İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ DEĞERLENDİRME SÜRECİ (İSEDES) ERTUĞRUL UMUT UYSAL, FRM Piyasa ve Operasyonel Risk Müdürü Ziraat Bankası

İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ DEĞERLENDİRME SÜRECİ (İSEDES) ERTUĞRUL UMUT UYSAL, FRM Piyasa ve Operasyonel Risk Müdürü Ziraat Bankası

İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ DEĞERLENDİRME SÜRECİ (İSEDES) İSEDES; bir bankanın maruz kaldığı tüm riskleri; mümkün olan en etkin şekilde değerlendirmesi ve ölçmesi yoluyla ihtiyaç duyacağı sermaye büyüklüğünü stratejik amaçlar paralelinde belirlemesine imkân sağlayan bir süreçtir. Bu süreç, Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik, IV. Kısım, II. Bölüm, Madde 43 52 kapsamında belirlenmiştir.

İSEDES İN BASEL UZLAŞISI KAPSAMINDAKİ YERİ I. Yapısal Blok Asgari Sermaye Yeterliliği Kredi Riski Piyasa Riski Operasyonel Risk Credit Risk Özkaynak Market Risk Op Risk II. Yapısal Blok Denetsel İnceleme Süreci Risklerin en kapsamlı şekilde ele alınması, risk yönetimi uygulamalarının geliştirilmesi, karar süreçlerinde etkin kılınması İSEDES III. Yapısal Blok Kamuya Açıklama Yükümlülükleri Bankanın risk pozisyonuna ilişkin piyasa katılımcıları için şeffaflık Krizden Çıkarılan Dersler II. Yapısal bloğun önemini artırmıştır. İSEDES, Risk Yönetiminin Bankaya Entegrasyonunu güçlendirmektedir.

FİNANSAL KRİZ VE RİSK YÖNETİMİ DENEYİMİ Dünyaca ünlü İngiliz Bankacılık Otoritesi FSA itibarını yitirdi. Amerika ve (Northern Rock Bank iflas etti.) Avrupa daki denetimsizliğin boyutları İngiltere de 100 ortaya çıktı yıldan sonra bankaların önünde Avrupa birliği resesyona girdi. kuyruklar oluştu. Krizde hiç iflas bayrağı çekmez denilen AAA ratingli kurumlar Komşumuz tarih oldu. Rating şirketleri sorgulanır oldu. Yunanistan ekonomik bunalıma girdi. Basel III Riski azaltmak için oluşturulan türev ürünlerinin risklerini finansal sektör yöneticilerinin anlamadığı ortaya çıktı. düzenlemelerine ihtiyaç duyuldu. 3

FİNANSAL KRİZ VE RİSK YÖNETİMİ DENEYİMİ ÇIKARILAN DERSLER! Aşırı satış ve kar odaklılık, Vekalet sorunu (yöneticiler ile hissedarların risk algılarının farklılığı), Basel Uzlaşısının gerektiği gibi uygulanmamış olması, risk yönetimi ilkelerinin göz ardı edilmesi, Volatilitelerin aşırı yükselmesi, Kriz anlarında hedge maliyetlerinin artması, Pozisyonların likidite koşullarının değişmesi (drying up of asset liquidity), Piyasa riski modellerindeki normal dağılım varsayımının yetersizliği, Tarihi istatistiki ilişkilerin; örneğin korelasyonların kriz anlarında geçerli olmaması (correlation break), Banka bütününü dikkate alan (comprehensive firm wide) stress testlerine olan gereksinim (multiple risk factors), Stress dönemlerinin süresinin dikkate alınması gerekliliği, Stress testlerinde yoğunlaşmaların dikkate alınması gerekliliği, Finansal kurumların sermayelerinin stress dönemlerinde yetersiz olması.

İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ DEĞERLENDİRME SÜRECİ (İSEDES) TÜM RİSKLERİ İÇEREN RİSK ODAKLI SERMAYE PLANLAMASI GELECEK VİZYONU; STRATEJİLER VE PLANLANAN FAALİYETLERE UYUM İÇSEL SERMAYE YETERLİLİĞİ DEĞERLENDİRME SÜRECİNİN BİLEŞENLERİ ORANTILILIK; İÇSEL GİRDİ VE TANIMLAR ALINACAK AKSİYONLARA YER VERİLMESİ BANKA YÖNETİM VE KARAR ALMA SÜRECİNİN BÜTÜNLEŞİK PARÇASI

İSEDES KAPSAMI Sermaye Gereksinimi İçsel Değerlendirme Raporunun İçeriği YASAL RASYOLARA UYUM BANKA İÇİ TANIMLANAN DİĞER LİMİTLERE UYUM (PİYASA RİSKİ LİMİTLERİ VB.) Planlama ve Bütçeleme faaliyetlerinin, sermaye yeterliliği politikasına göre belirlenen risk iştahını dikkate alması ve planlaması yapılan bütçenin sermaye gereksinimi açısından değerlendirilmesi esastır. EKONOMİK SERMAYE STRES TESTİ LİKİDİTE PLANLAMASI USE TEST

BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN YASAL SINIRLAR Bankaların Sermaye Gereksinimi Politikasında Minimum Standartlar SYR > %12 BHFOR < %20 Bankaların, şube açma ve bono ihraç etme yetkisine sahip olabilmesi için sermaye düzeyini BDDK nın öngördüğü hedef radyosu ve diğer tüm yasal düzenlemelerde yer alan asgari sınırların üzerinde olacak şekilde hedeflemesi gerekir. LY 1.VADE DİLİMİ (Toplam) > %100 LY 1.VADE DİLİMİ (YP) > %80 LY 2.VADE DİLİMİ (Toplam) > %100 LY 2.VADE DİLİMİ (YP) > %80

BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN SINIRLAR - SYR 1800 (Özkaynak) 7,000 Credit Risk 2,000 Market Risk 1,000 Op Risk % 18 TOPLAM RAV 10,000

BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN YASAL SINIRLAR BANKACILIK HESAPLARI FAİZ ORANI RİSKİ + 500 bps TP + 200 bps YP Bankacılık Hesapları Değer Değişimi Bilançonun Değer Değişimi ÖZKAYNAK En Fazla %20

BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER EKONOMİK SERMAYE Bankalar tarafından üstlenilen tüm riskler nedeniyle ortaya çıkabilecek, beklenmeyen toplam kayıp tutarını karşılayabilecek sermaye miktarı, ekonomik sermaye olarak adlandırılmaktadır.

RİSK KAPASİTESİ / İŞTAHI / PROFİLİ RİSK KAPASİTESİ Bir banka tarafından mevcut sermaye tabanı, likiditesi, borçlanma sınırları ve yasal sınırlar çerçevesinde alabileceği maksimum risk tutarıdır. RİSK İŞTAHI Bankanın risk türleri bazında almak isteyeceği belirli bir risk seviyesidir. Beklenmeyen kayıpların toplamıdır. RİSK PROFİLİ Bankanın maruz kaldığı ya da kalmayı beklediği risk türleri bazındaki risk tutarlarını KULLANILAN KORUNMA ALANI = % 12 600 1200 SERBEST

BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER STRES TESTLERİ SİYAH KUĞU TEORİSİ OLASILIKSIZ GÖRÜNENİN ETKİSİ Nassim N. Taleb in Siyah Kuğu olarak nitelediği olguların 3 ortak özelliği var: 1) Geçmişte olabilirliğine işaret edecek hiçbir belirti olmadığı için sıra dışı 2) Olağanüstü etki gücüne sahip 3) Beklenmedik olmasına rağmen, ortaya çıkışından hemen sonra olan biteni açıklanabilir ve öngörülebilir hale getirecek birtakım açıklamaların mutlaka yapılması

BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER STRES TESTLERİ Uygulanan stres testleri bankalara özgü geliştirilmelidir. Stres testlerinin tüm riskleri içerir bir yapıda ve mümkün olduğunca bütünleşik değerlendirilmesi uygundur. Tarihsel senaryolar (2008-2009 krizi) Banka tarafından geliştirilen hipotetik senaryolar İstatistiksel faktörlere ve tarihsel tecrübelere dayanan stres testi Ters stres testi

BANKALARIN SERMAYE GEREKSİNİMİ POLİTİKASINI ETKİLEYEN YASAL SINIRLAR LİKİDİTE YETERLİLİĞİ 1.Vade Dilimi 1 Hafta Vadeli Varlıklar 1 Hafta Vadeli Yükümlülükler En Az %80 YP %100 T. 2.Vade Dilimi 1 Ay Vadeli Varlıklar 1 Ay Vadeli Yükümlülükler En Az %80 YP %100 T. Stok Rasyo Likit Varlıklar Yükümlülükler En Az %7

SONUÇLARIN KONSOLİDE EDİLMESİ Sermaye Gereksinimi Kredi Riski 700 Piyasa Riski 200 Operasyonel Risk 100 1.YAPISAL BLOĞA İLİŞKİN EKONOMİK SERMAYE GEREKSİNİMİ 1000 BHFOR 400 Likidite Riski 200 2.YAPISAL BLOĞA İLİŞKİN EKONOMİK SERMAYE GEREKSİNİMİ TOPLAM EKONOMİK SERMAYE GEREKSİNİMİ 1.600 Stres Testi 900 TOPLAM 2.500 600 Bu sonuçlar ile gerek gelir/gider tablosuna yansıyan gerekse özkaynağa yansıyan olumsuz görüntü ile tüm rasyolarımızın durumu ne olacak? Aksiyonlarımız ne olacak?

İSEDES USE TEST Departman bazında: Risk Yönetimi biriminin sermaye planlama, kredi portföyü yönetimi, alım satım portföyü yönetimi, bankacılık hesapları yönetimi süreçlerine daha etkili entegrasyonu, risk azaltımı kararları. Banka bazında: Bankada risk kültürünün yaygınlaşması, risk kapasitesi, risk iştahı çerçevesinin yerleşmesi. Konsolide bazda: Grup stratejileri, coğrafi dağılım, ülke risklerine göre operasyon planlama.

İSEDES SÜRECİ Risk Odaklı Sermaye Planlaması BÜTÇE İç Denetim İncelemesi ve Onayı Yönetim Kurulu Onayı

BASEL UZLAŞISI ÇERÇEVESİNDE OPERASYONEL RİSK YÖNETİMİ

Operasyonel Riskin Kaynakları Zimmet Yetkisiz İşlemler Personel Hataları Usulsüzlükler vb. Personel Sistem Yazılım Donanım Network Telekomünikasyon Kesintileri Bilgisayar Virüsleri vb. Soygun Tırnakçılık Sahtekarlık Deprem, Sel, Yangın Terör Olayları vb. Dış Olaylar Süreç İş akış süreçlerindeki belirsizlikler Kurum içi iletişim aksaklıkları vb.

OPERASYONEL RİSKİ ARTIRAN FAKTÖRLER İşletmelerin devamlı yaşadığı değişim süreci Desentralizasyon, yatay organizasyonel yapı eğilimi, şebeke organizasyonlar Destek hizmeti alımının artması Liderlik vasıflarının önem kazanması, kazanılmış otorite Teknolojik değişiklikler Personelin motivasyon sorunları Geniş şube ağı ve global hizmet Piyasa değişiklikleri Artan yasal düzenlemeler Artan işlem hacmi Müşteri odaklılık ve servis hızının artması Farklı kanallardan hizmet eğilimi

OPERASYONEL RİSK YÖNETİMİ SİSTEMİ Kayıp İhtimali Kayıp Tutarı İ Z L Operasyonel Risklerin Tanımlanması/Tespiti EL UL UL 99.9 (Beklenen Kayıp) (Beklenmeyen Kayıp) (Sıra Dışı Olaylar) Op. Risk Kayıp Veri Tabanı Risk Göstergeleri/Haritaları Öz Değerlendirme Senaryo Analizleri E M E Operasyonel Riskin Ölçümü Karşılık Ayrılması İÖY (İç Veri, Dış Veri, İş Ortamı ve Kontrol Faktörleri, Senaryo Analizi) Operasyonel Riskin Azaltılması/ Transferi Sigorta Kontrol Stratejileri/Limitleme Acil Durum Planları

OPERASYONEL RİSK KAYIP VERİ TABANI Operasyonel risklerin tanımlanması için önemli bir kaynaktır. Operasyonel risk yönetiminin vazgeçilmez unsurlarından olan veri tabanının finansal tablolarla mutabakatı önemlidir. Bankada operasyonel risk kültürünün oluşturulmasına katkı sağlamaktadır. Standart ve gelişmiş ölçüm yöntemlerine geçilebilmesi için en önemli kriterdir. Basel II Uzlaşısı kapsamında oluşturulan sınıflama kullanılmalıdır.

BT RİSK YÖNETİMİ Genel Çerçevenin Oluşturulması ve Raporlama Uyumlaştırma BT kaynaklı riskler tanımlanır, sınıflandırılır ve limitler oluşturulur. Anahtar risk göstergeleri çerçevesinde takip edilir. Destek hizmeti sağlayan firma ile risk yönetimi çalışmalarında uyum sağlanır. BT risklerinin yönetiminde bütünleşik bir yapı tesis edilmesi zorunludur. Gerekli aksiyonlar için icracı birimler uyarılır.

RİSK GÖSTERGELERİ / HARİTALARI Risk Göstergeleri olarak Operasyonel Risk Kayıp Veri Tabanı Verileri, İşletme Riskleri, Kasa Noksanları, Sistem Verileri; Virüs Vakaları, Sistem Kesinti Süreleri, Spam Posta Sayıları vb., Serbest İptal Fiş Adedi / Hacmi, Borçlu Geçici/Alacaklı Geçici Hesap Bakiyeleri, Kişi Başına Düşen Fiş Adedi, Hacmi vb., İç Kontrol Raporları, vb. belirlenebilir.

ÖZDEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI Özdeğerlendirme, genel anlamda risklerin çalışanlarca değerlendirilmesidir. Yöntem temel olarak; Faaliyet süreçlerindeki operasyonel risklerin, konusunda deneyimli bir grup çalışanın ortak görüşleri doğrultusunda belirlenmesini ve değerlendirilmesini, Operasyonel risk kültürünün Banka çapında yaygınlaştırılmasını amaçlar.

DESTEK HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Teknik Yeterlilik Raporu Risk Analiz Raporu Risk Yönetim Programı

DESTEK HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Risk Analiz Raporunun İçeriği Destek hizmeti alınmadan önce, Destek hizmetinden kaynaklanabilecek riskler, Risklerin yönetiminde destek hizmeti kuruluşu ve Banka tarafından gerçekleştirilmesi gereken faaliyetler ve iş sürekliliği, Fayda ve maliyetin değerlendirilmesine, ilişkin bir Risk Analiz Raporu hazırlanması gerekmektedir.

DESTEK HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Risk Yönetim Programının İçeriği Destek hizmetinin alınma süreci ve geçiş aşamasında yapılması gereken dönüşüm, iç düzenleme, altyapı ve eğitim konularına, Ölçme, değerlendirme, raporlama ve güvenlik konularında sorumlulukların koordinasyonuna, Risk yönetimi ve iş sürekliliğine, Destek hizmeti alımının iç kontrol, iç denetim ve risk yönetimi faaliyetlerinin yürütülmesine etkilerine, ilişkin bir Risk Yönetimi Programı oluşturulması gerekmektedir.

SENARYO ANALİZLERİ Senaryo analizi gerçekleştiğinde büyük tutarlı zararlara yol açan, beklenmeyen ve sıra dışı operasyonel risklerin değerlendirilmesinde kullanılan bir yöntemdir. Senaryo analizleri hazırlanırken bankanın operasyonel risk profili subjektif kriterler çerçevesinde analiz edilir. Senaryo analizi, yönü geleceğe dönük (ex-ante) bir analiz yöntemidir. Bu durum operasyonel risk yönetimine yaratıcı bir perspektif kazandırmaktadır. 29

OPERASYONEL RİSKİN ÖLÇÜMÜ Basel-II kapsamında Bankalardan operasyonel riske karşılık ayırmaları gereken sermaye tutarını hesaplamaları istenmektedir. Temel Gösterge Yaklaşımı (Basic Indicator Approach) Standart / Alternatif Standart Yaklaşım (Standardised / Alternative Standardised Approach) İleri Ölçüm Yaklaşımı (Advanced Measurement Approach) Riske Duyarlılık ve Karmaşıklık Düzeyi

OPERASYONEL RİSKİN ÖLÇÜMÜ İleri Ölçüm Yaklaşımı Basel Komitesi bankaların kendi yöntemlerini geliştirmelerini teşvik etmektedir Geçiş için Denetim Otoritesinin Onayı Gereklidir Basel 2 Uzlaşısı kapsamında, İleri Ölçüm teknikleri ile amaçlanan, gelecek bir yıl içinde OpVar ın %99.9 güven aralığında ölçülerek sermaye gereksiniminin belirlenmesidir. Kayıp dağılımı yaklaşımı kapsamında Monte Carlo Simülasyonları en yaygın yöntemdir. İÖY de Sermaye Miktarı Bankanın Beklenen Ve Beklenmeyen Kayıplarının Toplamıdır.

OPERASYONEL RİSKİN AZALTILMASI/TRANSFERİ Operasyonel risk yönetimi sisteminin en önemli aşamalarından birisi operasyonel risklerin azaltılması/transfer edilmesidir. Bu kapsama; Sigorta kullanımı, Dış Kaynak kullanımı, Kontrol, Limitleme, İş sürekliliği planlarının hazırlanması, iş etki analizlerinin yapılması girmektedir.

SAYGILARIMLA ARZ EDERİM.