapılır (Resim 1.77). Metal kulplar Metal kulplar; modern, klasik ve yarı klasik şekillerde üretilirler. Modern kulplar düz hatlara sahipken klasik kulplar daha eğmeçli yapıya sahiptir. Klasik kulplar dökümden yapılmıştır. Resim 1.78: Metal kulp uygulamaları 35

Yukarıdaki şekillerde modern tarzda üretilmiş metal kulp çeşitleri görülmektedir. Bu kulplar kapaklara düz bağlandıkları gibi simetrik biçimde eğimli olarak ta bağlanırlar (Resim 1.78). Resim 1.79: Metal kulp uygulamaları Yukarıdaki değişik şekillerde üretilmiş kulp çeşitleri ile kapağın altına uygun olarak üretilmiş, kapağa boydan boya alttan yapıştırılan plastik kulp tipi görülmektedir (Resim 1.79). Resim 1.80:Metal kulp çeşitleri Yukarıdaki şekillerde, değişik form ve biçimlerde üretilmiş çekmece ya da kapaklarda kullanılan metal kulplar ve kullanılan vida tipleri görülmektedir. Kulp vidalarının boyları çekmece konstrüksiyonuna uygun olarak artabilir. Çekmece kutusu ve çekmece ön parçasının kalınlıkları toplamı kadar uzunlukta vida kullanmak gerekebilir. Bu durumdaki çekmeceler için 4-4,5 cm uzunluğunda kulp vidaları kullanmak gerekir (Resim 1.80). Resim 1.81:Klasik kulp çeşitleri Yukarıdaki şekillerde çekmece ve kapaklar için üretilmiş klasik mobilya kulplarının uygulanması görülmektedir. Bu tür kulplar kaplamalı klasik işlerde uygulandığında daha uygun bir görünüm ortaya çıkmaktadır (Resim 1.81). 36

1.3.3. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar Vidalı kulpların takılması için önce kulpun takılacağı çekmece veya kapaktaki yeri ortalanarak markalanır. Markalama için bir kalıp yapılırsa deliklerin yerleri daha hassas belirlenmiş olur (Resim 1.82). Resim 1.82: Kapak takma uygulamaları Markalama çizgilerinin kesiştiği noktalar, yani kulpun delik eksenleri bız veya çivi ile hafifçe çakılarak belirlenir. Daha sonra vidanın çapına uygun matkap ucu seçilerek delikleri delinir. Delinen deliklerden vidalar içte kalacak şekilde düz veya yıldız uçlu matkapla kulplar kapak ya da çekmeceye monte edilir (Resim 1.83). Resim 1.83: Kulp yeri markalama ve kulp yapımı 37

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Kapağa tas menteşe takarak dolaba bağlantısını yapınız. İşlem Basamakları Öneriler Menteşeyi yuvasına yerleştiriniz. Menteşeleri takarken dikkatli ve temiz çalışınız. Menteşe eksenlerini merkezden kaydırmayınız. Menteşeyi uygun ölçüdeki vida ile vidalayınız. Menteşeleri vidalama sırasında kapağı zedelemeyiniz. Vidalama sırasında ellerinizi koruyunuz. Deveboynu menteşelerin altlıklarını bağlayınız. Deveboynu menteşeleri bağlarken güvenlik önlemleri almayı unutmayınız. Çalışırken iş kıyafeti giymeyi ihmal etmeyiniz. Kapaklara bağlanan menteşe vidalarını sıkılayınız. Kapaklara bağlanan vidaları iyice sıkılamayı unutmayınız. Vidalama sırasında ellerinizi koruyunuz. 38

Menteşeleri dolap yanlarına sıkıca bağlayınız. Menteşe ayar vidalarını sıkıca bağlayınız. Çalışırken disiplinli olunuz. Kulp deliklerini uygun kalıpla deliniz. Kulp deliklerini delerken şablon kullanmak daha problemsiz delik delmenizi sağlayacaktır. Kulp vidasını kapak kalınlığına uygun seçiniz. 39

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyetteki kazanımlarınızın belirlenmesi için aşağıdaki çoktan seçmeli test sorularını cevaplayınız. 1. Mobilya kapakları çeşitli özelliklerine göre sınıflandırıldığında hangisi bu sınıflandırmanın dışında kalır? A) Açılış şekillerine göre B) Malzemenin çeşidine göre C) Yapım biçimlerine göre D) Renklerine göre 2. Aşağıdakilerden hangisi açılış şekillerine göre kapak çeşitlerinden değildir? A) İçerlek kapaklar B) Membran kapaklar C) Dışarlak kapaklar D) Yüzbeyüz kapaklar 3. Kiniş içerisinde ya da ray üzerinde sağa sola hareket eden takılacakları boşluğun yarısından 1-2,5 cm daha geniş yapılan kapaklar aşağıdakilerden hangisidir? A) Katlanır kapaklar B) Stor kapaklar C) Sürme kapaklar D) Düşme kapaklar 4. Aşağıdakilerden hangisi metal tas menteşe tiplerinden değildir? A) Milli menteşe B) Düz tas menteşe C) Yarım deveboynu tas menteşe D) Tam deveboynu tas menteşe 5. Açıldığında toplama boşluğunda toplanan, köşeleri pahlı ve yarım yuvarlak profil çıtaların yan yana birleşmesinden meydana gelen kapaklar aşağıdakilerden hangisidir? A) Düşme kapaklar B) Stor kapaklar C) Katlanır kapaklar D) Sürme cam kapaklar DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı değerlendirmeye geçiniz. 40

UYGULAMALI TEST Kapağı dolaba takınız. Yaptığınız uygulamayı aşağıdaki ölçütlere göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet 1 Kapağa uygun özellikte metal tas menteşe şeçtiniz mi? 2 Menteşe ve kapağa uygun vida seçip menteşeyi bağladınız mı? 3 Deve boynu menteşelere altlık bağladınız mı? 4 Kapaklardaki menteşe vidalarını tornavida ile sıkıladınız mı? 5 Kapak ayarlarını yaptınız mı? 6 Kulp deliklerini delip kulpu bağladınız mı? Hayır DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 41

ÖĞRENME FAALİYETİ- 2 ÖĞRENME FAALİYETİ- 2 AMAÇ Bu faaliyet sonucunda gerekli ortam ve ekipman sağlandığında uygun rafı, raf pimini ve özel yapım sepetleri seçerek, mobilyaların raf, raf pimi özel yapım sepetlerin kısımlarını düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun olarak takabileceksiniz. ARAŞTIRMA Mobilya yapan ve raf takma, raf pimi takma ve özel sepet takma işlemlerini yoğun olarak yapan işletmeleri araştırarak yapılan faaliyeti gözlemleyiniz ve bu araştırmalarınızı sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. Çevrenizde bu alanla uğraşan işletmelerden, mesleki öğretim veren eğitim kurumlarından, konu ile ilgili bütün yazılı kaynaklardan veya internet ortamından araştırmalarınızı gerçekleştirebilirsiniz. Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir şekilde raf takma, raf pimi takma ve özel sepet takma işlemi yapabileceksiniz. 2. AYAK, KAYIT VE TAÇ TAKMAK 2.1. Ayak, Kayıt ve Taç Mobilyaların birçoğu ayaklı yapılır ya da kasa üzerine oturtulur. Ayaklar, yapılması düşünülen mobilyanın genel formuna ve stiline uygun şekilde yapılırlar. Resim 2.1: Ayak-kayıt uygulamaları 42

Ayaklar çok değişik şekillerde yapılabilir. Ayaklarda uygulanan birleştirmelerde yıllardır çok değişiklik olmamıştır. Ayaklar, dolap ve masa türü mobilyaların gövde veya tablalarının yere oturmasını sağlar (Resim 2.1). Kayıtlar; düz zıvanalı, hampaylı zıvanalı, kavelalı birleştirme şekilleriyle ayaklara bağlanır. Kayıtlar ayaklara uyumlu olacak biçimde, düz ya da stil ayakla uygun olacak şekilde eğmeçli, oymalı yapılabilir (Resim 2.2). Resim 2.2: Taç uygulamaları Taçlar, ahşap malzemelere kordon açılarak veya kordon açılmış hazır mdflam malzemelerin dolapların üst tablalarına bağlanıp, mobilya üst açıklıklarını kapatma amacıyla da kullanılan mobilya elemanlarıdır. 2.1.1. Önemi Ayakların tasarımında ayak şeklini estetik, sağlamlık, kullanışlılık, malzeme vb. faktörler belirler. Bütün bu faktörler dikkate alınarak en uygun olan ayak-gövde ilişkisi belirlenir. Belirlenen her ayak şeklinin gövde ile bağlantısı farklıdır. Burada önemli olan ayaktır. Ayak gövdenin şekline göre belirlenir. Mobilya taçları mobilyaların genel formuna uygun biçimde kordonlar açılarak veya kordon seçilerek mobilya üstlerine vida ile bağlanır. 2.1.2. Çeşitleri Baza (kasa) ayak ve gövdeye bağlantıları Baza ayaklar, dolabın alt tablasına bağlanır. Bazalar, alt tablanın kenarlarından ikişer santimetre küçük ölçü alınarak yapılırlar (Resim 2.3). 43

Resim 2.3: Baza uygulamaları Baza yükseklikleri dolabın büyüklüğüne göre değişir. Bazanın alt tablaya montajı, dolabın yapımında kullanılan malzemeye, bazanın sabit ya da hareketli oluşuna göre değişir. Dolap masiften yapılmışsa ahşabın çalışması dikkate alınmalı, baza ön tablaya sabitlenmeli yan tablalara ise küçük takozlarla kinişli lambalı konstrüksiyonla bağlanmalıdır. Dolap yonga levha veya mdf den yapılmışsa çalışması söz konusu değildir. Bu durumda baza çıta ile sabitlenerek bağlanır. Bağlantı çıtaları kare kesitli veya üçgen kesitli olacak şekilde yapılır. Kare kesitli çıtalara kılavuz deliği delinir ve vida ile bağlanır. Ayak- kayıt birleştirmeli ayak- gövde bağlantıları Ayak kayıt birleştirmeleri; kavelalı, hampaylı-zıvanalı, düz zıvanalı olarak yapılabilir. Bu şekilde yapılan ayaklar dolap gövdesine bağlanırken bazalarda uygulanan bağlantı şekilleri uygulanır. Resim 2.4: Ayak-kayıt uygulamaları Bu tür ayaklar masa, sehpa gibi mobilyalar ile klasik dolap, vitrin ve büfelerde uygulanır. Ayak ve kayıtların ölçüsü ile şekli üzerindeki hacimle uyumlu, tasarımla bütünleşmiş ve ağırlığı taşıyacak şekilde yapılır (Resim 2.4). 44

Resim 2.5: Köşe takozu uygulamaları Köşe takozları ayağın üst hizasından birkaç mm aşağıda bağlanır. Takozların genişliği işin özelliğine göre değişir, kalınlığı ise kayıt genişliğini geçmez. Takozlar ayaklara değil, yalnızca kayıtlara oturur. Takozların elyaf yönü, içteki kenara paralel olmalıdır(resim 2.5). Resim 2.6: Kayıtlara erkek zıvana açma uygulamaları Ayak kayıt birleştirmelerde uygulanan birleştirme için, kayıtların zıvanaları önce şerit testere makinesinde zıvanalar kesilir. Daha sonra kesilen zıvanaların kapakları daire testeresinde düşürülür. Erkek zıvanın kenarları, delik genişliğine uygun şekilde kesilir (Resim 2.6). Resim 2.7: Kayıt zıvanalarını ve ayak köşelerini yuvarlatma Kesilen kayıtların kenarları, masa ayağına açılan deliğe uygun şekilde ağaç eğe kullanılarak yuvarlatılır. Ayakların köşeleri yatay freze makinesinde yuvarlatılır (Resim 2.7). 45

Resim 2.8: Köşe takozlarının bağlanması ve kayıtın tablaya bağlanması Ayağın gövdeye bağlantısı, baza ayaklarda uygulandığı şekilde köşe takozlarına kılavuz deliği açılarak ayak gövdeye bağlanır. Kayıtlara delik delinerek vida ile masa tablası arasındaki bağlantı yapılır (Resim 2.8). Ayaklar kare kesitli, dikdörtgen prizma, aşağıya doğru konik, tornalı, stil ayak şeklinde yapılırlar. Ayak kayıt bağlantı konstrüksiyonunu daha sağlamlaştırmak için köşe takozları bağlanır. Köşe takozları kayıtlara tutkallanarak açılan deliklerden vidalanır. Gövdesi ayak olan dolapların bağlantı şekilleri Bazı dolapların yan tablaları yere kadar iner. Bu şekilde üretilen dolapların iki yan tabla arasındaki kalan boşluklar dolap rengine uygun bir parça ile kapatılır. Resim 2.9: Dolap- baza bağlantı şekilleri Dolap yan tablaları arasında kalan boşluk ve genişlik fazla olursa baza parçası yanlardan da tutturulmalıdır. Baza önce alt tablaya vidalanır veya tutkallanır. Yan tablalara ise kavela ile tutturulur ya da vidalanır (Resim 2.9). 46

Ayarlanabilen ayakların gövdeye bağlanması Daha çok mutfak alt dolaplarında kullanılan bu ayakların amacı, yan yana gelen dolapları aynı yükseklikte ve terazisinde ayarlamaktır. Mutfak dolaplarının üstüne konulan tezgâh tablasını terazisinde koyabilmektedir. Resim 2.10: Ayarlı ayak çeşitleri Ayarlanabilir ayaklar, metal ve plastik gibi maddelerden üretilirler. Alt tablaya veya bazaya bağlanırlar. Alt tablaya açılan delikten tornavida ile ayarları yapılır. Metal ayarlanabilir ayaklar 85,95,115 mm olmak üzere üç boyutta üretilmektedirler (Resim 2.10). Plastik ayaklar daha çok tercih edilmektedir. Bu ayakların bir özelliği de yan yana gelen dolaplara tek parça baza bağlanabilmesidir. Plastik ayaklar 75-105,100-130,130-160 mm olmak üzere üç boyutta üretilmekte olup ayar mesafeleri 30 mm dir. Merkezi ayak-gövde birleştirmeler Merkezi ayaklar yuvarlak masa ve sehpalarda uygulanan ayaklardır. Genellikle tornalanmış silindirik ayak merkeze bağlanır yere 3-4 ayak şeklinde oturur. Merkezî ayakların tek olması bağlantıyı zorlaştırmakta ve zayıflatmaktadır. Resim 2.11: Merkezî ayak bağlantıları Merkezî ayaklar tablaya kavela ile bağlanabilir. Ayak tornada çekilirken kavelada düşünülerek bütün yapılırsa sonradan kavela yapmaya gerek yoktur. Tornada çekilirken bırakılmış olan kavela kısmına kanal açılır. 47

Bağlantıyı sağlamlaştırmak için istavroz şeklinde hazırlanmış geçmeli parça ayağın üstüne geçirilir. Üçgen şeklinde hazırlanmış olan takoz bu kanala tutkallanarak çakılır. İstavroz parçalarının her parçasına açılan vida deliklerinden tabla-ayak bağlantısı sağlanır (Resim 2.11). Metal ayakların gövdeye bağlanması Metal ayaklar genellikle okul, işyeri, ofis, yemekhane vb. kalabalık yapılardaki mobilyalarda kullanılır (Resim 2.12). Resim 2.12: Ayarlı metal ayak bağlantı çeşitleri Metal ayaklar neme ve çarpmalara karşı dayanıklı ayaklardır. Ayakların nemden etkilenmemeleri, sürtünmelerde çizilmelerde ve kötü sesi önlemek için ayakların altlarına pabuç takılır (Resim 2.13). Resim 2.13: Ayarlı metal ayak çeşitleri Taçlar Mobilyaların görünüş güzelliğini artırmak amacıyla, üst tablalara tutturulan ahşap veya mdf lam malzemeden yapılan, kordon açılmış mobilya elemanlarına taç adı verilir. 48

Resim 2.14: Taç yapım şekilleri Mobilya taçları genellikle üst tabladan taşkın olacak şekilde biraz dışarıda bağlanırlar. Mobilya taçları takıldıkları mobilyaların görünüş güzelliklerini ve değerini artırırlar. Taçlar, çerçeve şeklinde önceden hazırlanıp üst tablaya bağlanabileceği gibi dolabın üstünde, profillerin baş kesme makinesinde alıştırılarak üst tablaya vidalanabilir(resim 2.14). 2.1.3. Yapım Teknikleri Mobilya taçları, mobilyanın stiline göre değişiklik gösterir. Mobilya masiften imal edilmiş ise masiften taç yapılması uygun olur. Yatay freze makinesine taç bıçağı bağlanarak masif parçanın kenarına istenilen derinlikte kordon açılır. Resim 2.15: Taç yapım şekilleri Mdf lamdan hazır şekillendirilmiş taç profiller için herhangi bir işleme gerek duyulmaz, daire testere makinesinde alıştırılır ve yerine vidalanır (Resim 2.15). Resim 2.16: Taç yapım uygulamaları 49

Taçlar üst tablaların içinden vidalanabileceği gibi üst tablaya yukarıdan aşağıya vidalanarak bağlanırlar. Taçların estetiğini ve zenginliğini artırmak için değişik süslü aplik çıtalar çakılabilir (Resim 2.16). Resim 2.17: Masa ayağı yapım uygulamaları Yukarıdaki şekilde bir fiskos masası ayağının karşılıklı iki parçasının kertilerek bir ayağın elde edilmesi görülmektedir (Resim 2.17). Resim 2.18: Ayak kayıt yapım uygulamaları Yukarıdaki şekillerde değişik ayakların şekillendirilmesi ve masa ayak kayıt birleştirme sonucu tutkallanmış ve işkencelerle sıkılmıştır (Resim 2.18). Resim 2.19: Vitrin ve yuvarlak kasnak ayakları Yukarıdaki şekillerde torna makinesinde çekilmiş kısa boy ayaklar, sehpa ayakları ve yuvarlak kasnak yapım şekline uygun olarak hazırlanmış ayak ve kayıt tipleri görülmektedir (Resim 2.19). 50

2.1.4. Yapımında Kullanılan Hazır Gereçler Taçların yapımında masif ağaçlar ve hazır mdf lam profiller kullanılmaktadır. Aşağıdaki resimde değişik malzemelerden yapılmış taç profilleri görülmektedir (Resim 2.20). Resim 2.20: Taç yapımında kullanılan malzemeler 2.1.5. Yerine Takılması ve Dikkat Edilecek Hususlar Taçları yerine takarken, dolap üstünden hassas ölçü alarak ölçünün gerektirdiği boy ve açıdaki taç profili baş kesme makinesinde keserek yerine alıştırılır. Taçların köşeleri aralıksız alıştırılmalı ve kordonlar birbirini takip etmelidir (Resim 2.21). Resim 2.21: Taçların dolap üstlerine bağlanması Taç profillerin vida delikleri önceden delinmeli vidalama işlemi yukarıdan aşağıya ya da dolap içinden yukarıya doğru olmalıdır. Yukarıdaki şekilde çivi çakma tabancasıyla tacın dolabın üstüne tuturulması işlemi görülmektedir. Bu işlem sırasında başsız çivi kullanılırsa tacın yüzeyinde daha az zedelenme meydana gelir. 51

2.2. Raf Raflar, mobilyalar yapıldıktan sonra takılan mobilya elemanlarıdır. Rafların yapıldıkları mobilyanın özelliğine uygun renk ve şekilde ayrı ayrı görevleri vardır. Mobilyalara uygun ölçü ve formda şekillendirilerek yerine takılırlar. 2.2.1. Önemi Mobilyalarda kullanılan raflar sabit veya hareketli olabilir. Sabit raflar, mobilyanın yapım şekline göre değişik birleştirmeler uygulanarak tutkallanır ve dolap yanlarına sabitlenirler (Resim 2.22). Resim 2.22: Hareketli rafların dolap yanlarına tutturulması Hareketli raflar ise, yerinden çıkabilen, mesafeleri değişebilen raflardır. Mobilya rafları üzerine konulacak malzemenin ağırlığına göre sabit veya hareketli yapılırlar. 2.2.2. Çeşitleri Elbise dolabı, büfe, etajer, vitrin, kitaplık, salon dolabı gibi birçok mobilyada sabit ve hareketli raflar bulunur. Sabit raflar Sabit mobilya rafları, mobilyanın yapım şekline bağlı olarak kızaklı, kavelalı, kinişli ve benzeri geçmelerle tutkallı olarak yerlerine bağlanır. Bu rafların sonradan yerlerinden alınması, mesafelerinin yükseltilmesi ve alçaltılması söz konusu değildir (Resim 2.23). Resim 2.23:Sabit raf çeşitleri 52