SU ÜRÜNLERİ ve HAYVANCILIK MAMULLERİ SEKTÖRÜ Mart 2010

Ek - B SU ÜRÜNLERİ ve HAYVANCILIK MAMULLERİ SEKTÖRÜ Mart 2010 PROJE RAPORU Türkiye 2023 İhracat Stratejisi Sektörel Kırılım Projesi 1

İçindekiler Sunuş yazısı Yönetici Özeti Proje Raporu Kılavuz Tablo ve Veriler 2

Sunuş TİM Başkanı Mehmet BÜYÜKEKŞİ Türkiye, Dünya ticaret kurallarının yeniden yazıldığı 2000li yıllara, her alanda yenilenmeyi kendine misyon edinerek girdi. Jeopolitik konumu bakımından yüzyıllardır bir ticaret merkezi olan Türkiye, bu ticaret geleneğini değişen dünya trendleriyle birleştirdi. Bunun sonucunda ihracatımız geçtiğimiz dönemde aşamalı olarak yüksek artış göstererek 30 milyar dolardan 2008 yılı itibariyle 132 milyar dolar düzeyine ulaştı, 2009 yılında da küresel krize karşın 102 milyar dolar seviyesinde tutundu. Hedefimiz, performansımızı sürdürülebilir bir şekilde daha yüksek düzeylere taşıyarak, Cumhuriyetimizin 100. Yıldönümü olan 2023 yılında 500 milyar dolar ve dünya ticaretinden aldığımız payı da % 1,5 seviyesine çıkartmaktır. Türkiye İhracatçılar Meclisi olarak, 2009 yılının Mart ayında Türkiye nin 2000 li yıllarda ivme kazanan ihracat büyümesinin Cumhuriyetimizin 100 üncü yılı için amaçlanan 500 milyar ABD Doları tutarındaki büyük hedefe ulaşması için Türkiye nin 2023 İhracat Stratejisinin Uygulamaya Aktarılması ve Performans Yönetimi projesini başlattık. Bu kapsamda Devlet Bakanımız Sayın Zafer ÇAĞLAYAN ın himayelerinde çalıştaylar düzenledik. Sanayi grubu ve tarım grubu için ayrı olarak düzenlediğimiz çalıştaylar sonucunda ve toplamda 200 üst düzey katılımcının katkılarıyla Türkiye nin 2023 İhracat Haritası ve Performans Programı ortaya çıktı. Türkiye nin 2023 İhracat Stratejisinin Uygulamaya Aktarılması ve Performans Yönetimi projesi devam ederken, söz konusu stratejinin sektörel bazda çalışılması ihtiyacı ortaya çıktı ve 2009 un Ekim ayında Türkiye İhracatını oluşturan sektörler için ayrı Strateji Haritası ve Performans Programı oluşturulmasını teminen bir çalışma başlattık. 2009 yılının Ekim ayında başlattığımız bu proje için Türkiye İhracatçılar Meclisi ne bağlı 13 Genel Sekreterlik ile beraber çalıştık. Yapılan çalışma kapsamında faaliyet alanları ortak sektörler belirlenerek 24 sektörümüz için 14 çalıştay yapıldı. Çalıştaylara sadece ihracatçı birliklerinden değil, aynı zamanda devlet kurumları, sektörün duayenleri, sektörel dernek ve birliklerden de üst düzeyde katılım sağlandı. Toplamda 500 kişinin katıldığı 14 çalıştay sonucunda, katılımcıların görüşleri ile ve daha önce bu sektörler üzerine yapılan çalışmalar ışığında her sektör için Strateji Haritası ve Performans Programı ortaya çıktı. Yaptığımız projede yeni sektörleri ve gelişim alanlarını da göz önünde bulundurduk. Mevcut 24 sektörün dışında, 2023 yılına kadar değişen dünya trendleri ışığında ülkemizin ihracat gelirlerini artırması beklenen potansiyel sektörlerin belirleneceği ve ihracat büyüklüğü öngörülerine ilişkin değerlendirmelerin yapıldığı ayrı bir çalıştay yaptık. Bu projede moderatörlüğü ve raporlamayı yapan Execution Partners danışmanlarına, Ekonomi ve Strateji Danışmanlık Hizmetleri danışmanlarına ve TİM Strateji Ofisi nin değerli ekibine yaptıkları katkılar için teşekkür ediyorum. Daha önce yapılmamış olan böyle detaylı bir çalışmanın ülkemize ve ihracatçımıza yararlı olmasını diliyorum. Türkiye mizin ihracat liginde daha da yükselmesi için benzer projelerle bundan sonra da çabalarımız kesintisiz devam edecektir. 3

Sunuş Sektör Lideri Son yıllarda ihracatta Türkiye ortalamasının üzerinde artış göstererek ihracatın yıldız sektörleri arasına giren Su ürünleri ve hayvansal mamuller sektörü, şu anda 900 milyon dolar seviyesinde olan yıllık ihracatını Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşunun 100. Yıldönümü olan 2023 yılında 2.5 milyar dolara çıkarmayı hedeflemektedir. Bu amaçla, su ürünleri ve hayvansal mamuller sektörünün temsilcileri, 2023 yılı büyüklüğü ile ilgili kritik başarı faktörlerini belirleyerek, Stratejik Yol Haritası oluşturmak amacıyla Ege İhracatçı Birlikleri nde gerçekleştirilen Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller Çalıştayı nda bir araya gelmiş, özel sektör, üniversite ve sivil toplum kuruluşlarından temsilcilerin katılımıyla, 2023 te 500 milyar dolarlık ihracat hedefine ulaşmak için alınması gerekli önlemler tartışılmıştır. Türkiye nin ihracatı küresel mali krizin etkisiyle, 2009 yılında, yüzde 28 lik gerileme ile 132.3 milyar dolardan, 94.7 milyar dolara gerilerken, Su ürünleri ve hayvansal mamuller ihracatı da bir miktar azalmakla birlikte, bu düşüşün gerisinde kalmış, yüzde 3 lük bir azalışla, 854 milyon dolardan, 828 milyon dolara ulaşmıştır. Sektörde özellikle kanatlı eti ihracatı ve yumurta ihracatı önemli artışlar yakalamıştır. Özellikle son 10 yılda ihracatımızın istikrarlı bir şekilde artırılması her kesimin gayretleriyle olmuştur. Bugün ulaşılan noktada sürdürülebilir büyümeyi sağlayarak ihracatçılarımızın küresel piyasada rekabetçiliklerin arttırılması için stratejik odaklanma, uyum ve koordinasyona ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla Türkiye İhracatçılar Meclisi organizasyonunda, Türkiye nin ihracatını on beş yılda beşe katlayarak 2023 te 500 Milyar dolar seviyesine ulaşmak için bir seferberlik başlatılmıştır. Execution Partners Firması tarafından yürütülen 2023 Türkiye İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılım Projesi kapsamında, ihracatçı sektörler, 12 alt gruba indirgenmiş olup, bunlardan biri de su ürünleri ve hayvansal mamuller sektörüdür. Alt sektörler itibariyle de su ürünleri, kanatlı etleri/yumurta süt-süt ürünleri ve tabii bal olmak üzere alt sektörlere indirgenerek çalışma yapılmış, çalışma gerçekleştirilirken, 2009 2013, 2013 2018 ve 2018 2023 olmak üzere beşer yıllık üç döneme ayrılmıştır. Çalıştayın sonunda, 2023 yılı ihracatından sektörün, 2,5 Milyar dolarlık pay alınması öngörülmüştür. 500 milyar dolar ihracat hedefi, rakamsal bir hedef olmanın ötesinde, stratejik bir değişim iddiasını yansıtmaktadır. Değişim yönetimi kapsamında strateji yönetimi, ihracatçılarımızın ülkenin ekonomik kalkınmasına katkıda bulunmak amacıyla seferberlik ilan edebilmeleri için, mevcut süreç ve yöntemlerini geliştirmelerini zorunlu kılmaktadır. Bu idealin gerçekleşebilmesi için, tüm paydaşların çoklu bir yapı içerisinde omuz omuza dayanışma sergileyebilmesini ve aynı hedefe odaklanabilmesini amaçlayan Performans Programı ile her bir sektörün kendi dinamiklerini ve rekabet gücü yetkinliklerine odaklanma fırsatı veren makro bakış açılı bir çerçeve oluşturulmaktadır. Türkiye, Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. Yıldönümü olan 2023 yılında 500 milyar dolar ihracat rakamına ulaşılması hedeflenmektedir. Su ürünleri ve hayvansal mamuller sektörünün 2023 yılı ihracat hedefi ise 2.5 milyar dolar olarak belirlenmiştir. Sektör alt sektörler bazında; Canlı hayvanlar ihracatından 10 milyon dolar, su ürünleri ihracatından 1.1 milyar dolar, Etet ürünleri ihracatından 40 milyon dolar, Kanatlı etleri ihracatından 600 milyon dolar- Yumurta ihracatından 300 milyon dolar, Süt-süt ürünleri ihracatından 380 milyon dolar ve bal ihracatından 32 milyon dolar döviz girdisi elde edilmesi beklenmektedir. Bedri GİRİT Sektör Lideri Ege İhracatçı Birlikleri 4

Sunuş Proje Ekibi Türkiye nin ihracatını beşe katlayarak 2023 te 500 Milyar Dolar seviyesine ulaşmak vizyonunu hayata geçirecek stratejik oyun planının ve performans programının belirlenmesi amacıyla TIM bir girişim başlatmıştır. Bu girişimin ilk adımı olarak, Nisan-Ağustos 2009 arasında, Türkiye düzleminde, makro ölçekte, "Türkiye'nin 2023 İhracat Stratejisinin Uygulamaya Aktarılması ve Performans Programı" başlıklı projeyi yürüttük. Kamu, özel sektör, sivil toplum ve üniversite temsilcilerinden oluşan 200 e yakın üst düzey yöneticinin katılımının sağlandığı birbirini takip eden 3 çalıştay gerçekleştirildi. 500 milyar dolar ihracat hedefi stratejik bir vizyonu ve ciddi bir değişim iddiasını yansıtmakta olup, bu değişimin yönetilebilmesi ve bu idealin gerçekleşebilmesi için, tüm paydaşların aynı hedeflere odaklanabilmesini amaçlayan TÜRKİYE İHRACAT STRATEJİ HARİTASI ve başarının ölçülmesine imkan sağlayan TÜRKİYE İHRACAT PERFORMANS KARNESİ oluşturuldu. Girişimin ikinci adımı olarak, Eylül 2009 - Mart 2010 arasında, "2023 Türkiye İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılım Projesi"ni yürüttük. Ana sektörel gruplama yolu ile, İhracat Birlik Yönetim Kurulu Liderliğinde, özel sektör, ilgili sivil toplum kuruluşları, kamu ve üniversite temsilcilerinden oluşan yaklaşık 400 kişinin katıldığı 13 adet Sektörel İhracat Liderlik Çalıştayı yürütüldü. Her Sektörel İhracat Liderlik Çalıştayında, o sektörün en kritik 4-5 alt sektörü de ele alınmak suretiyle, ihracat odaklı 23 adet İHRACAT SEKTÖRÜ STRATEJI HARİTASI ve İHRACAT SEKTÖRÜ PERFORMANS KARNESİ oluşturuldu. Proje boyunca karşımıza çıkan en büyük zorluklardan biri, uluslararası mal gruplandırma sistemi ile (Türkiye İstatistik Kurumu'nun da ihracat verileri için kullandığı), İhracatçı Birlikleri mal grupları arasında farklılıklar bulunması olmuştur. Dolayısı ile, birliklerin ihracat verileri ile, TUİK ve Uluslararası ihracat verileri arasında sayısal farklarla karşılaşılmıştır. Türkiye nin sektör ve altsektörler 2023 İhracat öngörüsü yapabilmek amacıyla, 2008 referans değerleri ve ülkelerle kıyaslama için kullanılan değerler, bu çalışmada aksi belirtilmedikçe SITC ye baz edilmiştir. (SITC - Standard International Trade Classification) Bu Proje Raporu, ikinci adımla ilgilidir ve sektörel Yol Haritası niteliğindedir. Çalışmanın, bir stratejik plan oluşturma değil, çeşitli rapor ve dosyalardaki strateji tanımlamalarının bütünlemesi yoluyla, ölçülebilir ve yönetilebilir bir performans yönetimi çerçevesi olduğunu vurgulamayı gerekli görüyoruz. Her bir sektörün ve alt-sektörlerin 2023 rakamsal ihracat büyüklük öngörüleri, sektörleri temsilen çalışmada yer alan sektör liderleri tarafından belirlenmiştir. Sektör liderlerine ve çalıştay katılımcılarına, 2023 öngörülerine ışık tutmak amacıyla, dünya ticareti ve dünya söktörel gelecek büyüklükleri ile ilgili analitik bir altlık temin edilmiştir. Önümüzdeki yıllarda giderek artacağı öngörülen rekabet doğrultusunda, dünya ticaretinden alınan Pazar payı olgusu sektör ve alt-sektörlerin 2023 ihracat büyüklük iddialarının oluşturulmasında temel baz olmuştur. Belirlenen kritik başarı faktörlerinin periyodik takibi, ölçümlenmesi ve raporlanması ile sürekli güncellenmesi, yaşayan bir strateji ve performans yönetimi sürecinin işletilmesini sağlayacaktır. Çalıştaylar boyunca sektörün düşünce önderlerinin sahiplenmeleri, bilgi, fikir ve önceki çalışmalardan paylaşımlar ile değerli katkıları, bu raporun değerinin artamasına en önemli katkıyı yapmıştır. Ayrıca, ihracat birliklerinde görevli ArGe Şubesi yetkilileri konularına hakimiyetleri ve özverili çalışmaları ile projeye ışık tutmuşlardır. Bu iki unsurla, TİM in liderliği ve oluşturulan Strateji Ofisi birleştiğinde, 2023 İhracat hedeflerine ulaşmak için STRATEJİ HARİTASI nda belirlenen oyun planının hayata geçirilmesi için sağlam bir yapı ile karşı karşıya olduğumuzu görmekte, gelecek için güven duymaktayız. İstihdamın artırılması, bölgesel gelişimin temin edilmesi, rekabetçi gücün artırılması suretiyle Türkiyemizin sürdürülebilir büyümesini sağlayacak olan 2023 yılında 500 milyar dolar ihracat hedefi ile sloganlaşan bu önemli girişimin iki adımında da görev aldığımız için gurur duyuyoruz. Bu kapsamda ve katılımda ilk defa yapılan bu çalışmaya katılan ihracatçı birlik yönetimleri, devlet, özel sektör, akademisyen ve sivil toplum kuruluşlarının 2023 ihracat hedefine ulaşmak için üst düzey bir motivasyon içinde olduklarını görmek inancımızı daha da artırmıştır. Bize gösterilen güvene teşekkür eder, saygılarımızı sunarız. 5

İçindekiler Sunuş yazısı Yönetici Özeti Proje Raporu Kılavuz Tablo ve Veriler 6

Yönetici Özeti Projenin temel amacı Türkiye nin ihracat atılımına yönelik olarak bütünsel bir Stratejinin Uygulamaya Aktarılması çerçevesini oluşturmaktır. Birinci adımda, ülke ölçeğinde 18 stratejik hedef ve 74 ölçütten oluşan 2009-2013 Türkiye İhracatı Strateji Haritası ve Performans Programı oluşturulmuştur. İkinci adımda, sektörel bazda 23 Strateji Haritası ve Başarı Ölçütleri oluşturulmuştur. Sektörlerin 2023 ihracat öngörüleri alt sektör kırılımları ile Sektör Liderlik ekipleri tarafından ortaya konmuştur. Projenin Amacı Özellikle son 10 yılda ihracatımızı istikrarlı şekilde artırarak birlikte çok önemli başarılara imza attık. Bugün ulaştığımız noktada Sürdürülebilir Büyüme yi temin edebilmek ve İhracatçılarımızın küresel piyasada rekabetçiliklerinin artırılması için stratejik odaklanma, uyumlanma ve koordinasyona ihtiyaç duyulmaktadır. Değişimi Gerçekleştirmek, Geleceği Tasarlamaktır vizyonu ile Türkiye nin iktisadi kalkınmasına öncülük eden Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) liderliğinde ve Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) ile eşgüdüm içinde, 2023 İhracat Atılımı nı proaktif ve dinamik bir şekilde yönetmek üzere, geniş kapsamlı bir proje yaklaşımı benimsenmiştir. Strateji Uygulama Yetkinliğinin önemi Ölçeklenme 3 yılda ikiye katlanan ihracat sonuçları Yıllık ortalama %30 artış Planlama İhracat Stratejisi (2004-2006) DTM IX. Kalkınma Planı ve Özel İhtisas Komisyon Raporu (2007-2013) DPT DTM nin Stratejik Planı (2009-2013) 8 yılda 5 katına çıkan ihracat sonuçları %21 kümülatif yıllık ort. büyüme oranı TURQUALITY girişimi İhracatı etkileyen bürokratik engeller envanteri Kümelenme Politikası Pazara giriş eylem planları Dış Ticaret organizasyonları Fuar teşvikleri Başarılar Yazılım envaneteri Girdi maliyetlerinin analizi İhracat Stratejik Plan Portali 2000 2003-2004 2006-2007 2009 >>> 2023 Krizden önce Krizden sonra Sürdürülebilir Büyüme Proje iki adımlı olarak gerçekleştirilmiştir. Projenin temel amacı Türkiye nin ihracat atılımına yönelik olarak bütünsel bir Stratejinin Uygulamaya Aktarılması çerçevesini oluşturmaktır. Bu kapsamda ilk olarak stratejik yönlenmenin netleştirilmesi için mevcut çalışmalar derlenmiş, geniş katılımlı çalıştaylar yürütülmüştür. Birinci adımda, ülke ölçeğinde 18 stratejik hedef ve 74 ölçütten oluşan 2009-2013 Türkiye İhracatı Strateji Haritası ve Performans Programı oluşturulmuştur. Hazırlanan Performans Programı'nın en önemli yanı sahiplenme, sürekli takip ve gözden geçirmeyi zorunlu kılmasıdır. Başta dış faktörler olmak üzere, son derece dinamik olan iç ve dış gelişmeler performansın takibinin, varsayımların, öngörülen proje ve programların güncellenmesini ve revizyonunu daha da önemli bir noktaya taşımaktadır. İkinci adımda, ülke nezdindeki çalışmalar sektörel boyuta aktarılmış, 2023 ihracat hedefine ulaşabilmek için sektörel bazda hangi kritik başarı faktörlerine ihtiyaç duyulduğu belirlenmiş, sektörel bazda 23 Strateji Haritası ve Başarı Ölçütleri oluşturulmuştur. Sektörlerin 2023 ihracat öngörüleri alt sektör kırılımları ile Sektör Liderlik ekipleri tarafından ortaya konmuştur. 7

Yönetici Özeti Türkiye nin ihracat atılımına yönelik olarak bütünsel bir stratejinin uygulamaya aktarılması çerçevesi oluşturmak. Birinci Adım Ülke ölçeğinde Makro İhracat Stratejisi ve Performans Yönetimi Çerçevesi İlk adımda yürütülen dört aylık projede Türkiye nin ihracat atılımına yönelik olarak bütünsel bir Stratejinin uygulamaya aktarılması çerçevesi oluşturulmuştur. Türkiye de ulusal ölçekte ilk kez gerçekleştirilen bu nitelikte bir proje, stratejik planlama çalışması değil, sonuç-odaklı bir performans yönetimi ve uygulama projesidir. Amaçlanan, öncelikleri gösteren tanımlı stratejik hedeflerin, ölçütlerin, uzun vadeli başarı seviyelerinin, ilgili girişim projelerinin, sorumlu kurum ve kuruluşların belirlenmesi ile strateji yönetiminde Başaran kurumlar arasında yer alabilmektir. Türkiye nin 2023 İhracat Stratejisinin Uygulamaya Aktarılması ve Performans Yönetimi Projesi nin ilk bölümünde Stratejik Yönlenmenin Netleştirilmesine odaklanılmış ve başlıca dört tip çalışma yürütülmüştür: Kamu yönetimi ve özel sektörden proje Yürütme Kurulu nca belirlenen düşünce önderleri ile karşılıklı görüşmeler (10 kişi) Kamu yönetimi ve özel sektörden katılımcılar ile 3 Çalıştay (~ 200 kişi) Mevcut doküman, stratejik plan ve raporların incelenmesi Yürütme Kurulu ve odak grup toplantıları Bu ilk adım, bir Stratejik Plan çalışması değil, stratejinin uygulamaya aktarılması olarak tanımlanan Uygulama Çerçevesinin ve Performans Programı nın oluşturulmasını, Türk ihracatının önderlerinin gelecek düşüncelerini basit, kolay anlatılabilir, ölçülebilir ve dolayısıyla da yönetilebilir hale gelmesini sağlamıştır. 1. adım 2. adım Ülke Sektörler Stratejik Yönlenmenin netleştirilmesi Önümüzdeki döneme ilişkin öngörüler ve zorluklar neler? Güçlü, Zayıf Yönlerimiz ile Fırsat ve Tehditlere ilişkin geçmişte yapılan çalışmalar üzerinde revizyon ihtiyaçları neler? İhracatın önündeki engeller neler? Strateji Haritası nın inşası Geçmişte yapılan stratejik plan çalışmalarını nasıl bütünleştirebiliriz? Odak alanlarımız ışığında mutlak başarmamız gereken Stratejik Hedeflerimizin nelerdir? Sorumluluk ve sahiplenmeyi nasıl temin edebiliriz? Performans Programının oluşturulması Stratejik Hedeflerimizin başarısını nasıl ölçülebilir ve yönetilebilir kılabiliriz? Her bir ölçütün rakamsal başarı seviyeleri ve bizi başarıya ulaşaştıracak girişim projeleri hangileridir? Strateji yönetimi yapısı nasıl olmalı? 8

Yönetici Özeti Türkiye İhracat Strateji Haritası vizyonumuzun önceliklerini ortaya koyan 18 Stratejik Hedef ve 74 Ölçüt ten oluşmaktadır. Odak alanların tanımlanmasının ardından her bir alan Ekonomik Kalkınma nın için öncelikleri gösteren Stratejik Hedefler belirlenmiş ve bir unsuru olarak İhracat Stratejisi Strateji Haritası oluşturulmuştur. Performans Programı, Çıktılar: Ulaşılması Strateji Haritası nda tanımlan Stratejik Hedefleri, hedeflenen Stratejik Hedefler ölçümlenebilir, dolayısıyla yönetilebilir kılmaktadır. Sürükleyiciler: İhracat Strateji Uygulama Modeli genel çerçeveyi Amaçlanan çıktılara ulaşmamızı tanımlarken Strateji Haritası ve Performans Programı sağlayacak önceliklerimizi gösteren Stratejik 2023 Vizyonunu gerçekleştirmede ilk 5 yıllık dönem olan Hedefler 2009-2013 dönemine odaklanmıştır. Türkiye İhracat Strateji Haritası vizyonumuzun önceliklerini ortaya koyan 18 Stratejik Hedef ve 74 Ölçüt ten oluşmaktadır. ĠHRACAT SONUÇLARI ĠSTĠHDAMI ARTIR MEVCUT PAZARLAR ĠHRACATÇILAR SÜREÇLER TEMEL YETKĠNLĠKLER SORUMLU STRATEJĠK HEDEF STRATEJĠK HEDEF ĠS 0 ĠS 0.1 ĠS 0.2 ĠS 0.3 ĠS 0.4 ĠS0.5 ĠS0.6 BÖLGESEL GELĠġĠMĠ TEMĠN ET HEDEF PAZARLAR ĠHRACATÇILARIN GÜÇLENDĠRĠLMESĠ ÜLKE KONUMLAMASI ĠNSAN SERMAYESĠ ĠHRACAT KAPASĠTESĠ PAYDAġLARA VAAD SÜREÇLER TEKNOLOJĠK GELĠġĠM ve ALTYAPI YASAL ÜSTYAPI BĠLGĠ SERMAYESĠ ĠLĠġKĠ SERMAYESĠ TEMEL YETKĠNLĠKLER Türkiye İhracat Strateji Haritası 2009-2013 Performans Programı TANIMLAMA SORUMLU TANIMLAMA Ekonomi politikamızın temel hedeflerinden biri Türkiye'nin 2023 yılında dünyanın ilk 10 büyük ülkesi arasında yer Ġhracatın Ekonomik almasıdır. Bu kapsamda, ihracatın ülke ekonomisi için öneminin vurgulanmasıve ekonomik kalkınmanın bir parçası DıĢ Ticaretten SORUMLU TANIMLAMA Kalkınma içindeki ĠstikrarlıSTRATEJĠK Ġhracat HEDEF DTM olarak değerlendirilmesi önemlidir. Ülke ölçeğinde ihracatın katma değerinin artırılmasıiçin ihracatınhedefidir. İstikrarlı 2023 yılında ulaşılması hedeflenen 500ekonomiye milyar dolar ihracat hedefi önemli bir büyüme sorumlu ĠS 1 ithalata bağımlılığının ihracatartış oranı ithalatartış oranı arasındaki gözetilerek artış,azaltılmasıve pazar dinamikleri paralelinde düzenli artış gösteren ihracatilişki gelirleri ile tarifpozitifdış edilmektedir. yeri ve Ekonomiye MüsteĢarı Dünya ekonomisi veile ticaretinin daraldığı, dolayısıyla talebin azaldığı ve rekabetin daha da arttığı ilk beş yıllık plan ArtıĢı Sağla SORUMLU TANIMLAMA STRATEJĠK HEDEF Devlet Bakanı ticaretdengesine ulaşılmasıhedeflenmektedir. Yaratılan istihdam ülkeihracat ekonomisine katkının ölçümlenmesinde bir payı almak anlamına gelmektedir. döneminde (2009-2013) yıllık %12 büyümesi sağlamak rakiplerden pazar katma değer Mevcut pazar gösterge paylarını DTM olarak dikkate alınmaktadır. REFERANS SEVĠYELERĠ SORUMLU TANIMLAMA Mevcut pazarlara yaptığımız satışların ilgili ülke ithalatları içindebaġari aldıkları payların artırılmasıyla, halihazırda faaliyet ĠS 2 STRATEJĠK HEDEF ĠLGĠLĠ AÇIKLAMA ÖLÇÜM DEĞER artır MüsteĢarı Yüksek büyüme potansiyeli 2008 yılsonu itibariyle toplam ülkeye ihracatvegerçekleştirmekteyiz. dünyadaki göstermekte olduğumuz pazarlarda pozisyonumuzun güçlenmesi toplam dünya ticaretiamacımız, içinde aldığımız payın ekonomik ÖLÇÜT REFERANS BAġARI DTM 2009 SEVĠYELERĠ TANIMLAMA (2008SORUMLU sonu KURULUġ (ölçütle ilgili yorum) SIKLIĞI STRATEJĠK HEDEF 2010 2011 2012 2023 gelişmeler ve trendler ışığında yüksek büyüme potansiyeli arz2013 eden ve2018 ithalatçok artışıönemlidir. öngörülenbu hedef ülkelere mevcut artırılması amaçlanmaktadır. ĠS 3 pazarlarasayısını ulaģ ve ÖLÇÜM İstikrarlı ihracat artışı için arzın sürekliliğin sağlanması kapsamda, ĠLGĠLĠ olan hedef AÇIKLAMA gerçekleşme) tahmin Ġhracatçı ve ihracatdeğer DTM satışları MüsteĢarı ÖLÇÜT yaptığımız ve hedef ülkelerdeki mevcut pazar paylarımızı artırmaktır. 2009ihracatçıların kapasitelerinin yeni ihracat kapasitelerinin ve ihracatçı şirketlerin ĠS payını 4 KURULUġ Pazar (ölçütle ilgili yorum) SIKLIĞI (2008 sonuhedef artır SORUMLU TANIMLAMA 2010 2011 2012 2013artırılması, 2018 BAġARI 2023 SEVĠYELERĠ MüsteĢarı tahmin Ġhracatçıların küresel alanda kapasitesini geliģtir STRATEJĠK REFERANS gerçekleşme) oluşturulması, bu sayede tabanının genişletilmesi amaçlanmaktadır. İhracatihracatçı stratejimizin temel hedefi Sektörel Liderlik, Bilim-Teknoloji ve Inovasyon vurgusu ile Türk ĠLGĠLĠ AÇIKLAMA ÖLÇÜM DEĞERihracatçılarının TANIMLAMA HEDEF rekabetçiliklerini Sektörel 98,5 107,5REFERANS 118 SORUMLU 130 alanda 147 rekabetçiliklerini 271 BAġARI 500 SEVĠYELERĠ küresel artırmak ve geleneksel sektörlerde sahip olduğumuz ĠS 1.1 İhracat gelirleri (Milyar $) YıllıkSTRATEJĠK 132 DTM ÖLÇÜT 2009 (2008 sonu Dünya ekonomileri içinde Ġ KURULUġ 1 Liderlik, Bilim-Teknoloji (ölçütle ilgili yorum) AÇIKLAMA SIKLIĞI17 ÖLÇÜM ĠLGĠLĠ 2010 2011 2012 2013 2018 2023 REFERANS Ġhracatçıların ihtiyaçlarına DEĞER 17 16 16 15 12 10 bilgi ve birikimi, teknoloji ve yetkinliklerin geliştirilmesi, sektörel yenilikçilik, ve önderlik ile dönüştürerek BAġARI SEVĠYELERĠ Yıllık 17 ve AÇIKLAMA MüsteĢarı İhracatçıların ihtiyaçlarının planlı bir şekilde takip edilmesi ile ticaretin önündeki engellerin OVP verisi 2012 den % 13,0 yıllık artış tahmin ÖLÇÜT SORUMLU TANIMLAMA gerçekleşme)hedef Türkiye'nin sıralaması (#) 2009 ĠLGĠLĠilgili yorum)stratejġk ÖLÇÜM Güçlendirilmiş Türkiye kaldıraç olarak kullanılması ürünlerimizin uluslararası DEĞER (ölçütle (2008 sonu çevirmektir. 2011 2012 2013 İmajı nın 2018 2023 DıĢ kaldırılması Ticaretten (ölçütlesikliği ilgili fırsata ÖLÇÜT ve2010 ihracatçıların ihtiyaçlarına zamanında ve etkin çözümler sağlanması ve etkin çözüm Ġ 2 KURULUġ TĠMgerçekleşme) Ġnovasyon ilezamanında artır tahmin (2008 sonu pazarlarda Dünya ihracat öngörüsüne paralel KURULUġ SIKLIĞI Türk markalarının konumlamalarında çok önemlidir. Amacımız, dünya standartlarında ürünler İhracatın ülke ekonomisi için öneminin 2009 SORUMLU TANIMLAMA STRATEJĠK HEDEF yorum) hedeflenmektedir. İlk 40 ülke odakta olmak üzere 2010 2011 2012 2013 2018 2023 sorumlu S 1 gerçekleşme) üreten, ihracata yönelikyerine yeşilsaha yatırımları üzere, yabancı sermaye yatırımları ülkeye İhracatın toplam GSYH olarak revize edilecektir. Dünya ekonomik sağla Mevcut pazarlardakivurgulanması pazar ve ihracatın tahmin sosyal Başta şartlarını getiren, çevreyeolmak karşı duyarlı bir ülke imajına Ticaretten %16,2 %16,8 % 18 % 19 22 % 25 Yıllık % TIM 17,8 bilinirliğini artır%17,6 pazar paylarında artışkuresel %1 % %1,07 %1,1DıĢ %1,13 %1,15 REFERANS %1,35sorumluluk % 1,50 ĠS dünya 2.1 ihracatında Yıllık %1,07 kalkınmanın parçası olarak ve Sektorel ticaretindeki büyüme TIM referans Toplam Yabancı sermayeyi ve kaynak, hızlı teknoloji ve bilgi-birikimi transferi sağlamaktadır. Bu kapsamda ülkeye yabancı içindekiġspayı (%) BAġARI SEVĠYELERĠ Devlet Bakanı payı (ilk 40 ülke) (%) pazarlardaki SORUMLU Hedef pazar payı 0,17STRATEJĠK %0.85 %0,86 %0,91 %1,14 %1,46 ve Türk markalarının ulaşmak bilinirliğini artırmaktır. HEDEF 1.2 Yıllık 0.8 değerlendirilmesi önemlidir. hedeflenmektedir. Yeni kurulan%0.82 şirket Ġnovasyon İstikrarlı ihracat artışını sağlayacak rekabetçi yapınıntanimlama oluşturulabilmesi ve teknolojik dönüşüm sorumlu verisi S Raporu 2%OVP 0,20 ÖLÇÜM 0,22 0,30DıĢ0,35 0,40 0,8 %1,25 ve Ongoruler -ĠLGĠLĠ senaryosuna göre alınmıştır. Bu AÇIKLAMA Yıllık -%0,87 ARGE DEĞER Türkiye'nin payı (%)ĠS 3.1 ilk 20 ülke (%) Ticaretten sermayenin çekilmesi dünya toplam doğrudan yabancı yatırımları içinde Türkiye'nin yatırımcıyı ÖLÇÜT sayısına bağlı bir ülkeye çek payla ilk 20 ihracatçı arasına amacıyla ihracatçılarımıza sağlanan ARGE teşviklerine, inovasyona yönelik çalışan firmaların İhracatın olan bağımlılığının REFERANS paralel ülke detayı 44000 46000 47000 artırılması 48000 50000 60000 70000 2009 Devlet Bakanı KURULUġ (ölçütle ilgili yorum) SIKLIĞI ĠSyapan 4.1 ithalata Yeni (ilave) ihracatçı sayısı (#) çalışmalar ışığında Yıllık 46000 (2008 sonu REFERANS BAġARI SEVĠYELERĠ BAġARI SEVĠYELERĠ İhracatın İthalatı SORUMLU Sektörel 1-5 milyar $ ihracatazaltılmasıyla, payının hedeflenmektedir. STRATEJĠK HEDEF yüzdeyle hesaplanması 500 milyar dolarlık ihracat artışının gerçekleştirilmesi için her türlütanimlama altyapı ve lojistik ihtiyacının sorumlu 2010 2011 2012 2013 yatırımlarını ve S 3 dengesine %73,5 %70,3 %70,211%69,5 %80 DTM pozitif dış ticaret Yıllık %edilecektir. 65,4 girilmesi öngörülmektedir. Yıllık ĠLGĠLĠ%70 %75 ĠLGĠLĠ AÇIKLAMA AÇIKLAMA ÖLÇÜM tahmin ve projelerin desteklenmesine büyük önem verilmektedir. Hedefimiz, 2023'e kadar kendi DEĞER gerçekleşme) öngörülüyor. (%2-3) ÖLÇÜM netleştirilerek, revizeölçüt DEĞER Karşılama Oranı (%) ĠS 2.2 sektör sayısı (#) ulaşılması hedeflenmektedir. tamamlanması, gerekli karayolu, demiryolu, liman kapasitelerinin ihtiyaca uygun planlanması gereklidir. OVP verisi 2009,2010 veölçüt 2011 Devlet Bakanı için açığını DıĢ Ticaretten KURULUġ Ġhracat (ölçütle ilgilialtyapı yorum) SIKLIĞI uygulamalarını özendir (2008 sonu 2009 know-how'ını geliştirmiş, yerli teknoloji 2010 üretimine sahip bir Türkiye olabilmektir. 2009 REFERANS 1-5 milyar $'ın üzerinde ihracat KURULUġ (ölçütle ilgili yorum)29 SIKLIĞI (2008 sonu TANIMLAMA 2011işbirliklerinin 2012 yatırımlarına 2013 Gerekli kapasitelerin temininde, özelticaret sektörün altyapı katılımının özendirilmesi, kamu ve özelticari fırsatların STRATEJĠK HEDEF BAġARI SEVĠYELERĠ 2010 SORUMLU 2011 2012 2013 (İthalat artıış1oranı / İhracat artış oranı) 20 18 19 24 36 50 değerleri KEP ten Dünyada en çok ihraç edilen 25 ürün İkili ve çoklu güçlendirilmesi ile uluslararası pazarlardaki ĠS 3.2 Yıllık 24 milyar $ ın üzerinde ihracat yapan tahmin gerçekleşme) Sektörel tahmin ve çevreye iliģkin Sorumlu 5-10 milyar $ ihracat yapan SİSO Çalışmasına 4172 dengele göre. 3 15 3 50gerekli 4 yetkinlikliklerin 5 TÜİK verilerine göre 2003çalışmalar ışığında Ġkili ve12387 çoklu DTM AÇIKLAMA ÖLÇÜM TÜİK verisine göre 13 ticaret 17 3 18 3 sektörde 30 gerçekleşme) Ġ (#) 1.1 Yıllık DEĞER yapılan ülke sayısı İthalat artış ihracat DTM İhracat ve ithalat aynı oranda artarsa 1, ĠS 4.2 15 mevcudiyetinin sağlanması önemlidir. SEVĠYELERĠ Nakliye maliyetlerinin düşürülmesi ve 150,5 184 197 276ĠLGĠLĠ ĠS miktarı 2.3 (endeks) Yıllık 4 >1161 <Yıllık alınmıştır. REFERANS BAġARI < 1 1 < 1 < 1 ĠS 1.3oranıİhracat Yıllık 167.1 ÖLÇÜT grubu içinde Türkiye'nin sıralaması satış hacmine dönüştürülmesi ve potansiyel alıcılar ile üst düzeyde bağlantı kurulması Yıllık >1 >1 >1 firma sayısı (#) netleştirilerek, revize edilecektir. S 5 SORUMLU TANIMLAMA STRATEJĠK HEDEF artış oranının sektör sayısı (# ihracat artış oranı ithalat yılı 100 olarak alınmıştır. yükümlülüklere uyumlan Devlet KURULUġ (ölçütle yorum) SIKLIĞI (2008 sonu artış oranı ilişkisi (%) TİM in ihracatçı frmalara alternatif enerji kaynaklarına yapılacak yatırımlarla enerji fiyatlarının küresel alanda rekabet edebilir 2009 MüsteĢarı En çok ihracat yaptığımız ilk 33 ilgilibakanı DTM iģbirliklerini güçlendir ĠLGĠLĠ AÇIKLAMA ÖLÇÜM DEĞER üzerinde gerçekleşirse <1 hedeflenmektedir. Konu ile iligli bir çalışma bulunmamaktadır, ancak2010 böyle bir2011 2012 2013 İSO çalışmasına göre, İspanya Mevzuat ve9 yasal ÖLÇÜT 2009,2010 ve 2011 ilişkin algı (endeks) DTM yaptığı üç aylık anketülke ve hedef gerçekleşme) pazarlarda Gerekli mevzuat, dışı engellerin tahmin düzeylerde hedeflenmektedir. S 1.1 Türk markalarına DTM Yıllık 2009yasal düzenlemeler ve idari prosedürler ile tarife ve tarife çalışma ihtiyacı olduğu için bu konunun projelendirilmesi gerekir. Sektörel çalışmalar ışığında milyar $'ın üzerinde KURULUġ (ölçütle ilgili yorum) SIKLIĞI 10-25 milyar $5-10 ihracat yapan 7 6 anket 7 çalışması. 8 10 16 STRATEJĠK 16 tutulması (2008 sonu SORUMLU Orta -yapan Yüksek teknolojinin toplam TANIMLAMA %11, Malezya %84, Çin %35, ĠS 4.3 1-5 milyar $ ihracat il sayısı (#) Yıllık 8 HEDEF S 2010 2011 2012 2013 yapılacak Dış ticaret açığının kontrol altında içinden, İhracatçının iş DTM 4 5 5 5 5 6 12 değerleri KEP ten %38 ĠS 3.3 Yıllık4 TİM 5 ĠS 2.4 Yıllık Ġ 1.2 değerleri Yıllık azaltıması ve tahmin ihracatçının önünün açılması sağlanmaktadır. Finansal enstrümanların ve54 %20, 625 45 49 MüsteĢarı 57 gerçekleşme) 60 netleştirilerek, revize edilecektir. (endeks) düzenlemeleri etkinleģtir İhracat kredileri ihracatı artırmada en önemli destek mekanizmaları arasında yer almaktadır. Bu Ġiçindeki 2.1 İhracatçı memnuniyeti Yıllık 44,31 için ithalat 134 153 168 187İsrail %26, 210 Almanya 361yaptığı yapılantutulabilmesi ülke sayısı (#) CAGR (ithalatın büyüme sektör sayısı (#) 20 kamu kurumuna ihracatüzerinde payı (%) REFERANS BAġARI SEVĠYELERĠ İthalat (Milyar $) Yıllık 201,9 REFERANS BAġARI SEVĠYELERĠ DTM alınmıştır. 18,1 8,5 11,2 15 15 15 Nations Brands Index (NBI), Brezilya %9.5 (2005 yılı verisi) S 2.1 DYY girişi (Milyar $) Yıllık önemlidir.hızı kontrol noktası olarak dikkate SORUMLU TANIMLAMA kapsamda, ihracat destek araçlarının etkin ve verimli kullanımı vebiri türev finansman enstrümanlarla değerlerden STRATEJĠKÖLÇÜM HEDEF ÖLÇÜM 9,1 varsayımına %9,8 % 10,2verdiği % 13,0 13,0 GFK%13,0 göre ticaret destek araçlarının 37 ĠLGĠLĠ ĠS 1.4 Yıllık ihracat artış oranı (%) Yıllık %OVP 23 verisi - % 25,4 %İS-0.3 ĠLGĠLĠ Ülke olarak en önemli güçlü alanlarımızdan sahip olduğumuz genç ve dinamik DEĞER 1996 3tarafından 3 Syılından 3 3Şirketlerin 2 ARGE 5AÇIKLAMAetkinAÇIKLAMA ĠSyapan 4.4 5-10 milyar $ ihracat yapan il sayısı (#) ışığında Yıllıkgöre, TİM içinoluşmaktadır. 3 ÖLÇÜT MüsteĢarı 4.68030.(2007 27. DEĞER Sektörel çalışmalar ÖLÇÜT >25 milyar $ ihracat SITC fasıllarına alınmaktadır.) 25. 6.410 DTM ihracatın finansmanı ve ihracatçıların desteklenmesi hedeflenmektedir. 2009 DüĢük nitelikliden yüksek 2009 beri 50 ülkede yapılıyor. KURULUġ Ara mamul, hammadde ithalatı 2009,2010 ve 2011 Ulusal Marka sıralaması REFERANS BAġARI SEVĠYELERĠ 4.864 8.697 12.291 15.472 (ölçütle ilgili yorum) (2008 sonu Dünya ihracatında ilk 10'da olduğumuz S 3.1(endeks) ARGE harcamaları (Milyon $) Yıllık KURULUġ (ölçütle ilgilisikliği yorum) SIKLIĞI işgücümüzdür, ancak söz yönünden zayıf ve düşük verimliliktedir. (2008 sonu ve verimli et 33.sıra SORUMLU TANIMLAMA ĠS 2.5 Yıllık 0OVP 35.sıra STRATEJĠK HEDEF verisi 2010 2011 2012 2013 2010konusu 2011 işgücü 2012nitelik 2013 S 1.2edilecektir. DTM 36. DDY kullanım kapasiteleri yapılan ESD tarafından yapılan 9Toplam dünya 9Yıllık 10kullanımını 10 sırada 10temin 11 10-25 bağımlılığının milyar $'ınazaltılması. üzerinde ihracat netleştirilerek, revize Ġ 1.3 Yıllık rakamı) Kriterleri ihracat,1yönetişim, Sektörel tahmin sıra sıra sıra sektörġssayısı (#) Hazine Yabancı tahmin 0 1 1 1 5 8 Nation Brands Index değerleri KEP ten gerçekleşme) ĠLGĠLĠbilgiye ÖLÇÜM 3.4 Yıllık 1 DEĞER grubu sayısı (#) 30,8 Milyar $ pazar çalışma. İhracat açısından ele alındığında ise ucuz işgücü rekabetinden nitelikli ve verimli işgücüne TY 1 verimli ve Doğru Dünya Bankası Doing nitelikli insan veaçiklama DTM% 14,2 TÜBİTAK TĠM gerçekleşme) İhracatın ithalata miktarı kültür, insan kaynağı, turizm ve 2007 yılında düzeyde 10-25 milyar $ ürün ihracat yapan il sayısı yapılan ülkeölçümlenmesi sayısı (#)çok önemlidir. SORUMLU TANIMLAMA % 14,6 Dünya % 13,8 %DYY 13,4 hareketleri %Yıllık 13 % 12 %10 1 Sermeye0Genel STRATEJĠK HEDEF 2009 bilgiye hızlı ulaşımları 0TÜBİTAK, 1 ÖLÇÜT 1 1 4 3 Yıllık alınmıştır. toplam içinde İhracatçıların doğru ilesevġyelerġ hedef pazar ve ve sektörlerdeki güncel talep ĠSHalihazırda 4.5 KURULUġ (ölçütle ilgili (2008 sonu REFERANS yatırımlar. bu değer önemlidir. DIR Business in Türkiye alt 2010 kaynağımızda 2011BAġARI 2012temel 2013 dönüşümü gerçekleştirebilmek için insan yetkinliklerin bilgi birikiminin ARGE toplam % 1,06 %0,7 %0,9yorum) %1 % 1SIKLIĞI %1 İhracat içinde işlenmiş tarımın 1,979 trilyon dolar, bağımlılık oranı (%) %15,2 S 2.2 Yıllık-TTGV Yıllık (#) 14TY 13 11 (2007) Kamu ulaģımı Özel sektör Ġstihbaratına hızlı ĠGEME Lojistik hizmetlerinin ve 12 % 2.2 İhracat gerçekleşme zamanı DTMharcamalarının 14 2020 hedefi tahmin hedeflenmektedir. Çin'in %2.5 213geliştirilmesi % 0,8 % 1,0 % 1,3 % 1,7gerçekleşme) %2 AvrupaĠihracatında ilk 10'da olduğumuz %1,2 %bileşen 1,5 %(OECD 1,8 ortalaması % 2 % 2,3 TTGV, %Yıllık 3 Sanayi % 5 Ulaştırma sermayesine geç S 3.2 payı Yıllık 0,71 kapsamında yapılan ithalatın toplam Müdürlüğü, ĠS 2.6 %1 Türkiye'nin (%) bilgilerine erişimleri ĠLGĠLĠ AÇIKLAMA ÖLÇÜM 22 22 23 23 24 25 Hedef pazar pazında 2 3 DTM38,2 DEĞER Ġ 1.4 Yıllık 5.1 STA sayısı USD) (#) Yıllık 13 77,7 hedeflenmektedir. Kamu, üniversite, sanayi işbilirliği ile yapılan araştırmaların ve kaynakların etkin vesürekli verimlitakip ve gözden GSYH'ye (%) S maliyetleri maliyet DTM avantajı yakanlaması için lojistik 79,5artırılması 51,9 21,5 2008Bakanlığı yılında 1,697 ve payı (%) 2009,2010 ve 2011 S 4.1oranıLojistik (Milyon Yıllık Hazırlanan Performans Programı'nın en önemli yanı sahiplenme, Perakende network sayısı (#) DTM 10,5) Yatırım Yıllık ÖLÇÜT köylerinin TY 3 STK lar Üniversite 2009 > 25 milyar $ ithalata ihracatoranı yapılanürün ülkegrubu sayısı (#) S 1.3 değerleri temin et Bakanlığı kurulması Konu ile iligli bir çalışma bulunmamaktadır, ancak böyle bir KURULUġ (ölçütle ilgili yorum) SIKLIĞI (2008 sonu 1 0 10 10 dolar 11 oldu.14 1 3 trilyon 0 0 KEP ten 2010 arasında 2011 artan 2012 farkındalık 2013 Sektör kullanımları ve paydaşlar hedeflenmektedir. İhracatçı memnuniyet ĠSİhracatçı 4.6 birliklerine > 25 milyar $ ihracat yapan il sayısı (#) Yıllık 1 Yıllık 0 MüsteĢarı gerçekleşme) REFERANS Özel sektörün Ar-Ge kayıtlı olan 46,000 geçirmeyi zorunlu kılmasıdır. Başta dış faktörler olmak üzere, son derece dinamik olan iç ve tahmin çalışma ihtiyacı olduğu için bu konunun projelendirilmesi gerekir. BAġARI SEVĠYELERĠ Ajansı,YASED sayısı (#) Dünya Bankası Doing KOSGEB sektör tarafından anketinin bulgularına 32. sırada ilk 15 e girilmesi gerçekleştirilen alınmıştır. iliģkilerini uyumlandır S 3.3 Özel2023 te Avrupa İnovasyon (endeks) Karma Komisyon (KEK) şirketin çalışan sayısı referans verisi harcamalarında payının Yıllık Sıralaması REFERANS BAġARI SEVĠYELERĠ 32. Yıllık sıra 31. sıra 30. sıra 29.sıra 28. sıra Dünya Bankası (Global Hedef pazar pazında göre engellerin 44 ÖLÇÜM dış gelişmeler performansın takibinin, varsayımların, öngörülen proje ve programların Ġ 1.5 YıllıkaltEkonomik(sonuncu) Business S1.4 Toptancı network sayısı (#) DTM DPT, Ulaştırma S toplam 5.2 in Türkiye DTM DEĞER hedeflenmektedir. %ĠLGĠLĠ 49 % 50 %27 52 AÇIKLAMA % 55 32 % 60 Cirosu 25 milyon TL ninar-ge Karayolu, demiryolu, harcamalarının Ar-Ge Yıllık %1148,4 13.SıraYıllık çekilecektir. Küresel Yatırım Promosyon 14 14 havayolu 13liman 12 European Innovation Scoreboard Ġ 2.3 İthalat gerçekleşme zamanı YıllıkInvestment 15artması Gerekli bileşeni altyapının temini sayısı (#) (yatırımlar, ÖLÇÜT ve teknoloji 15.sıra 14.sıra 12. sırastrateji 11.sıra3,29 10. sıra 4,80 Promotion (OECD ĠLGĠLĠ AÇIKLAMA ÖLÇÜM DEĞER 2009ve revizyonunu S2.3 altında ve çalışan sayısı DTM Yıllık Verilen desteğin ihracat hacmine oranı yatırımları ve kapasiteleri ile haberleşme Etkin yönetimini 4,50 5,43 Bakanlığı, Enerji güncellenmesini da önemli kılmaktadır. 2023 yılında 500 milyar dolar S 4.2 6,77 (ölçütle ilgili Yıllık yorum) (2008 sonu gruplanması ve gerekli 248 224 % 210 SEVĠYELERĠ DTM kapsamındaki destek 0,36 %200 0,35 %190 0,40 % 2010 0,60REFERANS % 1 daha2012 S 6.1 ilişkin engeller sayısı (#) TİM ÖLÇÜTYıllık Yıllık 224 4,93 SIKLIĞI 2011 2013 BAġARI harcamalarına oranı %$) S 7.1 % Kıyaslaması (endeks) DTM % 0,20 KOBİ'lerin toplam ihracat içindeki payı 2009 TY 4 KURULUġ kapasite, fiyat ve kalite) (MilyarTicarete Üniveristesi Rekabetortalaması11) -AÇIKLAMA TĠM tahminsonu KURULUġ (ölçütle ilgilidtm yorum) SIKLIĞI 250 kişi olan şirketlerin Sabanci Yıllık % 33 % Benchmarking) 34 Bakanlığı % 37 yatırımları % 40 ve hizmetin kalitesi (2008 (%) % 35 üretmesi ĠS 4.7 %32,5 2010 ihracat 2011 stratejisi 2012 2013 aksiyon planları ile ihracat hedefimize ulaşmamızı sağlayacak çok paydaşlı olup, pekçok kurum gerçekleşme) ĠLGĠLĠ ÖLÇÜM DEĞER 33,5 34,5 (governance) temin et 25 Küresel Rekabetçilik sıralaması tahmin (%) Ġ 1.6 30 toplam ihracat içindeki Forumu eski direktörününs 5.3 ÖLÇÜT Ticaret Heyeti sayısı (#) DTM Yıllık 25 63.sıra 61. sıra 58. sıra 55. sıra 53. sıra 50. sıra gerçekleşme) Yıllık ilişkilendirilerek 2009 ve koordinasyonunu gerekli kılmaktadır. Bu Türkiye nin iş yapış değerlendirmeleri de göz ve kuruluşunsikliği katkısını, ortak hedeflere KURULUġ (ölçütle ilgili yorum) (2008 sonu uyumunu 2010 2011 2012 2013 (endeks) Global Competitiveness Index İhracatın artırılması için paylarının Dünyaartırılması Bankası Doing Business in enerjisi kurulu gücünün kolaylığına göre 181 ülke Eximbank, Elektrik 90 90 90 tahmin 90 Kurulu güçün miktarı (MW) önünde tutuldu. engellerin azaltılması 52.Sıra 59.sıra 56.Sıra 48.sıra 44.sıra 40.sıra S2.4 Yıllık 44300 kritik 46000 48000 50500 53000 105 eğitim, ekonomik Enerji Bakanlığı gerçekleşme) Yıllık Birliği, 41817 kapsamda, kalkınmanın bir parçası olarak ele alınmasıyla tüm ilgili kurum olan temel eğitim, eğitim, eğitim, eğitim, Turkey sıralaması S 4.3 yeterliliği Bankalar İhracat kredisininihracatçıların ihracat hacmine oranı eğitim programlarına 120 eğitim,% 5 ihracatın İleri teknoloji sektörü ve yüksek büyüme sıralaması % 5 % 5 % 4,5 % 4 yetkinliklerin artırılmasına 5000 S 7.2 Yıllık %3,3 TY 1.1 Yıllık 35 45 ve kuruluşların uyumlu5000 hareket etmeleri gerekmektedir. S 5.4 Alım Heyeti sayısı (#) DTM Yıllık 60 5000 5000 5000 Merkez Bankası, (%) (pazarlama,dil) katılımı olan 6000 hedef pazarlarayararlanan yönelik projeigeme TY 2.1 potansiyeli Yıllıkkatılım 13 10 25 5 5 5 AB fonlarından sayısı ilişkin eğitim programlarına katılım TUİK tarafından kamu ve girişimimlerin TY 3.1 KOSGEB 2007-3,98 milyar ABGS Yıllık katılım katılım katılım katılım katılım3,19 yeniayrırapor (#) çevresel harcamaları ayrı yıllık sayısı 2,93 3,06 3,36 3,50 REFERANS BAġARI SEVĠYELERĠ Çevre Bakanlığı S 4.4 Çevre ile ilgili yatırımlar (Milyar $) Yıllık İGEME, USD bazda izlenmektedir. ĠLGĠLĠ AÇIKLAMA ÖLÇÜM 224 201 DEĞER S 5.5 Tercihli Ticaret Anlaşması sayısı (#) enstrümanlar DTM Yıllık Özel sektör istihdam edilen Finansal - En tarafından iyi KOSGEB, Milli Toplam sağlanan kredi 253 içinde ÖLÇÜT Tüm sektörel raporlar her 2009 24.261 (2007% 5ilgili Yıllık % 3 (ölçütle %7 % 8 SIKLIĞI % 10 Yıllık Yıllıksonu HedefTY sektör pazar raporlarının S 7.3 Yıllık %1 3.2 veeximbank AB fonlarının kullanımvadeli oranıkredilerin (%) oranıtüik anketlerinden ABGS KURULUġ yorum) Yıllık 2010 2011 2012 2013 26000 35000 Yıllık Yıllık SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜME tam ile zaman yıl şubat ayında TY 1.2 Yıllık TYkıyaslama 2.2 eşdeğer ARGE personeli İGEME izlenecek. Yıllık Yıllık 28000 30000 32000 (2008 Eğitimuzun Bakanlığı, örnekleri Sanayiuygulama Bakanlığı S 4.5 Verilen altyapı teşvikleri (Milyar $) Yıllık tahmin gerçekleşme) gerçekleşme) güncellenme sıklıığı güncelleniyor. sayısı (#) İS-0 TOBB 2138 2100 S 5.6 Uluslararası fuar sayısı (#) DTM, TİM Yıllık 2078 REKABET GÜCÜNÜ ĠSTĠHDAMI BÖLGESEL GELĠġĠMĠ Dünya Bankası fonları Dünya Bankası, ĠHRACATIN EKONOMĠK KALKINMA ĠÇĠNDEKĠ YERĠ VE EKONOMĠYE KATMA DEĞER TY 3.3 okul ve Yıllık ARTIR ARTIR TEMĠN ET Proje İhracatçı şirketlerin yüksek kullanım oranı (%) Yılda yapılan performans gözdenhazine 2 2 2 2 2 İlk 1000 şirket 2009yılında TY 4.1 DTM-TİM Yıllık 2009 yılından itibaren ankete dahil edildi. üniversite mezunu, dil bilen personel TY 1.3 Yıllık İS-1 geçirme toplantısı sayısı (#) başladı. sayısı (#) ĠSTĠKRARLI ĠHRACAT ARTIġI ĠS 3.5 ĠS0.7 İHRACATÇILAR İHRACAT SONUÇLARI ÜLKE EKONOMİSİNE KATKI İS-2 Mevcut pazar paylarını artır İS-3Yüksek büyüme potansiyeli olan hedef İS-4 pazarlara ulaģ ve pazar payını artır Ġhracatçıların küresel alanda rekabetçiliklerini Sektörel Liderlik, Bilim-Teknoloji ve Ġnovasyon ile artır TY 4.2 Ortak hedef uyum toplantı sayısı DTM - TİM Yıllık 4 4 4 4 4 Ġhracata yönelik yabancı sermayeyi ve yatırımcıyı ülkeye çek TY-1 DüĢük nitelikliden yüksek verimli ve nitelikli insan sermayesine geç Ġhracatçıların ihtiyaçlarına zamanında ve etkin çözüm sağla TEKNOLOJİK GELİŞİM ve ALTYAPI S-3 Türk markalarının bilinirliğini artır S-2 Ġhracatçı sayısını ve ihracat kapasitesini geliģtir İ-2 TÜRKİYE NİN KONUMLANMASI SÜREÇLER Yaratılan istihdam (#) İ-1 S-1 TEMEL YETKİNLİKLER Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri Sektörü PROJE RAPORU Türkiye İhracat Strateji Uygulama Modeli SÜRDÜRÜLEBĠLĠR BÜYÜME REKABETÇĠ GÜCÜ ARTIR 2009-2013 ĠHRACAT VĠZYONU: tüm süreçlerinde Yenilikçilik (inovasyon) ile rekabet ederek, mevcut ve hedef pazarlarda istikrarlı Pazar payı artışı sağlamak ve asıl değişimi sağlayacak alanlara yatırım yapmak için hızla gerekli kaynak yaratmak. Ġnovasyon - ARGE yatırımlarını ve uygulamalarını özendir S-4 Ġhracat için altyapı açığını dengele ve çevreye iliģkin yükümlülüklere uyumlan TY-2 Doğru bilgiye ve pazar istihbaratına hızlı ulaģımı temin et MEVZUAT ve DÜZENLEMELER S-5 Ġkili ve çoklu ticaret iģbirliklerini güçlendir S-6 Mevzuat ve yasal düzenlemeleri etkinleģtir S-7 Finansal enstrümanların ve ticaret destek araçlarının etkin ve verimli kullanımını temin et TY-3 Kamu Özel sektör STK lar Üniversite iliģkilerini uyumlandır TY-4 Etkin strateji yönetimini (governance) temin et 9

İHRACAT SONUÇLARI TEMEL YETKİNLİKLER İHRACATÇILAR SÜREÇLER ÜLKE EKONOMİSİNE KATKI SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜME İS-0 REKABET GÜCÜNÜ ĠSTĠHDAMI BÖLGESEL GELĠġĠMĠ ĠHRACATIN EKONOMĠK KALKINMA ĠÇĠNDEKĠ YERĠ VE EKONOMĠYE KATMA DEĞER ARTIR ARTIR TEMĠN ET İS-2 İS-3Yüksek büyüme potansiyeli olan hedef İS-4 Mevcut pazar paylarını pazarlara ulaģ ve artır İ-1 İS-1 ĠSTĠKRARLI ĠHRACAT ARTIġI pazar payını artır TY-1 TY-2 TY-3 DüĢük nitelikliden yüksek verimli ve Doğru bilgiye ve pazar istihbaratına nitelikli insan sermayesine geç hızlı ulaģımı temin et TY-4 Ġhracatçıların küresel alanda rekabetçiliklerini Sektörel Liderlik, Bilim-Teknoloji ve Ġnovasyon ile artır Etkin strateji yönetimini (governance) temin et Ġhracatçı sayısını ve ihracat kapasitesini geliģtir Ġhracatçıların ihtiyaçlarına zamanında ve etkin çözüm sağla TÜRKİYE NİN KONUMLANMASI TEKNOLOJİK GELİŞİM ve ALTYAPI MEVZUAT ve DÜZENLEMELER S-1 S-3 S-5 Türk markalarının bilinirliğini artır Ġnovasyon -ARGE yatırımlarını ve Ġkili ve çoklu ticaret iģbirliklerini uygulamalarını özendir güçlendir S-2 Ġhracata yönelik yabancı sermayeyi ve yatırımcıyı ülkeye çek İ-2 S-4Ġhracat için altyapı açığını dengele ve çevreye iliģkin yükümlülüklere uyumlan S-6 S-7 Mevzuat ve yasal düzenlemeleri etkinleģtir Finansal enstrümanların ve ticaret destek araçlarının etkin ve verimli kullanımını temin et Kamu Özel sektör STK lar Üniversite iliģkilerini uyumlandır Yönetici Özeti Projenin 2. adımının amacı, ülke ölçeğinde yapılan 2023 İhracat Stratejisini sektörler düzeyine yansıtmaktır. İkinci Adım Sektör ölçeğinde Strateji ve Performans Yönetimi Çerçevesi İkinci adım olarak Ekim 2009 - Mart 2010 tarihleri arasında, "2023 Türkiye İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılım Projesi" ağırlıklı özel sektör olmak üzere, kamu ve özel sektörü temsilen pekçok kurum, kuruluş ve düşünce önderlerinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Sektörel düzlemde yürütülen çalışma, şu soruların yanıtlarını bulmaya çalışmıştır: Uzun vadeli ulaşılmak istenen ihracat sonuçları nedir? (Sektör genelinde ve Alt-sektörler bazında) Sektör genelinde öncelikli / hedef pazarlar hangileridir? Başarı için gerekli kritik faktörler nelerdir? Sektörlerin, 2023 büyüklüğü ile ilgili kritik başarı faktörlerini belirlemek ve Yol Haritası oluşturmak amacıyla gerçekleştirilen Çalıştaylar proje sürecinin en önemli halkalarından biridir. 23 sektörün stratejik öncelikleri ve ölçütlerinin belirlendiği proje, son derece zorlu bir işplanı ile gerçekleştirilmiştir. Çalıştaylar, 13 ana sektör gruplamasına göre organize edilmiştir. 24. sektör olarak Gemi ve Suda Yüzen Taşıtlar, Ağaç-Orman sektörü ile birlikte çalışılmış, ihracat büyüklüğü proje sonunda ayrıca raporlanmıştır. Projenin temel çıktısı sektörlerin stratejik hedeflerini gösteren, Sektör Strateji Haritası ve Performans Göstergeleri (Ölçütler) dir. Ülke Sektörler Alt-sektörler İlgili Kamu Kuruluşları Sektör Kuruluşları Ülke Sektörler Sektörel Sinerji Tek başımıza yapamadıklarımızı birlikte başarmak Şirketler Asıl farkılılaşma şirket düzleminde 10

Yönetici Özeti Dünyaca kanıtlanmış bir metodoloji olan Balanced Scorecard yaklaşımı, ülke ve sektör şartlarına adapte edilerek kullanılmıştır. Metodolojinin sektörlere indirgenmesi sırasında göz önünde bulundurulması gerekli olan bazı temel farklılıklar vardır. Sektör düzleminde liderlik ve sahiplenme Sektör Yönetimi ndedir. Müşteri perspektifinde hedef pazarlardaki müşteriler ve piyasanın beklentileri öne çıkmaktadır. Süreçlerde ihracat sonuçlarına ve müşteriye değer önermesine ulaşılmasını sağlayacak kritik iş süreçlerine, sektörel değer zinciri bağlamında odaklanılmaktadır. Sektörler nezdinde stratejik Hipotez, İhracat Sonuçları, Pazar Dinamikleri ve Kritik Başarı Faktörleri olmak üzere üç temel perspektifte yapısallaştırılmıştır. 1 2023 itibariyle sektörün ulaşacağı büyüklüğü tahmin etmek 2 Pazar Dinamiklerini incelemek 3 Sektörün Kritik Başarı Faktörlerini belirlemek Yukarıdan-aşağı doğru Odak alanlarının ve Önceliklerin belirlenmesi Ulaşmak istediğimiz ihracat sonuçları nedir? 1 Sektörün 2023 İhracat öngörüsü 2 Alt-sektörlerin 2023 ihracat gelir tahminleri Aşağıdan-yukarı doğru başarılı sonuçların elde edileceği İş Dinamikleri nin çalıştırılması Rekabet gücümüzü artırma unsurları nelerdir? 3 Sektör genelinde öncelikli / hedef pazarlar 4 Sektörde ihracat lideri ülkeler neleri iyi yapıyorlar? Müşteriler ürünlerde hangi vasıfları önemsiyor ve tercih edilen olmak için hangi vasıflarda mükemmelleşmeliyiz? Aşağıdan-yukarı doğru başarılı sonuçların elde edileceği İş Dinamikleri nin çalıştırılması Başarı için gerekli kritik faktörler nelerdir? 5 Sektörümüzün değer zincirinde iyileştirmemiz gereken öncelikli konular hangileridir? 6 Sektörümüzde geliştirmemiz gereken temel yetkinlikler nelerdir? (insan bilgi teknolojileri kurumlar arası koordinasyon faktörleri) 11

Yönetici Özeti Sektör Liderlik ekipleri ihracat gelir hedeflerini, sektör alt kırılımlarını da dikkate alarak, dünya ilgili sektör pazar payı öngörüsü çerçevesinde ortaya koymuştur. Çalışmada kullanılan tüm veriler uluslararası standartlara uyum sağlanması ve pazar paylarının ortaya konabilmesi için SITC ye (Standard International Trade Classification) baz edilmiştir. 2023 yılı ihracat öngörüsünün belirlenmesinde, Türkiye nin sektörel bazda dünya ticaretinden aldığı pay üzerinden değerlendirme yürütülmüştür (artan / durağan / düşen pay skalası). Sektör Liderlik ekipleri ihracat gelir hedeflerini, sektör alt kırılımlarını da dikkate alarak, dünya ilgili sektör pazar payı öngörüsü çerçevesinde ortaya koymuştur. Türkiye Sektör İhracatının Dünya Payındaki Değişim Senaryoları Alt Sektör Kırılım Öngörüsü Hedef pazarların belirlenmesinde hızlı büyüme potansiyeli olan ülkeler, yakın ve komşu ülke pazarlarına ilişkin veriler çalıştay katılımcıları ile paylaşılmıştır. Seçili 45 ülke bazında 2013 2018 2023 sektöre ithalat öngörüleri irdelenmiştir. Hedef ihraç pazarlarının belirlenmesinde alt kırılımlar bazında Türkiye nin ihracatı ve dünya ithalatlarından faydalanılmıştır. Bu bilgiler ışığında hedef pazarlar Sekör Liderlik ekiplerince tanımlanmıştır. İhracat öngörüsüne ulaşılmasını sağlayacak kritik başarı faktörlerinin belirlenmesi amacıyla, aşağıdaki başlıklar altında irdelenmiştir. 12

Yönetici Özeti Stratejik Hipotez; İhracat Sonuçları, Pazar Dinamikleri ve Kritik Başarı Faktörleri olmak üzere üç temel perpektifte yapısallaştırılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda stratejik hipotez, İhracat Sonuçları, Pazar Dinamikleri ve Kritik Başarı Faktörleri olmak üzere üç temel perpektifte yapısallaştırılmıştır. Sektörel düşünce önderlerini biraraya getiren Çalıştay da, geçmiş dönemde başarıyı sağlayan unsurlar ve güncel zorluk alanları değerlendirildi. Sıfırdan bir strateji geliştirme gayreti yerine, mevcut bilgi birikimi, deneyimler ve geçmiş çalışmalar (stratejik plan / rapor, arama konferansı, vb ) ışığında stratejik yönlenme gözden geçirildi ve Yol Haritası netleştirilmeye çalışıldı. Bu kapsamda, çalışma dahilinde gözden geçirilen dokümanlardan referanslara raporda yer verilmiştir. 23 sektörün Strateji Haritası ve Performans Programı Çerçevesi (stratejik hedefler ve ölçütler) Her bir sektör için Strateji Haritası ve Başarı Ölçütleri belirlenmiştir. ÜRETİM SATIŞ- PAZARLAMA İHRACAT SONUÇLARI PAZAR DİNAMİKLERİ ÜRÜN LOJİSTİK GELİŞTİRME MEVZUAT TEMEL YETKİNLİKLER HİZMETLER 13

KRİTİK BAŞARI FAKTÖRLERİ PAZAR DİNAMİKLER İ İHRACAT SONUÇLARI Yönetici Özeti Projenin 2.adımının tamamlanmasının ardından ülke nezdindeki İhracat Performans Programı ile Makro bütünleme gerçekleştirilmiş, sektörlerin ihracat toplamı ile 2023 ihracat öngörüsü netleştirilmiştir. Birinci adımda ülke ölçeğinde çalışılırken, 500 Milyar $ hedefinden hareket alınmıştır. Sektörlerde ise, 500 Milyar $ rakamından bağımsız olarak ayrı ayrı yürütülen çalışmalarda, Lidelik Ekipleri sektörlerin 2023 ihracat iddialarını ve Kritik Başarı Faktörlerini belirlemişlerdir. 2023 te 500 Milyar $ ihracat sloganından hareket alındı. Ülke ölçeğinde strateji yönetimi çerçevesi ve performans programı inşa edildi. 500 Milyar $ rakamından bağımsız olarak, 23 sektörle ayrı ayrı yürütülen çalışmalarda, Lidelik Ekipleri sektörlerin 2023 ihracat iddialarını ve Kritik Başarı Faktörlerini belirlediler. Ülke düzleminden sektörler düzlemine ihracat sonuçlarının yayılımı kapsamında, İhracat Sonuçları stratejik hedefleri makro bütünlemeye imkan vermesi açısından her sektörde aynı korunmuştur. Burda temel hedef sektörde istikrarlı ihracat artışı sağlarken, alt sektörlerde de ihracatı istikrarı bir şekilde artırmak ve ihracat kapasitesini, ihracat tabanını genişletmektedir. ÜRETİM PAZARL AMA İS-1 ĠSTĠKRARLI ĠHRACAT ARTIġI İS-2 İS-3 İS-4 Yüksek büyüme Mevcut pazar Ġhracatçı sayısını ve potansiyeli olan paylarını ihracat kapasitesini hedef pazarlara ulaģ artır geliģtir ve pazar payını artır İS1 Sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla İS2 İS3 Alt-sektörde istikrarlı İhracat kapasitesini ihracat artışı sağla geliştir İHRACAT SONUÇLARI PAZAR DİNAMİKLERİ ÜRÜN HİZMET GELİŞ- SATIŞ LOJİSTİK -LER TİRME MEVZUAT TEMEL YETKİNLİKLER 14

Yönetici Özeti Yeni Sektörler rakamı, mevcut 24 sektörden farklı olarak, 2023 te dünya ticaretinde öngörülen 1-1.5 Trilyon $ hacminden % 1 pay alınabileceği tahminine baz edilmiştir. Sektörlerin liderlik ekiplerinin ayrı ayrı belirledikleri 2023 ihracat büyüklükleri toplamı ve Yeni Sektörler tahmini ile birilkte, Türkiye nin 2023 ihracat büyüklüğü 500 Milyar $ ın üzerine çıkacağı ve 545 Milyar $ mertebesinde gerçekleşeceği öngörülmektedir. 545,15 545,2 500 400 300 200 100 0 28 132 102 500 milyar $ İhracat büyüklüğü hedefi 2.adımın başında 24 sektör toplamı ile ulaşılan ihracat büyüklüğü öngörüsü 2.adımın sonunda Bitkisel Ürünler Su ve Hayvancılık Ürünleri Ağaç ve Orman Ürünleri Gemicilik Değerli Maden ve Mücevherat Demir Dışı Metal Demir Çelik Tekstil Hazır Giyim ve Konfeksiyon Deri Halı Otomotiv Kimyevi Maddeler Elektrik ve Elektronik Makine Çimento ve Toprak Ürünleri Madencilik Yeni Sektörler * 2023 toplam 37,5 2,4 16,0 10,0 12,0 25,0 55,0 13,7 Hububat 20,0 9,8 Yaş Meyve Sebze 52,0 4,5 3,5 3,0 Kuru Meyve 4,0 Meyve Sebze Mamulleri 75,0 2,0 Fındık 50,0 3,8 Zeytin 45,0 0,7 Tütün 0,5 Süs Bitkileri (*) Yeni Sektörler rakamı, mevcut 24 sektörden farklı olarak, 2023 te dünya ticaretinde öngörülen 1-1,5 Trilyon $ hacminden % 1 pay alınabileceği tahminine baz edilmiştir. 100,0 7,3 15,0 37,5 Label 15,0 545,2 SEKTÖRLER 2023 2008 Makine 1 7 Otomotiv 2 2 Demir Çelik 3 1 Hazır Giyim ve Konfeksiyon 4 4 Kimyevi Maddeler 5 3 Elektrik ve Elektronik 6 6 Bitkisel Ürünler 7 5 Demir Dışı Metal 8 9 Tekstil 9 8 Ağaç ve Orman Ürünleri 10 12 Madencilik 11 11 YENİ SEKTÖRLER 12 - Değerli Maden ve Mücevherat 13 14 Gemicilik 14 13 Çimento ve Toprak Ürünleri 15 10 Deri 16 16 Halı 17 15 Su ve Hayvancılık Ürünleri 18 17 9 sektör < 20 Milyar $ (ihracatın % 17 si) 5 sektör > 50 Milyar $ (ihracatın % 60 ı) 4 sektör 20-50 Milyar $ (ihracatın % 23 ü) 15

Projenin Amacı Projenin amacı, ülke ölçeğinde yapılan 2023 İhracat Stratejisini sektörler düzeyine yansıtmaktır. Sektörel düzlemde yürütülen çalışma, şu soruların yanıtlarını bulmaya çalışmıştır: Uzun vadeli ulaşılmak istenen ihracat sonuçları nedir? - Sektör genelinde, - Alt-sektörler bazında Sektör genelinde öncelikli / hedef pazarlar hangileridir? Başarı için gerekli kritik faktörler nelerdir? 1. adım Türkiye nin İhracat Strateji Haritası Ülke 2. adım Sektörler 23 sektörün İhracat Strateji Haritaları TARIM MADEN SANAYĠ 1. Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar 2. Yaş Meyve ve Sebze 3. Meyve Sebze Mamulleri 4. Kuru Meyve ve Mamulleri 5. Fındık ve Mamulleri 6. Zeytin ve Zeytinyağı 7. Tütün 8. Kesme Çiçek 9. Su Ürünleri ve Hayvansal Mamulleri 10. Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri 11. Madencilik Ürünleri 12. Tekstil ve Hammaddeleri 13. Deri ve Deri Mamulleri 14. Halı 15. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri 16. Hazırgiyim ve Konfeksiyon 17. Taşıt Araçları ve Yan Sanayi 18. Elektrik - Elektronik 19. Makine ve Aksamları 20. Demir ve Demir Dışı Metaller 21. Demir Çelik Ürünleri 22. Çimento ve Toprak Ürünleri 23. Değerli Maden ve Mücevherat Varsayımlar ve Öngörüler Geçmiş 15 yılda dünya ticareti ve sektörel büyüme nasıl gelişmiştir?.. Önümüzdeki 15 yılda sektörel büyüme projeksiyonları nasıl olacaktır? Sektörel 2023 ihracat tahminleri Türkiye nin sektörel bazda 2023 İhracat gelir tahmini nedir? Alt-sektörlerin 2023 İhracat gelir tahmini nedir? Hedef ülkeler hangileridir? Sektörel kritik başarı faktörleri Sektörel bazda müşteri beklentileri ve rekabette farklılaşma unsurları nelerdir?.. Küresel alanda rekabetçi gücümüzü nasıl artırırız? Sektörel bazda mükemmelleşmemiz gereken kritik iş süreçleri hangileridir? Sektörel bazda geliştirmemiz gereken temel yetkinlikler nelerdir? 16

Metodolojik Yaklaşım 1 2023 itibariyle sektörün ulaşacağı büyüklüğü tahmin etmek 2 Pazar Dinamiklerini incelemek Yukarıdan-aşağı doğru Odak alanlarının ve Önceliklerin belirlenmesi Ulaşmak istediğimiz ihracat sonuçları nedir? 1 Sektörün 2023 İhracat öngörüsü 2 Alt-sektörlerin 2023 ihracat gelir tahminleri Aşağıdan-yukarı doğru başarılı sonuçların elde edileceği İş Dinamikleri nin çalıştırılması Rekabet gücümüzü artırma unsurları nelerdir? 3 Sektör genelinde öncelikli / hedef pazarlar 4 Sektörde ihracat lideri ülkeler neleri iyi yapıyorlar? Müşteriler ürünlerde hangi vasıfları önemsiyor ve tercih edilen olmak için hangi vasıflarda mükemmelleşmeliyiz? Aşağıdan-yukarı doğru başarılı sonuçların elde edileceği İş Dinamikleri nin çalıştırılması 3 Sektörün Kritik Başarı Faktörlerini belirlemek Başarı için gerekli kritik faktörler nelerdir? 5 Sektörümüzün değer zincirinde iyileştirmemiz gereken öncelikli konular hangileridir? 6 Sektörümüzde geliştirmemiz gereken temel yetkinlikler nelerdir? (insan bilgi teknolojileri kurumlar arası koordinasyon faktörleri) 17

Stratejik Yönün Netleştirilmesi Sektörel düşünce önderlerini biraraya getiren Çalıştay da, geçmiş dönemde başarıyı sağlayan unsurlar ve güncel zorluk alanları değerlendirildi. Sıfırdan bir strateji geliştirme gayreti yerine, mevcut bilgi birikimi, deneyimler ve geçmiş çalışmalar (stratejik plan / rapor, arama konferansı, vb ) ışığında stratejik yönlenme gözden geçirildi ve Yol Haritası netleştirilmeye çalışıldı. Bu kapsamda, çalışma dahilinde gözden geçirilen dokümanlardan referanslara raporda yer verilmiştir. Böylelikle, stratejik hipotez oluşturuldu. Su Ürünleri ve Hayvancılık Sektörü stratejik öncelikleri, ihracat hedefleri oluşturulurken, 1. Balık Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, Balık Konserveleri, İşlenmiş Su Ürünleri 2. Kanatlı Etleri Yumurta 3. Süt ve Süt ürünleri 4. Bal alt kırılımı dikkate alınmıştır. Not: Uluslararası mal gruplandırma sistemi ile (Türkiye İstatistik Kurumu'nun da ihracat verileri için kullandığı), İhracatçı Birlikleri nin mal grupları arasında farklılıklar bulunabilmektedir. Bu nedenle, İhracatçı Birlikleri verileri ile, TUİK ve Uluslararası ihracat verileri arasında sayısal farklarla karşılaşmaktayız. Türkiye nin sektör ve alt-sektörler 2023 İhracat öngörüsü yapabilmek amacıyla, 2008 referans değerleri ve ülkelerle kıyaslama için kullanılan değerler, bu çalışmada SITC ye baz edilmiştir. 18

Sektörün Başlıca Zorlukları ve Değişim Gündemi Sektörün Başlıca Zorlukları Yem Mısır ihtiyacı 4.5 Milyon ton olup, Türkiye de üretim bu yıl bu miktarı karşılayabilmiş; ancak, Dahili İşlem de ithal de edilmektedir. CIF girişi 160-180 $ olan mısırı TMO 580 TL ye satmaktadır. Soya fasülyesi ve küspesi ihtiyacı 2.5 Milyon olup, Türkiye de üretimi 34,000 ton dur ve ithal edilmektedir. Söz konusu üretim için 8 milyon dönüm tarım arazisine ihtiyaç vardır. AB ve ABD nin kullandığı GDO lu ürünlerin kullanılmaması durumunda maliyetler ciddi oranda artacaktır. Nakliyat Yunanistan ın transit geçişe engel olması AB pazarındaki rekabetçiliğimizi örselemektedir. Mevzuat Kıyı planlaması ve işlenmiş su ürünlerinin teşvik kapsamı dışında olması. Değişim Gündemi Hızla soya üretimine geçilmesi ve sektörün girdi maliyetlerinde yerel kaynakla iyileştirme sağlanması TMO nun kritik girdi olan ara mamul tedariğinde dünya piyasa fiyatlarları ile mal temini sağlaması için gerekli düzenlemelerin yapılması Teşvik kapsamında tarımın daha etkin gözetilmesi 19

KRİTİK BAŞARI FAKTÖRLERİ PAZAR DİNAMİKLERİ İHRACAT SONUÇLARI Stratejik Hipotez ve Performans Programı Çerçevesi Stratejik Hipotez, İhracat Sonuçları, Pazar Dinamikleri ve Kritik Başarı Faktörleri olmak üzere üç temel perpektifte yapısallaştırılmıştır. İS İHRACAT SONUÇLARI PD PAZAR DİNAMİKLERİ ÜRETİM PAZARLAMA ÜRÜN GELİŞTİRME SATIŞ LOJİSTİK HİZMETLER KB MEVZUAT TEMEL YETKİNLİKLER Su Ürünleri ve Hayvacılık Sektörü Strateji Haritası ve Performans Programı oluşturulurken 22 Stratejik Hedef, 116 Ölçüt belirlenmiştir. Stratejik Hedef sayısı: Ölçüt sayısı: 22 116 20

Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri sektörü İS2 İS1 Alt-sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla Sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla İS3 İhracat kapasitesini geliştir Sektör İhracat Gelir Hedefi PD1 Ortadoğu, Rusya Federasyonu ve Türki Cumhuriyetler başta olmak üzere hedef pazarlarda rekabetçi gücü artırarak Pazar payını artır ÜRETİM PAZARLAMA ve SATIŞ ÜRÜN GELİŞTİRME LOJİSTİK HİZMETLER KB5 KB8 Hedef ülkelerle Damızlık hayvan, KB10 KB11 Üretim, tüketim Nakliyat ve depolamada yürütülen ilişkiler ile uzun civciv, su ve süt ürünleri zincirindeki tüm aktörlerin lojistik altyapısını geliştir vadeli satış anlaşmaları yap üretiminde ARGE ve ürün gıda güvenliğine ilişkin geliştirme faaliyetlerini bilinçlenmelerini sağla KB6 destekle KB1 Yem ithalatında dışarı bağımlılığı azaltmak için mısır, soya, yağlı tohum üretimini geliştir KB2 Damızlık hayvan ve civciv temininde dışa bağımlılığı KB3 azalt Yüksek kapasiteli, verimliliği yüksek tesisleri artır ve marjinal tarım alanları dışında kalan alanlarda imar sınırlarını artır Yaygın satış kanallarını etkinleştir KB7 Alt sektörler özelinde tanıtım grupları oluştur KB9 Kontrol ve sertifikasyon işlemlerinin etkin, hızlı ve doğru yapılabileceği laboratuvar araştırma merkezlerini destekle KB4 Sektörde kayıtdışı oranını azaltarak, gıda güvenliğini artır MEVZUAT KB12 KB13 Yatırım teşvik sistemini sektörün KB14 AB müktesebatına uyumlanmaya ilişkin rekabetçi gücünü gözeterek, AB ve DTÖ altyapıyı oluştur kuralları çerçevesinde yapılandır İNSAN KAYNAKLARI BİLGİ ALTYAPISI KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ KB15 KB16 KB17 Dünyadaki su ürünleri ve hayvancılık Sektörü temsil eden organizasyonlar, üretici Sektör bilgi ve istatistik sistemini kur ve mamulleri talebini de göz önüne alarak şirketler ve kamu kuruluşları arasında etkin üretimin her aşamasında izlenebilirliği sağla nitelikli veteriner ve çiftçi yetiştirilmesini sağla koodinasyon sağla PD2 Hedef pazarlarda bilinirliği artır Uygun koşullarda finansman desteği sağla 10 778 2008 Canlı Hayvanlar 7,6% Yıllık Ortalama Büyüme Oranı (2008-2023) 805* 2009 8,0% Yıllık Ortalama Büyüme Oranı (2009-2023) (*) SITC-bazlı TUİK açıklaması 2.350 2023 Alt-sektörler İhracat Gelir Hedefleri 640 Et ve Et Ürünleri 700 Süt, Süt Ürünleri ve Kanatlı Yumurtaları 1.000 Su Ürünleri 2.350 Sektör 2023 x 2.7 Temel Göstergeler 2008 2023 0,8 Ġhracat Geliri (Milyar $) 2,4 13-2% 10 Canlı Hayvanlar 103 +13% 640 255 +7% 700 Et ve Et Ürünleri Süt, Süt Ürünleri ve Kanatlı Yumurtaları 600 300 86 119 2 32 Kanatlı Et Yumurta Bal 408 +6% 1.000 Su Ürünleri 2008 2023 0,27 Dünya Pazar Payı (%) 0,70 Hedef Pazarlar 2000-2008 25,7 Yıllık Ort. ArtıĢ Oranı (%) 2008-2023 7,6 0,62 Türkiye Ġhracatı Payı (%) 0,43 1. Rusya 2. Irak 3. Suriye 4. BAE 5. Suudi Arabistan 6. Türkmenistan 7. Azerbaycan 8. Özbekistan 9. Gelişmiş Afrika ülkeleri 21

Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri sektörü Değişim Gündemi Büyüme dinamikleri / gereklilikleri Sektör İhracat Gelir Hedefi Hızla soya üretimine geçilmesi ve sektörün girdi maliyetlerinde yerel kaynakla iyileştirme sağlanması TMO nun kritik girdi olan ara mamul tedariğinde dünya piyasa fiyatlarları ile mal temini sağlaması için gerekli düzenlemelerin yapılması Teşvik kapsamında tarımın daha etkin gözetilmesi Üretim Mısır, soya ve yağlı tohum üretimi Mısır, soya ve yağlı tohum tedariğinde ithalata bağımlılık oranı Damızlık hayvan ve civciv üretimi Entegre üretim tesislerinin sayısı Çiğ süt üretimi Alabalık kuluçkahanelerinin kurulmasına yönelik teşvikler Pazarlama Satış Tanıtım grupları Lobi faaliyetleri Ürün Geliştirme Laboratuvar merkezi sayısı (#) Laboratuvar merkezlerinin kapasitesi Sertifikasyon süresi Lojistik Soğuk zincir yöntemi ile pazarlama ağının geliştirilmesinin teşvik edilmesi Denizlerde avcılık yapan gemi sayısı Gemilerde soğutma ve dondurucu bulunma oranı Hava taşımacılığı ihtiyacını karşılayacak işbirliği (#) mevcut ve hedef pazarlar Hizmetler Gıda imalatçıları / işletmecileri çiftçiler ve tüketicilere yönelik yürütülen tanıtım ve bilinçlendirme çalışmaları (#) sektör ve devlet işbirliği ile planlı bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi Mevzuat Tavuk gübresi işleme tesislerinin tarımsal destekler kapsamına girmesi (uyum) Balıkçılıkta yetiştiricilik kapsamındaki ürünlerin teşvik kapsamına alınması (uyum) İşlenmiş su ürünlerinin teşvik kapsamına alınması (uyum) Çevre düzeni planlarında lojistik kıyı tahsisleri yapılması (uyum) Arıcılığın (kovan alımı, kraliçe arı temini, nakliye, vb ) teşvik kapsamına alınması (uyum Temel Yetkinlikler Tarım Meslek Liseleri, Ziraat okulu mezunlarının istihdamı Ziraat Fakültesi ve Tarım meslek liselerinin sayısı Araştırma enstitüsü sayısı Hayvan kayıt sisteminin geliştirilmesi Çiftçi kayıt sisteminin geliştirilmesi Gıda işletmelerinin kayıt sisteminin geliştirilmesi Kayıt sistemleri arasında tam entegrasyonunun sağlanması İzleme ve kontrol sistemlerinin geliştirilmesi 22

Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri Sektörü Strateji Haritası İS1 Sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla İS2 Alt-sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla İS3 İhracat kapasitesini geliştir PD1 Ortadoğu, Rusya Federasyonu ve Türki Cumhuriyetler başta olmak üzere hedef pazarlarda rekabetçi gücü artırarak Pazar payını artır PD2 Hedef pazarlarda bilinirliği artır ÜRETİM PAZARLAMA ve SATIŞ ÜRÜN GELİŞTİRME LOJİSTİK HİZMETLER KB1 Yem ithalatında dışarı bağımlılığı azaltmak için mısır, soya, yağlı tohum üretimini geliştir KB2 KB3 KB4 Damızlık hayvan ve civciv temininde dışa bağımlılığı azalt Yüksek kapasiteli, verimliliği yüksek tesisleri artır ve marjinal tarım alanları dışında kalan alanlarda imar sınırlarını artır Sektörde kayıtdışı oranını azaltarak, gıda güvenliğini artır KB5 Hedef ülkelerle yürütülen ilişkiler ile uzun vadeli satış anlaşmaları yap KB6 AB müktesebatına uyumlanmaya ilişkin altyapıyı oluştur İNSAN KAYNAKLARI Yaygın satış kanallarını etkinleştir KB7 Alt sektörler özelinde tanıtım grupları oluştur Dünyadaki su ürünleri ve hayvancılık mamulleri talebini de göz önüne alarak nitelikli veteriner ve çiftçi yetiştirilmesini sağla KB8 Damızlık hayvan, civciv, su ve süt ürünleri üretiminde ARGE ve ürün geliştirme faaliyetlerini destekle KB9 Kontrol ve sertifikasyon işlemlerinin etkin, hızlı ve doğru yapılabileceği laboratuvar araştırma merkezlerini destekle MEVZUAT KB12 KB13 KB14 Yatırım teşvik sistemini sektörün rekabetçi gücünü gözeterek, AB ve DTÖ kuralları çerçevesinde yapılandır BİLGİ ALTYAPISI KB15 KB16 KB17 KB10 Sektör bilgi ve istatistik sistemini kur ve üretimin her aşamasında izlenebilirliği sağla Nakliyat ve depolamada lojistik altyapısını geliştir KB11 Üretim, tüketim zincirindeki tüm aktörlerin gıda güvenliğine ilişkin bilinçlenmelerini sağla Uygun koşullarda finansman desteği sağla KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ Sektörü temsil eden organizasyonlar, üretici şirketler ve kamu kuruluşları arasında etkin koodinasyon sağla 23

Stratejik Performans Göstergelerinin Belirlenmesi (Ölçütler) Stratejik hedeflerimize ulaştığımızı gösterecek Stratejik Performans Göstergeleri oluşturulmuştur. Stratejik Hedeflerin başarıldığını gösteren Ölçüt Listesi 24

Stratejik Performans Göstergeleri I) Ulaşılmak istenen ihracat sonuçları İS1 Stratejik Hedefler Sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla Ölçütler Sektörün ihracat geliri ($) Dünya Su Ürünleri ve Hayvancılık Ürünleri ihracatında Türkiye'nin payı (%) Sektörün toplam Türkiye ihracatı içindeki payı (%) İhracat miktarı (endeks) Yıllık ihracat artış oranı (%) İhracatın ithalatı karşılama oranı (%) İS2 Alt-sektörlerde istikrarlı ihracat artışı sağla Canlı Hayvanlar ihracatı ($) Et ve Et Ürünleri ihracatı ($) Kanatlı Et ihracatı ($) Yumurta ihracatı ($) Süt ve Süt Ürünleri ihracatı ($) Bal ihracatı ($) Su Ürünleri ihracatı ($) Canlı Hayvanlar ihracatı (miktar endeks) Et ve Et Ürünleri ihracatı (miktar endeks) Kanatlı Et ihracatı (miktar endeks) Yumurta ihracatı (miktar endeks) Süt ve Süt Ürünleri ihracatı (miktar endeks) Bal ihracatı (miktar endeks) Su Ürünleri ihracatı (miktar endeks) Dünya Canlı Hayvanlar ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Et ve Et Ürünleri ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Kanatlı Et ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Yumurta ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Süt ve Süt ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Bal ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Su Ürünleri ihracatında Türkiye nin payı (%) İS3 İhracat kapasitesini geliştir Yeni (ilave) ihracatçı sayısı (#) 5 10 milyon $ arasında ihracat yapan firma sayısı (#) İhracat yapan tesislerin toplam kapasitesi 25

Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri Sektörü 2023 İhracat Öngörüsü 2023 yılı ihracat öngörüsünün belirlenmesinde, Türkiye nin sektörel bazda dünya ticaretinden aldığı pay üzerinden değerlendirme yürütülmüştür (artan / durağan / düşen pay skalası). Dünya da sektör ihracatı 2000-2008 döneminde 2,2 kat büyümüştür. 2023 te 1,2 katına çıkarak 350 Milyar $ mertebesinde bir büyüklüğe ulaşacağı öngörülmektedir. 2008 yılı itibariyle Türkiye nin toplam Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri ihracatı 778 milyon $, dünya ilgili sektör ihracatındaki payı ise 0,27% düzeyindedir. Artan Senaryo Durağan Düşen Senaryo Türkiye Sektör İhracatının Dünya Payındaki Değişim Senaryoları 15 yıl sonra Sektör İhracatının Dünya Payı % 0,50 0,40 0,30 0,27 2008 değeri korunursa 0,23 0,20 0,15 15 yıl sonra Sektörün İhracat Büyüklüğü Milyar Dolar 1,7 1,9 1,3 1,5 1,0 1,1 0,9 1 0,8 0,9 0,7 0,8 0,5 0,6 15 yıl sonra Sektörün Mutlak Artışı Milyar Dolar + ~1,0 + ~0,7 + ~0,3 + ~0,2 + ~0,1 0 - ~0,2 26

Projenin Temel Çıktıları: 2023 Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracat Öngörüsü 2023 VİZYONU: Rakiplerin Önüne Geçerek, Sürdürülebilir İhracat Büyümesi Sağlamak Sektörel ihracat büyüklüğünde gelecek iddiası Milyon $ İhracat Milyar $ (Dünya 2023 öngörüsü 350 milyar $) 778 7,6% Yıllık Ortalama Büyüme Oranı (2008-2023) 805* 8,0% Yıllık Ortalama Büyüme Oranı (2009-2023) 2.350 x 2.7 2008 2009 2023 (*) SITC-bazlı TUİK açıklaması Sektörün 2008-2023 büyümesi, dünya ticaretindeki payını 2,6 katına çıkartacağı iddiasını taşımaktadır Dünya ilgili sektör ticareti içinde Türkiye nin payı % 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 % 0,70 % 0,27 x 2,6 2008 2023 27

Projenin Temel Çıktıları: Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (CAGR - %) Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (CAGR - %) 309 1990-8,7% 5,3% 125 2000 25,7% 778 2008 7,6% 2.350 2023 Milyon $ Türkiye Sektör ihracatı, 1990 dan 2008 e (geçmiş 18 yılda) mutlak 470 milyon $ artış gerçekleştirmiştir. Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (CAGR - %) Toplam Dünya Ticareti Sektörün Dünya Ticaret Türkiye nin Toplam İhracatı Türkiye nin Sektör İhracatı 6,8 4,3 25,7 21,4 12,5 8,0 9,3 4,5 5,3 7,6 4,3 58% -8,7 1990-2000 2000-2008 2008-2023 Bu dönemde, ekonomi tarihinde daha önce görülmemiş şekide, Dünya geliri 2 kat, Dünya ticareti 2,5 kat artmıştır. Dünya Mal Ticareti yıllık ortalama artış oranı % 12,5 olmuştur. Bu dönemde, Gelişmekte olan ülkelerin etkisinin artacağı ve rekabetin çok yüksek düzeyde olacağı öngörülmektedir. Dünya Mal Ticareti yıllık ortalama artış oranının % 5 düzeyinde olacağı öngörülmektedir. 28

Projenin Temel Çıktıları: 2023 Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracat Öngörüsü Sektörel ihracat büyüklüğünde gelecek iddiası - Milyar $ SEKTÖR DÜNYA TĠCARETĠ (Milyar $) 287,2 274 * 332 * 350 * TÜRKĠYE nin SEKTÖR DÜNYA TĠCARETĠ ĠÇĠNDE PAYI (%) 0,27 0,44 0,53 0,70 Yıllık Ortalama Büyüme Oranı % İhracat Geliri Milyar $ 0,8 9,2% 1,1 7,6% 7,7% 1,7 6,1% 2,4 2008 Birinci 5 yıllık dönem 2013 2018 2023 İkinci 5 yıllık dönem Üçüncü 5 yıllık dönem (*) Sektörlerin 2013-2018-2023 yılları Dünya ticareti büyüklük öngörüleri 29

Projenin Temel Çıktıları: Alt sektörler 2023 İhracat Öngörüsü Alt-sektörler bazında ihracat büyüklüğünde gelecek iddiası Milyon $ 2.350 1.000 700 10 640 Canlı Hayvanlar Et ve Et Ürünleri Süt, Süt Ürünleri ve Kanatlı Yumurtaları Su Ürünleri Sektör 2023 13-2% 10 103 +13% 640 255 +7% 700 408 +6% 1.000 Canlı Hayvanlar Et ve Et Ürünleri Süt, Süt Ürünleri ve Kanatlı Yumurtaları 600 2008 86 300 119 2 32 2023 Kanatlı Et Yumurta Bal Su Ürünleri 30

Projenin Temel Çıktıları: Alt sektörler 2023 Kırılımı Öngörüsü Sektörel ihracat içinde alt-sektör dağılımındaki değişim DÜNYA milyar $ TÜRKİYE milyon $ CANLI HAYVANLAR ET ve ET ÜRÜNLERİ 131 287 350 7% 6% 5% 34% 39% 43% 125 778 1,7% 1,7% 10,6% 13,2% 17,2% 32,6% 2.350 0,4% 27,2% CANLI HAYVANLAR ET ve ET ÜRÜNLERİ SÜT, SÜT ÜRÜNLERİ ve KANATLI YUMURTALARI 21% 25% 22% 70,5% 29,8% SÜT, SÜT ÜRÜNLERİ ve KANATLI YUMURTALARI BALIK, YUMUŞAKÇA, KABUKLU OMURGASIZ 38% 30% 30% 52,5% 42,6% BALIK, YUMUŞAKÇA, KABUKLU OMURGASIZ 2000 2008 2023 2000 2008 2023 31

Stratejik Performans Göstergeleri II) Küresel pazarlarda rekabet gücümüzü artırma unsurları PD1 PD2 Stratejik Hedefler Başta Ortadoğu, Rusya Federasyonu ve Türki Cumhuriyetler olmak üzere hedef pazarlarda rekabetçi gücü artırarak Pazar payını artır Hedef pazarlarda bilinirliği artır Ölçütler Mevcut pazarlardaki pazar payı - ilk 20 ülke (%) Hedef pazarlardaki pazar payı - ilk 20 ülke (%) Türk markalarına ilişkin algı endeksi (endeks) Dünya ihracatında ilk 10'da olduğumuz ürün grubu sayısı (#) Avrupa ihracatında ilk 10'da olduğumuz ürün grubu sayısı (#) Hedef Pazarlar 1) Rusya 2) Irak 3) Suriye 4) BAE 5) Suudi Arabistan 6) Türkmenistan 7) Azerbaycan 8) Özbekistan 9) GeliĢmiĢ Afrika ülkeleri 32

Stratejik Performans Göstergeleri III) Kritik başarı faktörleri 1 / 7 (Üretim) KB1 KB2 Stratejik Hedefler Yem ithalatında dışarı bağımlılığı azaltmak için mısır, soya, yağlı tohum üretimini geliştir Damızlık hayvan ve civciv temininde dışa bağımlılığı azalt Ölçütler Mısır, soya ve yağlı tohum üretimi Mısır, soya ve yağlı tohum tedariğinde ithalata bağımlılık oranı (%) Mısır, soya ve yağlı tohum üretimine yönelik yatırımlar ($) Mısır, soya ve yağlı tohum üretimine yönelik verilen teşvikler ($) Damızlık hayvan ve civciv üretimi Damızlık hayvan ve civciv tedariğinde ithalata bağımlılık oranı (%) Damızlık hayvan ve civciv üretimine yönelik yatırımlar ($) Damızlık hayvan ve civciv üretimine yönelik verilen teşvikler ($) KB3 KB4 Yüksek kapasiteli, verimliliği yüksek tesisleri artır ve marjinal tarım alanları dışında kalan alanlarda imar sınırlarını artır Sektörde kayıtdışı oranını azaltarak, gıda güvenliğini artır Kurulu kapasite Kapasite kullanım oranı (%) Entegre üretim tesislerinin sayısı (#) Çiğ süt üretimi Çiğ süt üretiminde teşvik primi uygulaması ($) Modern tesislerin kurulmasına ilişkin verilen teşvikler ($) Mevcut tesislerin ve kuluçkaların modernizasyonu ($) Alabalık kuluçkahanelerinin kurulmasına yönelik teşvikler ($) Teşvik primi kapsamına alınan tesis sayısı (#) Marjinal tarım alanlarının dışında kalan tarım alanlarındak i%5 olan imar sınırlamasını yeniden eski seviyesi olan %35 e çıkart (% artış) Kayıtdışı oranı (%) Çig sütün modern fabrikalara satılma oranı (%) HACCP, TS EN ISO 9001, ISO 9002, ISO 14000 belgeli tesis sayısı (#) 33

Stratejik Performans Göstergeleri III) Kritik başarı faktörleri 2 / 7 (Satış ve Pazarlama) KB5 Stratejik Hedefler Hedef ülkelerle yürütülen ilişkiler ile uzun vadeli satış anlaşmaları yap Ölçütler STA sayısı (#) Ticari Heyet sayısı (#) Alım Heyeti sayısı (#) Tercihli Ticaret Anlaşması Sayısı (#) Ulusal ve uluslararası sektörel fuar sayısı (#) KB6 Yaygın satış ağını etkinleştir Ülke masaları (#) Ateşeliklerin satış faaliyetlerine katılımı (%) Perakende network sayısı (#) Toptancı network sayısı (#) Balıkçılıkta yetiştirici birlikleri (#) Internet üzerinden satış platformları (#) KB7 Alt sektörler özelinde tanıtım grupları oluştur Tanıtım grupları (#) Lobi faaliyetleri (#) 34

Stratejik Performans Göstergeleri III) Kritik başarı faktörleri 3 / 7 (Ürün geliştirme) KB8 Stratejik Hedefler Damızlık hayvan, civciv, su ve süt ürünleri üretiminde ARGE ve ürün geliştirme faaliyetlerini destekle Ölçütler Sektöre verilen ARGE teşvikleri ($) Başvurusu yapılan ARGE projesi sayısı (#) Sektöre verilen ARGE teşviklerinin toplam ARGE teşvikleri içindeki payı (%) Sektöre ayrılan ARGE teşvik bütçesinin sektör tarafından kullanım oranı (%) Balıkçılıkta yeni türlerin kültüre alınmasına yönelik ARGE faaliyetleri ($) KB9 Kontrol ve sertifikasyon işlemlerinin etkin, hızlı ve doğru yapılabileceği laboratuvar araştırma merkezlerini destekle Laboratuvar merkezi sayısı (#) Laboratuvar merkezlerinin kapasitesi Sertifikasyon süresi (süre) 35

Stratejik Performans Göstergeleri III) Kritik başarı faktörleri 4 / 7 (Lojistik) KB10 Stratejik Hedefler Nakliyat ve depolamada lojistik altyapısını geliştir Ölçütler Lojistik Maliyetleri ($) Soğuk zincir yöntemi ile pazarlama ağının geliştirilmesinin teşvik edilmesi ($) Denizlerde avcılık yapan gemi sayısı (#) Gemilerde soğutma ve dondurucu bulunma oranı (%) Hava taşımacılığı ihtiyacını karşılayacak işbirliği (#) mevcut ve hedef pazarlar 36

Stratejik Performans Göstergeleri III) Kritik başarı faktörleri 5 / 7 (Hizmetler) KB11 Stratejik Hedefler Üretim, tüketim zincirindeki tüm aktörlerin gıda güvenliğine ilişkin bilinçlenmelerini sağla Ölçütler Gıda imalatçıları / işletmecileri çiftçiler ve tüketicilere yönelik yürütülen tanıtım ve bilinçlendirme çalışmaları (#) sektör ve devlet işbirliği ile planlı bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi 37

Stratejik Performans Göstergeleri III) Kritik başarı faktörleri 6 / 7 (Mevzuat) KB12 KB13 Stratejik Hedefler AB müktesebatına uyumlanmaya ilişkin altyapıyı oluştur Yatırım teşvik sistemini sektörün rekabetçi gücünü gözeterek, AB ve DTÖ kuralları çerçevesinde yapılandır Ölçütler AB ile ticarete ilişkin engel sayısının azaltılması (#) Tavuk gübresi işleme tesislerinin tarımsal destekler kapsamına girmesi (uyum) Balıkçılıkta yetiştiricilik kapsamındaki ürünlerin teşvik kapsamına alınması (uyum) İşlenmiş su ürünlerinin teşvik kapsamına alınması (uyum) Çevre düzeni planlarında lojistik kıyı tahsisleri yapılması (uyum) Arıcılığın (kovan alımı, kraliçe arı temini, nakliye, vb ) teşvik kapsamına alınması (uyum) KB14 Uygun koşullarda finansman desteği sağla Ziraat Bankası tarafından sağlanan finansal enstrümanlar (#) Eximbank tarafından sağlanan finansal enstrümanlar (#) Kredi faiz oranı (%) Kredi vadeleri (süre) Eximbank tarafından verilen ülke kredilerinin toplam krediler içindeki payı (%) Eximbank tarafından verilen uzun vadeli kredilerinin toplam krediler içindeki payı (%) Karşılıklı banka muhabirliği ilişkisi içinde olunmayan üke sayısı (#) 38

Stratejik Performans Göstergeleri III) Kritik başarı faktörleri 7 / 7 (Temel Yetkinlikler) KB15 KB16 Stratejik Hedefler Dünyadaki su ürünleri ve hayvancılık mamulleri talebini de göz önüne alarak nitelikli veteriner ve çiftçi yetiştirilmesini sağla Sektör bilgi ve istatistik sistemini kur ve üretimin her aşamasında izlenebilirliği sağla Ölçütler Tarım Meslek Liseleri, Ziraat okulu mezunlarının istihdamı (kişi) Ziraat Fakültesi ve Tarım meslek liselerinin sayısı (#) Araştırma enstitüsü sayısı (#) İhracatçıların eğitim programlarına (mesleki, pazarlama,dil) katılımı (%) KOBİ'lerin ticaret geliştirme programlarına katılımı (%) Çağdaş tarım bilgi ve becerilerine hızla erişimi sağlamaya yönelik organizasyon sayısı (#) İhracatçı şirketlerin ARGE personeli sayısı (#) İhracatçı şirketlerin yüksek okul ve üniversite mezunu sayısı (#) Hayvan kayıt sisteminin geliştirilmesi (uyum) Çiftçi kayıt sisteminin geliştirilmesi (uyum) Gıda işletmelerinin kayıt sisteminin geliştirilmesi (uyum) Kayıt sistemleri arasında tam entegrasyonunun sağlanması (uyum) İzleme ve kontrol sistemlerinin geliştirilmesi (uyum) KB17 Sektörü temsil eden organizasyonlar, üretici şirketler ve kamu kuruluşları arasında etkin koodinasyon sağla AB Çerçeve Programlarına Türk bilim insanları ve araştırma kuruluşlarının katılımı (#) Ortak hedef uyum toplantı sayısı (#) Üniversite sanayi işbirliği ile geliştirilen ortak proje sayısı (#) AB fonlarından yararlanan proje sayısı (#) AB fonlarının kullanım oranı (%) Dünya Bankası fonlarının kullanım oranı (%) 39

Sonraki Adımlar Sektör liderlik ekibi önderliğinde, ArGe yetkilileri ve TİM Strateji Ofisi koordinasyonu ile, belirlenen ölçütlerin rakamsal başarı değerlerinin ve açıklığı kapatacak girişim projelerinin belirlenmesi gerçekleştirilecektir. Stratejik Hedefler Ölçütler Rakamsal Başarı Değerleri Girişim Projeleri / Stratejik Aksiyonlar Stratejik Hedef Sorumlu Ölçüt Açıklama İlgili Kuruluş Referans Değer Rakamsal Başarı Değeri 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Stratejik proje / aksiyon / program İlgili Kurum / Kuruluş Bütçe Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Beklenen Çıktı 40

İçindekiler Sunuş yazısı Yönetici Özeti Proje Raporu 1. Projenin Amacı 2. Metodoloji 3. Trendler ve Öngörüler 4. Sektörün Finansal Büyüklüğü 5. Hedef Pazarlar 6. Sektör Strateji Haritası 7. Sektör Performans Göstergeleri 8. Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri 9. Katılımcılar Listesi 10. Stratejinin Yönetişimi Kılavuz Tablo ve Veriler 41

1. Projenin Amacı 42

Çıkış noktası Özellikle son 10 yılda ihracatımızı istikrarlı şekilde artırarak birlikte çok önemli başarılara imza attık. Bugün ulaştığımız noktada Sürdürülebilir Büyüme yi temin ve İhracatçılarımızın küresel piyasada rekabetçiliklerinin artırılması için stratejik odaklanma, uyumlanma ve koordinasyona ihtiyaç duyulmaktadır. Strateji Uygulama Yetkinliğinin önemi Kritik Sürdürülebilir Büyüme ve Uyumlanma Yüksek Orta Az Ölçeklenme 3 yılda ikiye katlanan ihracat sonuçları Yıllık ortalama %30 artış Planlama İhracat Stratejisi (2004-2006) DTM IX. Kalkınma Planı ve Özel İhtisas Komisyon Raporu (2007-2013) DPT DTM nin Stratejik Planı (2009-2013) Başarılar 8 yılda 5 katına çıkan ihracat sonuçları %21 kümülatif yıllık ort. büyüme oranı TURQUALITY girişimi İhracatı etkileyen bürokratik engeller envanteri Kümelenme Politikası Pazara giriş eylem planları Dış Ticaret organizasyonları Fuar teşvikleri Yazılım envaneteri Girdi maliyetlerinin analizi İhracat Stratejik Plan Portali 500 milyar $ ihracat gelirine ulaģ Katma değeri artır Teknoloji sahibi ol Ürün ve pazarlarını çeģitlendir 2000 2003-2004 2006-2007 2009 >>> 2023 Bu ilk adım, bir Stratejik Plan çalışması değil, stratejinin uygulamaya aktarılması olarak tanımlanan Uygulama Çerçevesinin ve Performans Programı nın oluşturulmasını, Türk ihracatının önderlerinin gelecek düşüncelerini basit, kolay anlatılabilir, ölçülebilir ve dolayısıyla da yönetilebilir hale gelmesini sağlamıştır. Krizden önce Krizden sonra 1. adım 2. adım Hazırlanan Performans Programı'nın en önemli yanı sahiplenme, sürekli takip ve gözden geçirmeyi zorunlu kılmasıdır. Başta dış faktörler olmak üzere, son derece dinamik olan iç ve dış gelişmeler performansın takibinin, varsayımların, öngörülen proje ve programların güncellenmesini ve revizyonunu daha da önemli bir noktaya taşımaktadır. Ülke Stratejik Yönlenmenin netleştirilmesi Önümüzdeki döneme ilişkin öngörüler ve zorluklar neler? Güçlü, Zayıf Yönlerimiz ile Fırsat ve Tehditlere ilişkin geçmişte yapılan çalışmalar üzerinde revizyon ihtiyaçları neler? İhracatın önündeki engeller neler? Strateji Haritası nın inşası Geçmişte yapılan stratejik plan çalışmalarını nasıl bütünleştirebiliriz? Odak alanlarımız ışığında mutlak başarmamız gereken Stratejik Hedeflerimizin nelerdir? Sorumluluk ve sahiplenmeyi nasıl temin edebiliriz? Performans Programının oluşturulması Stratejik Hedeflerimizin başarısını nasıl ölçülebilir ve yönetilebilir kılabiliriz? Her bir ölçütün rakamsal başarı seviyeleri ve bizi başarıya ulaşaştıracak girişim projeleri hangileridir? Strateji yönetimi yapısı nasıl olmalı? Sektörler 43

Türkiye nin İhracat Vizyonu Türkiye nin ihracat stratejisi çeşitli kurumların stratejik plan ve dokümanlarında ifade edilmiştir. Bugüne kadar başta DPT tarafından hazırlanan IX. Kalkınma Planı, Dış Ticaret Özel İhtisas Komisyon Raporu, DTM Stratejik Planı ve DTM tarafından hazırlanan İhracat Stratejik Planı olmak üzere, ihracat stratejisine yönelik çeşitli kurumlar tarafından kapsamlı çalışmalar yapılmıştır. Proje kapsamında ihracat stratejisine yönelik yapılan ilgili çalışmalar biraraya getirilmek suretiyle, diğer paydaşların da katılımıyla netleştirilme çalışması yürütülmüştür. Ülke seviyesindekli dönüşüm, bugünden yarına gerçekleşmeyecek, uzun bir yol olmakla birlikte, değişimi şekillendirecek stratejilerin çerçevesini doğru olşuturduğumuz takdirde, önemli bir mesafe kat etmiş olacağız. Performans Programı, 5 er yıllık üç vizyon döneminin ilk beş yılı olan 2009-2013 dönemine odaklanmış ve aynı zamanda da önemli temel ölçütler için 2018 ve 2023 başarı seviyeleri de belirlenmiştir. 1. Ġhracatın mal bileģeninin katma değeri yüksek ürünlerden oluģmasının sağlanması 2. Ġhracatın ithalata bağımlılığının sektörel ve makro bazda azaltılması 3. Yatırımcıların önündeki tüm engellerin kaldırılması ve yatırımı özendirici tedbirlerin alınması 4. Kaliteli Türk ürünlerinin müģteri odaklı ve dinamik tekniklerle tanıtım ve pazarlamasının sağlanması 5. Bürokrasinin Azaltılması ve Denetim Etkinliği nin sağlanması 6. AB teknik mevzuatına uyum çalıģmalarının tamamlanması ve AB dıģı ülkelerle ticaretimizdeki teknik engellerin asgariye indirilmesi için imkanların değerlendirilmesi 1. Ülke genelinde dıģ ticaret kültürünü ve bilincini yaygınlaģtırmak 2. Kurumsal geliģimi sürekli kılmak 3. Sürdürülebilir ihracat artıģını sağlamak 4. Üretimi teģvik edecek ve ekonomiye yönelik zarar ve tehditleri önleyecek ithalat politikaları geliģtirmek 5. Kaliteli ve güvenli ürün arzını sağlayacak politikalar geliģtirmek 6. DıĢ ticareti kolaylaģtırıcı politikalar oluģturmak, yurtdıģı müteahhitlik ile teknik müģavirlik hizmetlerini geliģtirmek 1. Kaliteli Türk ürünlerinin, baģta hedef ülkeler olmak üzere, dıģ pazarlarda müģteri odaklı ve dinamik tekniklerle tanıtım ve p azarlamasını sağlamak. 2. Ġhracata iliģkin her türlü bilginin eģgüdüm içinde, güncel, etkileģimli ve küresel standartlara uygun olarak kullanımını sağl amak ve Türkiye nin ihracat potansiyelinin tanıtılması için gerekli altyapıyı oluģturmak. 3. Sektörel öncelikler de dikkate alınarak, ihracatçılara uluslar arası rekabetçi fiyatlardan girdi temin etmek, üretim ve ihrac at aģamasında yeterli ve etkin destek sağlayacak mekanizmaları geliģtirmek. 4. Ġkili ve çok taraflı ticari iliģkiler kapsamında, ihracatçıların pazara giriģ olanaklarını geliģtirmek ve mevcut Pazar paylarını arttırmak. 5. Ġhracatın geliģtirilmesi ve önündeki engellerin kaldırılması amacıyla kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluģları arasında koordinasyonu sağlayacak yapı ve iģleyiģleri geliģtirmek 44

Türkiye İhracat Stratejisi Uygulama Modeli Ulusal ölçekte strateji yönetimi bir değişim programıdır, uzun soluklu bir yola çıkılmaktadır. İşte bu nedenle, yolculuğun ilk beş yılı olan 2009 2013 dönemi çok kritik bir dönemdir. Bu dönemin performansının en etkin ve dinamik bir şekilde yönetilmesi, stratejik ana hatlarda ilgili paydaş kuruluşlarda farkındalığının artırılabilmesi ve en üst düzeyde işbirliğinin sağlanabilmesi performans modelinin başarısı için çok önemlidir. İhracata ilişkin Stratejik Hedeflerimiz Önceliklerimiz, bir üst model ile yapısallaştırılmış ve tanımlanmıştır. Strateji Haritası ve Performans Modeli, İhracat sonuçları, İhracatçılar, Süreçler ve Temel Yetkinlikler olmak üzere dört perspektiften oluşmaktadır. İlk iki perspektif ulaşılması hedeflenen stratejik hedefleri, alttaki iki perspektif ise amaçlanan çıktılara ulaşmamızı sağlayacak öncelikleri gösteren stratejik hedeflerden oluşmaktadır. Bütün bunların çatısında ise, Türkiye nin Kalkınma Planı yer almaktadır. SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜME REKABETÇĠ GÜCÜ ARTIR ĠSTĠHDAMI ARTIR BÖLGESEL GELĠġĠMĠ TEMĠN ET 2009-2013 İHRACAT VİZYONU: tüm süreçlerinde Yenilikçilik (inovasyon) ile rekabet ederek, mevcut ve hedef pazarlarda istikrarlı Pazar payı artışı sağlamak ve asıl değişimi sağlayacak alanlara yatırım yapmak için hızla gerekli kaynak yaratmak. İHRACAT SONUÇLARI MEVCUT PAZARLAR HEDEF PAZARLAR İHRACAT KAPASİTESİ İHRACATÇILAR PAYDAŞLARA VAAD İHRACATÇILARIN GÜÇLENDİRİLMESİ SÜREÇLER ÜLKE KONUMLAMASI SÜREÇLER TEKNOLOJİK GELİŞİM ve ALTYAPI YASAL ÜSTYAPI TEMEL YETKİNLİKLER İNSAN BİLGİ ORGANİZASYON TEMEL YETKİNLİKLER 45

Türkiye İhracatı Strateji Haritası 2009-2013 Strateji Haritası, vizyonumuza ulaşmak için belirlediğimiz oyun planımızı, bütünsellik içinde birbirlerine sebep sonuç ilişkileriyle bağlı olarak tek bir sayfada tanımlamaktadır. 2009-2013 dönemi Türkiye İhracat Strateji Haritası vizyonumuzun önceliklerini ortaya koyan 18 Stratejik Hedef ve 74 Ölçüt ten oluşmaktadır. 46

Türkiye İhracat Stratejisi Türkiye nin Kalkınma Planı na ve ekonomik büyümesine Dış Ticaret açısından rekabetçi gücü, istihdamı artırmak ve bölgesel gelişime katkıda bulunmak üzere; Devlet Bakanlığı, DTM ve TİM aracılığı ile; knowhow geliştirmiş, teknolojik dönüşümü tamamlamış, üretim teknolojilerine hakim şekilde; belirlenmiş alanlarda liderlik pozisyonuna gelerek 2023 yılında İhracat gelirini 500 milyar $ a çıkarmayı amaçlanmaktadır. Dünya ekonomisi ve ticaretinin daraldığı, dolayısı ile talebin azaldığı ve fiyatların düştüğü ilk olarak odaklanılan 2009-2013 döneminde yıllık %12 ihracat büyümesi sağlamak rakiplerden pazar payı almak anlamına gelmektedir. Stratejinin ilk beş yılı, tüm süreçlerinde Yenilikçilik (inovasyon) ile rekabet ederek, mevcut ve hedef pazarlarda istikrarlı pazar payı artışı sağlamak ve asıl değişimi sağlayacak alanlara yatırım yapmak için hızla gerekli kaynak yaratmak için son derece kritik bir dönemdir: Amacımız, mevcut pazarlara yaptığımız satışların ilgili ülke ithalatları içinde aldıkları payların artırılmasıyla halihazırda faaliyet göstermekte olduğumuz pazarlarda pozisyonumuzu güçlendirmek ve dünyadaki ekonomik gelişmeler ve trendler ışığında yüksek büyüme potansiyeli arz eden ve ithalat artışı öngörülen hedef ülkelere yaptığımız satışları ve hedef ülkelerdeki pazar paylarımızı artırmaktır. İstikrarlı ihracat artışı için arzın sürekliliğin sağlanması çok önemlidir. Bu kapsamda, mevcut ihracatçıların kapasitelerinin artırılması, yeni ihracat kapasitelerinin ve ihracatçı şirketlerin oluşturulması hedeflenmektedir. İhracat stratejimizin temel hedefi Liderlik, Bilim-Teknoloji ve Inovasyon vurgusu ile Türk ihracatçılarının küresel alanda rekabetçiliklerini artırmak ve geleneksel sektörlerde sahip olduğumuz bilgi ve birikimi, teknoloji ve yetkinliklerin geliştirilmesi, sektörel yenilikçilik, ve önderlik ile dönüştürerek fırsata çevirmektir. İhracatçılarımızın satışlarını daha etkin şekilde artırabilmeleri için, üç temel odaklanma alanı ülke konumlanması, teknolojik gelişim, altyapı ve mevzuat düzenlemeleri kritik süreçler olarak belirginleşmektedir. Bu kapsamda, Güçlendirilmiş Türkiye İmajı nın kaldıraç olarak kullanılması, ülkeye yabancı sermayenin çekilmesi, teknolojik dönüşüm içim ArGe ve altyapı yatırımlarının artırılması; bürokratik işlemlerin, teşvik mekanizmalarının ve ticaret anlaşmalarının iyileştirilmesi ile birlikte, çeşitlendirilmiş finansal modellerle destek sağlamak da çok önemlidir. Tüm bu yapının çalışabilmesi için, insan-bilgi-organizasyon-ilişki faktörlerimizi ve yetkinliklerimizi azami ölçüde etkinleştirmeliyiz: kamu kuruluşları, özel sektör ve üniversiteler arasındaki koordinasyonu artırmalı, genç ve dinamik işgücünü nitelikli, verimliliği yüksek insan kaynağına dönüştürmeli, teknik bilgi birikiminin Türkiye ye getirilmesi için kilit ortaklıkları kurmalı ve doğru bilgiye hızlı ulaşımı temin etmeliyiz. 47

TEMEL YETKİNLİKLER SÜREÇLER İHRACATÇILAR İHRACAT SONUÇLARI Türkiye İhracat Strateji Haritası (2009-2013) ÜLKE EKONOMİSİNE KATKI SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜME İS-0 REKABET GÜCÜNÜ ĠSTĠHDAMI BÖLGESEL GELĠġĠMĠ ĠHRACATIN EKONOMĠK KALKINMA ĠÇĠNDEKĠ YERĠ VE EKONOMĠYE KATMA DEĞER ARTIR ARTIR TEMĠN ET İS-1 ĠSTĠKRARLI ĠHRACAT ARTIġI İS-2 İS-3Yüksek büyüme potansiyeli olan hedef İS-4 Mevcut pazar paylarını pazarlara ulaģ ve artır pazar payını artır İ-1 Ġhracatçıların küresel alanda rekabetçiliklerini Sektörel Liderlik, Bilim-Teknoloji ve Ġnovasyon ile artır İ-2 Ġhracatçı sayısını ve ihracat kapasitesini geliģtir Ġhracatçıların ihtiyaçlarına zamanında ve etkin çözüm sağla TÜRKİYE NİN KONUMLANMASI TEKNOLOJİK GELİŞİM ve ALTYAPI MEVZUAT ve DÜZENLEMELER S-1 S-3 S-5 Türk markalarının bilinirliğini artır Ġnovasyon -ARGE yatırımlarını ve Ġkili ve çoklu ticaret iģbirliklerini uygulamalarını özendir güçlendir S-2 Ġhracata yönelik yabancı sermayeyi ve yatırımcıyı ülkeye çek S-4 Ġhracat için altyapı açığını dengele ve çevreye iliģkin yükümlülüklere uyumlan S-6 S-7 Mevzuat ve yasal düzenlemeleri etkinleģtir Finansal enstrümanların ve ticaret destek araçlarının etkin ve verimli kullanımını temin et TY-1 DüĢük nitelikliden yüksek verimli ve TY-2 Doğru bilgiye ve pazar istihbaratına TY-3 nitelikli insan sermayesine geç hızlı ulaģımı temin et Kamu Özel sektör STK lar Üniversite iliģkilerini uyumlandır TY-4 Etkin strateji yönetimini (governance) temin et 48

ÖN HAZIRLIK (TİM tarafından) Ramazan Bayramı Kurban Bayramı II. Adım Sektörel Kırılım Projesi İkinci adım olarak Ekim 2009 - Mart 2010 tarihleri arasında, "2023 Türkiye İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılım Projesi"ni yürütmüş bulunmaktayız. 1. adım Türkiye nin Ġhracat Strateji Haritası Ülke 2. adım Sektörler 23 sektörün stratejik öncelikleri ve ölçütlerinin belirlendiği proje, son derece zorlu bir işplanı ile gerçekleştirilmiştir. Çalıştaylar, 13 ana sektör gruplamasına göre organize edilmiştir. 2009 2010 Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat 1 2 EĢ zamanlı 2 ekip Sektörlerin Ġhracat Strateji Haritası TARIM MADEN SANAYĠ Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar Yaş Meyve ve Sebze Meyve Sebze Mamulleri Kuru Meyve ve Mamulleri Fındık ve Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı Tütün Kesme Çiçek Su Ürünleri ve Hayvansal Mamulleri Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri Madencilik Ürünleri Tekstil ve Hammaddeleri Deri ve Deri Mamulleri Halı Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Hazırgiyim ve Konfeksiyon Taşıt Araçları ve Yan Sanayi Elektrik - Elektronik Makine ve Aksamları Demir ve Demir Dışı Metaller Demir Çelik Ürünleri Çimento ve Toprak Ürünleri Değerli Maden ve Mücevherat Varsayımlar ve Öngörüler Geçmiş 15 yılda dünya ticareti ve sektörel büyüme nasıl gelişmiştir?.. Önümüzdeki 15 yılda sektörel büyüme projeksiyonları nasıl olacaktır? Hedef ülkeler hangileridir? Sektörel 2023 ihracat tahminleri Türkiye nin sektörel bazda 2023 İhracat gelir tahmini nedir? Alt-sektörlerin 2023 İhracat gelir tahmini nedir? Sektörel kritik başarı faktörleri Sektörel bazda müşteri beklentileri ve rekabette farklılaşma unsurları nelerdir?.. Küresel alanda rekabetçi gücümüzü nasıl artırırız? Sektörel bazda mükemmelleşmemiz gereken kritik iş süreçleri hangileridir? Sektörel bazda geliştirmemiz gereken temel yetkinlikler nelerdir? 3 4 3-haftada-bir 2 ÇalıĢtay 5 6 7 8 9 10 Aynı anda 4 Sektörel Grup 11 12 MAKRO BÜTÜNLEME Sektörlerin, 2023 büyüklüğü ve 2013, 2018 dönemsel ihracat hedefleri ile ilgili kritik başarı faktörlerini belirlemek ve Yol Haritası oluşturmak amacıyla gerçekleştirilen Çalıştaylar proje sürecinin en önemli halkalarından biridir. Projenin temel çıktısı Sektör Strateji Haritası ve Stratejik Performans Göstergeleri (Ölçütler) dir. 1. hafta 2. hafta 3. hafta 4. hafta 5. hafta 1 2 3 4 Ön-hazırlık Raporlama ÇalıĢtay Liderlik Toplantısı 23 Sektör Performans Çerçevesi Sektörel Strateji Haritası ve Ölçütler 49

2. Metodoloji 50

Metodolojik Yaklaşım Dünyaca kanıtlanmış bir metodoloji sektörel ölçekte, ülke ve sektör şartlarına adapte ederek kullanılmıştır. Proje Raporlamasını takiben, sektör liderlik ekibi, ArGe yetkilileri ve TİM Strateji Ofisi koordinasyonu ile, belirlenen ölçütlerin rakamsal başarı değerlerlerinin belirlenmesi gerçekleştirilecektir. Liderlik Çalıştaylarında, sektör Strateji Haritası taslağını şekillendirmek üzere, mümkün olduğunca çok unsuru netleştirerek sürece girdi sağlamak amaçlanmıştır. Bu projede, sektör genelinde yaratılabilecek sinerjilere odaklanılmıştır, asıl başarı ve farkılılaşma şirket düzleminde gerçekleşecektir. 51

3. Trendler ve Öngörüler 52

Küresel ve Sektörel Öngörüler Nisan-Ağustos 2009 tarihleri arasında yürütülen ilk adıma paralel olarak, Dr. Can Fuat Gürlesel tarafından Türkiye nin İhracat Stratejisi İçin Küresel ve Sektörel Öngörüler 2023 çalışması yapılmıştır. Çalışmanın temel çıktıları dünya ekonomisi, dünya ticareti, dünya ihracat pazarları ve sektörler için 2023 yılına kadar olan döneme ilişkin hazırlanan sayısal öngörülerdir. Öngörüler oluşturulurken, ağırlıklı olarak kriz sonrası hazırlanan ve uzun dönemli varsayımları, eğilimleri ve tahminleri ortaya koyan uluslararası kaynaklardan yararlanılmıştır. Küresel kriz öncesi hazırlanan çalışmaların varsayımları, eğilimleri ve tahminleri krizin etkileri göz önüne alınarak değerlendirilmiştir. Çok farklı ve çok sayıda kaynağın çıktıları arasında azami uyum sağlayanlar öncelikle kullanılmıştır. Öngörüler hazırlanırken, geçmiş dönemde oluşan eğlimler ve sayısal veriler ile 2023 yılına kadar oluşacak ana eğilimler kullanılmış, bunlara bağlı varsayımlar oluşturulmuş ve sayısal öngörüler hazırlanmıştır. Sayısal öngörüler ekonometrik bir çalışma veya sayısal bir standart model ile değil, eğilimlere ve varsayımlara dayalı yaklaşımlar yöntemi ile hazırlanmıştır. Kullanılan eğilimler ve varsayımlarla sayısal öngörüler arasında kuvvetli ve yüksek bir ilişki bulunmaktadır. Türkiye nin ihracat stratejilerinin hazırlanmasında en önemli belirleyici, küresel ölçekte 2023 yılına kadar ortaya çıkacak ekonomik, ticari ve sektörel eğilimler olacaktır. Temel amaç, strateji çalışmalarında genel ve sektörel hedefler belirlenirken ihtiyaç duyulan bilgi alt yapısının oluşturulmasıdır. İkinci adımdaki projemizdeki çalışmalarda, dünya ticareti ve ekonomisi büyüklük öngörüleri ile ilgili yürütülen 3 senaryo içinden, TİM yönetimi tarafından onaylanan Referans Senaryo temel alınmıştır. 53

2023 Dünya ve Sektör Öngörüleri Dünya ekonomisi büyüme varsayımları Dünya ticareti büyüme öngörüsü Dünya ticareti sektörel dağılımı Sektörel öngörüler 54

Dünya Ekonomisi ve Ticaretinde Hızlı Genişleme Döneminin Temel Koşulları 2000 2008 ABD gevşek para politikası, dünya genelinde bol ve ucuz dolar likiditesi; Gelişmiş ülkelerin (özellikle ABD) hane halkı tüketiminde hızlı genişleme ve borçlanma; Gelişmiş ülkelerin iç talebi ve ithalatında, gelişen ülkelerin ihracatında hızlı artışlar; Finansman olanaklarında genişleme ve finansal kaldıraç oranında artışlar; Sınır ötesi sermaye hareketlerinde hızlı genişleme; 2005 sonrası dünya ticaretinde serbestleşme; Mali varlıkların değerinde şişme ve Aşırı servet etkisi, Enerji, emtia, gıda, metal fiyatlarında aşırı şişme ve servet etkisi; Doğrudan sermaye yatırımlarında hızlı genişleme ve ticaret etkisi; 55

Dünya Ekonomisi ve Ticaretinde Büyüme 1980-2007 DÖNEMLER DÜNYA BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA ĠHRACAT MĠKTAR BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA ĠHRACAT DEĞER BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA 1990-1995 1.8 6.3 9.6 1995-2000 3.3 8.2 5.0 2000-2005 2.8 5.4 12.6 2005-2007 3.5 7.5 16.6 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0 % 16,6 % 7,5 % 3,5 1980-1985 1985-1990 1990-1995 1995-2000 2000-2005 2005-2007 ĠHRACAT DEĞER BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA ĠHRACAT MĠKTAR BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA DÜNYA BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA 56

Dünya Ekonomisi ve Ticaretinde Büyüme 1980-2007 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 DÜNYA GELĠR MĠLYAR $ DÜNYA MAL TĠCARETĠ MĠLYAR $ 70,0 60,0 31.583 32.854 36.931 41.546 44.881 48.436 54.312 60.690 6.191 6.492 7.585 9.220 10.475 12.113 13.883 15.875 60,7 DÜNYA GELĠR Trilyon $ DÜNYA MAL TĠCARETĠ Trilyon $ 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 31,5 6,2 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 15,9 57

Dünya Ekonomisi Büyüme Öngörüleri 2023! Ülkelerde daha dengeli iç tüketim ve ihracat artışına dayalı büyüme (aşırı ihracata dayalı büyümeden uzaklaşma);! Gelişmiş ülkelerde tasarruf, gelişen ülkelerde tüketim eğiliminde artış;! Finansman olanaklarında ve sermaye hareketlerinde istikrarlı daha sınırlı genişleme;! Varlık ve emtia fiyatlarında daha istikrarlı artış ve sınırlı servet etkisi;! Piyasalarda düzenleme ve gözetim otoritelerinin güçlenmesi;! Çok taraflı serbestleşme hızı azalacak ve ticaretteki genişletici etkisi sınırlanacak;! Dolar ile diğer para birimleri arasında daha istikrarlı bir dalgalanma olacak ve dolar aşırı değer kaybetmeyecek;! Güney-güney (gelişen ülkeler arası) ticaretinin dünya ticareti içindeki payı artmaya devam edecek. 58

Dünya Ekonomisi Büyüme Oranları - 2009-2023 Dönemi İçin Öngörüler 2009-2013 2014-2018 2019-2023 SENARYOLAR YILLIK ORTALAMA BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA BÜYÜME % DÜNYA 2.1 (2010-2013: 3.0) 3.5 3.4 REFERANS GELĠġMĠġ ÜLKELER 0.8 (2010-2013: 2.0) 2.3 2.2 SENARYO GELĠġEN ÜLKELER 4.7 (2010-2013: 5.0) 5.8 5.3 59

Dünya Ekonomisi Gelir Büyüklükleri Öngörüler 2009-2023 milyar dolar (cari fiyatlarla, yıllık yüzde 2 dolar cinsi gelir deflatörü öngörülmüştür) YILLAR DÜNYA GELĠġMĠġ ÜLKELER GELĠġEN ÜLKELER 2008 60.690 2009 54.864 38.018 16.846 2010 57.113 39.159 17.974 2011 60.082 40.764 19.325 2012 63.313 42.517 20.796 2013 66.859 44.388 22.471 2014 70.570 46.297 24.273 2015 74.479 48.288 26.191 2016 78.598 50.364 28.234 2017 82.938 52.530 30.408 2018 87.507 54.788 32.719 2019 92.262 57.089 35.173 2020 97.262 59.486 37.773 2021 102.518 61.985 40.533 2022 108.041 64.589 43.452 2023 113.838 67.301 46.537 60

Dünya Ekonomisi Gelir Büyüklükleri Öngörüler 2009-2023 milyar dolar (cari fiyatlarla, yıllık yüzde 2 dolar cinsi gelir deflatörü öngörülmüştür) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 54,8 57,1 60,0 16,8 18,0 19,3 63,3 20,8 66,9 22,5 70,5 24,3 74,5 26,2 78,6 28,2 38,0 39,2 40,7 42,5 44,4 46,3 48,3 50,4 52,5 54,8 57,1 59,5 62,0 64,5 67,3 82,9 30,4 87,5 32,7 92,3 35,2 97,3 37,8 102,5 108,0 113,8 DÜNYA 40,5 43,5 46,5 GELİŞEN ülkeler GELİŞMİŞ ülkeler 0,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 61

Dünya Ticareti Öngörüleri - 2009-2023 Trilyon Dolar Cari Fiyatlarla YILLAR TRĠLYON DOLAR 2008 15,8 2009 12.0 2010 13.1 2011 14.0 2012 14.9 2013 16.1 2014 17.4 2015 18.8 2016 20.4 2017 22.0 2018 23.7 2019 25.6 2020 27.5 2021 29.6 2022 31.9 2023 34.3 62

Dünya Ticareti Öngörüleri - 2008-2023 Milyar Dolar Cari Fiyatlarla 40,0 35,0 34,300 30,0 25,0 23,700 20,0 15,800 16,100 15,0 10,0 5,0 0,0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 63

Türkiye nin Genel İhracat Senaryoları ve Öngörüler 2023 TĠCARET SENARYOLARI TEMEL SENARYO TÜRKĠYE NĠN DÜNYA TĠCARETĠ ĠÇĠNDE PAYI ĠÇĠN SENARYOLAR TÜRKĠYE ĠHRACATI Milyar Dolar 2013 2018 2023 2009-2023 YILLIK ORTALAMA ĠHRACAT ARTIġI % 1 MEVCUT PAY % 0.83 ĠLE 133.7 197.0 284.4 7.7 2 % 1,00 PAY ĠLE 161.1 237.4 342.6 9.2 3 % 1.20 PAY ĠLE 193.3 284.9 411.1 10.6 500 MĠLYAR DOLAR HEDEFĠ ĠÇĠN PAY % 1.00 1.25 1.46 12.2 600 500 400 300 200 100 Türkiye 2023 İhracat Hedefi - 500 Milyar Dolar Yıllık Ort. Büyüme Oranı: % 12,2 161 100 296 500 % 1,46 411 343 284 TÜRKĠYE NĠN DÜNYA TĠCARETĠ ĠÇĠNDE PAYI % 1,2 % 1,0 % 0,8 Senaryo - 3 Senaryo - 2 Senaryo - 1 2008 Pazar payı 0 2009 2013 2018 2023 % 1,00 % 1,25 % 1,46 Türkiye nin 500 Milyar $ hedefi için Dünya Ticareti İçindeki Payı - % 64

Dünya Ekonomisi ve Ticareti Büyüme Trendleri (2000-2009) ve Gelecek Öngörüleri 2023 Ana Unsurlar Geçtiğimiz 10 yıl Önümüzdeki 15 yıl 1 Gelişmiş Ülkelerde İç Talep Hızlı Genişleme Sınırlı Genişleme 2 Gelişen Ülkelerde İç Talep Genişleme Göreceli Hızlı Genişleme 3 Gelişen Ülkelerin Dünya İhracatı Hızlı artış Sınırlı Artış 4 Gelişen Ülkeler-arası Ticaret Genişleme Hızlı Genişleme 5 Finansman Olanakları Bol ve Ucuz Olanaklar Kısıtlı Olanaklar 6 Sermaye Hareketleri Aşırı Sınır-ötesi Hareket Göreceli Düşük Hareket 7 Varlık ve Emtia Fiyatları İstikrarsız ve Yüksek İstikrarlı ve Gerçekçi 8 Piyasalarda Düzenleme Aşırı Serbestlik Kurallı Piyasa ve Gözetim 9 Çok Taraflı Ticarette Serbestleşme Yüksek Serbestleşme Sınırlı Serbestleşme 10 Doların Değeri Aşırı Oynak İstikrarlı ve Gerçekçi Önümüzdeki 15 yılda Dünya Mal Ticaretinde Yavaş Genişleme ve Gelişen Ülkelerin Etkisinde Artış 65

Dünya İhracatı Sektörel Dağılım Öngörüleri 2023 İhracat - Milyar Dolar Dünya İhracatından % Pay 2008 GEÇĠCĠ 2023 2008 GEÇĠCĠ 2023 I.TARIM 1.656.0 2.480-2.670 11,2 7.2 7.8 A. BĠTKĠSEL ÜRÜNLER 788.4 1.150-1.200 5,4 3.4 3.5 B.HAYVANSAL ÜRÜNLER 287.2 330-370 1,9 1.0 1.1 C. AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERĠ 441.8 1.000-1.100 3.0 2.9 3.2 II.SANAYĠ 11.723.2 26.470-27.345 80,2 77.3 79.8 A.TARIMA DAYALI ĠġLENMĠġ ÜRÜNLER 427.7 830-885 2,9 2.4 2.6 Tekstil ve Hammaddeleri 261.7 530-560 1,8 1.5 1.6 Deri ve Deri Mamulleri 152.4 280-300 1,0 0.8 0.9 Halı 13.6 20-25 0,1 0.05 B. KĠMYEVĠ MADDELER VE MAMULLERĠ 3.318.6 6.200-6.400 22,7 18.1 18.7 C.SANAYĠ MAMULLERĠ 7.976.9 19.440 20.060 54,6 56.7 58.5 Hazır Giyim ve Konfeksiyon 338.4 730 750 2,3 2.2 2.3 TaĢıt Araçları ve Yan Sanayi 1.153.7 3.100 3.200 7,9 9.0 9.3 Elektrik- Elektronik 2.761.5 7.000 7.200 18,9 20.4 21.0 Makine ve Aksamları 1.450.5 3.800 4.000 9,9 11.0 11.7 Demir ve Demir DıĢı Metaller 993.7 1.850 1.900 6,8 5.4 5.5 Demir Çelik Ürünleri 301.1 550 570 2,1 1.6 1.7 Çimento ve Toprak Ürünleri 146.4 270 290 1,0 0.8 0.9 Değerli Maden ve Mücevherat 336.6 850 2,3 2.5 Diğer Sanayi Ürünleri 495.0 1.200 3,4 3.5 III.MADENCĠLĠK 370.3 900 1.000 2,5 2.6 2.9 IV. DĠĞER TAġIT ARAÇLARI (HAVACILIK,UZAY.GEMİ. TREN) GEMİ 355.2 138.1 900 950 335-350 2.4 0.87 2.6 2.8 0.97-1.00 V. DĠĞER SEKTÖRLER (BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAYAN SITC 9) 664.0 1.250 1.350 4,5 3.6 4.0 VI. YENĠ SEKTÖRLER 1.300 1.600 4.0 4.5 TOPLAM 14.630.1 33.200 34.715 100.0 96.9 101.3 66

Dünya İhracatı Sektörel Dağılım Öngörüleri 2023 : Temel Varsayımlar Türkiye nin genel ve sektörel ihracat öngörüleri için 2023 yılına ilişkin dünya ekonomisi ve ticareti senaryoları oluşturulmuş ve Referans Senaryo varsayımları ve büyüklükleri temel alınmıştır. Referans senaryo ile 2023 yılında dünya ticaretinin 34.3 trilyon dolar olacağı öngörülmektedir. Bu toplam ticaret büyüklüğü yanı sıra sektörel ihracat öngörüleri de yapılmıştır. Sektörel öngörüler, Türkiye İhracatçılar Meclisi nin sektör sınıflandırmaları esas alınarak, her bir sektör için kapsamlı çalışmalar ile ve sektörler arası ilişkiler gözetilerek hazırlanmıştır. Sayısal verilerin oluşturulmasında, Birleşmiş Milletler uluslararası ticaret veri sisteminden yararlanılmıştır. Sayısal veriler ve öngörüler için SITC-3 ve Harmonize Sistem-1992 sınıflandırmaları kullanılmaktadır. 2023 yılı sektörel öngörüleri ile birlikte sunulan 2008 yılı sektörel ihracat büyüklüklerinin toplamı 14.72 trilyon dolar olup 2008 yılı toplam dünya ihracatı olan 15.8 trilyon dolardan farklılık göstermektedir. Bu farklılık yararlanılan kaynağa 2008 yılı veri girişinin yüzde 96 oranında tamamlanmış olmasından ve TİM bazlı oluşturulan 23 sektörün kapsamı dışında kalan ürün gruplarının varlığından ileri gelmektedir. 2023 yılı sektörel ihracat öngörüleri yapılırken kullanılan önemli bir değişken fiyat varsayımlarıdır. Fiyat varsayımları yapılırken Referans Senaryonun büyüme ve talep öngörüleri göz önünde bulundurulmuştur. Buna göre her yıl küresel ölçekte dolar bazında %2 fiyat artışı ile gıda, emtia, enerji ve metal fiyatlarında istikrarlı ve makul fiyat artışları olacağı varsayılmıştır. Buna göre hesaplamalarda 2023 yılı petrol varil fiyatı 150 dolar, Altın ons fiyatı 1.250 dolar, Alüminyum ton fiyatı 2.500 dolar, Bakır ton fiyatı 4.500 dolar olarak alınırken, gıda fiyatları için OECD-FAO çalışması verileri kullanılmıştır. 67

Sektörlerin 2013-2018-2023 yılları İthalat öngörüleri (Milyar $ ve % pay) SEKTÖRLER 2008 2013 2018 2023 ĠTH % PAY ĠTH % PAY ĠTH % PAY ĠTH % PAY BĠTKĠSEL ÜRÜNLER 302,8 2,1 274 1,70 356,0 1,50 410,0 1,20 HUBUBAT, YAĞLI TOHUM, BAKLĠYAT 535,1 3,6 483 3,00 616,0 2,60 760,0 2,22 HAYVANSAL ÜRÜNLER 287,2 2,0 274 1,70 332,0 1,40 350,0 1,02 AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERĠ 464,8 3,2 507 3,15 735,0 3,10 1.050,0 3,07 TEKSTĠL VE HAMMADDELERĠ 261,7 1,8 282 1,75 403,0 1,70 550,0 1,61 DERĠ VE DERĠ MAMÜLLERĠ 175,9 1,2 177 1,10 237,0 1,00 300,0 0,88 HALI 13,6 0,1 17 0,10 21,0 0,09 25,0 0,08 KĠMYEVĠ MADDELER VE MAMÜLLERĠ 3.318,6 22,6 3.220 20,00 4.500,0 19,00 6.350,0 18,37 HAZIR GĠYĠM VE KONFEKSĠYON 323,3 2,2 354 2,20 512,0 2,16 740,0 2,16 TAġIT ARAÇLARI VE YAN SANAYĠ 1.154,0 7,8 1.288 8,00 2.015,0 8,50 3.200,0 9,19 ELEKTRĠK VE ELEKTRONĠK 2.786,6 18,9 3.140 19,50 4.740,0 20,00 7.150,0 20,70 MAKĠNE VE AKSAMLARI 1.475,0 10,0 1.650 10,25 2.550,0 10,75 3.950,0 11,37 DEMĠR VE DEMĠR DIġI METALLER 993,7 6,8 1.015 6,30 1.375,0 5,85 1.870,0 5,46 DEMĠR VE ÇELĠK ÜRÜNLERĠ 301,1 2,0 290 1,80 403,0 1,70 560,0 1,64 ÇĠMENTO VE TOPRAK ÜRÜNLERĠ 117,3 0,8 128 0,80 190,0 0,80 280,0 0,82 DEĞERLĠ MADEN VE MÜCEVHERAT 336,6 2,3 378 2,35 569,0 2,40 850,0 2,48 MADENCĠLĠK 335,4 2,3 403 2,50 616,0 2,60 950,0 2,77 HAVA VE UZAY ARAÇLARI 192,0 1,3 217 1,35 331,0 1,40 530,0 1,55 GEMĠ VE SUDA YÜZEN TAġIT ARAÇLARI 138,0 0,9 153 0,95 237,0 1,00 340,0 1,00 DEMĠRYOLU TAġITLARI 25,0 0,2 29 0,18 40,0 0,17 55,0 0,16 DĠĞER SANAYĠ+DĠĞER SEKTÖRLER (SITC 9 BYS) 1.177,2 8,0 1.288 8,00 1.896,0 8,00 2.744,0 8,00 YENĠ SEKTÖRLER 533 3,31 1.026,0 4,32 1.458,0 4,25 TOPLAM 14.715,1 100,0 16.100 100,0 23.700,0 100,0 34.300,0 100,0 68

4. Sektörün Finansal Büyüklüğü 69

Türkiye nin İhracat Verileri Uluslararası mal gruplandırma sistemi ile (Türkiye İstatistik Kurumu'nun da ihracat verileri için kullandığı), İhracatçı Birlikleri nin mal grupları arasında farklılıklar bulunabilmektedir. Bu nedenle, İhracatçı Birlikleri verileri ile, TUİK ve Uluslararası ihracat verileri arasında sayısal farklarla karşılaşmaktayız. Türkiye nin sektör ve alt-sektörler 2023 İhracat öngörüsü yapabilmek amacıyla, 2008 referans değerleri ve ülkelerle kıyaslama için kullanılan değerler, bu çalışmada SITC ye baz edilmiştir. 70

Kişi Başına Gıda Tüketiminin Ürün Gruplarına Dağılımı Kg/Kişi/Yıl BÖLGELER/ÜLKELER/ ÜRÜNLER 1979/1981 1999/2001 2030 DÜNYA TAHIL ÜRÜNLERĠ KÖK BĠTKĠLER ġeker BAKLĠYAT BĠTKĠSEL YAĞLAR ET (KARKAS AĞIRLIĞI ĠLE) SÜT VE ÜRÜNLERĠ 160.1 73.4 23.4 6.5 8.3 29.5 76.5 165.4 69.4 23.6 5.9 12.0 37.4 78.3 165 75 26 6 16 47 92 GELĠġMĠġ ÜLKELER TAHIL ÜRÜNLERĠ KÖK BĠTKĠLER ġeker BAKLĠYAT BĠTKĠSEL YAĞLAR ET (KARKAS AĞIRLIĞI ĠLE) SÜT VE ÜRÜNLERĠ 139.4 67.1 36.7 2.8 15.7 78.5 201.0 162.4 66.7 33.1 3.6 21.5 90.2 214.0 159 61 32 4 24 99 223 GELĠġEN ÜLKELER TAHIL ÜRÜNLERĠ KÖK BĠTKĠLER ġeker BAKLĠYAT BĠTKĠSEL YAĞLAR ET(KARKAS AĞIRLIĞI ĠLE) SÜT VE ÜRÜNLERĠ 161.7 69.6 17.5 7.8 6.5 13.7 12.5 165.7 67.0 20.7 6.7 10.4 26.7 45.2 166 75 25 7 14 38 67 KAYNAK: WORLD AGRICULTURE TOWARDS 2030/50, RAO 2006 71

Sektörel Öngörüler 2023 Et Süt ve Ürünleri Dünya et tüketimi 2001-2030 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 1.7 artacaktır. Et tüketimi geliģen ülkelerde yıllık ortalama yüzde 2.4, geliģmiģ ülkelerde yüzde 0.5 artacaktır. GeliĢen ülkelerde 2000 yılında 125 milyon ton olan tüketim 2023 yılında 216 milyon tona, geliģen ülkelerde ise 103 milyon tondan 120 milyon tona çıkacaktır, Dünya et üretimi geliģen ülkelerde yıllık ortalama yüzde 2.4 artarak 2000 yılında 125 milyon ton iken 2023 yılında 215 milyon tona çıkacaktır. GeliĢmiĢ ükelerde ise üretim yıllık ortalama yüzde 0.5 artarak 104 milyon tondan 123 milyon tona çıkacaktır, Dünya et ticareti 2001-2030 arasında yıllık ortalama yüzde 1.9 büyüyerek 2000 yılında 20 milyon ton iken 2013 yılında 24 milyon ton, 2023 yılında ise 28.5 milyon ton olacaktır Et fiyatlarında 2018 yılına kadar toplam yüzde 5-10 arasında değiģen sınırlı bir artıģ olacaktır, Dünya süt ve ürünleri tüketimi 2001-2030 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 1.4 artacaktır. Süt ve ürünleri tüketimi geliģen ülkelerde yıllık ortalama yüzde 2.5, geliģmiģ ülkelerde yüzde 0.4 ve geçiģ ülkelerinde yüzde 0.1 artacaktır. Dünya süt ve ürünleri tüketimi 2000 yılında 572 milyon ton iken, 2013 yılında 680 milyon ton, 2023 yılında 788 milyon ton olacaktır Dünya süt ve ürünleri ticareti 2000 yılında 25 milyon ton iken, 2013 yılında 30 milyon ton ve 2023 yılında 35 milyon ton olacaktır. 2023 yılında geliģen ülkeler 30 milyon ton net ithalatçı, geliģmiģ ülkeler 33 milyon ton net ihracatçı olacaktır, Süt ve ürünleri fiyatları 2006/2008 döneminde hızla artmıģ, 2009 yılında ise hızla gerilemiģtir. 2018 yılına kadar fiyat artıģları sınırlı oacak ve 2018 yılı fiyatları 2006/2008 dönemi fiyatlarının altında kalacaktır, 72

Dünya Et Üretimi-Tüketimi ve Ticareti Öngörüler 2023 ÜRETĠM TÜKETĠM TĠCARET ÜLKELER BÜYÜME % YILLIK ORTALAMA 2001-2030 MĠKTAR MĠLYON TON 2000 2013 2018 2023 TÜKETĠM DÜNYA GELĠġEN ÜLKELER 1.7 2.4 228 125 284 170 309 192 336 216 GELĠġMĠġ ÜLKELER 0.5 103 114 117 120 ÜRETĠM DÜNYA GELĠġEN ÜLKELER GELĠġMĠġ ÜLKELER 1.7 2.4 0.5 229 125 104 285 169 116 311 191 120 338 215 123 TĠCARET DÜNYA GELĠġEN ÜLKELER ĠHRACAT ĠTHALAT GELĠġMĠġ ÜLKELER ĠHRACAT ĠTHALAT 1.9 1.9 2.8 1.1 1.5 0.9 2.0 20.0 9.0 3.0 6.0 11.0 7.5 3.5 24.0 11.0 4.0 7.0 13.0 8.5 4.5 26.5 12.5 5.0 7.5 14.0 9.0 5.0 28.5 13.5 5.5 8.0 15.0 9.5 5.5 KAYNAK: WORLD AGRICULTURE TOWARDS 2030/2050, 2006 FAO ÇALIġMASININ VERĠLERĠNDEN HESAPLANMIġTIR 73

Seçilmiş Et ve Süt Ürünlerinin Ticaret ve Fiyat Öngörüleri 2006-2018 TĠCARET (ĠTHALAT) MĠLYON TON FĠYAT 100 KG DOLAR ÜRÜNLER 2006/2008 2009/2011 2012/2017 2018 2006/2008 2009/2011 2012/2017 2018 SIĞIR ETĠ (FĠYAT ABD) 7.1 7.5 8.7 9.5 319 307 326 325 DOMUZ ETĠ (FĠYAT ABD) 5.4 5.4 5.9 6.4 145 146 156 163 TAVUK ETĠ (FĠYAT ABD) 9.3 10.2 11.3 12.3 162 169 173 174 YAĞ 0.9 0.9 0.9 0.9 279 189 239 255 PEYNĠR 1.5 1.7 1.9 2.1 379 262 300 318 TAM YAĞLI SÜT TOZU YAĞSIZ SÜT TOZU 1.7 1.9 2.2 2.5 329 201 249 257 1.1 1.2 1.3 1.4 342 202 254 269 KAYNAK: WORLD AGRICULTURAL TOWARDS 2030/2050,2006 FAO ÇALIġMASININ VERĠLERĠNDEN HESAPLANMIġTIR 74

Sektörel Öngörüler 2023 Su Ürünleri Su ürünleri üretiminin önemli bir bölümü (2004 yılında %34) ihraç edilmekte olup, özellikle geliģen ülkeler için önemli bir ihraç ürünüdür, Sürdürülebilir büyüme, denizlerin doğal dengesinin korunması ve balık ile diğer su ürünleri nesillerinin korunması eğilimleri su ürünleri üretimi ve ticaretinin geleceğini Ģekillendirmektedir, 2002 yılında sürdürülebilir kalkınma zirvesinde alınan kararla FAO kodu haline getirilen balık stokunun 2015 yılına kadar sürdürülebilir seviyeye getirilmesi hedefi ile denizde avlanma yoluyla üretim azalmaya kültür üreticiliği ile üretim ise artmaya baģlamıģtır, Üretim yöntimindeki bu değiģim ile birlikte geliģmiģ ülkelerde önemli bir avlanma kapasitesi fazlası oluģmuģ ve geliģmiģ ülkeler önemli ithalatçı konumuna gelmiģlerdir, 2004 yılında 140.5 milyon ton olan balık üretiminin 2010 yılında 146 milyon ton 2020 yılında ise 163 milyon tona (FAO tahmin) ve 170 milyon tona (IFPRI tahmin) çıkacağı öngörülmektedir, IFPRI e göre kültür yetiģtiriciliğinin payı daha yavaģ, FAO ya göre daha hızlı artacaktır, 2004 yılında 53 milyon ton olan (71.5 milyar dolar değer) balık ticaretinin 2010 yılında 57 milyon tona 2020 yılında ise 61 milyon tona (FAO tahmin) ve 65 milyon tona (IFPRI tahmin) çıkacağı öngörülmektedir. GeliĢen ülkelerin ihracatı ve payı artmaya devam edecektir. 75

Balık Üretimi Öngörüler 2020 2004 FAO VERĠSĠ MĠLYON TON 2010 SOFIA TAHMĠNĠ MĠLYON TON 2020 SOFIA TAHMĠNĠ MĠLYON TON 2020 IFRI TAHMĠNĠ MĠLYON TON DENĠZ AVCILIĞI ĠLE ÜRETĠM 95 93 93 116 KÜLTÜR YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ ĠLE ÜRETĠM 45.5 53 70 54 TOPLAM ÜRETĠM 140.5 146 163 170 ĠHRACAT 53.0 57 61 65 GIDA TÜKETĠMĠ OLARAK KULLANIMI % 75 82 85 77 KAYNAK: OECD-FAO AGRICULTURAL OUTLOOK 2009-2018 SOFIA: THE STATE OF WORLD FISHIERS AND AQUACULTURE 2006, FAO YAYINI IFPRI: INTERNATIONAL FOOD POLICY RESEARCH INSTITUTE 76

Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracatı ve Toplam Dünya İhracatı İçindeki Payı 1990-2008 (Milyar Dolar) YILLAR SEKTÖR DÜNYA ĠHRACATI DÜNYA TOPLAM ĠHRACATI 1990 86.0 1.378.2 6,24 SEKTÖRÜN TOPLAM DÜNYA ĠHRACATI ĠÇĠNDEKĠ PAYI - % 1991 92.8 1.917.7 4,84 1992 108.9 2.457.7 4,43 1993 106.0 2.832.1 3,74 1994 116.7 3.758.7 3,10 1995 133.3 4.683.0 2,85 1996 135.6 4.997.0 2,71 1997 133.2 5.302.5 2,51 1998 127.7 5.269.3 2,42 1999 127.6 5.468.9 2,33 2000 131.2 6.222.6 2,11 2001 136.4 5.986.4 2,28 2002 138.8 6.290.6 2,21 2003 159.0 7.367.8 2,16 2004 182.6 8.931.0 2,04 2005 203.5 10.095.6 2,02 2006 220.2 11.782.5 1,87 2007 253.8 13.422.7 1,89 2008 287.2 14.630.1 1,96 77

Türkiye nin Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracatı (Milyon Dolar) ve Dünya Sektör İhracatı içindeki Payı (%) 1990-2008 YILLAR TÜRKĠYE SEKTÖR ĠHRACATI DÜNYA SEKTÖR ĠHRACATI TÜRKĠYE ĠHRACAT PAY % 1990 309.7 85.964.9 0,36 1991 289.7 92.813.5 0,31 1992 223.3 108.892.9 0,21 1993 376.6 105.989.5 0,36 1994 355.9 116.692.4 0,31 1995 265.7 133.306.7 0,20 1996 250.4 135.553.9 0,18 1997 285.8 133.239.5 0,21 1998 217.2 127.748.8 0,17 1999 159.0 127.560.9 0,12 2000 125.1 131.227.6 0,10 2001 177.6 136.398.3 0,13 2002 194.9 138.792.5 0,14 2003 232.5 158.974.4 0,15 2004 300.1 182.589.7 0,16 2005 370.5 203.486.2 0,18 2006 410.6 220.160.2 0,19 2007 542.9 253.775.3 0,21 2008 778.6 287.230.3 0,27 78

Türkiye nin Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracatı (Milyon Dolar) ve Türkiye Toplam İhracatı içindeki Payı (%) 1990-2008 YILLAR TÜRKĠYE SEKTÖR ĠHRACATI TÜRKĠYE TOPLAM ĠHRACAT SEKTÖR PAYI % 1990 309.7 12.959.3 2,39 1991 289.7 13.593.5 2,13 1992 223.3 14.714.6 1,52 1993 376.6 15.345.1 2,45 1994 355.9 18.105.9 1,97 1995 265.7 21.637.0 1,23 1996 250.4 23.224.5 1,08 1997 285.8 26.261.1 1,09 1998 217.2 26.974.0 0,81 1999 159.0 26.587.2 0,60 2000 125.1 27.774.9 0,45 2001 177.6 31.334.2 0,57 2002 194.9 36.059.1 0,54 2003 232.5 47.252.8 0,49 2004 300.1 63.167.2 0,48 2005 370.5 73.476.4 0,50 2006 410.6 85.534.7 0,48 2007 542.9 107.271.8 0,51 2008 778.6 132.027.2 0,59 79

Dünya da Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracatı 350 300 250 200 150 100 50 0 7 6 5 4 3 2 1 0 86 Dünya Toplam İhracatı (Milyar $) 287,2 350 127,6 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Sektörün Toplam Dünya İhracatı İçindeki Payı (%) 6,24 2,11 1,97 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 287 2008 2023 Dünya da sektör ihracatı 8 yılda 2,2 kat büyümüş ve 2023 te 1,2 katına çıkarak 350 Milyar $ mertebesinde bir büyüklüğe ulaşacağı öngörülmektedir. % 1,97 % 1,0 2008 2023 Sektörün 8 yılda dünya pazarından aldığı pay %8 azalmış, ve 2023 te % 50 azalacağı öngörülmektedir. 80

Türkiye nin Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracatı 1000 800 Sektörün Toplam İhracatı (Milyon $) 778 778,6 600 400 200 309,7 125,1 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 0,4 0,3 0,2 0,1 Sektörün Toplam Dünya İhracatı İçindeki Payı (%) 0,36 0,1 % 0,27 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Sektörün Türkiye İhracatı İçindeki Payı (%) 2,39 0,45 0,59 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 81

Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri Sektörü 2023 İhracat Öngörüsü 2023 yılı ihracat öngörüsünün belirlenmesinde, Türkiye nin sektörel bazda dünya ticaretinden aldığı pay üzerinden değerlendirme yürütülmüştür (artan / durağan / düşen pay skalası). Dünya da sektör ihracatı 2000-2008 döneminde 2,2 kat büyümüştür. 2023 te 1,2 katına çıkarak 350 Milyar $ mertebesinde bir büyüklüğe ulaşacağı öngörülmektedir. 2008 yılı itibariyle Türkiye nin toplam su ürünleri ve hayvancılık mamulleri ihracatı 778 milyon $, dünya ilgili sektör ihracatındaki payı ise 0,27% düzeyindedir. Artan Senaryo Durağan Düşen Senaryo Türkiye Sektör İhracatının Dünya Payındaki Değişim Senaryoları 15 yıl sonra Sektör İhracatının Dünya Payı % 0,50 0,40 0,30 0,27 2008 değeri korunursa 0,23 0,20 0,15 15 yıl sonra Sektörün İhracat Büyüklüğü Milyar Dolar 1,7 1,9 1,3 1,5 1,0 1,1 0,9 1 0,8 0,9 0,7 0,8 0,5 0,6 15 yıl sonra Sektörün Mutlak Artışı Milyar Dolar + ~1,0 + ~0,7 + ~0,3 + ~0,2 + ~0,1 0 - ~0,2 82

Projenin Temel Çıktıları: 2023 Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracat Öngörüsü 2023 VİZYONU: Rakiplerin Önüne Geçerek, Sürdürülebilir İhracat Büyümesi Sağlamak Sektörel ihracat büyüklüğünde gelecek iddiası Milyon $ İhracat Milyar $ (Dünya 2023 öngörüsü 350 milyar $) 778 7,6% Yıllık Ortalama Büyüme Oranı (2008-2023) 805* 8,0% Yıllık Ortalama Büyüme Oranı (2009-2023) 2.350 x 2.7 2008 2009 2023 (*) SITC-bazlı TUİK açıklaması Sektörün 2008-2023 büyümesi, dünya ticaretindeki payını 2,6 katına çıkartacağı iddiasını taşımaktadır Dünya ilgili sektör ticareti içinde Türkiye nin payı % 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 % 0,70 % 0,27 x 2,6 2008 2023 83

Projenin Temel Çıktıları: Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (CAGR - %) Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (CAGR - %) 309 1990-8,7% 5,3% 125 2000 25,7% 778 2008 7,6% 2.350 2023 Milyon $ Türkiye Sektör ihracatı, 1990 dan 2008 e (geçmiş 18 yılda) mutlak 470 milyon $ artış gerçekleştirmiştir. Yıllık Ortalama Büyüme Oranları (CAGR - %) Toplam Dünya Ticareti Sektörün Dünya Ticaret Türkiye nin Toplam İhracatı Türkiye nin Sektör İhracatı 6,8 4,3 25,7 21,4 12,5 8,0 9,3 4,5 5,3 7,6 4,3 58% -8,7 1990-2000 2000-2008 2008-2023 Bu dönemde, ekonomi tarihinde daha önce görülmemiş şekide, Dünya geliri 2 kat, Dünya ticareti 2,5 kat artmıştır. Dünya Mal Ticareti yıllık ortalama artış oranı % 12,5 olmuştur. Bu dönemde, Gelişmekte olan ülkelerin etkisinin artacağı ve rekabetin çok yüksek düzeyde olacağı öngörülmektedir. Dünya Mal Ticareti yıllık ortalama artış oranının % 5 düzeyinde olacağı öngörülmektedir. 84

Projenin Temel Çıktıları: 2023 Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri İhracat Öngörüsü Sektörel ihracat büyüklüğünde gelecek iddiası - Milyar $ SEKTÖR DÜNYA TĠCARETĠ (Milyar $) 287,2 274 * 332 * 350 * TÜRKĠYE nin SEKTÖR DÜNYA TĠCARETĠ ĠÇĠNDE PAYI (%) 0,27 0,44 0,53 0,70 Yıllık Ortalama Büyüme Oranı % İhracat Geliri Milyar $ 0,8 9,2% 1,1 7,6% 7,7% 1,7 6,1% 2,4 2008 Birinci 5 yıllık dönem 2013 2018 2023 İkinci 5 yıllık dönem Üçüncü 5 yıllık dönem (*) Sektörlerin 2013-2018-2023 yılları Dünya ticareti büyüklük öngörüleri 85

Alt Sektör Kırılımları İtibari İle İhracat Öngörüleri 2023 Dünya ALT SEKTÖR KIRILIMLARI 2008 % PAY 2023 % PAY 2008 ĠHRACAT MĠLYAR DOLAR 2023 ĠHRACAT MĠLYAR DOLAR 1 CANLI HAYVANLAR 5.8 5.0 16.7 16.5-18.5 2 ET ve ET ÜRÜNLERĠ Kanatlı Et 39.4 7.0 43.0 8.0 113.1 20.5 141.9-159.1 26.4-29.6 3 4 SÜT, SÜT ÜRÜNLERĠ ve KUġ YUMURTALARI Yumurta Bal BALIK, YUMUġAKÇA, KABUKLU OMURGASIZ 25.0 0.9 0.4 22.0 0.8 0.4 71.8 2.6 1.2 72.6-81.4 2.6-3.0 1.3-1.5 29.8 30.0 85.6 99.0-111.0 TOPLAM 100.00 100.00 287.2 330.0-370.0 86

Projenin Temel Çıktıları: Alt sektörler 2023 İhracat Öngörüsü Alt-sektörler bazında ihracat büyüklüğünde gelecek iddiası Milyon $ 2.350 1.000 700 10 640 Canlı Hayvanlar Et ve Et Ürünleri Süt, Süt Ürünleri ve Kanatlı Yumurtaları Su Ürünleri Sektör 2023 13-2% 10 103 +13% 640 255 +7% 700 408 +6% 1.000 Canlı Hayvanlar Et ve Et Ürünleri Süt, Süt Ürünleri ve Kanatlı Yumurtaları 600 2008 86 300 119 2 32 2023 Kanatlı Et Yumurta Bal Su Ürünleri 87

Projenin Temel Çıktıları: Alt sektörler 2023 Kırılımı Öngörüsü Sektörel ihracat içinde alt-sektör dağılımındaki değişim DÜNYA milyar $ TÜRKİYE milyon $ CANLI HAYVANLAR ET ve ET ÜRÜNLERİ 131 287 350 7% 6% 5% 34% 39% 43% 125 778 1,7% 1,7% 10,6% 13,2% 17,2% 32,6% 2.350 0,4% 27,2% CANLI HAYVANLAR ET ve ET ÜRÜNLERİ SÜT, SÜT ÜRÜNLERİ ve KANATLI YUMURTALARI 21% 25% 22% 70,5% 29,8% SÜT, SÜT ÜRÜNLERİ ve KANATLI YUMURTALARI BALIK, YUMUŞAKÇA, KABUKLU OMURGASIZ 38% 30% 30% 52,5% 42,6% BALIK, YUMUŞAKÇA, KABUKLU OMURGASIZ 2000 2008 2023 2000 2008 2023 88

Türkiye / Dünya Alt-sektörler İhracat Kıyaslaması (2008 2023) Türkiye Alt-sektörlerinin Ġhracatı (Milyon $) - 2008 1.000 900 1.000 Türkiye Alt-sektörlerinin Ġhracatı (Milyon $) - 2023 900 Balık, Yumuşakça, Kabuklu Omurgasız 800 700 600 800 700 600 Süt, Süt Ürünleri ve Kanatlı Yumurtaları Et ve Et Ürünleri 500 400 Balık, Yumuşakça, Kabuklu Omurgasız 500 400 300 200 Süt, Süt Ürünleri ve Kanatlı Yumurtaları 300 200 100 0 Et ve Et Ürünleri Canlı Hayvanlar 0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 140.000 160.000 100 0 Canlı Hayvanlar 0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 140.000 160.000 Alt-sektörlerin Dünya Ticareti (Milyon $) - 2008 Alt-sektörlerin Dünya Ticareti (Milyon $) - 2023 89

5. Hedef Pazarlar 90

Büyük ve Zengin Pazarlar - 2023 (milli geliri büyük, kişi başı geliri yüksek, ithalatı geniş, nüfusu durağan gelişmiş ülkeler ve enerji zengini ülkeler) G-10 Ülkeleri Diğer Avrupa Ülkeleri Ülkeler Milli Gelir (milyar $) Kişi Başına Gelir ($) Ülkeler Milli Gelir (milyar $) Kişi Başına Gelir ($) ABD 25.633 72.471 AVUSTURYA 644 74.885 JAPONYA 8.168 67.226 İSVİÇRE 719 91.013 ALMANYA 5.000 62.578 İSVEÇ 653 66.635 FRANSA 4.157 63.660 ÇEK CUMHURİYETİ 269 33.523 İNGİLTERE 3.461 52.440 DANİMARKA 482 87.636 HOLLANDA 1.323 76.920 NORVEÇ 655 123.585 İTALYA 3.107 51.697 FİNLANDİYA 425 77.273 BELÇİKA 751 67.660 PORTEKİZ 267 32.803 KANADA 2.233 58.765 YUNANİSTAN 594 52.566 İSPANYA 2.507 51.165 İRLANDA 412 77.740 Diğer Gelişmiş ve Sanayileşmiş Ülkeler Enerji Zengini Ülkeler KORE 1.478 29.920 S.ARABİSTAN 833 25.475 TAYVAN 684 29.740 KUVEYT 257 65.898 AVUSTRALYA 1.412 57.870 B.A.E 512 86.780 HONG KONG 420 53.846 KATAR 363 213.530 SİNGAPUR 276 68.113 UMMAN 110 29.730 BAHREYN 45 45.000 91

Hızlı Büyüme Potansiyeli olan Pazarlar (milli geliri ve kişi başı geliri hızlı artacak, nüfusu, kentli nüfusu, çalışma çağ nüfusu genişleyecek, ithalatı hızlı büyüyecek gelişen ülkeler) 1.Öncelikli Ülkeler 2.Öncelikli Ülkeler Ülkeler Milli Gelir (milyar $) Kişi Başına Gelir ($) Ülkeler Milli Gelir (milyar $) Kişi Başına Gelir ($) BREZĠLYA 2.750 12.980 ÇĠN 16.818 11.644 RUSYA 2.558 19.118 HĠNDĠSTAN 3.613 2.571 MEKSĠKA 1.792 8.457 ENDONEZYA 1.270 4.890 POLONYA 783 21.048 TAYLAND 660 9.230 ĠRAN 768 9.165 MISIR 486 4.742 ARJANTĠN 634 13.995 NĠJERYA 436 2.145 MALEZYA 557 16.777 PAKĠSTAN 414 1.738 GÜNEY AFRĠKA 517 9.700 FĠLĠPĠNLER 400 3.505 VENEZUELA 481 13.902 CEZAYĠR 313 7.453 KOLOMBĠYA 401 7.538 VĠETNAM 292 2.908 ROMANYA 350 17.415 UKRAYNA 261 6.215 PERU 333 9.825 ANGOLA 246 9.215 ġġlġ 297 15.632 BANGLADEġ 226 1.180 KAZAKĠSTAN 283 16.845 FAS 199 5.365 MACARĠSTAN 273 28.145 92

Yakın ve Komşu Ülke Pazarları - 2023 (milli geliri hızlı artacak, kişi başı geliri daha yüksek, ithalatı göreceli daha hızlı büyüyecek yakın ve komşu ülkeler) Orta Gelir Grubu Gelişen Ülkeler Düşük Gelir Grubu Gelişen Ülkeler Ülkeler Milli Gelir (milyar $) Kişi Başına Gelir ($) Ülkeler Milli Gelir (milyar $) Kişi Başına Gelir ($) ĠSRAĠL 284 42.209 SIRBĠSTAN 80 8.333 AZERBAYCAN 130 13.000 LÜBNAN 72 15.650 SURĠYE 125 4.480 TÜRKMENĠSTAN 67 11.166 HIRVATĠSTAN 118 27.440 ÜRDÜN 52 6.500 BELARUS 117 13.000 BOSNA-HERSEK 35 9.720 BULGARĠSTAN 112 16.232 ARNAVUTLUK 30 8.825 IRAK 102 2.377 GÜRCĠSTAN 27 6.750 TUNUS 93 8.020 MAKEDONYA 17 8.500 SLOVAKYA 124 30.000 SLOVENYA 69 42.857 ÖZBEKĠSTAN 91 2.826 LĠBYA 141 17.848 LETONYA 55 25.000 LĠTVANYA 86 28.665 ESTONYA 40 30.770 93

Seçilmiş 45 ülkede İthalat ve GSMH 2013-2018-2023 yılları öngörüleri (Milyon $) ÜLKELER 2008 2013 2018 2023 İTH $ GSMH % İTH $ GSMH % İTH $ GSMH % İTH $ GSMH % ÇİN 1.133 4.402 25,74 1.818 7.271 25,00 2.981 11.466 26,00 4.625 16.818 27,50 ABD 2.165 14.204 15,24 2.333 16.665 14,00 3.219 20.767 15,50 4.410 25.633 17,20 ALMANYA 1.204 3.652 32,97 1.066 3.494 30,50 1.684 4.210 40,00 2.430 5.000 48,60 JAPONYA 763 4.909 15,54 864 5.763 15,00 1.169 6.878 17,00 1.525 8.168 18,67 FRANSA 695 2.853 24,36 644 2.863 22,50 966 3.451 28,00 1.440 4.157 34,64 İNGİLTERE 632 2.645 23,89 521 2.316 22,50 782 2.845 27,50 1.165 3.461 33,66 HOLLANDA 495 860 57,56 469 852 55,00 743 1.061 70,00 1.100 1.323 83,14 İTALYA 554 2.293 24,16 500 2.224 22,50 766 2.642 29,00 1.095 3.107 35,24 HİNDİSTAN 316 1.217 25,97 428 1.713 25,00 654 2.517 26,00 975 3.613 26,99 BELÇİKA 471 497 94,77 455 495 92,00 642 611 105,00 860 751 114,51 KANADA 408 1.400 29,14 392 1.452 27,00 561 1.809 31,00 790 2.233 35,38 İSPANYA 419 1.604 26,12 398 1.591 25,00 553 2.012 27,50 755 2.507 30,12 G.KORE 435 929 46,82 381 886 43,00 544 1.158 47,00 755 1.478 51,08 HONG KONG 393 215 182,79 441 252 175,00 582 329 177,00 755 420 179,76 SİNGAPUR 320 181 176,80 367 216 170,00 494 282 175,00 650 361 180,06 MEKSİKA 309 1.086 28,45 263 1.010 26,00 419 1.351 31,00 650 1.792 36,27 RUSYA 267 1.608 16,60 228 1.428 16,00 382 1.911 20,00 615 2.558 24,04 TAYVAN 241 398 60,55 234 410 57,00 322 536 60,00 440 684 64,33 TAYLAND 179 261 68,58 222 336 66,00 301 471 64,00 415 660 62,88 BREZİLYA 173 1.613 10,73 166 1.579 10,50 262 2.094 12,50 400 2.750 14,55 POLONYA 210 527 39,85 187 492 38,00 264 628 42,00 375 783 47,89 BAE 175 163 107,36 260 260 100,00 310 365 85,00 375 512 73,24 MALEZYA 156 195 80,00 215 276 78,00 282 397 71,00 365 557 65,53 ENDONEZYA 129 514 25,10 151 631 24,00 236 906 26,00 360 1.270 28,35 AVUSTRALYA 192 1.015 18,92 161 896 18,00 238 1.133 21,00 345 1.412 24,43 AVUSTURYA 175 416 42,07 166 414 40,00 227 517 44,00 310 644 48,14 İSVİÇRE 184 488 37,70 179 510 35,00 230 605 38,00 300 719 41,72 S.ARABİSTAN 167 468 35,68 158 465 34,00 205 622 33,00 275 833 33,01 İSVEÇ 167 480 34,79 137 414 33,00 186 524 35,50 250 653 38,28 ÇEK CUMH 142 216 65,74 138 219 63,00 185 280 66,00 240 352 68,18 G.AFRİKA 88 277 31,77 91 302 30,00 142 395 36,00 225 517 43,52 MACARİSTAN 109 155 70,32 101 149 68,00 146 205 71,00 205 273 75,09 VİETNAM 81 91 89,01 105 123 85,00 149 194 77,00 205 292 70,21 DANİMARKA 110 342 32,16 101 335 30,00 133 404 33,00 175 482 36,31 MISIR 53 163 32,52 74 247 30,00 111 346 32,00 170 486 34,98 NORVEÇ 89 449 19,82 73 408 18,00 109 521 21,00 160 655 24,43 FİNLANDİYA 92 271 33,95 86 270 32,00 116 341 34,00 160 425 37,65 YUNANİSTAN 89 356 25,00 85 368 23,00 116 465 25,00 160 594 26,94 İRAN 46 385 11,95 43 429 10,00 86 574 15,00 160 768 20,83 ROMANYA 83 200 41,50 80 200 40,00 114 268 42,50 160 350 45,71 İLK 40 ÜLKE 14.109 53.998 26,13 14.780 60.224 24,54 21.612 78.091 27,68 30.825 100.051 30,81 İSRAİL 65 199 32,66 68 228 30,00 99 291 34,00 140 363 38,57 BULGARİSTAN 34 50 68,00 41 63 65,00 57 84 68,00 80 112 71,43 TUNUS 25 40 62,50 31 52 60,00 42 70 59,50 55 93 59,14 CEZAYİR 24 174 13,79 7 56 12,00 16 88 18,00 75 130 57,69 AZERBAYCAN 7 46 15,22 8 52 15,00 19 74 25,00 35 99 35,35 94

Seçili 45 ülkede Hayvansal Ürünler 2013 2018 2023 İthalat Öngörüleri (Milyon $) Ülkeler 2008 2013 2018 2023 1 ÇĠN 7.014 8.220 11.620 13.900 2 ABD 24.585 23.290 27.555 28.000 3 ALMANYA 22.115 21.100 25.400 26.600 4 JAPONYA 26.183 25.345 30.710 32.200 5 FRANSA 16.282 15.755 18.925 20.000 6 ĠNGĠLTERE 17.646 16.990 20.420 21.400 7 HOLLANDA 11.196 10.685 12.780 13.300 8 ĠTALYA 18.092 17.400 21.080 22.000 9 HĠNDĠSTAN 86 160 270 400 10 BELÇĠKA 9.188 8.770 10.625 11.200 11 KANADA 4.675 4.465 5.310 5.600 12 ĠSPANYA 12.444 11.920 14.275 15.000 13 G.KORE 5.456 5.205 6.310 6.700 14 HONG KONG 7.469 7.125 8.630 9.100 Ülkeler 2008 2013 2018 2023 24 ENDONEZYA 1.608 1.645 1.990 2.100 25 AVUSTRALYA 1.143 2.055 2.490 2.600 26 AVUSTURYA 3.011 2.875 3.485 3.700 27 ĠSVĠÇRE 2.179 2.055 2.490 2.600 28 S.ARABĠSTAN 3.333 4.385 5.975 6.900 29 ĠSVEÇ 5.111 4.795 5.475 5.600 30 ÇEK CUMH 1.872 1.920 2.325 2.500 31 G.AFRĠKA 651 685 930 1.000 32 MACARĠSTAN 1.062 1.095 1.330 1.400 33 VĠETNAM 938 1.095 1.495 1.800 34 DANĠMARKA 4.448 4.245 5.145 5.400 35 MISIR 1.510 1.780 2.325 2.800 36 NORVEÇ 894 960 1.160 1.200 37 FĠNLANDĠYA 1.018 960 1.160 1.200 15 SĠNGAPUR 2.837 2.605 3.155 3.300 16 MEKSĠKA 5.634 5.480 6.640 7.000 17 RUSYA 11.201 10.960 13.280 14.000 18 TAYVAN 1.543 1.505 1.825 1.900 19 TAYLAND 2.993 3.015 3.650 3.900 20 BREZĠLYA 1.114 1.235 1.660 1.800 21 POLONYA 3.552 3.560 4.315 4.600 22 BAE 2.564 2.605 3.320 3.500 38 YUNANĠSTAN 3.594 3.425 3.985 4.200 39 ĠRAN 209 410 330 400 40 ROMANYA 1.668 1.645 1.990 2.100 41 ĠSRAĠL 712 685 830 900 42 BULGARĠSTAN 647 685 830 900 43 TUNUS 169 165 270 300 44 CEZAYĠR 1.252 1.510 1.990 2.300 45 AZERBAYCAN 67 140 250 300 23 MALEZYA 1.811 1.780 2.160 2.300 95

Hedef pazarların belirlenmesi Hedef ihraç pazarlarının belirlenmesinde alt kırılımlar bazında Türkiye nin ihracatı ve Dünya ithalatlarından faydalanılmıştır. Türkiye nin ilgili sektörde en çok ithalat yapan 20 ülkeye ihracatı Dünyada ilgili sektör en çok ithalat yapan 20 ülke 96

Türkiye / Dünya İhracat Pazarları Kıyaslaması Canlı Hayvanlar Türkiye Alt-sektörler Ġhracatı (Milyon $) - 2008 1.800.000 1.700.000 1.600.000 1.500.000 1.400.000 FRANSA Dünya ticaretinin % 77 si Türkiye nin Pazar payı: % 0,03 TÜRKİYE milyon $ 125 778 2% 2% 11% 13% 17% 33% 1.300.000 70% 1.200.000 52% 1.100.000 1.000.000 900.000 BELÇİKA 2000 2008 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 İRLANDA MEKSİKA İSPANYA BAE RUSYA HIRVATİSTAN PORTEKİZ JAPONYA SİNGAPUR POLONYA AVUSTURYA ENDONEZYA HONG VENEZUELA KONG 0 İTALYA İNGİLTERE ALMANYA HOLLANDA ABD 0 500.000.000 1.000.000.000 1.500.000.000 2.000.000.000 2.500.000.000 3.000.000.000 Ülkeler Alt-sektörler Ġthalatları (Milyon $) - 2008 97

Türkiye / Dünya İhracat Pazarları Kıyaslaması Et ve Et Ürünleri Türkiye Alt-sektörler Ġhracatı (Milyon $) - 2008 4.800.000 4.600.000 4.400.000 4.200.000 4.000.000 3.800.000 3.600.000 3.400.000 3.200.000 3.000.000 2.800.000 2.600.000 2.400.000 2.200.000 2.000.000 1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 Dünya ticaretinin % 72 si Türkiye nin Pazar payı: % 0,01 FRANSA İTALYA GÜNEY KORE BELÇİKA HONG KONG HOLLANDA İSVEÇ ÇİN YUNANİSTAN MEKSİKA RUSYA ABD ALMANYA İNGİLTERE JAPONYA AVUSTURYA DANİMARKA İSPANYA POLONYA KANADA 0 2.000.000.000 4.000.000.000 6.000.000.000 8.000.000.000 10.000.000.000 12.000.000.000 TÜRKİYE milyon $ 125 778 2% 2% 11% 13% 17% 33% 70% 52% 2000 2008 Ülkeler Alt-sektörler Ġthalatları (Milyon $) - 2008 98

Türkiye / Dünya İhracat Pazarları Kıyaslaması Süt, Süt Ürünleri ve Kuş Yumurtaları Dünya ticaretinin % 63 ü Türkiye Alt-sektörler Ġhracatı (Milyon $) - 2008 5.500.000 5.000.000 BAE Türkiye nin Pazar payı: % 0,02 TÜRKİYE milyon $ 125 778 2% 2% 11% 13% 17% 33% 4.500.000 4.000.000 70% 52% 3.500.000 3.000.000 ABD 2000 2008 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 AVUSTURYA JAPONYA BELÇİKA FRANSA ÇİN İSVEÇ RUSYA İSPANYA İNGİLTERE İTALYA ALMANYA DANİMARKA ENDONEZYA SİNGAPUR VENEZUELA YUNANİSTAN MEKSİKA HOLLANDA 0 1.000.000.000 2.000.000.000 3.000.000.000 4.000.000.000 5.000.000.000 6.000.000.000 7.000.000.000 8.000.000.000 Ülkeler Alt-sektörler Ġthalatları (Milyon $) - 2008 99

Türkiye / Dünya İhracat Pazarları Kıyaslaması Balık, Yumuşakça, Kabuklu omurgasız Türkiye Alt-sektörler Ġhracatı (Milyon $) - 2008 115.000.000 110.000.000 105.000.000 100.000.000 95.000.000 90.000.000 85.000.000 80.000.000 75.000.000 70.000.000 65.000.000 60.000.000 55.000.000 50.000.000 45.000.000 40.000.000 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0 Dünya ticaretinin % 97 si Türkiye nin Pazar payı: % 0,40 JAPONYA HOLLANDA İTALYA İSPANYA ALMANYA BELÇİKA FRANSA RUSYA KANADA POLONYA GÜNEY KORE İSVEÇ ÇİN DANİMARKA AVUSTRALYA PORTEKİZ BELÇİKA ABD İNGİLTERE HONG TAYLAND KONG 0 5.000.000.000 10.000.000.000 15.000.000.000 Ülkeler Alt-sektörler Ġthalatları (Milyon $) - 2008 TÜRKİYE milyon $ 125 778 2% 2% 11% 13% 17% 33% 70% 52% 2000 2008 100

6. Sektör Strateji Haritası 101

KRİTİK BAŞARI FAKTÖRLERİ PAZAR DİNAMİKLERİ İHRACAT SONUÇLARI Stratejik Hipotez ve Performans Programı Çerçevesi Stratejik Hipotez, İhracat Sonuçları, Pazar Dinamikleri ve Kritik Başarı Faktörleri olmak üzere üç temel perpektifte yapısallaştırılmıştır. İS İHRACAT SONUÇLARI PD PAZAR DİNAMİKLERİ ÜRETİM PAZARLAMA ÜRÜN GELİŞTİRME SATIŞ LOJİSTİK HİZMETLER KB MEVZUAT TEMEL YETKİNLİKLER Su Ürünleri ve Hayvacılık Sektörü Strateji Haritası ve Performans Programı oluşturulurken 22 Stratejik Hedef, 116 Ölçüt belirlenmiştir. Stratejik Hedef sayısı: Ölçüt sayısı: 22 116 102

Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri Sektörü Strateji Haritası İS1 Sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla İS2 Alt-sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla İS3 İhracat kapasitesini geliştir PD1 Ortadoğu, Rusya Federasyonu ve Türki Cumhuriyetler başta olmak üzere hedef pazarlarda rekabetçi gücü artırarak Pazar payını artır PD2 Hedef pazarlarda bilinirliği artır ÜRETİM PAZARLAMA ve SATIŞ ÜRÜN GELİŞTİRME LOJİSTİK HİZMETLER KB1 Yem ithalatında dışarı bağımlılığı azaltmak için mısır, soya, yağlı tohum üretimini geliştir KB2 KB3 KB4 Damızlık hayvan ve civciv temininde dışa bağımlılığı azalt Yüksek kapasiteli, verimliliği yüksek tesisleri artır ve marjinal tarım alanları dışında kalan alanlarda imar sınırlarını artır Sektörde kayıtdışı oranını azaltarak, gıda güvenliğini artır KB5 Hedef ülkelerle yürütülen ilişkiler ile uzun vadeli satış anlaşmaları yap KB6 AB müktesebatına uyumlanmaya ilişkin altyapıyı oluştur İNSAN KAYNAKLARI Yaygın satış kanallarını etkinleştir KB7 Alt sektörler özelinde tanıtım grupları oluştur Dünyadaki su ürünleri ve hayvancılık mamulleri talebini de göz önüne alarak nitelikli veteriner ve çiftçi yetiştirilmesini sağla KB8 Damızlık hayvan, civciv, su ve süt ürünleri üretiminde ARGE ve ürün geliştirme faaliyetlerini destekle KB9 Kontrol ve sertifikasyon işlemlerinin etkin, hızlı ve doğru yapılabileceği laboratuvar araştırma merkezlerini destekle MEVZUAT KB12 KB13 KB14 Yatırım teşvik sistemini sektörün rekabetçi gücünü gözeterek, AB ve DTÖ kuralları çerçevesinde yapılandır BİLGİ ALTYAPISI KB15 KB16 KB17 KB10 Sektör bilgi ve istatistik sistemini kur ve üretimin her aşamasında izlenebilirliği sağla Nakliyat ve depolamada lojistik altyapısını geliştir KB11 Üretim, tüketim zincirindeki tüm aktörlerin gıda güvenliğine ilişkin bilinçlenmelerini sağla Uygun koşullarda finansman desteği sağla KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ Sektörü temsil eden organizasyonlar, üretici şirketler ve kamu kuruluşları arasında etkin koodinasyon sağla 103

Sektörün stratejik önceliklerinin belirlenmesinde faydanılan, ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalarda değinilen hususlar DPT IX. Kalkınma Planı Gıda Güvenliği ÖİK Raporunda Belirtilen Temel Öncelik Alanları 1. Hayvan Sağlığı alanında yaşanan altyapı sorunları ile hukuki eksikliklerin giderilmesi. 2. Bitki Sağlığı alanında yaşanan altyapı sorunları ile hukuki eksikliklerin giderilmesi. 3. Üretimin her aşamasında izlenebilirliğin sağlanması. 4. AB mevzuatına uyumun yanı sıra sistem ve model uyumunun gerçekleştirilmesi. 5. Çiftlikten sofraya gıda güvenliğinin sağlanması ve sürdürülmesi. 6. Gereksinim duyulan alanlarda işbirliği içinde Ar-Ge çalışmaları yürütülmesi ve sonuçlarının uygulanmasının sağlanması. 7. Yaygın eğitim-yayım ve tüketici bilinçlendirilmesi. DPT IX. Kalkınma Planı Gıda ÖİK Raporunda Belirtilen Temel Öncelik Alanları 1. Gıda sanayiinde tarım sektörüyle entegrasyon düzeyi artırılarak yeterli ve güvenli ürünü teknoloji gücü yüksek ve sürdürülebilir rekabet gücüne sahip bir yapıda sağlanması hedeflenmektedir. 1.1 İşletmelerin üretim maliyetlerinin düşürülmesi için düzenleme yapılması. 1.2 Bitkisel ve hayvansal hammaddenin uluslararası fiyatlar ve kalite standartlarında temini için altyapı oluşturulması. 1.3 Tüketim ve gümrük vergilerinin kayıt dışılık ve haksız rekabetin azaltılması amacıyla yeniden düzenlenmesi. 1.4 Gıda alanında sanayinin bilim, teknoloji ve Ar-Ge ye dayalı gelişim kültürünün geliştirilmesinin sağlanması. 1.5 İhracat desteklerinin potansiyel ürün ve pazarlara yönelik olarak çeşitlendirilmesi. 1.6 Ara kademe eleman ihtiyacına göre meslek liseleri ve teknik okulların yaygınlaştırılması. 1.7 Gıda üretim-tüketim zincirinde sivil inisiyatifin bilinçlendirilmesi ve güçlendirilmesi. 1.8 Nitelikli işgücü ve bilim insanı yetiştirilerek istihdamlarının öncelikle sağlanması. 1.9 Üretimden tüketime gıda denetiminin etkinleştirilmesi ve sanayide otokontrolsistemlerinin özendirilmesi. 1.10 Etkin denetim sisteminin koordinasyon içinde oluşturulması ve kayıt dışılığın giderilmesi. 1.11 Mevzuatın uygulanabilirliğinin temininde kurumsal işbirliğinin tesis edilmesi. 1.12 İşletmelerin üretim altyapılarının gıda güvenliğini garanti etmek üzere desteklenerek geliştirilmesi. 1.13 Gıda ürünlerinin pazarlama ve dağıtım aşamalarındaki altyapı sorunlarının çözülmesi. 1.14 Gıda üretim ve pazarlama aşamalarında kontrol ve sertifikasyon işlemlerinin etkin, hızlı ve doğru yapılabileceği laboratuvar araştırma merkezlerinin kurulmasının desteklenmesi. 104

Sektörün stratejik önceliklerinin belirlenmesinde faydanılan, ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalarda değinilen hususlar DPT IX. Kalkınma Planı Balıkçılık ÖİK Raporunda Belirtilen Temel Öncelik Alanları 1. Balıkçılıkla ilgili mevzuat gereği yetki ve sorumlulukların tek bir birimde toplanması, balıkçılık yönetiminde etkinlik sağlanması. 2. Ulusal Balıkçılık Konseyi (UBK) kurulması. 3. Bilimsel, Teknik ve Ekonomik Ulusal Komite (BİTEK) oluşturulması. 4. Üretici örgütlerin güçlendirilmesi. 5. Doğal canlı kaynakların belirlenmesi. 6. Sucul ekosistemlerin korunması ve sürdürülebilir işletilebilmesi. 7. Ekonomik su ürünleri stoklarının tahmini ve izlenmesi. 8. Av filosunun yeniden düzenlenmesi. 9. Yeni av sahalarının belirlenmesi. 10. Nesli tehlikede olan türlerin korunması. 11. Gen kaynaklarının korunması ve muhafazası. 12. Balıklandırma, yetiştiriciliğe alınacak yerli türler ve yeni türlerin ithalinin kontrol altına alınması. 13. Balıkçı barınaklarının alt ve üst yapılarının iyileştirilmesi. 14. Su ürünleri yetiştiriciliğinin sürdürülebilir gelişiminin sağlanması. 15. Su ürünleri sağlığı izleme ve kontrol sistemleri geliştirilmesi. 16. Su ürünleri işleme sanayi ve ticaretinin geliştirilmesi. 17. Su ürünleri tüketimi ve pazarlama ağının geliştirilmesi. 18. Balıkhanelerin yaygınlaştırılması ve mevcutların ıslah edilmesi. 19. Ulusal balıkçılık istatistik ve bilgi sisteminin oluşturulması. 20. Araştırma alt yapısının güçlendirilmesi ve koordinasyonun sağlanması 21. Ulusal araştırma önceliklerinin belirlenmesi ve projelerin hazırlanması 22. Balıkçılık ve Denizcilik Eğitim Konseyinin kurulması. 23. AB uyum sürecinde istisnaların belirlenmesi. 24. Av filosunda gözlemci programının başlatılması. 25. Denizlerimizde av sahalarına ulusal kareler sistemi yerleştirilmesi 26. Kayıt dışı ticaretin önlenmesi. 105

Sektörün stratejik önceliklerinin belirlenmesinde faydanılan, ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalarda değinilen hususlar Üretim Kapasitesi Gıda sanayiinde mevcut kapasitelerin tam kullanılamaması (talep yetersizliği, hammadde azlığı, üretim zincirindeki sorunlar), başta maliyet artışı olmak üzere, işgücü ve diğer verimliliğin artmasını engellemektedir. Bu durum özellikle işletmeler arası rekabette olumsuzluk yaratmaktadır (1). Türkiye de gıda sanayii işletmelerinin çoğunun küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşu, teknolojik yapının modernizasyonunu etkilemektedir (2). Kurulu kapasite ile fiili kapasiteler karşılaştırıldığında ancak %50 lik bir payın kullanılabildiği görülmektedir. Sürdürülebilir yetiştiricilik için yer seçiminde ortamın taşıma kapasitesi araştırmalarla belirlenmeli, kapasite aşılması önlenmeli, izleme programları uygulanmalı ve denetleme yapılmalıdır (3). Dışarı Bağımlılık Yem sanayi kanatlı yemi üretiminde ağırlıklı olarak mısır, balık unu, tavuk unu, soya fasulyesi, soya fasulyesi küspesi, ayçiçeği tohumu küspesi gibi hammaddeleri kullanmaktadır. Bu ürünlerin de büyük bir kısmını ithal etmektedir (4). Ülkemiz etçi tavuk damızlığında yüzde 100 dışa bağımlıdır. Yüksek verimli genotiplere sahip hatların geliştirilmesi için devletimizin, kanatlı sektörümüzün ve üniversitelerimizin daha fazla gayret göstermesi gerekmektedir (5). Üretim maliyetlerinin yaklaşık %70 ini yem oluşturmaktadır. Yem içine yer alan soya, mısır, balık unu ve premiksler büyük oranda ithalat yoluyla temin edilen hammaddelerdir. Kanatlı yemlerinde bulunan ithal hammadde oranı %85 lere çıkmaktadır. Özellikle mısır üretimini geliştirici önlemler alınması önemlidir (6). Kayıtdışılık ve Gıda Güvenliği Sektördeki kayıtdışılık ve merdiven altı işletmeler, üretim safhasında denetimi imkansız kılmakta, pazarlama safhasında ise piyasanın yeterince düzenli ve etkin denetlenmemesi nedeniyle özellikle kayıtdışı işletmelerde üretilen gıdanın başta gelir ve eğitim düzeyi düşük tüketicilerin sağlığını olumsuz etkileme riski bulunmaktadır. Söz konusu işletmelerin kontrol altında bulundurulması ve tüketiciye güvenli gıda temini için denetim ve kontrol çalışmalarının birincil üretim aşamasından başlayarak tüketime kadar olan tüm aşamalarda uygulanması büyük önem arz etmektedir (7). Türkiye tarım ürünleri ihracatının yaklaşık yüzde 50 sinin AB ne ve yaklaşık yüzde 10 unun ABD ne olduğu göz önüne alındığında bu ülkelerce uygulanan HACCP ISO Kalite Yönetim Sistemi Standartları nın izlenmesi büyük önem taşımaktadır (8). (1) DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2) DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu (3) DPT, IX.Kalkınma Planı, Balıkçılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu (4) Türkiye Ziraat Odaları Birliği (5) TC Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı (6) Tavukçuluk sektörünün Türk Ekonomisi içindeki Yeri ve Durumu, Dr. Sertaç Çakı, Ege Üniversitesi (7) DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu (8) DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu 106

Sektörün stratejik önceliklerinin belirlenmesinde faydanılan, ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalarda değinilen hususlar Rekabet Gücü Balıkçılık sektöründe yetiştiricilikten sağlanan üretim önemli bir ihraç kalemini oluşturmaktadır. Yetiştiricilik yoluyla elde edilen ürünlere herhangi bir ihracatı teşvik desteği bulunmamaktadır. AB ve gelişmiş ülkelerde ihracat teşviklerinin verilmesi nedeniyle ülkemizin dış pazarlardaki rekabeti olumsuz etkilenmektedir. Balık ihracatımızın büyük bir çoğunluğunun yapıldığı AB ülkelerine kültür balığı ihracatımızda bu pazarlardaki rekabet güçümüz zayıftır. AB ülkelerinde özellikle uzak kıyı (off-shore) yetiştiricilik teşvik edilmekte olup sabit yatırımlara önemli hibe desteği de verilmektedir. Bu desteğin ülkemizde de uygulanması önemli olup yakın kıyısal kullanımı rahatlatacağı yönünden de önem arz etmektedir (9). Ülkemizde tarım kesiminden işleme sanayiine kadar teknik altyapı yetersizlikleri, teknik personel noksanlığı, üretici ve tüketicilerin yeterince eğitilememesi ve bilinçlendirilememesi, genel olarak tüketicilerin satın alma gücünün düşüklüğü, tarımsal işletmelerin yanında gıda işletmelerinin çok dağınık ve küçük kapasiteli olması ile teknoloji kullanımının zayıflığı, gıda işletmelerinin bir bölümünün zorunlu olmasına karşın çalışma izni ve gıda siciline kayıtlarının bulunmaması, yasal olmayan üretimin haksız rekabeti, piyasa denetimlerindeki etkinsizlik, yetersizlik ve benzeri nedenler Çiftlikten Sofraya Gıda Güvenliği hedefine ulaşmada başlıca sorunları oluşturmaktadır (10). Teknolojinin Önemi Balıkçılık sektöründe çeşitliliği artırmak için yeni türlerin denemelerine önem verilmelidir. Kuluçkahanelerde kaliteli yavru balık üretimine ağırlık verilmelidir. Teknoloji üretimi ve gerektiğinde transferindeki yetersizlikler giderilmelidir (11). KOSGEB, TÜBİTAK gibi teknolojik gelişme ve yönlendirmelerle ilgili kurumların, teknopark (teknoloji geliştirme bölgeleri) ve teknolojik serbest bölgelerde gıda sanayiinin daha fazla yer almasının özendirilmesi gerekmektedir. KOBİ lerin çeşitli destek ve teşviklerle Ar-Ge ye özendirilmesi, bu yönde yasal düzenlemelerin KOSGEB, TÜBİTAK tarafından yapılması sağlanmalıdır. Sanayinin stratejik Ar-Ge ve önceliklerini belirleyerek ülkesel teknoloji platformları oluşturması ve AB fonlarından bu öncelikler çerçevesinde yararlanılması, yapılan Ar-Ge çalışmalarının elektronik ortamda paylaşılması ve Ar-Ge kültürünün toplumda geliştirilmesi sağlanmalıdır. Bu kültürden gıdanın ilişkili olduğu tüm sektör ve kesimlerin yararlanmasını sağlamak önemlidir (12). Damızlık hayvan ve yumurta yetiştirilmesi için gerekli ARGE faaliyetleri için destek ve teşvikler derhal sağlanmalıdır (13). Satış ve Pazarlama Gıda ürünlerinin pazarlama ve dağıtım aşamalarındaki altyapı sorunlarının çözülmesi önemlidir (14). (9) DPT, IX.Kalkınma Planı, Balıkçılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu (10)DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu (11)DPT, IX.Kalkınma Planı, Balıkçılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu (12)DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu (13)Tavukçuluk sektörünün Türk Ekonomisi içindeki Yeri ve Durumu, Dr. Sertaç Çakı, Ege Üniversitesi (14)DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu 107

Sektörün stratejik önceliklerinin belirlenmesinde faydanılan, ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalarda değinilen hususlar İnsan Kaynakları Yetiştiricilik/besicilik yapılan tesislerde çalışan personel sayısı, artan tesis ve kapasiteye bağlı olarak giderek artmaktadır. Eğitilmiş insan gücü istihdamı da giderek önem kazanmaktadır. Kalifiye eleman yetersizliği giderilmelidir. Bunun için kamu ve üniversitelerce kursların düzenlenmesi yanında işletme içi ve dışı eğitim çabaları artırılmalıdır. İşletmeler personellerine eğitim için maddi destek sağlamalıdır (15). Sektörler bazında işgücü ile ilgili detaylı bilgiler bulunmamakla beraber, özel sektörün ihtiyaçlarını karşılayacak nitelik ve nicelikte yeterli ara eleman bulunmamaktadır (16). (15)DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu (16)DPT, IX.Kalkınma Planı, Balıkçılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu 108

7. Sektör Performans Göstergeleri 109

İhracat Sonuçları Stratejik Hedef Ölçüt İS 1 Sektörde istikrarlı ihracat artışı sağla İS-1.1 İS-1.2 İS-1.3 İS-1.4 İS-1.5 İS-1.6 Sektörün ihracat geliri ($) Dünya Su Ürünleri ve Hayvancılık Ürünleri ihracatında Türkiye'nin payı (%) Sektörün toplam Türkiye ihracatı içindeki payı (%) İhracat miktarı (endeks) Yıllık ihracat artış oranı (%) İhracatın ithalatı karşılama oranı (%) İS 2 Alt-sektörlerde istikrarlı ihracat artışı sağla İS-2.1 İS-2.2 İS-2.3 İS-2.4 İS-2.5 İS-2.6 İS-2.8 İS-2.9 İS-2.10 İS-2.11 İS-2.12 İS-2.13 İS-2.14 İS-2.15 İS-2.16 İS-2.17 İS-2.18 İS-2.19 İS-2.20 İS-2.21 İS-2.22 Canlı Hayvanlar ihracatı ($) Et ve Et Ürünleri ihracatı ($) Kanatlı Et ihracatı ($) Yumurta ihracatı ($) Süt ve Süt Ürünleri ihracatı ($) Bal ihracatı ($) Su Ürünleri ihracatı ($) Canlı Hayvanlar ihracatı (miktar endeks) Et ve Et Ürünleri ihracatı (miktar endeks) Kanatlı Et ihracatı (miktar endeks) Yumurta ihracatı (miktar endeks) Süt ve Süt Ürünleri ihracatı (miktar endeks) Bal ihracatı (miktar endeks) Su Ürünleri ihracatı (miktar endeks) Dünya Canlı Hayvanlar ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Et ve Et Ürünleri ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Kanatlı Et ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Yumurta ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Süt ve Süt ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Bal ihracatında Türkiye nin payı (%) Dünya Su Ürünleri ihracatında Türkiye nin payı (%) İS 3 İhracat kapasitesini geliştir İS-3.1 İS-3.2 İS-3.3 Yeni (ilave) ihracatçı sayısı (#) 5-10 milyon $ ın üzerinde ihracat yapan firma sayısı (#) İhracat yapan tesislerin toplam kapasitesi 110

Pazar Dinamikleri Stratejik Hedef Ölçüt PD 1 Başta Ortadoğu, Rusya Federasyonu ve Türki Cumhuriyetler olmak üzere hedef pazarlarda rekabetçi gücü artırarak Pazar payını artır PD-1.1 PD-1.2 Mevcut pazarlardaki pazar payı - ilk 20 ülke (%) Hedef pazarlardaki pazar payı - ilk 20 ülke (%) P D 2 Hedef pazarlarda bilinirliği artır PD-2.1 PD-2.2 PD-2.3 Türk markalarına ilişkin algı endeksi (endeks) Dünya ihracatında ilk 10'da olduğumuz ürün grubu sayısı (#) Avrupa ihracatında ilk 10'da olduğumuz ürün grubu sayısı (#) Hedef Pazarlar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Rusya Irak Suriye BAE Suudi Arabistan Türkmenistan Azerbaycan Özbekistan Gelişmiş Afrika ülkeleri 111

Kritik Başarı Faktörleri Üretim Stratejik Hedef Ölçüt KB 1 Yem ihtalatında dışarı bağımlılığı azaltmak için mısır, soya, yağlı tohum üretimini geliştir KB-1.1 KB-1.2 KB-1.3 KB-1.4 Mısır, soya ve yağlı tohum üretimi Mısır, soya ve yağlı tohum tedariğinde ithalata bağımlılık oranı (%) Mısır, soya ve yağlı tohum üretimine yönelik yatırımlar ($) Mısır, soya ve yağlı tohum üretimine yönelik verilen teşvikler ($) KB 2 Damızlık hayvan ve civciv temininde dışa bağımlılığı azalt KB-2.1 KB-2.2 KB-2.3 KB-2.4 Damızlık hayvan ve civciv üretimi Damızlık hayvan ve civciv tedariğinde ithalata bağımlılık oranı (%) Damızlık hayvan ve civciv üretimine yönelik yatırımlar ($) Damızlık hayvan ve civciv üretimine yönelik verilen teşvikler ($) KB 3 Yüksek kapasiteli, verimliliği yüksek tesisleri artır ve marjinal tarım alanları dışında kalan alanlarda imar sınırlarını artır KB-3.1 KB-3.2 KB-3.3 KB-3.4 KB-3.5 KB-3.6 KB-3.7 KB-3.8 KB-3.9 KB-3.10 Kurulu kapasite Kapasite kullanım oranı (%) Entegre üretim tesislerinin sayısı (#) Çiğ süt üretimi Çiğ süt üretiminde teşvik primi uygulaması ($) Modern tesislerin kurulmasına ilişkin verilen teşvikler ($) Mevcut tesislerin ve kuluçkaların modernizasyonu ($) Alabalık kuluçkahanelerinin kurulmasına yönelik teşvikler ($) Teşvik primi kapsamına alınan tesis sayısı (#) Marjinal tarım alanlarının dışında kalan tarım alanlarındaki %5 olan imar sınırlamasını yeniden eski seviyesi olan %35 e çıkart (% artış) KB 4 Sektörde kayıtdışı oranını azaltarak, gıda güvenliğini artır KB-4.1 KB-4.2 KB-4.3 Kayıtdışı oranı (%) Çig sütün modern fabrikalara satılma oranı (%) HACCP, TS EN ISO 9001, ISO 9002, ISO 14000 belgeli tesis sayısı (#) 112

Kritik Başarı Faktörleri Pazarlama Satış Stratejik Hedef Ölçüt KB 5 Hedef ülkelerle yürütülen ilişkiler ile uzun vadeli satış anlaşmaları yap KB-5.1 KB-5.2 KB-5.3 KB-5.4 KB-5.5 STA sayısı (#) Ticari Heyet sayısı (#) Alım Heyeti sayısı (#) Tercihli Ticaret Anlaşması Sayısı (#) Ulusal ve uluslararası sektörel fuar sayısı (#) KB 6 KB 7 Yaygın satış ağını etkinleştir Alt sektörler özelinde tanıtım grupları oluştur KB-6.1 KB-6.2 KB-6.3 KB-6.4 KB-6.5 KB-6.6 KB-7.1 KB-7.2 Ülke masaları (#) Ateşeliklerin satış faaliyetlerine katılımı (%) Perakende network sayısı (#) Toptancı network sayısı (#) Balıkçılıkta yetiştirici birlikleri (#) Internet üzerinden satış platformları (#) Tanıtım grupları (#) Lobi faaliyetleri (#) 113

Kritik Başarı Faktörleri Ürün Geliştirme Stratejik Hedef Ölçüt KB 8 KB 9 Damızlık hayvan, civciv, su ve süt ürünleri üretiminde ARGE ve ürün geliştirme faaliyetlerini destekle Kontrol ve sertifikasyon işlemlerinin etkin, hızlı ve doğru yapılabileceği laboratuvar araştırma merkezlerini destekle KB-8.1 KB-8.2 KB-8.3 KB-8.4 KB-8.5 KB-9.1 KB-9.2 KB-9.3 Sektöre verilen ARGE teşvikleri ($) Başvurusu yapılan ARGE projesi sayısı (#) Sektöre verilen ARGE teşviklerinin toplam ARGE teşvikleri içindeki payı (%) Sektöre ayrılan ARGE teşvik bütçesinin sektör tarafından kullanım oranı (%) Balıkçılıkta yeni türlerin kültüre alınmasına yönelik ARGE faaliyetleri ($) Laboratuvar merkezi sayısı (#) Laboratuvar merkezlerinin kapasitesi Sertifikasyon süresi (süre) 114

Kritik Başarı Faktörleri Lojistik Stratejik Hedef Ölçüt KB 10 Nakliyat ve depolamada lojistik altyapısını geliştir KB-10.1 KB-10.2 KB-10.3 KB-10.4 KB-10.5 Lojistik Maliyetleri ($) Soğuk zincir yöntemi ile pazarlama ağının geliştirilmesinin teşvik edilmesi ($) Denizlerde avcılık yapan gemi sayısı (#) Gemilerde soğutma ve dondurucu bulunma oranı (%) Hava taşımacılığı ihtiyacını karşılayacak işbirliği (#) mevcut ve hedef pazarlar 115

Kritik Başarı Faktörleri Hizmet Stratejik Hedef Ölçüt KB 11 Üretim, tüketim zincirindeki tüm aktörlerin gıda güvenliğine ilişkin bilinçlenmelerini sağla KB-11.1 Gıda imalatçıları / işletmecileri çiftçiler ve tüketicilere yönelik yürütülen tanıtım ve bilinçlendirme çalışmaları (#) sektör ve devlet işbirliği ile planlı bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi 116

Kritik Başarı Faktörleri Devletle İlişkiler / Mevzuat KB 12 KB 13 KB 14 Stratejik Hedef AB müktesebatına uyumlanmaya ilişkin altyapıyı oluştur Yatırım teşvik sistemini sektörün rekabetçi gücünü gözeterek, AB ve DTÖ kuralları çerçevesinde yapılandır Uygun koşullarda finansman desteği sağla Ölçüt KB-12.1 AB ile ticarete ilişkin engel sayısı (#) KB-13.1 KB-13.2 KB-13.3 KB-13.4 KB-13.5 KB-14.1 KB-14.2 KB-14.3 KB-14.4 KB-14.5 KB-14.6 KB-14.7 Tavuk gübresi işleme tesislerinin tarımsal destekler kapsamına girmesi (uyum) Balıkçılıkta yetiştiricilik kapsamındaki ürünlerin teşvik kapsamına alınması (uyum) İşlenmiş su ürünlerinin teşvik kapsamına alınması (uyum) Çevre düzeni planlarında lojistik kıyı tahsisleri yapılması (uyum) Arıcılığın (kovan alımı, kraliçe arı temini, nakliye, vb ) teşvik kapsamına alınması (uyum) Ziraat Bankası tarafından sağlanan finansal enstrümanlar (#) Eximbank tarafından sağlanan finansal enstrümanlar (#) Kredi faiz oranı (%) Kredi vadeleri (süre) Eximbank tarafından verilen ülke kredilerinin toplam krediler içindeki payı (%) Eximbank tarafından verilen uzun vadeli kredilerinin toplam krediler içindeki payı (%) Karşılıklı banka muhabirliği ilişkisi içinde olunmayan üke sayısı (#) 117

Kritik Başarı Faktörleri Temel Yetkinlikler Stratejik Hedef Ölçüt KB 15 Dünyadaki su ürünleri ve hayvancılık mamulleri talebini de göz önüne alarak nitelikli veteriner ve çiftçi yetiştirilmesini sağla KB-15.1 KB-15.2 KB-15.3 KB-15.4 KB-15.5 KB-15.6 KB-15.7 KB-15.8 Tarım Meslek Liseleri, Ziraat okulu mezunlarının istihdamı (kişi) Ziraat Fakültesi ve Tarım meslek liselerinin sayısı (#) Araştırma enstitüsü sayısı (#) İhracatçıların eğitim programlarına (mesleki, pazarlama,dil) katılımı (%) KOBİ'lerin ticaret geliştirme programlarına katılımı (%) Çağdaş tarım bilgi ve becerilerine hızla erişimi sağlamaya yönelik organizasyon sayısı (#) İhracatçı şirketlerin ARGE personeli sayısı (#) İhracatçı şirketlerin yüksek okul ve üniversite mezunu sayısı (#) KB 16 Sektör bilgi ve istatistik sistemini kur ve üretimin her aşamasında izlenebilirliği sağla KB-16.1 KB-16.2 KB-16.3 KB-16.4 KB-16.5 Hayvan kayıt sisteminin geliştirilmesi (uyum) Çiftçi kayıt sisteminin geliştirilmesi (uyum) Gıda işletmelerinin kayıt sisteminin geliştirilmesi (uyum) Kayıt sistemleri arasında tam entegrasyonunun sağlanması (uyum) İzleme ve kontrol sistemlerinin geliştirilmesi (uyum) KB 17 Sektörü temsil eden organizasyonlar, üretici şirketler ve kamu kuruluşları arasında etkin koodinasyon sağla KB-17.1 KB-17.2 KB-17.3 KB-17.4 KB-17.5 KB-17.6 AB Çerçeve Programlarına Türk bilim insanları ve araştırma kuruluşlarının katılımı (#) Ortak hedef uyum toplantı sayısı (#) Üniversite sanayi işbirliği ile geliştirilen ortak proje sayısı (#) AB fonlarından yararlanan proje sayısı (#) AB fonlarının kullanım oranı (%) Dünya Bankası fonlarının kullanım oranı (%) 118

6. Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri 119

Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri Değer Zinciri sektör geneli ÜRETİM - GİRDİ PAZARLAMA ÜRÜN GELİŞTİRME SATIŞ LOJİSTİK HİZMETLER Hammadde ara mamul olan YEM açığı sorununu aş. Yunanistan la transit geçiş sorununu çöz THY ile hava taşımacılığı ihtiyacını karşılayacak işbirliği kur. Tarım politikalarında hammadde ara mamul ihtiyaçlarını gözet Teşvik düzenlemelerinde rakip ülkelerdeki uygulamaları dikkate al. KDV iadelerinin ay sonuna (zamanında) ödenmesini sağla. Kurumlar-arası koordinasyonu temin et. Ülke masalarını oluştur, ateşelikleri koordineli çalıştır. MEVZUAT 120

Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri Değer Zinciri Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, Balık Konserveleri, İşlenmiş Su Ürünleri Kanatlı Etleri ve Yumurta Süt ve Süt ürünleri ÜRETİM - GİRDİ PAZARLAMA ÜRÜN GELİŞTİRME SATIŞ LOJİSTİK HİZMETLER Bal Prosese tabi su ürünü ihracatı için hammadde ithalatının kontrol edilmesini sağla. Üretim kapasitesini artırmak üzere, yetiştiricilik alanları/ yerleri ve şartlarını iyileştirmek üzere, kıyı planlamaları yapılmasını sağla. Balık yemi üretiminde hammadde temini önemlidir. (balık unu ve soya küspesi). Tedarik sektöründeki ithalat problemleri. Üretim kapasitesi ve miktarı büyük oranda dış pazara bağlı. Alet-ekipman yeterli değil, yatırım zayıf. Hammadde ve ara maddelerde dışarıya bağlılığımızyok denecek kadar az. Verimlilik çok iyi. Yekişkinlik düzeyimiz dünyastandartlarında. Konserve ihracatının artırılması stratejik bire konu olarak değerlendirilmeli. Su ürünlerinde pazarlama faaliyetleri düşüktür. İç pazar çok dardır. Analizler sadece tanıtım gruplarına bağlıdır.yeni müşteri, yeni tür, yeni işleme teknolojileri bekliyor. Tesislerin ve fabrikaların tanıtım faaliyetlerine ağırlık verilmelidir. Pazar payını geliştirme yeteneği iyidir. Müşteri ihtiyaçları önceden analiz edilmektedir ve yeni müşteri yaratılabilmektedir. Ancak Yunanistan ile pazarlamada rekabet edilememektedir. Yeni balık türleri ve üretim modelleri geliştirilmeli. Sektörde yeterli mühendislik yok, eğitim seviyesi artmalı. Mühendislik bilgisi iyidir. Yeterli kalifiye insan kaynağı vardır. Yeterli satış organizasyonları yok. Genelde firmaların tecrübe ve özel çabalarına dayalı satış faaliyetlerini yürütmektedirler. AB pazarında Yunanistan la rekabet için havayolu nakliyat sorunlarını aşılması gerek. En zayıf olduğumuz konu lojistiktir. Parsiyel satışlarda pazar yaratmak lazım. 121

Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri Değer Zinciri Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, Balık Konserveleri, İşlenmiş Su Ürünleri Kanatlı Etleri ve Yumurta Süt ve Süt ürünleri Bal MEVZUAT Devlet tarıma dayalı üretim yapan bu sektörü yeterince önemsemiyor. Hala üretim alanları planlamasında sorunlar var. Yeterli finansman desteği yok bu nedenle yabancı sermaye sektöre yatırım yapıyor. Yunanistan ve benzeri ülkelerdeki teşviklerin benzerleri ülkemizde de uygulanmalı. İşlenmiş su ürünlerinin teşvik kapsamına alınmasını temin et. Deniz yüzeyi kullanım alanı kira bedeleri makul düzeye çek Çevre düzeni planlarında lojistik kıyı tahsisleri yapılmasını sağla. 122

Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri Değer Zinciri ÜRETİM - GİRDİ PAZARLAMA ÜRÜN GELİŞTİRME SATIŞ LOJİSTİK HİZMETLER Hammadde, damızlık ve teknolojide girdi bağımlılığı var. Et üretiminde yetiştiren kümes kapasite eksikliği var. Girdi maliyetleri yüksek. Hammadde ara mamul ihtiyacını yerel üretimle karşıla (örneğin, soya) Et üretiminde büyütme kümes açığını kapat. Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, Balık Konserveleri, İşlenmiş Su Ürünleri Pazar geliştirmek için, pazarlamada kurumlar arası iyileştirme temin et. Pazar geliştirme desteğine ihtiyaç var. Pazarlamada devlet birimlerinden desteğe ihtiyaç var. Pazar geliştirme desteğine ihtiyaç var. Pazarlamada devlet birimleri ile koordinasyon lazım. Kanatlı Etleri ve Yumurta Süt ve Süt ürünleri Satış kanallarında Dış Ticaret Ateşeliklerinden etkin şekilde faydalan. Satış kanalında DTM ve Ticaret Ateşelikleri en aktif rol almalılar. Satış kanallarının yönetiminde dış ticaret ateşeliklerinin etkinliğine ihtiyaç var. Bal Bürokrasi ve fiyat sorunlarını çöz (THY yumurta taşımıyor) Yunanistan ın Bulgaristan transit geçişine izin vermemesi sorununu aş, ilgili ülkelere engelleri kaldır. Özellikle hava yolu taşımacılığında bürokrasi ve fiyat sorunu var. Sektör temsilcilerini karar oluşturma süreçlerine dahil et ve geçiş süreci uygula. MEVZUAT Devlet birimleri arasında koordinasyon ihtiyacı var. Ülke masaları oluşturulmalı. Teşviklerde rakip ülkeler dikkate alınmalı. 123

Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri Değer Zinciri ÜRETİM - GİRDİ PAZARLAMA ÜRÜN GELİŞTİRME SATIŞ LOJİSTİK HİZMETLER Mısır çok pahalı, soya üretimi yok. En büyük sorun olan çiğ süt kalitesi ve izlenebilirliği sorununu aş. Çiftlik sütü üretimine geç, entegre yem, sağım, soğutma,vb. faaliyetleri önemlidir. Çiğ süt fiyatı, çiğ süt kalitesi ve izlenebilirlik kriterleri ve yem maliyetleri sektör için önemlidir. Süt verimliliği için sürü sayısı ve çiftlik ölçekleri ve ekipman verimliliği önceliklidir. Katma değeri yüksek, yöresel, olgunlaştırılmış peynirlerin tanıtımı yapılmalı. Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, Balık Konserveleri, İşlenmiş Su Ürünleri Küçükbaş hayvan sütleriyle ürün geliştirmeye önem verilmeli. Yeterli ARGE ve bilgi mevcuttur. Kanatlı Etleri ve Yumurta Süt ve Süt ürünleri TC den sadece taze ürünler ihraç ediliyor. Butik peynirler AB ülkelerinin ilgi alanı. Süt tozu- tereyağı gibi emtialarda maliyet nedeniyle söz sahibi değiliz. Bal % 30-40 mertebesinde olan yakın ülkelere tırla nakliye sorununu parsiyel yükleme ile aş. Süt ürünlerinde en büyük pazar Arap körfezine maliyetin %30 unu nakliye oluşturuyot. Tır ile ulaşım mümkün. Raf ömrü kısa taze ürünler ihraç ediliyor. Marka pazarlaması yok denecek kadar az. sadece bir kaç ürün ihracatı oluşturuyor. MEVZUAT Devlet, tarım ürünleri konsunda en ciddi oyuncu. Destekleme alımları, tarım politikaları, destekleme oranları ve ithal ürünlerdeki vergi, fon, KDV oranlarını belirliyor. Yem maliyeti de hayvansal ürünlerde %70 oranında nihai ürün maliyetini etkiliyor. Ana girdi olan yem de devletin hem oyuncu, hem regülatör olma durumunun düzeltilmesini sağla. 124

Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri Değer Zinciri ÜRETİM - GİRDİ PAZARLAMA ÜRÜN GELİŞTİRME SATIŞ LOJİSTİK HİZMETLER Üretimin önünü açıcı önlemler al (kapasite düşük, verimlilik düşük, teknoloji düşük). Sektörde kapasite yetersiz. Verimlilik çok düşük. Arıcı üretimde ve lojistikte desteklenmeli. Pazarlama faaliyetlerinde devamlılığı sağla. Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, Balık Konserveleri, İşlenmiş Su Ürünleri Pazarlama faaliyetlerimiz yetersiz ve pazar payımız düşük. Pazar vemüşteri ihtiyaçlarını biliyoruz. Verimlilik, kapasite rekoltenin düşük olduğu yıllarda müşteri kaybediyoruz. Yeni müşteri yaratamıyoruz. Çeşitlilik sağla (kavanoz vb.) Ambalaj çeşitliliği yetersiz.yeni ürün ve ARGE çalışmaları yapılıyor.mühendislik bilgisi yeterlidir. Kanatlı Etleri ve Yumurta Süt ve Süt ürünleri Çok yüksek olan market raf payı ücretlerinin önlenmesini sağla. Açık-markasız üretimin önüne geç. Satış kanal yönetiminde sorun yok. Satışı tehdit eden faktörler:-market raf payları ve raf ücretleri-açık satılan ve markasız ürünler-sahte ürün üretim vesatışı. Bal şurubu üretim ve ihracatı yasaklanmalı. Bal Tüketici memnuniyet anketleri çok olumlu sonuçlar getiriyor. Ürün ve pazarlamadaki hatalar giderilmektedir. Turquality şartlarını iyileştir. MEVZUAT Tarım Bakanlığı nın arıcıya teşvik vermesini temin et (kovan alımı, kraliçe arı temini, nakliye, vb ) Bakanlığın denetleme elemenları çok yetersiz yasa var, uygulanamıyor. Arıcı eğitilmeli, ilaç ve şeker kullanımına son verilmeli. Arıcıya kapasite artırıcı teşvikler verilmeli. Üretim, satış ve tüketime kadar kalite izlenmelidir.tarımsal iadeler, fuar ve pazarlama destekleri yetersiz. 17 gtip numarası ile ihracatı yapılan ürünler kontrol edilmeli. Basralı kızıl çam ormanları korunmalı. 125

Çalıştay / Katılımcı Bildirimleri Temel Yetkinlikler sektör geneli İNSAN faktörü BİLGİ TEKNOLOJİLERİ faktörü ORGANİZASYON faktörü Nitelikli eleman istihdamını artır. Sektörde kalifiye insan gücü var ama geliştirilmesi gerekiyor. Üretimden satış ve tüketime kadar değer zincirinin kontrol edilmesini sağlayan altyapı önemlidir. Sektörel ortak platform oluştur ve organize ol. Su Ürünleri temsiliyetini temin et. Kamu da Genel Müdürlük ile temsiliyet sağla. Devletin destek mekanizmalarından üyeleri bilgilendir, faydalanma etkinliğini artır. Birleşerek, müşterek faydalar sağla (satınalma gibi) Sektörel Dış ticaret firmalarını kuvvetlendir. 126

8. Katılımcılar Listesi 127

19.11.2009 tarihli Çalıştay Katılımcıları AD SOYAD FĠRMA / KURULUġ 1 BEDRĠ GĠRĠT EĠB 2 B. AKIN ÖZDER EĠB 3 MELĠH ĠġLĠEL EĠB 4 ġahġn AYDEMĠR ĠĠB 5 SELAMĠ PAKYÜREK AKĠB 6 VEHBĠ MERZECĠ ĠĠB 7 SĠNAN KIZILTAN EĠB 8 NEDĠM EKMEKÇĠLER EĠB 9 CEM KARAGÖZLÜ EGE ÜNĠVERSĠTESĠ 10 ÖZGÜR ALTAN EGE ÜNĠVERSĠTESĠ 11 H. ĠBRAHĠM DENĠZ AKUA-KOCAMAN SU ÜR. PAZ. LTD. ġtġ 12 CÖMERT ALTAġ MAYBĠR 13 PROF. DR. BELGĠN HOġSU EGE ÜNĠVERSĠTESĠ 14 SEMĠH SALNUR EGE ÜNĠVERSĠTESĠ 15 TUBA KAYGUSUZ EGE ÜNĠVERSĠTESĠ 16 MUSTAFA GÜRES GÜRES TAVUKÇULUK TĠC. Aġ. 17 ERGÜN BAġARAN BAġARANLAR 18 E. EMRAH HATUNOĞLU DPT MÜSTEġARLIĞI 128

9. Faydalanılan Kaynaklar 129

Faydalanılan Kaynaklar No: Sektör Referans Dokümanın Adı 1 Referans Dokümanın Hazırlanma Tarihi Referans Dokümanı Hazırlayan Kurum Teslim Eden/ Notlar Süt ve Süt Mamulleri Sektör Raporu Mayıs 2009 Ege İhr. Birlikleri Ege İhr. Birlikleri 2 Canlı Kümes Hayvanları Sektör Raporu Mayıs 2009 Ege İhr. Birlikleri Ege İhr. Birlikleri 3 Yumurta Sektör Raporu Mayıs 2009 Ege İhr. Birlikleri Ege İhr. Birlikleri 4 Su Ürünleri ve Canlı Hayvan Tabi Bal Sektör Raporu Mayıs 2009 Ege İhr. Birlikleri Ege İhr. Birlikleri 5 Su Ürünleri Sektör Raporu Mayıs 2009 Ege İhr. Birlikleri Ege İhr. Birlikleri 6 7 DPT, IX.Kalkınma Planı, Gıda Özel İhtisas Komisyonu Raporu DPT, IX.Kalkınma Planı, Balıkçılık Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2007 DPT Ege İhr. Birlikleri 2007 DPT Ege İhr. Birlikleri 130

10. Stratejinin Yönetişimi 131

Stratejinin Yönetişimi Strateji Haritası ve Performans Programı nın Yönetimi TİM, strateji yönetiminin planlamadan ibaret olmadığını ve stratejiyi icra edecek yetkinlikleri geliştirmek üzere yönetim süreçlerini geliştirmeyi amaçlamaktadır. 2023 atılımının yönetiminde gerekli üç boyut bulunmaktadır: o Değişim yönetimi o Büyüme o Etkinlik Uzun soluklu proje aslında bir Değişim Yönetimi projesidir, ulusal ölçekli projede strateji ve performans çerçevesinin başarısı için kritik 5 temel gereklilik yüksek kalitede yerine getirilmiştir: 1. Üst düzey Liderlik: Lider ve önderlerin projeyi sahiplenmesi ve alt çalışma komitesine delege etmeden, geliştirme sürecinde aktif mevcudiyeti; Sektörel lider ve düşünce önderlerinin katkılarının sağlanması. 2. Değişim Yönetimi: Yarından beklenen performansın bugün yönetilebilmesi için, mevcut olmayan bazı yetkinliklere ihtiyaç duyulması; Yukardan-aşağı doğru kurgu ile sahiplenmeyi temin etmek, deneyimli ve bilgili uzmanların danışmanlığından faydalanmak, en-iyi-uygulama örneklerinden öğrenmek. 3. Çekirdek Ekip: TİM in, yeterli düzeyde zaman ve enerji ayıracak, yetkin ve donanımlı bir Proje Direktörü ataması ve projede fiilen çalışacak kişilere rol ve sorumluluklarını tarif etmesi; Projede çalışacak birimlerin etkin koordinasyonu ve program yönetimiyle çalışma akışının disipline edilmesi. 4. Neden sonuç ilişkileri: Stratejik önceliklerin bütünsel yapısının sağlanması ve bütçe ile ilişkilendirilerek gerekli kaynakların temini. 5. Kültür, ortak dil ve kavram birliği: Kısa-vadeli operasyonel düşünce yapısı ile dengeli ve proaktif orta/uzunvadeli stratejik düşünce yapısının içselleştirilmesi; Kelimelere yüklenen anlamların önemi ışığında, aynı ifadelerden herkesin aynı şeyi algılamasının temini. 132

I03 Identify Adverse Trends Develop program to track all incident root causes identified during reviews and perform trend analysis Application needs to be selected within next 60 days to stay on schedule Su p p o rt tren d s K01 Develop Q uality Tracking Program IO3 Identify Adverse Trends Stratejinin Yönetişimi Strateji Haritası ve Performans Programı nın Yönetimi Strateji Haritası nın oluşturulmasında ve sürekliliğinin sağlanmasında en önemli faktör Liderlik tir. Ülke ölçeğindeki Strateji Haritası nın sahibi, dikey ve yatay uyumlanmayı temin edecek olan Dış Ticaretten sorumlu Devlet Bakanlığı dır. Hazırlanan Strateji Haritası ve Performans Programı'nın en önemli yanı sahiplenme, sürekli takip ve gözden geçirmeyi zorunlu kılmasıdır. Başta dış faktörler olmak üzere, son derece dinamik olan iç ve dış gelişmeler performansın takibinin, varsayımların, öngörülen proje ve programların güncellenmesini ve revizyonunu daha da önemli kılmaktadır. o Stratejinin yönetilebilir olması üç temel faktöre dayalıdır o Rol ve sorumlulukların belirlenmesi, o Takip ve raporlama, o Öğrenme ve Karar Vermek. 1 2 3 Rol ve Sorumluluklar Stratejinin koordinasyonu ve strateji süreçlerinin yönetimi: Strateji Ofisi Takip ve Raporlama Kurumun işleyiş şekline uygun olarak yıllık takvim üzerinde stratejik performans raporlaması Öğrenme ve Karar Verme Toplantı gündeminin oluşturulması, stratejik performansın incelenmesi ve karar etkinliğinin artırılması Stratejinin Yönetimi Süreci Kamuya Uygunluk MEVCUT DURUM (Olay yönlendirmeli öğrenme) GELECEK (Sürekli öğrenme) Sektör düzleminde; Liderlik ve sahiplenme sektör yönetimindedir. Strateji Haritası nın sahibi sektör Liderlik Ekipleri dir. 1 Performans Yönetimi Performans Programının oluşturulması ve raporlarnması. 2 Kurumun Uyumlanması Tüm iş birimlerinin ve destek birimlerin strateji ile uyumlanmasının sağlanması. 3 Stratejinin Gözden Geçirilmesi Strateji gözden geçirme toplantıları için gündemin belirlenmesi ve toplantıların yürütülmesi. 4 Stratejik Planlama Stratejinin oluşturulmasında ilgili birimlere destek verilmesi. 5 Stratejinin ĠletiĢimi Stratejik önceliklerin belirlenmiş mesajlarla tüm paydaşlarla paylaşımı. 6 GiriĢim Projelerinin Yönetimi Girişim projelerinin belirlenmesi ve yönetimi 7 Bütçeleme Stratejik önceliklerin bütçe ile ilişkisinin sağlanması. 8 Ġnsan Kaynaklarının Uyumlanması Çalışanların bireysel hedeflerinin strateji ile uyumlandırılması. X 9 En iyi Uygulama Örneklerin PaylaĢımı Kurumlar arası koordinasyon ve en iyi uygulama örneklerinin kurumlar arasında paylaşımının sağlanması K01 Develop Quality Tracking Program Stratejik konuların gözden geçirilmesi (30%) Etkilerin tartıģılması (20%) GeçmiĢ dönem performansının incelenmesi (50%) YILLIK GÖZDEN GEÇĠRME TOPLANTILARI Stratejik analiz ve önerilerin tartıģılması (60%) Etkilerin tartıģılması (30%) Performansın Ġncelenmesi (10%) ÜÇER AYLIK STRATEJĠ TOPLANTILARI 133

Stratejinin Yönetişimi Strateji Ofisi Rol ve sorumlulukların belirlenmesi kapsamında, kurum içinde Performans Programı nı güncel tutacak, gerekli metodolojik paylaşımı kurum içinde ve ilgili sektörler nezdinde yaparak yayılımını sağlayacak bir ekip gereklidir. Stratejinin yönetimi, birimlerin yönetiminden farklıdır: o Geleneksel yönetim, organizasyon şeması içinde kapalı alanlar oluşturur. o Strateji yönetimi için, birimler ve kurumlar arası çapraz işleyiş gereklidir. Strateji Ofisi olarak adlandırılan ekibin temel görev ve sorumlulukları sürecin sahibi olarak stratejinin koordinasyonu ve strateji süreçlerinin yönetimidir. Bu kapsamda; hazırlanan Strateji Haritalarının ve Performans Programları nın değişen şartlar ve dinamikler doğrultusunda güncelliğini garanti altına alacak, gerekli koordinasyon ve uyumlanmayı sağlayacak TİM bünyesinde Strateji Ofisi oluşturulmuştur. Söz konusu ekip DTM ile koordinasyon içinde ilgili kamu kuruluşları, özel sektör ve diğer paydaşlar ile ülke ölçeğindeki Strateji Haritası ve Performans Programı na ilişkin çalışmaları yürütecektir. Birlik ArGe şubeleri projenin başlangıcından bu yana tüm süreçte yer alarak önemli katkı sağlamışlardır. Performans Yönetimi nin hayata geçirilmesinde ArGe şubeleri TİM Strateji Ofisi nin koordinasyonu ile sektörel boyutta çalışmaları yürüteceklerdir. 134