GEÇME TOLERANSLARI İki mekanik elemanın birlikte çalışmasını sağlayan ölçülerinin toleransı bu iki elemanın birlikte hangi durumlarda çalışacağını belirler. Bu durumlar çok gevşekten çok sıkıya kadar değişir. Tam boşluksuz konum H büyük veya küçük harf ile belirtilir. A dan G ye kadar olan büyük veya küçük harfler boşluklu geçmeler için, J den Z ye kadar olan büyük veya küçük harfler ise sıkı geçmeler için kullanılırlar. (Not: I, L, O, Q büyük veya küçük harfleri tolerans gösteriminde kullanılmazlar) Her geçme toleransının bir derecesi vardır. Bu dereceler pratikte 5 ile 11 arasında değişir. (1,2,3,4 dereceleri çok yüksek hassasiyet gerektiren ölçü aletlerinin imalatında kullanılır). Bu derece ne kadar küçükse o toleransın hassasiyeti o kadar fazla olmalıdır. Örnek: Ø120 H7 ölçüsü en fazla Ø120.04 mm olabilecekken Ø120 H11 ölçüsü Ø120.25 mm ye kadar çıkabilir. Verilen toleransların hassasiyet derecesinin fazla olması maliyete direk etki eden bir husustur. Yani bir burcu H7 toleransında işlemenin maliyeti H11 toleransında işleme maliyetinden daha fazladır. Yandaki grafikten görüleceği gibi tolerans azaldıkça yüzey işleme maliyeti çok fazla artmaktadır. Örnek: İşlenecek yüzeyin toleransı +/- 0.7 mm ise ve bu işlemenin malyeti 1 birim ise, bu tolerans +/- 0.1 e düşürülürse birim maliyet 10 kat, +/- 0.01 e düşürülürse 30 kat artar.
BELİRTİLEN TOLERANSLARIN ÖLÇÜ DEĞERLERİ Belirtilen toleranslar çapa veya genişliğe göre değişir. Bu değerler için tablolar üretilmiştir ve hemen her imalatçıda bu tablolar bulunur. Bu tolerans tablolarına internetten de ulaşmak mümkündür Bkz. TOLERANS TABLOSU BİRİM DELİK, BİRİM MİL TOLERANSLARI Birbirine geçmiş olarak çalışacak elemanlardan mutlaka biri içte biri dışta olacaktır. (burç ile mil gibi) iç ölçü toleransı büyük harfler ile (H7, K6 gibi), dış ölçü toleransları ise küçük harflerle belirtilir (m6, h8 gibi). Bu iki elemandan birinin toleransı her zaman boşluksuz ölçü toleransı olan H veya h toleransındabelirtilir, diğer eleman ise boşluklu veya sıkı geçme toleranslarıdan biri ile belirtilir. BİRİM DELİK TOLERANSI: Eğer iç ölçü (delik, aralık vs.) "H" toleransı ile verilmiş ve içe geçecek malzemenin ölçüsü sıkı veya boşluklu toleranslardan biri ile belirtilmiş ise bu toleransa birim delik toleransı denilir. Örnek H7- k6. BİRİM MİL TOLERANSI: Eğer içe geçecek olan malzeme (mil vs.) h toleransı ile verilmiş ve dışta kalacak ölçü (delik vs.) sıkı veya boşluklu
toleranslardan biri ile belirtilmiş ise bu tolerans birim mil toleransı denilir. Örnek h7- K6. NE ZAMAN BİRİM DELİK, NE ZAMAN BİRİM MİL TOLERANSI KULLANILIR. Ne zaman birim delik, nezaman birim mil toleransı kullanılacağı dizayn eden kişinin bir tercihi olabileceği gibi zaman zamanda zorunluluklar tarafından belirlenir. Örneğin satın alınan bir hazır bir malzemenin geçme yüzeyleri belli bir tolerans ile temin edilmiş ise o malzemeye uygun tolerans kullanılır.. Örnek; İç çapı H toleransında temin edilmiş bir malzemeyi mile monte için birim delik toleransı kullanılır, dış çapı h toleransında temin edilmiş bir malzemeyi delik çapına monte için birim mil toleransı kullanılır. Örnek: Satın alınan bir rulman dış çapı h toleransında temin edilmiş olacağından kullanılması gereken tolerans birim mil toleransıdır. Rulman gibi belli toleranslarda temin edilmiş diğer hazır elemanlar içinde bu zorunluluk söz konusudur. TOLERANS ÇİFTLERİ Birbiri ile çalışacak malzemeler her zaman çift tolerans değerleri almaktadır. Bu tolerans çiftleri tecrübeler sonunda bazı standartlara indirgenmişlerdir. Kullanım yerlerine göre kullanılacak bu tolerans çiftleri genellikle aşağıdaki gibi eşleştirilirler. (Not aşağıda verilenler kural değildir, ancak pratikte gelişmiş kullanımlardır.) BOŞLUKLU GEÇME TOLERANS ÇİFTLERİ H7-h6 : Yüzeyleri yağlanarak geçirilen elemanlar için kullanılır. Örnek: Sık değiştirilmesi gereken kasnak göbekleri, tespit bilezikleri, kavramalar, hareketli tezgah parçaları. H7-g6 : Tutuk geçme. Örnek: Eksenel kayması gereken dişliler, kavramalar, biyel yatakları, pistonlar
H8-h9 : Rahat geçme. Örnek: Transmisyon milleri tespit bilezikleri, kayış kasnaklar, dişliler, kavramalar vb. H7-f7 : Hareketli geçme. Örnek ; Takım tezgahları ana yataklar, krank şaftları, H7-e8 : Boşluklu geçmeler. Örnek sıcakta hareketliliğini devam ettirmesi gereken geçmeler H7-d9 : Çok boşluklu geçmeler. SIKI GEÇME TOLERANS ÇİFTLERİ H7- j6 : Tık tıklayarak geçirme: Ağaç çekiçle vurularak yapılan kolay sıkı geçmelerdir. Örnek: kayış kasnaklar, dişliler, el tekerleri, yatak burçları vs. H7-k6 : Çekiçle rahat geçirme: Örnek; kasnaklar, rulman iç bilezikleri, el tekerleri vs. H8-n6 : Çekiçle zor geçirme: Örnek; kasnaklar, kavramalar, kaplinler vs. H7-n6 : Presle geçirme: Örnek; Bir daha çıkarılmayacak kasnaklar, motor milne geçirilen rotorlar, muylu üstüne geçecek dişliler, göbek içlerine burçlar vs.
PRES GEÇMELER Preste veya yuvanın ısıtılarak genleşmesini sağlama suretiyle yapılan ve bir daha sökülmeyecek geçmelerdir. H7-r6 : Orta şiddette sabit kuvvet etkisinde oynamayacak geçmeler. Örnek pik döküm göbek üstüne çelik çember geçirme, biyellerde yatak içine presle geçirilen burçlar vs. H8-u8 : Büyük sabit kuvvet altında oynamayacak geçmeler.