XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya UZAKTAN EĞİTİMİN TEKNOLOJİ BOYUTU Prof.Dr.Mehmet GÜROL Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bl. mgurol@firat.edu.tr Arş.Gör.Tuncay Sevindik Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğr. Tekn. Öğret. tsevindik@firat.edu.tr ÖZET Uzaktan eğitim kavramı 18.yy dan sonra şiddetle eğitim dünyasında gündemi meşgul eden bir kavram olmuştur. Bu kavramın baskın olarak geleneksel eğitim tarzında bir eğitim sistemi olarak kabul edildiği savunulurken, bazı eğitimciler tarafından da alternatif bir eğitim modeli olduğu savunulmaktadır. Fakat günümüz teknolojisinin de akıl almaz derecede artış göstermesi uzaktan eğitim kavramını yönetim, teknoloji, değerlendirme boyutlarının faydaları, zararları ve işlem süreçleri v.b şekillerde geleneksel eğitim sisteminde olduğu yönleriyle ele alınmasını gündeme getirmiştir. Bu araştırmada da uzaktan eğitimin teknoloji boyutu betimsel araştırma modeline uygun olarak ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: İnternet, İntranet, Hybrid, Online, Uzaktan Eğitim ABSTRACT A concept of distance education has been busy to education world after then 18.century. While A scientist is agree to equality this concept to traditional education, this concept alternative education modell is agree by some scientist. but, a concept of distance education increase to abnormally degree in our day technology: management, technology, advantage-disadvantage of dimension evaluation etc, the same to traditional education. In this research, we examine to dimension technology of distance education. Key Words: Internet, Intranet, Hybrid, Online, Distance Education 1. GİRİŞ Bilindiği gibi uzaktan eğitimle ilgili inceleme konularından biriside yapı ve işleyiş boyutudur. Eğitimde yapılaştırmada felsefi, bilimsel, teknolojik, kültürel, sosyal, ekonomik ve bireysel boyutların esas alınması kuramsal alt yapıyı oluşturmaktadır. Burada belirtilen teknoloji boyutu, çağdaş eğitim teknolojisi ve toplumsal olguların esas alınmasıyla oluşmaktadır (Alkan, 1998:5). Alkan ın ifade ettiği uzaktan eğitimin boyutlarından biri olan teknoloji boyutunu bu çalışmada ele alacağız. Uzaktan eğitim programı, eğitim kurumlarının, öğrencilerin tek başına eğitimi gerçekleştirmesine yardımcı olmak için belli bir düzende hazırladıkları ders programı ile gerçekleştirilen çalışmaya verilen isimdir. Bir başka tanım da; Uzaktan eğitim programı öğrenciyle eğitsel kaynaklar arasında bağlantı kurarak eğitimi gerçekleştiren bir sistemdir (www.uluslararasiegitim.com). En genel anlamda uzaktan eğitim öğretmen ve öğrencinin zaman ve mekan bakımından birbirinden ayrıldığı ortamlar üzerinde yapılandırılan eğitim uygulamaları olarak tanımlayabiliriz (Yorgancı, 1998:102).
2 Uzaktan eğitimin tarihçesine bakıldığında; gazete aracılığıyla eğitim (1870), mektupla eğitim (1927-1955), radyo, televizyon, video (1956-1981) ve bilgisayar destekli eğitim kronolojik olarak sıralamayı oluşturmaktadır (Odabaşı ve Kaya, 1998:63). Fakat asıl kırılma noktası olan 2000 yılına gelindiğinde uzaktan eğitimde bilgisayar ve internet teknolojilerinin bütünleştiği görülmektedir. Bu birliktelik uzaktan eğitimin sınırlarını boyut almaz şekilde geliştirmiştir. Öğretmen ve öğrenci arasındaki bu iletişimi sağlayan uzaktan eğitim sisteminin nasıl bir teknik altyapı gerektiriyor, sorusunun karşılığı araştırılacaktır. Bunun için bir ya da birden çok sunucunun olması gerekiyor. Öğrenci tarafı içinse laboratuvar ortamı veya bağımsız çoklu ortam uçları gerekiyor. Yerel ağ yapısının sunucuya bağlanma konusunda sorunsuz olması gerekiyor. Kullanılan yazılımında sadece ders yapısına değil ayrıca idari yapıya da uygun olması gerek. Bir dersin hazırlanma süreci ortalama 6-9 ay sürüyor. Ancak bu süre ders materyali, çoklu ortam ögelerine de bağlı olarak 1 seneye kadar uzuyor. En temel şekliyle dersin hazırlığı için 1 öğretmen, 1 asistan, grafiker ve bir programcı gerekiyor. İnternet temelli uzaktan eğitimde derslerin verilmesinde bütünlük açısından tutarlı olmak için ilkeler ve standartlar olması gerekir (kullanılacak fontlar, sayfa yapısı, anlatım vs). Bunların yanında öğretim elemanı ve yardımcı elemanlar için ayrı bir eğitim gerekiyor (Özaygen, A. 2000). Klasik eğitimde eğitimi veren belirli bir zaman ve mekana bağlı olarak bilgileri yüz-yüze aktarmaktadır. İnternet destekli öğretimde ise öğretmen ve öğrenci arasında üçüncü bir faktör daha ortaya çıkmaktadır. Bu, öğretmenden alınan bilgilerin internet ortamına aktarılarak öğrencilere sunulmasındaki teknolojik hizmet faktörü dür. Aslında bu faktörü tek bir özne ya da nesne ile tanımlamak mümkün değildir. Teknolojik hizmet faktörünün en genel anlamda materyallerin internet ortamına aktarılmasını sağlayan internet destekli öğretim ekibi ve internet ortamına aktarılan bilgilerin öğrencilere yada alıcılara aktarılmasındaki iletişim kanalları ndan oluştuğunu (Geyik, Seymen, 2003) 2. UZAKTAN EĞİTİMİN GENEL YAPISI Uzaktan eğitimin bir çok alanda uygulaması olduğu bilinmektedir. Uzaktan eğitimin teknoloji boyutu ele alınırken internet tabanlı uzaktan eğitim uygulamalarında (İTUE), teknoloji boyutu uzaktan eğitimle uğraşan kişiler için önemlidir. Internet tabanlı uzaktan eğitim, gelişmiş teknolojik gereçlerle birbirinden uzak öğrenciler ve eğitim kadrosunun etkileşimli olarak veri alışverişinde bulunması şeklinde tanımlanabilir. Söz konusu eğitim sisteminin izlerinin bir yüzyıl kadar gerilere gittiğini söyleyen Ruksasuk, uzaktan eğitim kavramının, onunla çok yakından ilgisi bulunan uzaktan öğrenim, telekurs, ev kursları, bağımsız kurslar, açık üniversite, elektronik üniversite ve sanal sınıf gibi kavramlardan doğduğunu ifade etmektedir. Günümüze kadar hizmet içi eğitim, posta ile eğitim ve yaşam boyu öğrenim gibi çeşitli adlarla anılan eğitim yaklaşımlarının oluşumunu gerektiren nedenler, internet tabanlı eğitime de altyapı oluşturan nedenler olmuştur (Odabaş, 2003). İnternet tabanlı uzaktan eğitim uygulamaları online, hybrid, intranet gibi farklı adlarla işlenmektedir. Tüm bunlar aslında internet tabanlı uzaktan eğitimi temsil etmektedir. İnternet tabanlı uzaktan eğitimin dünyadaki farklı coğrafyalarda farklı şekillerde kabul görmüş uygulamaları kullanılmaktadır. Kimi eğitim kurumları
3 hybrid kursları seçerken, kimi eğitim kurumları da online eğitim sistemini seçmektedir. Bu seçim kurumun eğitimden elde edeceği maksimum perfonmansa göre değişmektedir. İnternet tabanlı uzaktan eğitim sistemlerine internet üzerinde genel olarak baktığımızda yüksek öğretim düzeyinde uzaktan eğitim uygulamalarının daha çok kullanıldığı görülmektedir. Fakat dünyada ve ülkemizde orta öğretim düzeyinde de internet tabanlı uzaktan eğitim uygulamaları kullanılmaktadır. Orta Doğu Teknik Üniversitesi nde uygulanan asenkron eğitim sistemi ülkemizdeki internet tabanlı uzaktan eğitim sistemine en güzel örnektir (www.yok.gov.tr). 3. UZAKTAN EĞİTİMDE ALTYAPI ARAÇLARI İnternet tabanlı uzaktan eğitimde kullanılan alt yapı araçları yazılım (software) ve donanım (hardware) olarak sınıflandırılmalıdır, fakat her geçen gün kendisini yenileyen teknoloji, araştırmalarda belirtilen bugünün teknolojilerini modası geçmiş sistemler olarak göstermektedir. Donanım (Hardware) Yazılım (Software) Multimedya (Web Kamera,Mikrofon v.b.) Web Editörleri Ana (Server) Bilgisayarlar Browserlar İnternet Bağlantısı (Dialup, ADSL,Kablo) Veri Tabanı Yazılımları Kişisel Bilgisayar (Multimedya Destekli) Konferans Yazılımları Uydu Sohbet Yazılımları Up Link İstasyonu Laboratuarlar İçin Terminal İşletim Sist. Yönetim Yazılımları (Yöneticiler için) Görüntü Aktaran Yazılımlar (RealPlayer gibi) Tablo-1. İnternet Tabanlı Uzaktan Eğitimde Alt Yapı Araçları Uydu: Sunucu (yer istasyonu) ile kişisel bilgisayarın arasındaki iletişimi sağlamaktan sorumludur. Up Link İstasyonu: Sunucu ana makinelerden alınan verilerin uyduya gönderilmesinden sorumludur. Ana Makina(lar): Oluşturulan içeriğin (multicast/broadcast, on-demand, unicast) saklan ması ve sunulmasından, materyallerin oluşturulup ana makinelere gönderilmesinden sorumludur (www.tbd.org.tr). İletişim ortamları yönüyle bakılacak olursa yazılı (metinler, çalışma klavuzları), sesli (ses kayıtları), görüntülü (video, kablo tv. ), veri şeklinde (web sayfaları, bilgisayar dosyaları, online testler, İnteraktif araçlar) iletişim ortamları oluşturulmaktadır (www.elearners.com). 4. UZAKTAN EĞİTİMDE İŞLEYEN SÜREÇ Altyapı sağlama, içerik hazırlama ve içeriği sunma, içeriği sunma, içeriğin internet tabanlı uzaktan eğitim platformuna taşıma hizmetleridir. Bu üç aşamayla doğru orantılı olarak, İTUE programlarının hazırlanmasında bir ekip çalışması gerçekliği göz önünde bulundurulacak olursa bu ekip içersinde; insan kaynakları ve eğitim uzmanları, deneysel öğrenci grupları, pedagoglar, grafikerler, bilgisayar yazılımcıları, altyapı sağlayıcılar görev almalıdır. Çünkü İTUE de bir bilgisayarcının ve koordinatörün olması yeterli değildir. Bir ekip çalışmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ekip önce alt yapıyı sağlamakta, ardından içerik hazırlanmakta ve hazırlanan içerik internet platformunda sunulmaktadır. Bu sunum aşamasından sonra öğrencilerin ve öğretmenlerin süreç içerisindeki konumları İTUE sisteminde sürecin nasıl işlediğini göstermektedir.
4 4.1. İnternet Tabanlı Uzaktan Eğitimde Süreç Nasıl Çalışmaktadır? a. Okul Seçimi İnternet tabanlı uzaktan eğitim programı için en önemli adımlardan birisi eğitim alınacak okulun seçilmesi aşamasıdır. Günümüzde teknolojinin gelişimi ile birlikte geleneksel tarzda eğitim veren birçok okul, İTUE sistemine hızlı bir geçiş yapmaktadır. Öğrencinin yapması gereken şey programa kayıt yaptırmadan önce programın hangi kuruluş tarafından tanındığını ve hangi okul bünyesinde verildiğini araştırmaktır (http://www.uluslararasiegitim.com/uzak/kurs.asp). b. Başvuru, Kayıt ve Harç Ödeme Ödemeler genellikle, telefon, posta, online, kredi kartı yada kampus içerisinde bunun için görevlendirilmiş kişiler kanalıyla yapılmaktadır. c. Ders Seçimi Teknoloji, fen ve matematik gibi geleneksel eğitim teknikleri ile verilen dersler online eğitim programında yer almayabilir. Sınıf mevcudu, geleneksel okullarda öğrenci sayısı sınıfın ölçüsüne göre ayarlanmaktadır. Buna rağmen İTUE programında öğrenci sayısı öğretmenin ilgilenebileceği mevcutla sınırlandırılmıştır. d. Dersler Ders ekranı: Ekranın sol alt köşesinde genel olarak öğrencinin dersle ilgili görebileceği şeyler yer almaktadır. Konu ile alakalı yapılan açıklamaları okumak yada ödevi açmak için yapılması gereken şey sadece klasör yada dosyanın üzerine tıklamaktır. Online dersler: Bu tarz bir eğitim sisteminde öğretmenin anlattıklarını not almak yerine öğrenciler kendi kendilerine konuyu okuyabilmektedir. Sistemli bir sınıf olmamasından dolayı öğrenciler kendilerini disiplin altına almalıdır. e. Yardımcı kitaplar Kitaplar: İTUE programı için istenilen kitaplar internette sırasıyla verilir. Kütüphane: İTUE programının uygulandığı bazı üniversitelerinin kendine ait online kütüphanesi vardır. Bu kütüphanelere yada öğretmen tarafından tavsiye edilen kurslara internet yolu ile erişim sağlanabilir. Bazı okullar ise hazırlamış oldukları ders programını kendi sayfalarında yayınlar. Böylelikle öğrenci okulunun sitesinden çıkmak zorunda kalmadan kütüphaneden ve dersten daha kolay faydalanabilir. f. Öğretmen ve Öğrenci Arasında Etkileşimi Sağlama Yolları E-posta: Öğretmen, e-posta yolu ile bir öğrenciye yada gruba doğrudan soru yada yorumlarını yöneltebilir. Bülten panosu: Cyber Kampüste öğrenciler arasında soru ve cevaplar için bülten panosunu kullanarak gerçekleştirilen iletişim e-postaya oranla daha yaygındır. Bu yöntem hem öğrencilere daha spesifik sorular sorabilme, hem de bütün öğrencilere cevabı görme olanağı sağlamaktadır.
5 Sohbet odaları: Oluşturulan sohbet odalarında öğrenciler diğer öğrenci arkadaşları, öğretmenleri ile ders yada ödevleri ile alakalı birebir tartışmalara katılabilirler. Bu sistem derste çekingen olan öğrenciler için geleneksel ders ortamına oranla daha etkili olacaktır (http://www.uluslararasiegitim.com/uzak/kurs.asp). g. Dersle İlgili Verilen Ödevler ve Yapılan Sınavlar İTUE programında yapılan test vb. sınavlara gerçekten programa dahil olan öğrencinin girip girmediğini saptamak kolay değildir. Bu yüzden online eğitim sisteminin uygulandığı bir çok okul, sınavların rektörlük tarafından belirlenecek bir denetleyici tarafından yine belirlenen bir ortamda gerçekleştirilmesini teklif etmektedir. Siber Kampüs'te sınavlar bir denetleyicinin gözetimi altında yapılmaktadır. Öğrenciler sınava kimliklerini göstererek girebilirler ve rektörlük sınav sonuçlarını onaylı bir şekilde öğretmene gönderir (http://www.uluslararasiegitim.com/uzak/kurs.asp). h. Kursun Tamamlanması, Mezun Olma Yada Sertifika Alma Çeşitlilik: Geleneksel eğitim programlarına nazaran daha geniş bir yelpazede sunulan uzaktan eğitim programlarında lisans ve lisans üstü eğitimi, ilgi ve geçmiş eğitimleriniz ile örtüşen bir alanda kolaylıkla alabilirsiniz. Transfer: Geleneksel eğitim veren okullarda olduğu gibi uzaktan eğitim kuruluşlarında da bir programda alınan kredi diğer bir kurum için geçerli sayılmayabilir. Çünkü bu programlara onay veren kurumlar farklı olabilir (www.uluslararasiegitim.com/uzak/ kurs.asp). 5. ÖĞRENCİ VE ÖĞRETMENLERİN İNTERNET OKUR-YAZARLIĞI İTUE programlarına öğrenci ve öğretmenlerin kabulünden önce yeterli derecede internet ve bilgisayar okur yazarlığı olması gerekliliği vardır. Daha önceleri toplumumuzda varolan bilgisayara karşı olumsuz yaklaşım artık yerini hayatın vaz geçilmez bir parçası olduğu yargısına bırakmıştır. Son yıllarda da bireyler teknoloji okur-yazarlığını biraz bilgisayar ve internet okur-yazarlığını geliştirdikten sonra internet kafeler de yada evlerinde internet ortamında geliştirmektedir. Teknoloji okur-yazarlığı yeterli düzeyde olan bireylerde her türlü İTUE programında yabancılık çekmemektedir. Kullanılan sistemler aşağıda belirtilmiştir. 6. İNTERNET TABANLI UZAKTAN EĞİTİMDE KULLANILAN SİSTEMLER Bu sistemler Çevrimiçi, Hybrid, İntranet tabanlı kurslardır. Tüm bunların ortak noktaları, hepsinde multimedya uygulamalarını aynı amaç için kullanabilmekteyiz. Farklılıkları ise;
6 Sistem Hybrid Çevrimiçi İntranet Özellikleri Bu eğitim sisteminde okula devam etme durumu diğer kurslara oranla daha fazladır. Bu eğitim sisteminde okula devam etme yok denecek kadar azdır. Fakat günümüzde bir çok eğitim kurumunda sınavlar yüzyüze yapılmaktadır. Diğer iki sistemden farkı yerel yapıya sahip olmasıdır. Bu sistemde kampus içi uygulamalar görülmektedir. Çevrimiçi ve hybrid eğitim sistemlerine göre hız çok fazladır. İnternet tabanlı uzaktan eğitim programları için, hız olarak en uygun modeldir. Tablo-2. İnternet Tabanlı Uzaktan Eğitimde Kullanılan Sistemler 6.1.İnternet Tabanlı Uzaktan Eğitimde Sınıf Ortamının Tasarlanması İnternet tabanlı uzaktan eğitimde sınıf ortamı,dersin içeriğine göre işlevsellik kazanmakta bazı dersler sınıf ortamında işlenmezken, bazı derslerde laboratuar ortamlarında işlenme gereği duyar. Bunlara örnek verecek olursak elektronik alanında lisans üstü bir laboratuar dersinin işlenmesi ele alınabilir. Laboratuar için uygun ortam hazırlandıktan sonra şekil-1 deki gibi dersler internet aracılığıyla öğrenciye ulaştırılmaktadır. Şekil-1. Laboratuar tabanlı bir lisans üstü dersin İTUE aracılığıyla aktarılması
7 Şekil-1 den görüleceği gibi bir deney düzeneğinin kamera ile bilgisayara ve laboratuarda bulunan server bilgisayara aktarılması söz konusudur. Daha sonra server bilgisayardaki datalar belli bir kuyrukta alıkonulduktan sonra internet ara yüzü ile sunucudan istemciye dağıtılmaktadır. 6.2.Uzaktan Eğitimde Yönetim ve Değerlendirme İnternet tabanlı uzaktan eğitim kurumlarının yönetimsel bakımdan nasıl olduklarıanın ve ne şekilde kurulduklarının temelinde; ulusal gereksinimler, sosyal yapı, uygulamanın genel özellikleri vardır. Tüm bunlar İTUE in yönetim yapısını etkilemektedir (Kaya, 2002:63). Aslında İTUE de eğilim, işbirliğini sağlamak yönündedir. İTUE in yönetim boyutun da öğrenci kayıtları, derslerin, öğretim elemanlarının koordinasyonu, teknik personelin yönlendirilmesi, okulun akredite edilmesi, danışmanlı, okul reklamı v.b, geleneksel sistemdeki yönetim şekliyle benzerlik göstermektedir. Değerlendirme boyutu, uzaktan eğitimin beşiği sayılan Amerika Birleşik Devletleri nde İTUE de genel olarak uygulanan değerlendirme sitemleri bir-kaç basamaktan oluşmaktadır. İnternet üzerinde tesadüfü yöntemlerle ele aldığımız Phoenix, North Caroline State ve Penn State s gibi İTUE uygulayan üniversitelerde değerlendirmeler portfolyo süreci, çoktan seçmeli testler, video konferans ve belirli sınav merkezlerinde yapılmakta olan sınavlar şeklinde uygulanmaktadır. İTUE programında değerlendirme ve yönetim yazılımsal olarak çözülmektedir. Bu yazılımlar, Active Server Page, Delphi v.b yazılımlar değerlendirme yönetim bölümünde aktif rol oynar ve istemci-sunucu mimarisinde etkileşim gösterir. Görülmektedir ki uzaktan eğitimde önemli olan kavramlar teknoloji, yönetim, değerlendirme, teknik ve öğretim elemanları ve akreditasyon boyutlarından oluşmaktadır. Akreditasyon kavramı eğitimde belirli standartlar üzerinde anlaşmak için geliştirilmiş bir kavramdır. 6.3.Akreditasyon Uzaktan eğitim beraberinde nitelik sorununu getirmiştir. Özellikle 1990 ların ilk yıllarından başlayarak, uzaktan eğitim ya da çevrimiçi eğitim adı altında en az çaba ve maliyetle en çok sayıda mezun vererek kar elde etmek isteyen kurum ortaya çıkmıştır. Diploma Değirmeni ya da Sayısal Diploma Değirmeni biçiminde adlandırılan bu kurumlarda uzaktan eğitim konusunda hiçbir eğitim almamış insanlar açtıkları programlar ve derslerle bir çok insanı kandırmışlardır (Aydın, 2003). Bu sebepten dolayı akreditasyon uzaktan eğitim için vazgeçilmez bir unsur olmuştur. Uzaktan eğitim veren kuruluşların akredite edilmesini dünyada sağlayan en önemli kuruluşlardan biri The Distance Education and Training Council (DETC) in 1998 verilerine göre İTUE e katılan öğrencilerin ortalama yaşlarının 31 olduğu ifade edilmiş ve sık sorulan sorular bölümünde ise en önemli sorun bu eğitimi veren kuruluşlardan aldıkları sertifika yada diplomaların başka ülkelerdeki geçerlilik düzeyleri olmuştur. Halen akreditasyon konusunda çalışmalar devam ederken bu tip sorular eğitim kurumlarının sorunlar kısmındaki en önemli soru olarak yerini korumaktadır. İTUE in daha çok kullanıldığı ABD de akreditasyon sorunu bir çok akreditasyon kurumu tarafından sağlanmaktadır. Bu kurumların sağlamış olduğu standartlar İTUE programı veren eğitim kurumlar tarafından uygulanmaktadır. Bu akredite kurumlarından bazıları şöyledir;
8 Middle States Association of Colleges and Schools, Commission on Higher Education adlı kurum, Delaware, Maryland, New Jersey, New York, Pennsylvania, District of Columbia, Puerto Rico and Virgin Islands üniversitelerinin uzaktan eğitim çalışmalarını akredite etmektedir (http://www.elearners.com). New England Association of Schools and Colleges, Commission on Institutions of Higher Education adlı kurum Schools in Vermont, Maine, Massachusetts, New Hampshire, Connecticut and Rhode Island üniversitelerinde yüksek lisans ve doktora programlarının akreditasyonunu sağlamaktadır. Bu akredite kurumlarının dışında bir çok akreditasyon kurumu vardır ve bunlar ABD nin değişik bölgelerinde farklı okullara farklı derecelerde akreditasyon hizmeti sağlamaktadır (http://www.elearners.com). Bu akredite kurumlarından en büyüğü olan DETC akreditasyon işlerini 1926 yılından beri devam ettirmekte, 500 den fazla akademik kuruma hizmet vermekte ve bu güne kadar 120 milyon kişiye ABD de hizmet vermiştir (www.detc.org). 7.SONUÇ Sürekli gelişen teknolojiye paralel olarak gelişen uzaktan eğitimin teknoloji boyutu, uzaktan eğitimin yapısını da değiştirmiş durumdadır. Bu değişiklik İTUE yönündedir. Bu değişimde de en önemli rolü alt yapı, içerik ve sunum kısımları oluşturmaktadır. Bunların yanı sıra sıkça tartışılmakta olan yönetim, değerlendirme ve akreditasyon sorunları uzaktan eğitimin beraberinde getirmiş olduğu problemlerdir. Fakat dünyada bu tip problemlerde farklı şekillerde (ülkelerin eğitim yapısına bağlı olarak) çözülmektedir. Hızla büyüyen teknolojinin hiçbir zaman son noktasında olmadığımız kesin bir yargıdır. Buna bağlı olarak da İTUE uygulamaları da sürekli gelişim gösterecektir.tüm bu gelişimlerin yanı sıra eğitim teknolojisindeki yenilikler de en büyük sorunlardan biri olarak görülen ölçme ve değerlendirme boyutuna farklı alternatifler sunacaktır Kaynakça Alkan, C. (1998) Uzaktan Eğitimin Yapı ve İşleyiş Boyutu Uzaktan Eğitim 1998 Kış, s:5-10 Geyik ve diğerleri (2003), Uzaktan Eğitimde Toplam Kalite Felsefesinin Uygulanabilirliği Kaya, Z. (2002), Uzaktan Eğitim, PegemA Yayıncılık, Ankara, s:63 Aydın, C.H. (2003).Uzaktan Eğitimin Geleceğine İlişkin Eğilimler. http://dergi.emo.org.tr/al tindex.php?sayi=419&yazi=221. Elektrik Mühendisleri Odası Dergisi sayı: 419. Aralık 2003 de Alındı. Odabaş, H. (2002). "Internet Tabanlı Uzaktan Eğitim ve Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri" Türk Kütüphanecilği 17, (2003), 22-36. www.humanity.ankara.edu.tr/bilgi belge /ogrelfiles/ho/hom5.htm. Aralık 2003 de alındı. Özaygen, A. (2000). İnternete Dayalı Uzaktan Eğitim. www.biltek.tubitak.gov.tr/der gi /00/mart. Bilim ve Teknik Dergisi, mart sayısı. Aralık 2003 de alındı. Özden, Y. (1998), E-insan/E-öğretim: Uzaktan Eğitim İçin Öneriler, www.tbdorg. tr/sayi75_html/egitim_ozden.htm. Kasım 2003 de Alındı.
9 www.detc.org/theassociation.html. The Association. Aralık 2003 de alındı. www.elearners.com/resources/agencies.asp U.S. Higher Ed. Accrediting Agencies. Aralık 2003 de alındı. www.uluslararasiegitim.com/uzak/uenedir.asp. Uzaktan Eğitim Nedir? Aralık 2003 de alındı. http://www.uluslararasiegitim.com/uzak/kurs.asp Online Kurslar Nasıl Çalışır. Kasımda 2003 de Alındı. http://www.yok.gov.tr/egitim/raporlar/mart98/bolum7.html. Asenkron Öğrenme. Aralık 2003 de alındı.