DEPREM TEHLİKESİ ve TARİHİ ÇARŞILAR: İSTANBUL KAPALIÇARŞI ÖZET: G. Yücel 1 1 Yrd. Doç. Dr. Mimarlık Bölümü, İstanbul Gelişim Üniversitesi, İstanbul Email: gyucel@gelisim.edu.tr Çalışmanın amacı deprem tehlikesi altında bulunan tarihi İstanbul Kapalıçarşı nın risk azaltma kapsamında fiziksel açıdan etkilenebilir yönlerinin tespit edilerek olası afet öncesi önlem stratejileri geliştirilmesidir. İstanbul Kapalıçarşı, iki bedesten, 16 Han yapısı, 64 sokak, farklı sektörden 3600 dükkânı ve günlük yüz bini aşan ziyaretçisi ile İstanbul Tarihi Yarımada da 500 yılı aşan bir süre ayakta olan önemli bir tarihi ticari merkezdir. Tarihi deprem kayıtları Kapalıçarşı nın fiziksel açıdan etkilenebilir yapıda olduğunu göstermektedir. Çalışmada deprem ve fiziksel etkilenebilirlik kapsamında fiziksel müdahaleler, strüktürel çatlak varlığı, su yalıtım problemi, yapı elemanlarında parça kopması vb yapısal sorunlar değerlendirilmiştir. Dışarıdan gözlem yoluyla yapılan inceleme ile duvar ve tonoz yapılarında çeşitli noktalarda strüktürel çatlaklar tespit edilmiştir. Yaygın olarak çatı drenajına bağlı nem sorununun yapıda yoğun hasara neden olduğu gözlenmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Deprem, fiziksel etkilenebilirlik, İstanbul Kapalıçarşı, tarihi yapı 1. GİRİŞ Tehlike altındaki tarihi kent merkezlerinin içinde barındırdığı anıtsal yapı ve sivil mimarlık örneklerinin olası afet öncesi korunması ve bu yönde kapasitelerini artırılması can kaybının önlenmesi açısından da gereklidir. Bu konuda en etkin araç strüktürel yapının iyileştirilmesi olmaktadır. İyileştirme sürecinde tarihi yapıları diğer yapılardan ayıran en önemli unsur bu süreçte özgün yapının korunabilmesidir. Aynı zamanda, Tarihi kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması Tüzüğü nde de (14. Madde, Washington Tüzüğü, 1987) belirtildiği gibi içinde yaşayanların sağlığıyla birlikte kültür varlıkların geleceğini güven altına almak, korumak ve bu süreci de söz konusu yerin özelliğine göre planlamak öncelikli olmaktadır. Gerek sivil ve gerekse anıtsal mimarlık örneklerinin afete dirençli hale getirilmesi yeterli teknik, yasal ve ekonomik araçlarla birlikte sağlıklı şekilde hayata geçebilmektedir. Marmara Depremi sonrası İstanbul için hazırlanan Deprem Master Planında (2003) tarihi kent merkezlerindeki uygun olmayan imalat ve depolamanın yoğun olduğu alanlarda, kullanıma bağlı afet sonrası yağmanın oluşabileceği alanlarda risklerin belirlenmesinin önemi vurgulanmaktadır. Yine benzer biçimde Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planında da, tarihi ve kültür mirasının deprem tehlikesine karşı güvenliklerinin belirlenmesi, güçlendirme için gerekli yeterlilikte teknik bilgi geliştirilmesi hedefi yer almaktadır (UDSEP 2013). Tarihi yapıların iyileştirilmesine yönelik planlamada fiziksel parametrelerle birlikte kullanım türlerinin tespiti, kullanım yoğunluğu, müdahaledeki öncelikleri belirlemede etkili olabilmektedir. Türkiye de, doğal tehlike kaynaklı afetler sonucu önemli ölçüde fiziksel, çevresel, ekonomik ve sosyal kayıplarla karşı karşıya kalınmaktadır. Bir bölümü Marmara Denizi içinde bulunan Kuzey Anadolu Fay Hattı nda beklenen olası deprem, ayrıntılı çalışmaların başlatılmasını hızlandırmıştır. Bu fay hattı üzerinde, önümüzdeki 30 yıl içinde 7 den büyük bir deprem olma olasılığı %62 ±15 olarak hesaplanmıştır (Barka ve Er, 2002). Bu tahmine bağlı olarak, Marmara ve çevresindeki yerleşimler için ve özellikle İstanbul için önemli bir deprem tehdidin yakın zaman periyodunda söz konusu olduğunu ortaya koymaktadır.
Çalışmanın amacı deprem tehlikesi kapsamında Tarihi Yarımada bulunan Kapalıçarşı için risk azaltma yönünde fiziksel açıdan ele alınabilecek konuların araştırılmasıdır. Bu çerçevede çarşı için yapısal ve yapısala olmayan fiziksel parametreler yerinde incelenmiştir. Çarşıdaki yoğun kullanım alanları, kullanım türleri ve fiziksel unsurlar birlikte değerlendirilmiştir. 2. İSTANBUL KAPALIÇARŞI 2.1. Konum, Tarihçe ve Genel Yapı Tarihi Kapalıçarşı, İstanbul Avrupa yakasında Tarihi Yarımada da Beyazıt Meydanı kuzeyinde konumlanmıştır (Şekil 1). Çevresindeki sokaklarla yirmi aktif kapısı ile irtibatlıdır. Han yapıları, iki bedesten ve üçbini aşan dükkân yapısı ile 45bin m² kapalı alanda kuruludur. Altın, gümüş gibi değerli maden dışında antika, halı, hediyelik eşya, geleneksel kıyafet, tekstil, seramik vb doksan farklı türde ürünlerin bulunduğu tarihi alışveriş merkezinin günlük ziyaretçisi yüz bini aşmaktadır. İstanbul Kapalıçarşı nın ilk oluşumu bugün Eski Saray yakınında eskiden de ticari alan olan bölgede, Fatih Sultan Mehmed in emrine bağlı olarak, bugün Cevahir Bedesteni olarak adlandırılan (eski adıyla Bezezistan -ı cedid) yapının inşası ile başlar (1455-1460), tamamlandıktan sonra (1460-1461) çarşının diğer bölümleri ile birlikte Aya Sofya Camii vakfına dâhil edilir (Cezar, 1985; Müller -Wiener, 2001). Bedestenin yangın neticesinde (1515) zarar görmesinden sonra yakınında Sandal Bedesteni inşa edilir (1545-1550) (Müller-Wiener, 2001). İlk başta bedesten çevresinde ahşap dükkânlar yer alır. Oluşan çok sayıda yangın çarşıyı tahribata uğratır. Her iki bedesten arasında zamana bağlı olarak gelişip yayılan çarşının kapalı olma sürecinin ne zaman başladığına dair bir bilgi olmamakla birlikte, kaynaklar çarşının 1701 de Eski Bedesten de (Cevahir Bedesteni) çıkan yangına sonrasında kâgir ve kapalı hale getirildiğinden söz etmektedir (Cezar,1985). Şekil 1. İstanbul Kapalıçarşı konum Vakıf kayıtlarına göre başlangıçta bir kısmı bedesten, diğer bölümü Mahmut paşa imareti bölgesinde olmak üzere toplam 1114 tane dükkân olduğunu aktaran Cezar a göre (1985), 1701 yılı yangın sonrası çarşının kâgir ve kapalı hale getirilmesi ile birlikte dükkân sayısının 3000 kadar olabileceği ifade edilmektedir. 1894 depreminden birkaç yıl öncesine dair bilgiye göre ise iki bedesten, 4399 dükkân, 2195 hücre/oda, bir hamam, bir cami, on mescid, 16 çeşme, sekiz kuyu, iki şadırvan, bir sebil, bir türbe, bir mektep ve 24 han bulunmakta, Cumhuriyet döneminde ise dükkân sayısının 3300 civarında olduğu belirtilmektedir (Cezar, 1985) (Şekil 2). Kapalıçarşı, Han yapıları dışında genel yapı itibariyle tek katlıdır. Farklı eksende yerleşen iki bedesten merkezli, bedestenlerin çevresindeki sokakların iki yanında dükkân dizileri ve Han yapılarının oluşturduğu, topografyanın paralelinde gelişen yapılar bütündür. Bedestenlerin her ikisi de kâgir, sütunların taşıdığı kubbeli çatı örtüsüne sahiptir. Han yapıları, açık hava ile irtibatlı iç avlusu bulunan, kat koridorlarının avluya bakan galeride
konumlandığı iki üç katlı yapılardır. Kapalıçarşı da duvarlar tuğla, taş ya da almaşık duvar üzeri sıva şeklinde, kemer ve tonozlar tuğla, sütunlar da kesme taştan yapılıdır (Gülersoy, 1979). a b Şekil 2. İstanbul Kapalıçarşı yerleşim planı, Cevahir Bedesteni (a), Sandal Bedesteni (b) (Cezar,1985) Kapalıçarşı nın bulunduğu zemin yapısı ile ilgili kaynaklardan birisi metro sondajlarıdır. Bu sondaj sonuçlarına göre Beyazıt kapısı önünde 15 m kalınlıktaki killi ve marnlı yapı üzerinde 5.20m, Nuruosmaniye Cami avlusunda 7.6m kalınlıkta dolgu tespit edilmiş, çarşının daha kalın bir dolgu üzerinde oturduğu, 1894 depremi nedeniyle oluşan hasarın da buna bağlı olduğu düşünülmektedir (Sayar ve Sayar, 1962). Yapılan çalışmalara paralel yürütülen jeolojik ve jeofizik yönden değerlendirme raporuna göre zemin sınıfı Z4, zemin grubu D olarak belirlenmektedir (İlmaz ve Güven, 2012). Kapalıçarşı da Sokak düzeni iki bedesten etrafında birbirini dik kesen ızgara planlı, kuzey güney eksenindeki Çarşıkapı-Örücüler kapıları arasındaki aksın batısında kalan bölümde ise topografyaya bağlı değişken sokak tipolojisi mevcuttur (Şekil 2). Dış sokaklarla doğrudan bağlantı olması, kapılar arasındaki kot farkını da (5 ile 10 m) topografyaya bağlı ortaya çıkarmaktadır. Doğu-batı ekseninde olan Kapalıçarşı nın en geniş (6m) ve en yoğun caddesi Kalpakçılar da her iki uç arasında beş metreyi aşan kot farkı bulunmaktadır. Sokak genişlikleri 2-7 m arasında, sokak iç yükseklikleri sokağın genişliğine bağlı 5.5-8 m arasında değişmektedir (Yücel ve Arun, 2010). Kapalıçarşı nın sokakla doğrudan bağlantısı 12 kapıyla gerçekleşmektedir. Diğer kapılar han içinden geçilmek suretiyle dışarı ulaşılmaktadır. Kullanım yoğunluğu sırasıyla Çarşıkapı, Beyazıt, Nuruosmaniye, Mahmutpaşa, Mercan ve Örücüler kapılarıdır (Yücel ve Arun, 2010). Kapalıçarşı daki iş kollarını başta kuyumculuk olmak üzere, gümüşçülük, antika, halı, hediyelik eşya olarak gruplandırmak mümkündür. İş kollarının çarşı içindeki dağılımı gruplar halinde belli akslardadır (Şekil 3). Kuyumculuk, Kapalıçarşı nın ana aksı Kalpakçılar Caddesinde, gümüş ve antika çarşının başlangıcı olan Cevahir Bedesteni nde yoğunlaşmıştır. Halıcılık ise Cevahir Bedesteni çevresindeki ilk aksta yaygındır. Tekstil,
3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı hediyelik eşya, deri giyim-aksesuar dükkânları Kapalıçarşı nın kuzey-güney ekseninde yer alan ÇarşıkapıÖrücüler kapıları arasındaki cadde ve çevresinde yoğunlaşmıştır (Şekil 3). Şekil 3. Değerli maden (altın, gümüş, bakır) ve antika (a) ve halı ve hediyelik eşya (b) dağılımı Kapalıçarşı da sokaklar tonoz yan yüzlerinden, dükkânlar da tonoz üzerinde açılan tepe pencereleri vasıtasıyla doğal ışık ve hava alabilmektedir. Bütün sokak ve dükkânlarda elektrikle aydınlatma sağlanmaktadır. Çoğu dükkân iklimlendirme sistemi kullanmaktadır. 2.2. İstanbul Kapalıçarşı ve Afetler Kapalıçarşı nın kuruluşundan bugüne karşılaştığı yangın ve deprem kaynaklı tahribat çarşıdaki yapılaşma sürecini, biçimini etkilemiştir. Deprem ve yangın kaynaklı günümüze kadar geçirmiş olduğu afetler tarihsel olarak sıralandığında; 1515, 1548, 1588, 1618, 11645, 1652 ve 1658, 1660, 1687-1688, 1695, 1701, 1730-1731, 1750, 1791, 1766 yangınları,1766, 1894 depremleri, 1943 ve 1954 yangınları ile Kapalıçarşı nın yoğun olarak yangın ve deprem nedeniyle zarar gördüğü söylenebilir (Cezar, 1985; Müller-Wiener, 2001). Cezar a göre (1985) Kapalıçarşı nın bugünkü durumuna esas teşkil eden 1701, 1750, 1766 ve kısmen 1896 onarımlarıdır. 1766 depreminde Vezir Han başta olmak üzere birçok Han, Kapalıçarşı içindeki Dua Meydanı, Kalpakçılar Caddesi hasar görmüştür (Ambresey ve Finkel, 1995; Sakin, 2002). 10 Temmuz 1894 depreminde Fesçiler, Kuyumcular, Yağlıkçılar, Çadırcılar ve Bitpazarı tarafı tümüyle yıkılmış, kapılar kapanmıştır (Ürekli, 1999). Gündüz öğle saatlerinde meydana gelen deprem, çarşı içinde paniğe yol açmış, çeşitli kaynaklara göre enkaz altında 75 135 kişi hayatını kaybetmiş, 144 170 kişi de yaralanmıştır (Ürekli, 1999). Deprem nedeniyle Kapalıçarşı civarındaki Yolgeçen Hanı, Baltacı Han, Bodrum Hanı, Takkeci Hanı ve Sepetçi Hanı, Irgat pazarında Kahveciler içinde Çadırcı Hanı, Kürkçüler kapısındaki Aşçı Dükkânı ve Avrupa Hanı da kullanılamayacak şekilde hasar görmüştür (Sakin, 2002; Ürekli,1999). Depremden sonra yeni planlarla rekonstrüksiyon olanağı veya çarşının aslına uygun onarımı ve inceleme çalışmaları için komisyon kurulmuş ve depremden iki yıl sonra başlayıp üçbuçuk yılda tamamlanan onarımla Kapalıçarşı yeniden faaliyetini sürdürmeye devam etmiştir (Batur ve Tanyeli, 1993) Deprem sonrası tamir ve onarım çalışmaları sırasında kemerlere dayanıklılık için demir yerleştirilmiştir (Ürekli, 1999). Yapılan onarım çalışmalarına bağlı olarak çarşının sınırları daraltılmış, Kürkçüler ve Çadırcılar kapıları kaldırılmış ve Çadırcılar caddesinin üzeri açık
bırakılarak çarşı sınırları dışına çıkarılmıştır (Gülersoy, 1979). Daha önceleri iç kapı olan Dua Pazarı, Bat Pazarı (Bitpazarı), Yorgancılar ve Koltukçular kapıları dışa açılan kapılar olarak yapılmış, Lütfullah Sokağı yıktırılarak kapısı örülmüştür. Çarşı içinde kalan Sarnıçlı Han, Paçavracı Hanı, Ali Paşa Hanı tamamen, Yolgeçen Hanı kısmen çarşı dışında bırakılmıştır (Gülersoy, 1979). 26 Kasım 1954 yangınında çarşının büyük bölümü yanmış, bedestenler ve Mahmutpaşa tarafı kurtulmuştur. Yangın sonrası tamir beş yıl sürmüştür (Gülersoy, 1979). Günümüzde İstanbul u da etkileyen 1999 Marmara depremi ile ilgili ise herhangi bir kayıt, tespit bilgisine ulaşılamamıştır. Yangın ve depremin getirdiği tahribat ve devamındaki onarım süreçleri buna bağlı olarak Kapalıçarşı nın bir bütün olarak ele alınmasında güçlük oluşturabilmektedir. Bunların dışında aktif olarak kullanılmakta olan çarşıda kullanım değişiklikleri ve buna bağlı müdahaleler de yapının sağlıklılaştırılması yönünde güçlük olarak ortaya çıkmaktadır. Kapalıçarşı nın içinde barındırdığı ticari mal ve yapı olarak değeri konusunda yapılan bir hesaplamada çarşının ne denli önemli bir büyüklük olduğu görmek mümkündür. Yapılan hesaplamada 2622 dükkan üzerinden 1,2 milyar ABD doları değer ortaya çıkmıştır(mortan ve Küçükerman, 2007). Bakım onarım işleri Kapalıçarşıların bakım onarım işlerini kapsayan kanunla (Kanun No:2082, Kabul Tarihi 15.3.1977, R.G. Sayı 15888, Tarih 24.3.1977) yürütülen İstanbul Kapalıçarşı, Tarihi Yarımada Kentsel ve Tarihi Sit Alanı nda, 1981 de sınırları belirlenen Kapalıçarşı Protokol Sınırı ve 2007 yılında ilan edilen Eminönü-Kapalıçarşı ve Çevresi Kentsel Yenileme Alanı içerisindedir. Anıtsal yapı olarak tescili yenidir (İstanbul I Numaralı mülga Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 17.04.2002 tarih ve 13830 sayılı kararı). 5366 sayılı kanun çerçevesinde etaplandırılmış rölöve, restitüsyon ve restorasyon çalışmaları Fatih Belediyesi tarafından yürütülmektedir. 3. İSTANBUL KAPALIÇARŞI ALAN ÇALIŞMASI 3.1. Materyal ve Yöntem Çalışma alanı İstanbul Kapalıçarşı için literatür araştırması, ilgili birimlerle görüşme, yapıya ait arşiv bilgilerinin incelenmesi ve yerinde gözlem ve inceleme sürecini kapsamaktadır. Kapalıçarşı ile ilgili olarak ilgili Belediye, Kapalıçarşı Derneği, II. Numaralı Yenileme Kurulu ile görüşme yapılmıştır. Yerinde inceleme, İstanbul Kapalıçarşı sınırları dâhilinde gerçekleştirilen dışarıdan gözleme dayalı tespit ve değerlendirmeleri içermektedir. Çalışmada inceleme alanında görsel belgeleme yapılmıştır. İnceleme Kapalıçarşı içindeki ana ulaşım akslarında gerçekleştirilmiştir. Dükkân içi, ara sokak, bedestenler (Cevahir Bedesteni ve Sandal Bedesteni) ve Han yapıları çalışma dışında tutulmuştur. Çalışmada Kapalıçarşı da yapısal sorunlar, çarşı içi sokaklarda (duvarda veya tavanda çatlak varlığı, su yalıtım problemleri, yapı elemanlarında parça kopması vb) dışarıdan gözlem yoluyla incelemek suretiyle elde edilmiştir. Kapalıçarşı zemin kotlar için hâlihazır harita esas alınmıştır. Yerinde inceleme Ağustos 2015 tarihinde gerçekleştirilmiştir. 3.3. Yerinde İnceleme ve Değerlendirme Kapalıçarşı, sokaklar, dükkânlar, bedesten ve Han yapıları olarak topografyaya paralel yerleşmiş biçimde birbirinden farklı kotlarda ve parçalı bir yapıdadır. Sokak ve dükkânlar genellikle beşik tonoz ile örtülüdür. Dükkânların tonoz örtü sistemi sokaktaki dükkân cephesinde kemerle son bulmaktadır. Yağmur inişleri dükkân cephelerindeki kemerli dizi aralarında yerleşmiştir. Sokakların genişliği ve bulunduğu konuma bağlı diğer sokaklarla kesişimlerinde ve bazı noktalarda çapraz tonoz, aynalı tonoz ve kubbe gibi üst örtü sistemi kullanılmıştır. Sokaklarda doğal ışık için tonoz yan yüzlerine bazen aynı aksta olacak şekilde karşılıklı pencere boşlukları yerleştirilmiştir (Şekil 4).
3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı Duvarlar sıvalı ve boyalıdır. Kalpakçılar caddesinde olduğu gibi sokak iç cephelerinde kemerli bölümler kesme taş malzemedendir. Sokakları örten tonoz yüzeyleri de sıvalı ve boyalıdır. Kapalıçarşı zemini son dönemde yenilenmiş haliyle doğal taş kaplıdır. Yer yer yapay taş kaplı alanlar mevcuttur. Kapalıçarşı çatısı Bedesten ve Han yapıları haricinde genel olarak beşik çatı şeklindedir. Sokak kesişim noktalarında daha yüksekte düzenlenen bölümlerde kırma çatı şeklinde düzenlenmiştir. Tonoz yan yüzeylerinde açılan pencereler için beşik çatıyı aşan noktalarda çatıda düzenleme yapılmıştır. Çatı örtü malzemesi hâlihazırda bütünüyle alaturka kiremittir. Kiremit altında yer yer açıkta gözlemlenen noktalarda beton dolgu uygulanmıştır. Saçak ucunda herhangi bir yağmur oluğu bulunmamaktadır. Çarşı sokaklarını örten çatı mahya aksında betondan yürüme yolu düzenlenmiştir. Doğu-batı doğrultusunda uzanan ve çarşının ana caddesi olan Kalpakçılar Caddesi çatı mahyası en yüksek konumdadır. Birbirine eş yükseklikteki sokak kesişimlerinde kubbe, tonoz, aynalı tonoz biçimli ve çatıda yükselen kırma çatı çözümleri uygulanmıştır. Her durumda sokak çatı örtüsü dükkânlara göre daha yüksektedir. Şekil 4. Kapalıçarşı iç genel görünüm (Ağustos 2015) Sokak incelemesinde yaygın olarak sokakları örten tonoz yapılarında çatı drenajına bağlı nemlenme, çiçeklenme vb gözlenmiştir (Şekil 5). Çatı örtüsünün parçalı olması, çatı drenajının borular vasıtasıyla sokak içinden dükkân cephelerinden alınmış olması, tahliyede herhangi bir sorunda suyun doğrudan yapı bünyesine nüfuzuyla sonuçlandığı düşünülmektedir. Çatı drenajı sorununa bağlı oluşan problemler yoğun olarak Cevahir Bedesteni çevresindeki sokaklardadır. Yapılan tespitlerde, Cevahir Bedesteni (Eski Bedesten) çevresinde (Keseciler, Takkeciler, Halıcılar), Yağlıkçılar Caddesi, Yorgancılar Caddesi ve Sandal Bedesteni Sokağında çatıdan gelen suyun geniş alanda problem oluşturduğu ve yapısal bozulmalara neden olduğu görülmüştür (Şekil 5). Şekil 5. Kapalıçarşı nem sorunları (a) ve yapısal çatlak (b) dağılımı
Duvar ve tonozlarda gözlemlenen yapısal çatlak çoğu bölgede nem problemi ile birlikte görülmektedir. Çatlaklar çoğunlukla tonoz iki yan yüzeyinde yer alan pencerelerin aksındadır. Pencere içinden başlayarak, tonoz eğrisine paralel ve tonozun duvarla birleştiği noktada ve tonoz tepesinde, tonoz uzunluğu doğrultusunda, yatay konumda bulunmaktadır. Daha önce yapılan tespitlerde de belirlenmiş olan bu yapısal hasarlar için ilgili yenileme kurulunun önlem alınması konusunda gerekli tespit ve mühendislik çalışmalarının yapılması kararı (İstanbul II Numaralı Yenileme Alanları Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Karar Tarih ve No:15.07.2014-731) bulunmaktadır. Çatı örtüsünde yoğun bitkilenme gözlenmiştir. Yaygın bir şekilde alaturka kiremit dizilerinde bütünlüğün bozulduğu gözlenmiştir. Çatı güvenliğini tehdit eden çeşitli unsurlar bulunmaktadır (Şekil 6). Şekil 6. Kapalıçarşı çatı genel görünüm (Ağustos 2015) 5. DEĞERLENDİRME Yoğun ticari işlev, barındırdığı ekonomik değerin büyüklüğü, geleneksel el sanatları ve tarihi birikimin de hazine dairesi sayılabilecek Kapalıçarşı, geleneksel el sanatları ve ticaretin sürekliliği, özgün fiziksel yapısı ve barındırdığı sektörler açısından sürekliliği korunabilmelidir. Kültür varlıklarının korunarak geleceğe aktarılabilmesi, sağlıklaştırma müdahalelerinde özgün yapının korunması ile mümkün olmaktadır. Müdahale biçimi, çözüm ve uygulamanın yapıya özgü olması önemlidir. Kapalıçarşı tarihinde yangın ve deprem nedeniyle hasar oluşmuş, çarşıda büyük kapsamlı onarım ve tamirat gerçekleşmiştir. Kullanım süreci içinde gerçekleşen bu müdahaleler ve çarşının oluşum sürecinin zamana bağlı olarak gerçekleşmiş olması yapısal olarak karmaşık bir yapıyı beraberinde getirmiştir. Yoğun kullanımın da getirmiş olduğu müdahalelerle birlikte yapısal güvenliğin tehlike altında olduğu düşünülebilir. Bu kapsamda fiziksel sorunlar günümüz teknik olanaklarının yardımı ile yapının özgün kaynaklarına uygun bir şekilde çözülmelisi öncelikli olmalıdır. Kapalıçarşı sahipliliğini güçlendirilmesi kapsamında çalışmalar geliştirilmelidir. Çarşı ziyaretçilerinin topografyaya paralele gelişmiş geniş alana yayılı sokaklarda güvenle bulunabilmeleri ve acil durumlarda kolaylıkla tahliye edilebileceği fiziksel hazırlık ve işaretleme yapılmalıdır. Geçmişte doğal yollarla çözülmüş olan çarşı içi aydınlatma ve iklimlendirme için bugünkü teknik olanaklarla geliştirme yolları araştırılmalıdır. Dükkânlarda oluşan atıkların çarşı içinden gün sonunda tahliyesi de diğer çözüm gerektiren konulardan biridir. Asgari düzeyde atık ve bunların yönetimi uygulanmalıdır.
KAYNAKLAR Barka, A. ve Er A., (2002), Depremini Bekleyen Şehir İstanbul, 2002, Om Yayınevi, İstanbul Batur, A. ve Tanyeli, G. (1993). 1894 Depremi ve İstanbul un Tarihi Yapılarındaki Hasar Üzerine Bir Örnekleme Çalışması: Kapalıçarşı. 2.Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı Bildiri Kitabı.244-252. Cezar, M. (1985). Tipik Yapılariyle Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, Mimar Sinan Üniversitesi Yayını, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul Finkel, C.F. ve Ambraseys, N.N. 1995. The seismicity of Turkey and adjacent areas: a historical review, 1500-1800, M.S. Eren Yayıncılık, İstanbul Gülersoy, Ç., (1979) Kapalı Çarşının Romanı, İstanbul Kitaplığı Ltd. Yayını, İstanbul ICOMOS (Uluslar arası Anıtlar ve Sitler Konseyi) 1987. Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması Tüzüğü, Washington Tüzüğü 1987, ICOMOS [internet: www.icomos.org.tr, erişim: Ocak 2015] İBB 2003. İDMP, İstanbul Deprem Master Planı Final Raporu, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı, İstanbul İlmaz, G. ve Güven, N. (2012). İstanbul Fatih İlçesi Beyazıt Mahallesinde Bulunan Tarihi Jeolojik ve Jeofizik Yönden Değerlendirme Raporu. Mavi Girişimcilik Mühendislik Kapalıçarşı nın Mortan, K. ve Küçükerman, Ö. (2007). Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara Müller-Wiener, W. (2001). İstanbul un Tarihsel Topografyası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul Sakin, O., (2002), Tarihsel Kaynaklarıyla İstanbul Depremleri Kitabevi, İstanbul Sayar, M., Sayar, C.,(1962), İstanbul un Surları İçindeki kısmının Jeolojisi, İTÜ Maden Fakültesi, Kağıt ve Basım İşleri A.Ş., İstanbul, 1962 UDSEP 2013. Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı Raporu. TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara [internet: www.afad.gov.tr, erişim: Şubat 2015] Ürekli, F. (1999), İstanbul da 1894 Depremi, İletişim Yayınları, İstanbul Yücel, G. ve Arun, G. (2010). İstanbul Kapalıçarşı Tahliye Organizasyonu Afetten Etkilenebilirlik Değerlendirmesi. TMMOB Mimarlık Dergisi 354, 53-56.