Murata Vortex İplik Yapısında Merkez ve Sargı Liflerinin İncelenmesi

Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 4, No: 3, 2010 (9-19) Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 4, No: 3, 2010 (9-19) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR www.teknolojikarastirmalar.com e-issn: 1309-3991 (Hakem Onaylı Makale) (Article) Murata Vortex İplik Yapısında Merkez ve Sargı Liflerinin İncelenmesi Gizem Karakan GÜNAYDIN *, Gabil ABDULLA *, Murat KODALOĞLU * * Akdeniz Üniversitesi Serik Meslek Yüksekokulu Tekstil Teknolojisi Programı, Antalya /TÜRKİYE * Süleyman Demirel Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü Müh. Mim. Fak. Tekstil Mühendisliği Bölümü, Isparta/TÜRKİYE Özet Hava Jetli İplik eğirme makinelerinin geliştirilmesi ile ortaya ç ıkan Murata Vortex İplik Eğirme Sistemi ile Ne 15-70 numara aralığında %100 sentetik, %100 pamuk ya da kar ışım iplikler elde edilebilmektedir. MJS (Murata Air Jet System) ipliklerinden sarg ı sayısı ve sar ım uzunluğu bak ımından avantajlı oldu ğu bilinen vortex iplik yapısı merkez liflerinin etrafına sargı liflerinin helisel olarak sarılmasıyla ortaya çıkar. Merkez ve sargı liflerinin iplik yapısındaki konumlanması düze yapısı, L mesafesi (çıkış silindirleri ve iğ girişi arasındaki mesafe), üretim hızı, lif özelli ği, liflerin hava etkisindeki aç ısal h ızı (w f ) gibi faktörler taraf ından etkilenmektedir. Olu şacak vortex iplik parametrelerinin belirlenmesi aç ısından merkez ve sarg ı liflerinin uzaysal yörünge denklemlerinin çıkarılması büyük önem ta şımaktadır. Bu çal ışmada vortex iplik e ğirme sistemi ve iplik yap ısı hakkında kısaca bilgi verildikten sonra, merkez ve sarg ı liflerinin merkezkaç kuvvet etkisiyle iplik kesiti boyunca konumlanmasına yönelik sayısal denklemler açıklanmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Vortex İplik Yapısı, merkez ve sargı lifleri Murata Vortex Yarn Structure Analysis Of The Central And Winding Fibres Abstract %100 synthetic, cotton, or the blended yarns between the number of Ne 15-70 can be produced from the Murata Vortex Yarn Spinning System emerged with the development of Murata Air Jet System (MJS).The vortex yarns which is known to be more advantageous than the MJS yarns because of having greater number of wrappings also with the higher wrapping length has the structure of wrapping fibers rotating around the core fibers helically. The positioning of the core and wrapping fibers is effected from the structure of the nozzle, distance of L (the distance from the nip cylinders to the spindle),the production rate, the fiber property, fibers angular velocity determined from the rotating air (w f ).It is important to get the core and wrapping fibers spatial trajectory equations to determine the vortex yarn structure. In this study, after giving a short information about the Murata Vortex Spinning System and vortex yarn structure, the numerical equations related to the positioning of the core and wrapping fibers along the yarn cross-section with the effect of centrifugal force will try to be explained. Keywords: Vortex Yarn Structure, core and wrapping fibers Bu makaleye atıf yapmak için Günaydın, K., G *, Abdulla,G *,Kodalıoğlu,M. * Murata Vortex İplik Yapısında Merkez ve Sarg ı Liflerinin İncelenmesi Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2010, 4(3) 9-19 How to cite this article Günaydın,K., G. *, Abdulla,G *, Kodalıoğlu M. *, Investigation of Core And Wrapping Fibers in Murata Vortex Yarn Structure Electronic Journal of Textile Technologies, 2010, 4(3) 9-19

Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 Murata Vortex İplik Yapısında Merkez ve Sarım Liflerinin Konumlanmasına Yönelik Araştırmaların İncelenmesi 1.GİRİŞ Ring e ğirme sisteminde otomasyon olanaklar ının yetersizli ği, i şlem basamaklar ının, personel ve yer gereksinimlerinin fazla olmas ı ve kopsun üzerine sar ılan iplik miktar ının son derece k ısıtlı olmas ı gibi sınırlayıcı faktörlerden ötürü yeni iplik e ğirme teknolojilerine yönelik çal ışmalar ortaya ç ıkarılmıştır. Yeni iplik eğirme sistemi ile ilgili gelişmeler iplik eğirme teknolojilerinde minimum maliyet, yüksek h ız ve en iyi kalitede iplik üretebilme konularını kapsayan çalışmaların yoğunlaşmasını sağlamıştır. Bu çalışmaların endüstriyel olarak kabul görenlerini; açık-uç rotor, açık-uç friksiyon, örtülü (sarımlı) ve hava jetli (MJS, MVS vb) iplik eğirme sistemleri seklinde sıralamak mümkündür. Hava jetli iplik e ğirme sistemlerinin geli ştirilmesiyle ortaya ç ıkan Vortex İplik E ğirme teknolojisi sistemin avantajları dolay ısıyla son y ıllarda oldukça dikkat çekmektedir. Yalanc ı büküm prensibi esas ına dayandırılarak geliştirilen sistemde elyaflar yüksek h ızlı hava girdab ının oluşturduğu etki ile büküm al ırlar. Vortex iplik e ğirme teknolojisi ile ilgili bilimsel çal ışmalar henüz istenen seviyeye gelememi ş, vortex iplik eğirme teorisinin aç ıklanmasına yönelik çal ışmalar ve pratik uygulamalar s ınırlı sayıda kalmıştır. Bu aç ıdan dönen hava etkisi ile elyaflar ın büküm alma teorisinin aç ıklanması, vortex iplik yap ısındaki merkez ve sar ım liflerinin hareketinin incelenmesi ve var olan vortex eğirme sistemlerindeki eksikliklerin giderilmesine yönelik çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. 2.VORTEX İPLİK EĞİRME TEORİSİ VE İPLİK YAPISININ İNCELENMESİ İpliğin dönen hava jeti yard ımıyla olu şturulması fikri basit görünmesinden dolay ı uzun süredir araştırmacıların ilgisini çekmektedir. Bu tür sistemler vortex iplik e ğirme sistemleri olarak tanınmaktadırlar. Vortex iplik sistemleri ile ilgili ilk patentler 100 y ıl öncesine dayanmas ına ra ğmen gerçek çal ışabilir vortex e ğirme sistemleri son y ıllarda piyasaya sürülmeye ba şlanmıştır. Vortex iplik eğirme sistemlerinin en büyük avantajı üretim hızının önceki eğirme sistemlerine göre 10-20 katı üzerinde olmasıdır. Son versiyon MJS iplik üretim makinelerinden farkl ı olarak bu sistemde ters yönde dönen iki hava jeti yerine farklı yapıda tek bir jet kullanıldığı belirtilmektedir. Vortex teknolojisinde hava, liflerin ön uçlarını öz oluşturacak şekilde birleştirmek ve lif uçlar ını d ış tabakayı oluşturacak şekilde diğer liflerin etraf ına sarmak için havalandırmak amacıyla kullanılır. Vortex iplik yapısı, içerdiği daha fazla sarma lifi içermesi ve iki katlı ipliğe benzemesiyle jetli sistemden ayrılır [1]. Örtek ve Göksel (2008) taraf ından yapılan çalışmada vortex iplik oluşum teorisi şu şekilde açıklanmıştır; Vortex iplik eğirme sisteminde 4 silindir ve çift apronlu bir çekim sisteminde çekime u ğrayan cer şeridi hava emi şi yard ımıyla düze blo ğu ve i ğne tutucudan olu şan bir kanal içerisinden geçmektedir. Geçi ş kanalının akabinde lifler içi oyuk i ğ içerisine do ğru yönlenirler. Bu esnada farkl ı yönlerden belirli bir açıyla verilen s ıkıştırılmış havan ın olu şturduğu kuvvet etkisiyle lifler yalanc ı büküm al ırlar. Üretilen iplik, temizleme ünitesinden geçtikten sonra bobin halinde sarılır. İstenilen iplik özelliklerine bağlı olarak, iplik temizleme ünitesinden sonra makine üzerinde parafinleme işleminden de geçirilebilmektedir [2] 10

Günaydın,K.,G., Abdulla,G.,Kodaloğlu, M. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 VORTEX OLU Ş UMU Ş erit Elyaflar ın ön ucu i ğ içersinden girer. Vortex hava İğ *Merkezde bir delik vard ır. Vortex iplik Elyaflar ın yukar ıdaki bölümleri ise iğ d ışı ndad ır. Elyaf arka ucu silindir tarafından tutulurken ön uç iğdeki delikten girer. Elyaf ucu silindirden kurtulduğunda ise, iğdeki delikten girmek yerine Vortex hava etkisiyle i ğ etrafına sarılmaktadır. Çekilmi şelyaf şeridi (a) Geniletilmi şş eirme ğ geni üç (b) Jet dzei üs ve Vortex odas ı Şekil 1. MVS iplik eğirme sistemi a)murata Vortex İplik Eğirme Teorisi b)murata Vortex Eğirme Jeti Tasarımı [3] Şekil 2. MVS Makinelerinde iplik Oluşum Bölgesi [4] Vortex iplik üretim sistemi kullan ılarak elde edilen iplik, ortada yer alan merkez lifleri ve bu liflerin bir arada tutulmasını sa ğlayan sar ım liflerinden olu şan bir yap ıya sahiptir. İplik oluşumu s ırasında, liflerin iplik olu şum bölgesine giren ön k ısımları, hava jetinin etkisiyle büküm al ırlar ve merkez liflerini oluştururlar. Liflerin arka uçlar ı ise merkez liflerinin etraf ında sarım oluştururlar. İdealde, vortex iplikte liflerin öncelikle merkez lifi olarak davrandığı veya daha sonra diğer ucunun ise sarım lifi şeklinde helisel olarak merkez liflerini sardığı belirtilmektedir. Vortex ipliğin ideal yapısı şekil 3. deki gibidir [5]. 11

Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 Murata Vortex İplik Yapısında Merkez ve Sarım Liflerinin Konumlanmasına Yönelik Araştırmaların İncelenmesi Şekil 3. Vortex İpliğin İdeal Yapısı [5] Basal ve Oxenham ın elektron mikroskobu alt ında (SEM) yapt ıkları inceleme sonucunda, vortex ipliklerinin de hava jetli iplikler gibi merkezde uzanan bükümsüz çekirdek lifleri ve onlar ın etraf ına sarılan sarg ı liflerinden olu ştuğu ancak vortex ipliklerinin sar ım yapan elyaf say ısı oran ı ve sar ım uzunluğu bak ımından hava jetli ipliklerden daha yüksek oldu ğu belirtilmi ştir. İplik uzunlu ğu boyunca uygulanan büküm açma işleminin sonunda sargı yapan elyafların paralel hale geldiği merkezde bükümsüz uzanan elyafların da büküm aldığı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir [6]. Şekil 4. Vortex İplik Yapısının Büküm açılmadan ve Büküm açıldıktan sonraki SEM görüntüleri [6] Şekil 5 de gösterilen Ring, rotor ve vorteks iplik yap ıları karsılaştırıldığında, OE rotor iplik yap ısının düzgün (üniform) olmayan görünümünden dolay ı vorteks ve ring ipliklerine benzemedi ği görülmektedir. Ring ipli ği düzgün bir merkez lif yap ısına sahipken, vorteks ipli ği periyodik olarak s ıralanan sarg ı liflerinden oluşmaktadır. Ancak rotor ipliklerinde bu tip düzen ve oryantasyondan bahsedilememektedir. 12

Günaydın,K.,G., Abdulla,G.,Kodaloğlu, M. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 Şekil 5. Ring, Open-end rotor ve MVS iplik yapıları [7] Bu üç farklı iplik yapısında, en yüksek oranlarda merkez lifi ring ipli ğinde görülmekte ancak ring ipliklerinde sargı ve ku şak (kemer) lif yap ısı bulunmamaktadır. MVS ipliklerinde ise yüksek oranlarda büküm almam ış merkez lifleri etraf ına sarılmış yapıda, sargı lifleri bulunmakta ve bu lifler iplik uzunlu ğu boyunca periyodik olarak sıralanmaktadır. Bu ipliklerde bulunan saçak lifleri de, merkez liflerine nazaran daha çok sarg ı lifleri üzerinden dışarı doğru hareketlenmekte ve oluşmaktadır. Kuşak lifleri ise daha çok OE-rotor ipliklerinde iplik yapısında bulunmaktad ır. Bunun sebebi ise, yüksek hava bas ıncı alt ındaki rotor yüzeyindeki baz ı liflerin, bükülmüş liflerle birlikte hareket etmemesi ve kendi başına iplik ekseni boyunca sarılmasıdır [7]. 1. Vortex İplik Yapısında Elyafların Uzaysal Yörüngelerinin İncelenmesi Zhuanyong Zou ve arkadaşları vortex ipliklerdeki elyafların uzayda yerleşimlerini teorik olarak inceleyen bir araştırma yapmışlardır. Çalışmalarına göre; iplik olu şum proses ve ilkesi, lif migrasyonunu ve radyal büküm da ğılımını etkilemektedir. İplik üzerindeki lif da ğılımının incelenmesi genellikle izleyici lif tekniği kullanılarak yapılmaktadır. Çalışmada Vortex İplikte elyaf uzaysal yerleşimlerinin özdeki elyaflar, öz elyaflar ın etraf ını saran migrasyona u ğramış elyaflar ve düzenli sarg ı elyaflar ından olu ştuğu anlaşılmıştır. Ayrıca elyafların uzaysal yerleşimlerinin çıkış hızı, ön silindir kıstırma noktası ile içi boş iğ arasındaki mesafe, açık uçlu arka liflerin ortalama aç ısal hızı, lif uzunluğu ve vortex iplik çap ı tarafından etkilendiği ortaya konulmuştur [8] 2.1. Vortex İplikte Öz Elyafların Uzaysal Yörüngesinin İncelenmesi Çekilmiş elyafların önde gelen k ısımları düze içerisine çekilip liflerin takip eden k ısmı tarafından sıkıca tutulurlar. Arkadan gelen k ısımlar spiral lif kanal ına girmeden önce ön silindir k ıstırma noktas ı ya da spiral lif kanal ı taraf ından kontrol edilmektedir. Bu a şamada ayr ılmış lifin her iki ucu tutuldu ğu için dönen hava kütlesi ile vortex iplik yap ısı içinde şekillenmiş lif, merkezden yüzeye do ğru ilerleyemez ve core (öz) kısmını oluşturur. Sistem içerisinde ilerleyen lifin ön silindir k ıstırma noktası ile içi bo ş iğ girişi arası geçiş mesafesi; Ön silindir sıkıştırma noktası ile içi bo ş iğ girişi arasındaki mesafesi L den; elyaf kanal ının spiral olmas ı nedeniyle daha fazlad ır. Ancak uzakl ık farkı oldukça küçük ve göz ard ı edilebilmektedir. Bu yüzden öz lif uzunluğu l c şu şekilde hesaplanabilmektedir [8]. 13

Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 Murata Vortex İplik Yapısında Merkez ve Sarım Liflerinin Konumlanmasına Yönelik Araştırmaların İncelenmesi (1.1) Burada l ile gösterilen ifade lif uzunluğu olmaktadır. Tek bir elyafı düşündüğümüzde elyafın önde gelen kısmının vortex iplik yapısına dahil olması ile lif arka ucunun spiral elyaf kanal ı içerisine girmesi aras ındaki zaman aral ığı t 1 olarak hesaplanmaktad ır. Bu zaman aral ığındaki vortex ipli ğinin ilerleme süresi t 1 öz elyaf ın uzunlu ğuna e şittir ve şu şekilde hesaplanmaktadır; (1.2) Burada ile gösterilen ifade ilerleme hızı olarak tanımlanmıştır. Vortex iplik yüzeyine oranla öz elyaflar ın kesiti oldukça küçük oldu ğu için x-ekseni ve y ekseni yön değişimleri s ıfıra yak ın kabul edilmi ştir. Bu şekilde öz elyafa ait uzaysal yerle şim denklemi a şağıdaki şekilde kabul edilebilmektedir. (1.3) 2.2. Vortex İplikte Yer değiştiren Sargı Liflerinin Uzaysal Yörüngesinin İncelenmesi Murata Vortex iplik e ğirme ilkesine göre liflerin takip eden uçlar ı spiral lif kanal ına girdikten sonra, bu kısımlar içi boş iğ etrafına sarılır ve dönen hava ak ımının etkisiyle lif tutamlar ının etrafını sararlar. Aç ık uç elyaflar lif tutam ının etrafını sardıkları gibi, iplik özünden iplik yüzeyine dönen havan ın oluşturduğu merkezkaç kuvvetin etkisiyle yer de ğiştirirler. Şekil 6. da vortex iplik kesitinde gerçekle şen lif yer değişimi gösterilmektedir. Vortex iplik yar ıçap ekseni yönündeki Lif yer de ğişim yar ıçapı ( r) ile t-t 1 olarak adlandırılan migrasyon süresi aşağıda verilen denklemle verilen helisel eğriye uygundur [8] (1.4) Burada a ve b tan ımlanamayan parametreler olup, açık uçlu arka liflerin ortalama aç ısal hızı olarak tanımlanmaktadır., lif özellikleri, düze blo ğunun yap ısı ve düze bas ıncı gibi parametrelerle tanımlanmaktadır. Lif özelli ği ve düze blo ğu yap ısı verildi ğinde düze bas ıncı etkisiyle değeri artmaktadır. t=t 1 olduğunda ise lif iplik merkezinde durmakta ve r yakla şık olarak s ıfıra e şit olmaktad ır. O zaman buradaki b parametresi sıfıra eşitlenir ve 1.4. denklemi şu şekilde geliştirilebilir; (1.5) 14

Günaydın,K.,G., Abdulla,G.,Kodaloğlu, M. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 İplik Lif O f r 0 ( İ İ l ) r Şekil 6. Vortex İplik Yapısında Liflerin Yer Değiştirmesinin Gösterimi [8] Lif özünden lif yüzeyine doğru olan Lif migrasyon ivmesi lif migrasyon yarıçapının (r) zamana (t) göre ikinci dereceden türevine e şittir. Böylece 1.5. e şitliğinden lif migrasyon ivmesi şu şekilde elde edilebilir; (1.6) Newton un ikinci kanuna göre, (1.7a) (1.7b) (1.7c) Burada birim uzunluktaki lif kütlesi, lif yo ğunluğu, lif çap ını, ise dönen hava kütlesine bağlı olarak lif tutam ının etrafını saran birim uzunluktaki aç ık uçlu lif toplulu ğunun ortalama merkezkaç kuvveti olarak adland ırılmıştır. Burada r e ğer d y /2 ye eşit ise 1.5, 1.6. 1.7b ve 1.7c denklemlerini 1.7a denklemi yerine koyarsak a parametresi şu şekilde elde edilebilir; (1.8) 15

Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 Murata Vortex İplik Yapısında Merkez ve Sarım Liflerinin Konumlanmasına Yönelik Araştırmaların İncelenmesi Lif iplik özünden iplik yüzeyine do ğru olan yer de ğişimine son verdi ği zaman, t 2; 1.9 ile gösterilen denklem ile hesaplanabilmektedir; (1.9) 1.9 ile gösterilen denklemin ışığında t 2 (1.10) Eğer t 1 <t<t 2, ise lif artan sarg ı çapı ile iplik özünden iplik yüzeyine do ğru ilerler ve elyaf tutam ını sarar. Bu esnada sarg ı lifine yer de ğiştiren sarg ı lifi ad ı verilir Yer de ğiştiren sarg ı lif uzunlu ğu olarak kabul edilir. Şekil 7 ye göre yer de ğiştiren sarg ı lifinin 3 boyutlu yörünge denklemi a şağıdaki şekilde ifade edilebilir; ( 1.11) 2.3. Murata Vortex İplik Yapısında Düzenli Sargı Liflerinin Konumlanması Açık uçlu liflerin iplik özünden yüzeye do ğru yer de ğiştirmeleri tamamland ıktan sonra elyaf tutam ının etrafını sabit bir büküm aç ısı ile sararlar. olarak tanımladığımız bu aç ı sayesinde vortex iplik yap ısı gerçek bükümlü bir hale yakla şarak, ring iplik görünüme benzer. İplik yapısı içinde sabit bir çap ve sabit bir büküm açısı na sahip olan bu sargı liflerine düzenli sargı lifleri adı verilmektedir. Büküm açısı aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanabilmektedir; (1.12) Verilen denkleme göre iplik çapı olan ve ortalama açısal hızı ifade eden ve hareket hızını ifade eden terimi verilmekte, düzenli sarg ı lifi büküm aç ısı ve bir sarg ı büküm periyodu de ğerleri sabit kabul edilmektedir. Tek bir lif ele al ındığında lif ön k ısımlarının iplik özüne girmesi ile arkadan gelen liflerin sarg ıyı tamamlamaları arasındaki boşluk zaman aşağıdaki şekilde elde edilmektedir; (1.13) Burada daha önce belirtildi ği gibi sarg ı yapan lif uzunlu ğu e şitlik 1.11 deki gibi hesaplanabilmektedir. Eğer t2 p t p t3 ise lif sabit bir büküm aç ısı ile iplik gövdesini sarar. Bu a şamada düzenli sargı lifinin uzaysal konumlanması aşağıdaki eşitlikle ifade edilebilir. 16

Günaydın,K.,G., Abdulla,G.,Kodaloğlu, M. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 (1.14) Zhuanguong Zou ve arkada şları yapt ıkları çalışma sonucunda vortex iplik yap ısının öz elyaflardan, yer değiştiren sarg ı liflerinden ve düzenli sarg ı liflerinden olu ştuğu anla şılmıştır. Şekil 7 de vortex iplik içerisinde elyafların uzayda konumlanması gösterilmiştir. Yer değiştiren sargı liflerinin genişliği,benzer olarak düzenli sarg ı elyaflarının genişliği ise olarak tan ımlanmıştır. Elyaflar ın bu şekilde dağılımı vortex iplik yap ısının tüylülük de ğerinin oldukça dü şük olmas ını sa ğlamıştır. Bunun nedeni olarak ise lif arka k ısımlarının yüksek h ızda dönen hava etkisiyle iplik gövdesini sarmas ı, bu esnada düzensiz liflerin uzakla ştırılması olarak aç ıklanmıştır. Murata Vortex İplik yap ısında liflerin konumlanması; çıkış hızı, ; ön silindir kıstırma noktası ve içi bo ş iğ arasındaki mesafe, L; arka liflerin ortalama açısal hızı ; lif uzunluğu,,iplik çapı tarafından etkilenmektedir [8]. 1.3 denklemine göre; verilen ve L de ğerleri için, öz lif uzunlu ğu nin artan lif uzunlu ğu ve ön silindir sıkıştırma noktas ı ve içi bo ş iğ arası mesafenin azalmas ıyla arttığı sonucuna var ılmıştır. Öz lifi uzun oldu ğunda ilerleyen elyaflar ın ilk k ısımları (öz lifleri olu şturacak olanlar),ana iplik gövdesi tarafından oldukça iyi düzeyde kontrol edilecektir. Dönen hava girdab ı etkisiyle merkezkaç kuvvet oluşarak, öz liflerin yer de ğiştirmesi minimuma inerek elyaf kayb ının en aza inmesi sa ğlanmış olur. Bu sonuç ise Basal ve Oxenham ın yapt ıkları çal ışmada ön silindir s ıkıştırma noktas ı ve içi bo ş i ğ aras ı mesafenin kısa olmasının lif kaybının azaldığı yönündeki ifadesiyle örtüşmektedir [9]. 1.12 e şitliğine göre; de ğeri sabit oldu ğunda, büküm aç ısı olan de ğeri artan iletim h ızı ile azal ır. Ayrıca de ğeri artt ığında Murata Vortex İplik E ğirme alan ında kalma süresi azalmas ıyla büküm azalacaktır. E ğer sabit tutulursa; ortalama aç ısal h ızın art ışına ba ğlı olarak büküm ve büküm aç ısı artmaktadır. Bu da s ıkı sarg ı oranlar ının artmas ına neden olacakt ır. Tyagi ve arkada şlarının yapt ıkları çalışma sonunda da düzenli artan düze bas ıncının s ıkı sarg ı oranlar ında art ışa neden oldu ğu deneysel olarak gösterilmiştir [10] Eşitlik 1.10, 1.11,1.13 ve 1.14 ışığında hareketli sar ım genişliği ve aç ısal sar ım genişliği iplik çap ı, ve ortalama aç ısal h ız ve üretim h ızı taraf ından etkilenmektedir. 1.10 ve 1.11 no lu denklemlere göre hareketli sargı lifi genişliği, düzenli sargı lifi genişliği ve düzenli sargı lifi halkası sayısının, iletim hızı, ön silindir s ıkıştırma noktas ı ve içi bo ş iğ aras ındaki mesafe, aç ık uçlu elyaflar ın ortalama aç ısal h ızı, lif uzunluğu ve vortex iplik çap ı taraf ından etkilendi ği sonucuna var ılmıştır. ve de ğerleri sabit olduğunda iplik çap ı artt ıkça hareketli sarg ı geni şliği de artmaktad ır. ve de ğerleri sabit tutulup ortalama aç ısal h ız artt ığında ise hareketli sarg ı geni şliği azalmaktad ır. ve de ğerleri sabit tutulduğunda artan üretim hızı ile birlikte hareketli sargı genişliği artacaktır. Yine eşitlik 1.13 ve 1.14 e göre ve değerleri sabit tutulduğunda düzenli sar ım genişliği ve sar ım halkalarının sayısı; artan iplik çap ına bağlı olarak azalacaktır. ve değerleri sabit tutulduğunda ise; artan açısal hıza bağlı olarak düzenli sargı liflerine ait sarım halka sayısı artarken; düzenli sar ım genişliği bu art ışa bağlı olarak azalmaktad ır. ve de ğerleri sabit tutuldu ğunda artan üretim h ızına bağlı olarak düzenli sar ım genişliği azalmaktadır. ve sabit tutuldu ğunda düzgün sarg ılara ait sar ım 17

Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 Murata Vortex İplik Yapısında Merkez ve Sarım Liflerinin Konumlanmasına Yönelik Araştırmaların İncelenmesi halka sayısı artan üretim h ızına bağlı olarak azalmaktad ır. Düzenli sar ım genişliği ise artan üretim h ızına bağlı olarak artmaktadır. Düzenli sarg ı lifi Migrasyon yapan sarg ı lifi Öz lif Şekil 7. Vortex iplik yapısında elyafların uzayda konumlanması [8] 6. SONUÇ VE ÖNERİLER 18

Günaydın,K.,G., Abdulla,G.,Kodaloğlu, M. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2010 (4) 9-19 Vortex iplik e ğirme sistemi ile üretilen vortex iplik yap ısı merkez ve sarg ı liflerinden olu şmakta, iplik karakteristiklerini de büyük ölçüde bu iki lif grubunun hareketi belirlemektedir. Önce merkezde yer alan öz lifler dönen hava ak ımı etkisiyle bir süre sonra sar ım yapan lif grubu haline geçebilmektedir. Liflerde oluşacak migrasyon iplikteki merkez ve sargı lif sayısını direk olarak etkileyecek dolayısıyla üretilen iplik yapısında değişikliklere neden olacakt ır. Yapılan çalışmalarda Liflerin uzaysal yerle şimlerinin çıkış hızı, ön silindir kıstırma noktası ile içi boş iğ arasındaki mesafe, açık uçlu arka liflerin ortalama aç ısal hızı, lif uzunluğu ve vortex iplik çapı tarafından etkilendiği ortaya konulmuştur. 7. KAYNAKLAR 1. Çetinkaya S. ve Öztuna A.S., 2007, Çeşitli Lif Tipleri Kullanılarak Farklı İnceliklerde Üretilen Ring, Open-end rotor ve Vortex İpliklerin ve Bu İpliklerden Üretilen Kumaşların Performans Özelliklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi, İTÜ Tekstil Teknolojileri ve Tasar ım Bölümü, Bitirme Tasarım Projesi, İstanbul 2. Örtlek, H., Göksel,F., 2008, Murata Vortex İplik E ğirme Sistemi: Tekstildeki Yeri ve Önemi,Tekstil ve Mühendis Dergisi, sayı 66, s.1-7. 3. Karakan,G., Abdulla,G., Kodal ıoğlu,m., 2009, Murata Vortex İplik E ğirme Sistemi ve İplik Özelliklerinin İncelenmesi, Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi,Vol:3, No:3, s.47-55. 4. Akbaş, G., 2009, Vortex E ğirme Sisteminde Farkl ı Hava Bas ınçlarında, Çe şitli Lif Tipleri Kullanılarak Üretilen İpliklerin Performans Özelliklerinin Kar şılaştırmalı Olarak İncelenmesi, İstanbul Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Bitirme Projesi,İstanbul. 5. Erdümlü,N., 2010, Murata Vortex Spinner (MVS) İplik E ğirme Sisteminde Elde Edilen İpliğin Yapısı ve İplik Özelliklerini Etkileyen Faktörler,Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Yay ını, Vol 4 (1), s.99-107. 6. Basal, G., and Oxenham, W.,2003, Vortex Spun Yarn vs. Air-Jet Spun Yarn, Autex Res. J.,volume 3. no.3, 96 101. 7. Özdemir,H., 2009, Farklı İplik Eğirme Sistemleri İle Eğrilmiş İpliklerin Fiziksel Özellikleri ve Bobin Boyama Performans ının İncelenmesi,Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,Adana. 8. Zou,Z., Yu,J., Xue,W., Wu,J., Cheng,L., 2009, Analysis of The Fiber Spatial Trajector in Vortex Spun Yarn Textile Research Journal,79, p.924-929. 9. Basal,G., Oxenham,W., 2006, Effects of Some Parameters The Structure and Properties of Vortex Spun Yarn Textile Research Journal, 76(6), p.492-499. 10. Tyagi, G.K, Sharma,D., Salhotra,K.R., 2004, Process-structure-property Relationship of Polyestercotton MVS Yarns, Part 1: Influence of Processing Variables on Yarn Structural Parameters, Indian Journal Fiber Textile Research 29, p. 419-428. 19