ÖZEL ATACAN EĞİTİM KURUMLARI Çocuklarda Uyum ve Davranış Bozuklukları REHBERLİK SERVİSİ VELİ BÜLTENİ

Çocuklarda Uyum ve Davranış Bozuklukları Çocuklar her yeni gelişim dönemine geçtiklerinde yeni beceriler kazanmaktadırlar. Çocuğun edindiği her yeni beceri, beraberinde çözülmesi gereken bir sorunu da getirmektedir. Gelişim dönemlerinde karşılaşılan sorunlar olağan ve geçicidir; ancak çocuk, bu dönemlerde çevresindeki yetişkinlerin yanlış tutumlarına maruz kalırsa veya sorunlarını çözerken engellemelerle karşılaşırsa, dönemsel (olağan) diye nitelenen bu sorunların çözümü, yeni gelişim dönemlerine ve çocuğun ileriki yaşlarına ertelenir. Bu durumlarda ortaya çıkan sorunlar, uyum ve davranış bozuklukları olarak adlandırılmaktadır. Örneğin, çocuk, sosyalduygusal gelişimi gereği yaşıtlarıyla oyun oynaması gereken bir yaşta, sürekli yalnız kaldıysa, ileride içine kapanık bir çocuk ve yetişkin olabilir veya çocuk gelişimsel olarak kendi kendine üstünü giyinme ve yemek yeme davranışlarını yapabilecek becerilere sahipken, aile tarafından sürekli bu becerilerini sergilemesi engellendiyse, bu alandaki gelişimini fark etmesi ileriki yaşlara kalacağı için yeni gelişim dönemlerinde ortaya çıkacak sorunlarla baş etmesi güçleşecektir. Baskıcı, aşırı disiplinli, aşırı koruyucu ve alaycı, aşağılayıcı aile tutumları da uyum ve davranış bozukluklarına yol açar. Uyum ve davranış

bozuklukları yalnızca ailenin yanlış tutumlarına bağlı olarak gelişmez, çevresel faktörlere bağlı olarak da gelişebilmektedir. Yangın, deprem, tüp patlaması gibi travmatik olaylar; evdeki kavga ve huzursuzluklar, aile içi şiddet gibi aile içi sorunlar; ölüm veya boşanma nedeniyle anne-babadan uzak kalma gibi kayıp ve ayrılıklar da uyum ve davranış bozukluklarına yol açan çevresel faktörlere örnek olarak verilebilir. Çocuklarda görülen uyum ve davranış bozuklukları aşağıdaki gibi sıralanabilir: Saldırganlık, Yalan söyleme, İzinsiz eşya alma ( Çalma ) Altını ıslatma ve dışkı kaçırma, Konuşma bozuklukları: kekemelik, Tikler, Parmak emme, Ritmik sallanma, Kendi kendine vurma, kendini ısırma, kafasını yere vurma, Tırnak yeme, Fobiler ve korkular, Yeme bozuklukları: iştahsızlık veya aşırı yeme, Uyku bozuklukları: uyurgezerlik, kabuslar, gece diş gıcırdatma, Mastürbasyon: kendi kendini tatmin etme, İçe kapanıklık, sosyal kaygılar, aşırı çekingenlik, Aşırı hareketlilik, dikkat eksikliği ve konsantrasyon güçlüğü, Öğrenme güçlüğü: okuma, yazma ve matematik becerilerinde gerilik, Saç, kaş, kirpik koparma,

Aşırı inatçılık ve karşı gelme, sosyal uyumsuzluk, Depresyon : içe kapanma, geri çekilme, yalnızlaşma, yabancılaşma, İsteksizlik, motivasyonsuzluk, üzüntü, keder, Sosyal problemler: dışlanma, reddedilme, ilişki kuramama ve sürdürememe İletişim problemleri: kendini ifade edememe, empati kuramama, Benlik değeri algısında ve kendine güvende azalma. Ailelerin bu sorunları çözmede yaptıkları en büyük yanlışlardan biri, sorunu ortadan kaldırmaya çalışmaktır. Oysa, soruna yol açan sebebi ortadan kaldırmak gerekir. Yoksa sorun ya büyüyerek veya yeni bir sorun olarak bir süre sonra yeniden ortaya çıkar. Örneğin, tırnağını yiyen bir çocuğu baskı yoluyla veya çeşitli cezalarla bu alışkanlığından vazgeçirebilirsiniz, ancak tırnak yeme alışkanlığına yol açan duygusal sebepler ortadan kalkmadıkça, sorun tekrarlar veya çocuk altına kaçırma vb. gibi yeni bir sorun geliştirir. Bir davranış bozukluğunu yorumlarken çocuğun yaşını ve davranış bozukluğuna yol açan olayın ciddiyetini göz önünde bulundurmalıyız. Örneğin: Üç-beş yaş çocuğu dikkat çekmek ister. Hayal dünyası çok geniş olduğu için inanılmaz öyküler anlatabilir.henüz yalanla, yalan olmayanı ayırt edemezler. Bu nedenle bu yaşlardaki çocukların anlattıkları yalan olarak kabul edilmezken, on bir-on dört yaşlarındaki çocuklarda görülen yalan normalden sapan bir davranış olarak kabul edilir.

Çocuklarda görülen uyum ve davranış problemlerine zemin hazırlayan tetikleyici ve nedensel faktörler şöyle sıralanabilir : * İhmal: yetersiz ilgi ve yetersiz sevgi; çocuğun fiziksel, duygusal ve sosyal ihtiyaçlarının zamanında ve ölçüsünde karşılanamaması; * Yeterli ten temasının, göz kontağının ve iletişimin kurulmaması, * Aşırı baskıcı ve zorlayıcı tutumlar, * Aşırı özgür ve gevşek tutumlar: kontrolsüzlük, düzensizlik ve kaos, * Aşırı korumacılık: aşırı kaygılı ve evhamlı tutum ve davranışlar, * Şiddet: fiziksel, duygusal ve sözel şiddet, * Taciz: fiziksel, cinsel ve sözel taciz, * Ayrılık: annenin doğumdan kısa bir süre sonra çalışmaya başlaması, uzun saatler veya süreler anne-babanın çocuktan ayrı olması, sık bakıcı değişiklikleri, * Boşanma, * Kayıp, ölüm, * Yaşam koşullarında ani ve büyük değişiklikler, * Bir kardeşin dünyaya gelmesi, * Travmatik olaylar: kaza, ciddi hastalıklar, deprem, terör... SALDIRGANLIK Saldırganlık, küçük çocuklarda normal bir tepki biçimidir. Çocuğun güvenlik,mutluluk ya da başka bir gereksiniminin şekil değiştirerek başka bir biçimde ortaya çıkmasıdır.saldırganlığı kişisel bir yaralanmanın, bir başka şekilde sonuçlanması olarak tanımlayabiliriz.bu yaralanma sonucunda çocuğun akranlarına vurması, ısırması, eşyaları fırlatması,tekmelemesi, tükürmesi ve zarar vermeyi amaçlayan tehditler şeklinde sözel saldırılarda bulunmasıdır.

Sürekli ve aşırı biçimde saldırgan olan çocuk sinirli, anlaşılmaz, eyleme hazır ve aşırı geçimsizdir. İlişkileri gergin ve sürtüşmelidir. Hemen parlar ve kavgaya hazırdır. Durmadan kuralları çiğner ve ceza görür. Bu çocuklar cezadan etkilenmez ya da kısa süreli etkilenmiş gibi görünürler. Olağan anlaşmazlıkları bile, bilek gücüyle çözmeye çalışırlar.tepkileri ölçüsüz ve durumla orantısızdır. Öfkesini yenemez ve hep kendini haklı çıkarmaya çalışır. Bu çocuklar evde okulda sürekli sorun yaratırlar ve yetişkinlerle sürekli çatışma içindedirler. Genellikle erkek çocuklar daha saldırgandırlar. SALDIRGANLIĞIN NEDENLERİ 1-Saldırgan davranışların ebeveynler tarafından ödüllendirilmesi. Geleneksel kültürün, erkek çocuğun saldırganlığını onaylaması(ör: Parkta iki çocuk birbirini döver. Biri daha çok dayak yerse, annesinin çocuğunun kendisini savunamadığı düşüncesiyle üzülmesi) 2-Çocuğun yetişkinlerden katı ceza, anlayışsızlık ve yetersiz sevgi görmesi, 3-Babanın uzun süreli yokluğunda, annenin sürekli çocuğun etrafında olmasıyla ortaya çıkan feministik ortam, 4-Televizyon ve kitle iletişim araçlarının olumsuz etkisi, 5-Ana-baba tutumlarının olumsuzluğu, çocukla aralarındaki iletişimin iyi olmaması, 6-Çocuğun ana-babasından dayak yemesi, 7-Beyin zarı iltihabı, beyin zedelenmesi gibi fizyolojik sorunlar. SALDIRGAN DAVRANIŞLARI NASIL ÖNLEYEBİLİRİZ? 1-Her şeyden önce ana-baba çocuğa saldırganlık modeli olmamalıdır.(evde dayak yiyen bir çocuk varsa o da kardeşini dövebilir. Kardeşi yoksa okulda en ufak bir sorunda arkadaşına vurabilir. ) Çünkü dayak, herkes için olumsuz duygular yaratmaktadır. 2-Çok fazla saldırgan davranışlara tolerans gösterilmemelidir. Çocuğun istekleri, bu tip davranışlar yapınca yerine getiriliyorsa, çocuk isteklerini yaptırmada araç olarak görmeye başlar. Bu yolla istekleri yerine getirilmemelidir. Saldırgan

davranışlar ödüllendirilmemeli ve onun bu davranışının istenmeyen bir davranış olduğu hemen gösterilmelidir. 3-Saldırgan davranışlar kesinlikle dayakla cezalandırılmamalıdır. Ana-babanın ilgisi, sevgisi azaldığında ve fiziksel cezalar uzun süre devam ettiğinde, çocukta saldırgan, asi, sorumsuz davranışlar gelişir. Saldırgan davranışlar ortaya çıktığında, yetişkinler sakin davranmalı, anormal duygusal tepkiler yerine, ben dilini kullanmalıdır.( Böyle davrandığın için üzüldüm. ) Dayak saldırgan davranışın hemen bitiminde uygulandığı zaman, onun hemen kesilmesini sağlayabilir ancak, çocukta düşmanca duygular geliştirmektedir. 4-Çocuk gergin ve sinirliyken onunla tartışmamalı, sakinleşmesini beklemeli ve daha sonra davranışı ile ilgili konuşulmalıdır. 5-Çocuğa sosyal olgunluğuna uygun çeşitli sorumluluklar verilmeli, başarabileceği kadarıyla bir çok şeyleri başlatıp, bitirmesi sağlanmalıdır. Çocuk başarma duygusunu yaşamalıdır. 6-Çocuğa bu davranışın dezavantajları gösterilmelidir. Saldırgan davranışları ile isteklerini elde edemeyeceğini, istediği şeyleri kaybettiğini görmeli ve yaşamalıdır. 7-Olumlu davranışı pekiştirmelidir. Ana-baba ve diğer yetişkinler çocuğun olumlu davranışını görüp, olumsuz davranışı görmezlikten gelmelidir. Çocuk bu davranışı yapmadığında sözel olarak ödüllendirilmelidir. Örneğin:On dakika kavga etmeden ve bağırmadan oynadığında bu davranışı sözel olarak ödüllendirmelidir. 8-Çocuğun dışarıda oynamasına izin vermelidir. Bu çocuğun gerilimini azaltır ve enerjisini boşaltma imkanı sağlar. 9-Saldırgan davranış diğer çocukların güvenliğini ciddi bir şekilde tehdit etmedikçe bu davranışın üstünde durmamak gerekir. 10-Çocuk oldukça dürtüsel davranıyorsa ve onun bu yönünü kontrol etmede güçlük yaşanıyorsa, çocuğa başkalarına vuracağı zaman, kendi kendini engelleyici cümleler söylemesi öğretilebilir. Örneğin:Ona kadar say ve ona vurma gibi. 11-Çocuk saldırgan modellerle karşı karşıya getirilmemelidir. Televizyondaki şiddet içeren programları seyretmesi engellenmelidir.eğer kesinlikle engel olunamıyorsa, ana-baba çocukla birlikte seyrederek şiddetin sonuçlarını tartışmalıdırlar. Ayrıca bu şiddet filmlerinin gerçek yaşamın modeli değil, kurmaca olduğu çocuğa anlatılabilir.

12-Kızgınlıktan kurtulmak için alternatifler bulunabilir. Yumruklanabilen kil, çakılabilen çiviler, resim çizme, boyama çocuğun kızgınlık duygularını kontrol altına almayı sağlayabilir. Ayrıca yüzme, futbol, basketbol gibi sporlar kabul gören çıkış yollarıdır. 13-Her yaş ve dönemde çocuğun temel ihtiyaçları zamanında yerine getirilmelidir. 14-Bu çocukların, özellikle baba ile daha çok birlikte olması sağlanmalıdır. 15-Anne-babalar, bu çocuklarla iletişim kurarken ben dilini kullanmalıdır. Örneğin: Böyle kavga ettiğin zaman rahatsız oluyorum, üzülüyorum. gibi. Kişiler duygu, düşünce ve ihtiyaçlarını davranış anında dile getirmelidir. YALAN Günlük yaşamımızda birçoğumuz yalana başvurabiliriz. Örneğin: Arkadaşımıza "Bugün seninle olmayı canım istemiyor." yerine, "İşim var." diyebilmekteyiz. Çünkü gerçeği söylersek onu inciteceğimizden korkarız. Yalan herkesçe ayıplanan bir davranıştır. Genellikle kendi yalanımızı gerekli, diğer insanların söylediği yalanı büyük yalan olarak görürüz. Başkalarını bilerek aldatmak amacıyla söylenen yalanlar, gerçek yalanlardır. Çocukların yalanları, aldatma amacı gütmez. Çocuk gerçeği iyi değerlendiremediği için, gördüklerini çarpıtarak anlatır ve uydurur. Kimi ana-baba, çocuğun olmamış şeyleri olmuş gibi anlatmasını yalan saymaktadır. Bunları dinlemek ve olduğu gibi kabul etmek yerine çocuğu suçlar. Üç-beş yaş çocuğunun hayal dünyası çok geniş olduğu için inanılmaz öyküler anlatırlar ve bu dönemde yalan ile yalan olmayanı ayırt edemezler. 1-Hayali Yalanlar: Küçük çocuklar gerçeği iyi değerlendiremedikleri için uydururlar. Yetişkinler de bunları yalan olarak görebilmektedirler.

2-Taklit Yalanlar: Çocuklar ana-babayı örnek alır. Ana-babanın yalanına tanık olan çocuk, yalan söylemeyi öğrenir. Örneğin: Doktora gidiyoruz. diye gezmeye giden anne-baba, çocuğun yalan söylemesine zemin hazırlar. 3-Sosyal Yalanlar: Bunlar en yaygın olan yalanlardır. Bir yere gideceğimiz zaman, gitmek istemiyorsak, "Hastayım." diyebiliriz. 4-Savunma Yalanları: Çocuk kendini korumak için yalan söyler. Çocuk sık sık eleştiriliyor, çocuğa sert tepki gösteriliyor ve mükemmelliğe zorlanıyorsa çocuk, yalana başvurabilir. Çocuk doğru söylediğinde "Yalan söylüyorsun." diye suçlanıyorsa çocukta, bu yalanların alışkanlık haline gelmesine neden olabilmektedir. 5-Yüceltilmiş Yalanlar: Başkalarının hayranlığını kazanmak için söylenen yalanlardır. Bazen de çocuklar bir özlemini dile getirmek için yalan söyler. Örneğin. Babası ölen bir çocuğun "Babam var." demesi gibi. Normal yollardan takdir edilmeyen çocuk, yalana başvuracaktır. "Annem öldü." diyen bir çocuk, kardeş doğumu ile birlikte ilgisiz kaldığı için böyle söyleyebilir. YALAN SÖYLEME NASIL ÖNLENİR? 1-Yetişkinler örnek olmalıdır. Eğer anne-baba başkalarına yalan söyleyecek olursa, çocuğun, dürüstlüğün önemini anlaması çok güç olacaktır. Çocuklar hangi yaşta olursa olsun çocuğa yaşına uygun bir dille doğruyu söylemek gerekir. 2-Aşırı tepki göstermemeli, yumuşak, hoşgörülü olmalı ve cezadan kaçınmalıdır. Aşırı tepki göstermek, çocuğun sizin öfkenizden korunmak için, yalan söylemeye devam etmesine yol açar. 3-Çocuklardan başaramayacakları şeyler beklememelidir. 4-Fazla baskıdan kaçınmalı ve koyduğumuz kurallarla çocuğun yaşamını fazla sınırlamamalıyız. 5-Çocuğu yetişkinler araç olarak kullanmamalıdır. Örnek: Anne ya da babanın çocuğa yalan söyletmesi. Annenin: "Bu yaptığımızı baban duymasın." demesi. 6-Gizli polis gibi çocuğu sorgulamamalı:örneğin: "Doğru söylersen ceza vermeyeceğim." dedikten sonra, çocuk doğruyu söyleyince "Biliyordum." diyerek tepki vermek ya da dayak, çocukta yalanı pekiştirir. Çünkü çocuk doğruyu söyleyince olumsuzlukla karşılaşmaktadır.

7-Çocuğun diğer çocuklarla kıyaslanmaması gerekir. 8-Ana-baba-çocuk iletişiminin olumlu olması gerekir. Çocuk istek, sıkıntı, kaygı ve endişelerini bizimle konuşabilmelidir. Çocuğu dinlemek ve çözüm yollarını kendisinin bulmasına yardımcı olmak gerekir. 9-Yalan söylediği için çocuğu suçlamamak gerekir. "Yalancı" etiketi yapıştırılmış olan bir çocuk, bu etiketin gereklerini yerine getirecektir. Çünkü yaptığı işin kendini yansıttığına inanır. Bu davranışı onaylamasak bile, çocuğumuzun kişiliğini bu davranıştan ayrı tutmak gerekir. Salt kendisi olduğu için onu sevdiğinizi anlamasına yardımcı olmalısınız. 10-Doğrudan emin olmak için kontrol etmelisiniz. Çocuğa; "Ödevin bitti mi?" diye sormak yerine "Ödevini görmek istiyorum." diyebilirsiniz. Bu davranış, çocuğun hem kontrol edileceği için ödevini düzgün yapmasını sağlar hem de sonucundan çekindiği için yalan söylemez. KAYNAKÇA Özel Atacan Anaokulu Rehberlik Servisi * NAR, E.. Anne, Baba ve Öğretmenim Beni Anlayın, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul * SAYGILI, S.. Çocuklarda Davranış Bozuklukları, Elit Yayınları, İstanbul * TÜR, G.. Çocuğun Eğitimi 3 (3-6 yaş arası), Seha Yayınları, İstanbul * YAVUZER, H.. Çocuğunuzun İlk 6 Yılı, Remzi Kitabevi, İstanbul * YAVUZER, H.. Ana-Baba ve Çocuk, Remzi Kitabevi, İstanbul * YÖRÜKOĞLU,A.. Çocuk Ruh Sağlığı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,Ankara