RöLIJYEveRESTORASYON DERGiSi ici llnl!ille 11111 11111 5.SAYI FiATI: 1000. TL. PRICE: 30 f, SAHIBI Vakıflar Genel Müdürlüğü Adına Galip YiGiTGÜDEN SORUMLU YAZII ŞLERI MüDüRü Sadi BAYRAM YAZI KURULU fbrahim ATEŞ NEF'i BUHARALl HÜSEYiN SALEPCi Sadi BAYRAM, Tahsin TÜRKER Kerim ERDOGAN TEKNIK YöNETMEN Kerim ERDOGAN Gönderilen yazılar iade edilmez. Yayınlanan yazılarda ileri sürülen fikir ve beyanlardan yazı sahipleri sorumludur. Makaleler kaynak gösterilmek kaydıyla iktibas edilebilir. ÖNSÖZ...... 3 ismet Ahsen MOCAN Kargir yapılarda, onarım belirtme teknikleri...... 5 idris KÖPRÜLÜ - Uğur ÜNAL DI Siirt Ulu Camii ve Minaresi.... 19 Fuat Ş işman -Bekir S. ÇEL ik Antalya Yivli Minare Külliyesi Hamarnı... 37. AliKILCI' iskijip Şeyh Yavsı Camii Külliyesi 47 Mustafa ELGiN Erzurum Boyahane Hamarnı ve Camii... 65 ön kapak Arka kapak: : a)' Ankara Kalesi (Foto: Kerim Erdoğan) bl Anıtkabir (Foto Fatih Orbay) c) ll. T.B.M.M. binası (Foto: lsmali ŞENGüNl d) T.B.M.M. binası (Foto: KUltUr Bakanlığı Arşiv i) Edirne RUstam Paşa<Kervansarayı (Kerim Aga Han mimarı ödülunu kazanmıştır. Halen turistik tesıs olarak (otel) kuiia n!lmaktadır). Hüdavendiğar AKMAYDALI Nevşehir Tepeköy Eski Camii i. Ahmet ARSLANOGLU Sivil Mimarimizin günümüze vakfettiği, modem mimarı manasında bazı değerler üzerine.......... Süha ENGiN Aşçıbaşı Konağı................... 115 77 91 Perin TOPALOGLU- Bünyamin UYAR Eski Malatya Ulu Camii............. 125 TELEFON 31 78 57 311160/01-04 BASILDIGI YER: önder MATBAASI -ANKARA 1983 Filiz OGUZ- Özkan ERINCiN Kuşadası Kale Camii................ 135 Mücella KAYADEMiR-Ruhi AYDIN Uşak Çakaloz Camii................ 147 Murat iren Trabzon Çaykara Dernek Pazarı GüneyKondu Mahallesi Camii........... 165
. ~~(ll~~,, (fll~~ri~o~.,, (flrmıiııiı Mücella KAYADEMiR-Ruhi AYDIN akaloz Camii, Uşak Onalan mahallesindedir. 1867 yılında şehrin geçirdiği ilk yangından sonra, oluşturulan "Sabah M~iıesi Şirketi Hayriyesi'' tarafından cami yapımına başlanmış ve iki yılda bitirilmiştir. 1894'deki ikinci yangında cami tümüyle yanmıştır. Yangından sonra aynı kuruluş tarafından cami yeniden yapılmıştır. 1922'deki yangında cami hasar görmüş ve yine aynı kuruluş tarafından kısmen onarılmıştır. ilk yapılan caminin son cemaat mahalli yoktu. Ancak inşaat sırasında son cemaat yeri temel taşları yerine konmuş fakat yapılmamıştı. Daha sonra yerel olanaklarla son cemaat yeri yapılmıştır. '1981 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından eski eser onarım programına alınmış ve o tarihten itibaren çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Caminin rölöve ölçüleri alınmış, rölöve projeleri, fotoğrafları hazırlanmış ve restorasyon çalışmaları UŞAK ŞEHRiNiN TARiHÇESi: (1) başlamıştır. Uşak ve çevresinde yerleşim in, ele ~çen bulgulardan M. ö. 4000'de başladığını saptayabiliyoruz. Daha sonra Frigya ve Lidyalıların egemenliğine giren Uşak, Lidya kralı Cresüs'ün Pers imparatoru Cyrus'a yenilmesinden sonra Pers'lerin eline geçti. Büyük iskender zamanında Uşak Makedonya'ya katıldı. Ege Bölgesini Orta Doğu'ya bağlayan Kral Yolu üzerinde yer alan Uşak M.ö. 189'da Roma konsülü Manlius'un Anadolu sef:ri ile Roma egemenliğine girdi. Kısa bir süre de Bergama Krallığına bağlanan Uşak Roma'nın yıkılışı ile Bizans'a geçti. Romalılar ve Bizanslılar zamanında Anadolu, Thema denen eyaletlere bölünmüş, Tekfur denilen bağımsız valiler tarafından yönetilmiştir. Uşak dolayiarı Triyana denen tekfurluk içinde kalmıştır. Uşak güneyinde Düzbel denilen yerde Bizanslılar ile Selçuklu hükümdan Kılıçarslan arasındaki savaşı, Kılıçarslan ( 1156-1192) kazanınca Uşak ilk kez Türklerin eline geçmiş oldu. 13. yüzyıla kadar Selçukluların egemenliği11de kaldı. Daha sonra Germiyanoğulları bu yöreye egemen oldu (1308). Yıldınm Bayazıt, Germiyan Beyi Yakup Beyi ipsala Kalesine hapsettikten sonra Germiyan Beyliğini Osmanltiara kattı (1390). 1399'd;ı Yakup Bey, ipsala'dan kaçarak Şam'a gitti ve Timur'a katıldı. Ankara Savaşında (1402) Yıldırım Bayazıt Timur'a yenilince diğer Anadolu Beyleri gibi Germiyanoğulları Beyliği de Yakup Han'a geri verildi. 14l0 yılında Karamanoğlu Mehmet Bex~( Germiyan Beyli- gine egemen oldu. Daha sonra Yakup Bey yeniden ülkesini ele geçirdi (1413). 1429 yılında ölen Yakup Bey'in vasiyeti üzerine Germiyanoğulları kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmış oldu. Katip Çelebinin (1609-1658) Cihannüma'sında Uşak'tan şöyle bahsedilmektedir. "Uşak Kütahya'dan şarka bir merhale Murat Dağı kurbinde bir dere içinde kal'alı bir ~asaba, 150 pare köyü bulunan marnur bir kazadır. Kasabası, vasi bir sahranın şarkisine düşüp köyleri ol sahraya düşmüştür. Metaı, saccadeve kaliçe (halı) meşhurdur. Evliya Çelebi de Ü_l)lü Seyahatnamesinde şöyle demektedir: (2). "Şah ishak Kalesi, Uşak Şehri Germiyanoğlu ishak Şah yapısıdır. Sonra Yıldırım Han fethidir. Gevher Han Sultan hassıdır. 300 akçe payeli Şerif kazadır. Senede 1 O kese hasıl olur. Kütahya paşası buraya karışamaz. Maktuul kalem ve mefruzülkadem sultan hassıdır. Halkı 1007'dir. Celali korkusundan bu kaleyi yapmışlardır. Fakat kalesi sağlam değildir. Topa dayanmaz. Etrafında - -- hendeği yoktur. Ancak Buğdaypazarı kapısı tarafında hendek olup üzerinde bir köprü vardır. Bu taş köprünün sağ tarafında kaleye girerken çam ağaçlarından su olukları, hendek aşırı şehre giren ve çeşmelere dağılır. Kalenin etrafı iki bin adımdır. Beş kapısı vardır. Banaz, Honaz, Komar, Kule, Gedüs kapılarıdır. Kalesi dikdörtgen şeklindedir. Şeyhülislamı, Nakıbüleşi-afı, kethüda yeri, yeniçeri serdan vardır. Halkı ulema ve bezirgandır. Şehrin etrafı bayırdır. Bir çukur yerde 3600 konaklardır. 14 mihraptır. Bilhassa çarşı içinde Ulu Camii kubbesi tahtadır. Hacı Mustafa Camiinin tarihi budur (... ) 14 Mescit, 2 Hamam, 370 dükkan, 7 Han vardır. Sultan Alaaddin Taşham ve ona yakın ıo nca hanı ve kahvehanesi var. Şehir içinde ancak kiremit örtülü bir ev vardır. Rum ve Ermeni vardır ama Yahudi yoktur. Su ve havası çok güzel olduğundan mahbup ve mahbubeleri çoktur. Onun için Uşşak şehri derler. Hangi garip buraya gelse aşık olması muhakkaktır. Hatta hakir bir duhteri zere müptela olup, onunla gamımızı defederdik. Ahalisi çuha ferace ve serhad kontoşu giyerler. (1) Uzun Çarşılı, lsmall Hakkı - Anadolu Beyllklerl, Ankara 1969 Uşak lı Yıllığı1973. Tümer Haşim, us ak Tarihlistanbul 1971 (2) Danışman Zuhurl. Evllya Çelebi Seyahatnamesi Istanbul 1971.
Mevlana külanı üzerine destan sararlar. Kadınları yassı başlı arakiyesiz siyah muhayyer ferace giyip edeple dolaşırlar. Küçük şehirdir ama çok kalabalıktır ve mamurdur. Sanayinde Uşak halısı, ancak Acem isfahanında ve Mısır'da işlenir. Ama haliçeleri yedi iklime divanhane ve cami önünde yol aşın olan çeşme tarihidir {sene 1043). Yakup Şah çeşmesinin tarihidir. Bu şehrin bağ ve bahçesi çoktur. Şehrin yıldız tarafından Kozlaraltı denilen mesirede ev sahibimiz hakire bir ziyaret verdi. Sonra kuzeye doğru dağlık taşlık yerleri bin güçlükle şiddetli hararetlerle geçtik". Atatürk önderliğinde başlayan Ulusal Kurtuluş Savaşı, Uşak Müdafaai Hukuk Cemiyeti tarafından da desteklenmiştir. 29 Ağustos 1920'de Yunanlılar tarafından işgal edilen Uşak 2 Eylül 1922'de işgalden kurtarıldı. 1953 yılına kadar Kütahya'nın kazası olarak kalmış ve bu tarihte il merkezi olmuştur. YAPININ TANITILMASI: Cami dıştan 12.63 x 15.00 m. boyutlarında kareye yakın dikdörtgen planlı kırma çatı lı bir yapıdır. Mihrap ayrıca bir n iş içerisindedir. Kuzey tarafında sonradan yapılmış 3 kubbeli "son cemaat mahalli" vardır. Minare caminin kuzey-batı köşesinde yer alır. Caminin dış duvarları yonutaşı kaplamadır ve taş silmelerle sona ermektedir { Çizim 1 ). DOGU GÖRÜNÜŞÜ: Son cemaat yerine kadar 12.63 m. uzunluğundadır. Sıvalı ve badanahdır. Bu cephede bezerne yoktur. 4 adet dikdörtgen alt pencere, 4 adet kemerli üst pencere vardır. Pencereler de yalın görünüşlüdür {Fotoğraf: 22, 23). KUZEY GÖRÜNÜŞÜ: Caminin kuzey cephesinde son cemaat mahalli yer alır. Son cemaat mahalli sonradan yapılmış ve mimari elemanları caminin mimarisine benzetilmeye çalışılmıştır. 3 kubbeden oluşan üst yapıyı, daire kesitli kolonlar taşımaktadır. Son cemaat mahalli demir camekanla kapatılmıştır (Fotoğraf: 1 O, 11, 13). MiN ARE: Caminin kuzey-batı köşesinde yer alır. 2.95 x 3.05 m. boyutunda taş kaidelidir. Kaidenin yol cephesine bakan iki köşesi pahlıdır. Ve yerden 3.15 m. yüksekliğe kadar çıkmaktadır. Daha sonra gövdeye geçisi sağlayan yaklaşık 2.67 m. uzunlukta sıvalı geçiş elemanı yer alır. Minare gövıjesi tuğladır. Şerefe altı 8 sıralı stalaktitlerle genişletilmiştir. Şerefe korkuluğu demir parmaklıklıdır. Petek kısmı da tuğla ile yapılmıştır. Minare saç kaplı külah ile "sona ermektedir. Minare şerefe döşemesinden yere kadar yaklaşık 16.00 m. yüksekliğindedir. Petek ve külah çok yıpranmış durumdadır {Fotoğraf: 12). BATI GÖRÜNÜŞÜ: Minareden baş1amak koşulu ile 10.68 m. uzunluktadır. Camin in yola karşı olan cephesidir. Bu cephe 2 cins yonutaşı ile inşa edilmiştir. Bir sıra siyah, bir sıra pembe taş ile duvar oluşturulmuştur. Batı duvarının tam ortasında, güney köşesinde ve minare kenarında krem renkli yonu taşından, taşıyıcılık özelliği olmayan kolonlar vardır. Yerden yaklaşık 6 m. yüksekliğe kadar çıkan ve alt başlıklar üzerine oturan bu kolonlar gayet süslü üst başlıklarla sona ermektedirler. Kolon yüzlerinde düşey yivler vardır. Başlıkların üzerinde bitki motiflerinden oluşan kabartma süslemeler yer alır. Başlıklar birbirine 3 kademeli, basık kemerlerle bağlanmıştır. Kemerle silme arasında oluşan üçgen boşluklarda kabartma bitki motifleri bulunmaktadır. Duvar taş silmelerle sona ermektedir. Bu yüzde yaklaşık 1.15 x 2,60 m boyutunda dikdörtgen 4 adet alt pencere vardır. Bu pencereler dikdörtgen kesitli, yivli sövelerle çevrelenmektedir ve demir parmaklıklıdır. üst pencerelere gelince, bunlar 1,1 Q x 2.80 m. boyutunda ve kemerlidir. Alt pencerelerde olduğu gibi yivli taş söveleri vardır. Kemerin kilit taşı yaprak motiflidir. özengi noktasında söve taşı genişiernekte ve başlık oluşturmaktadır. Doğanın ve zamanın etkisi ile cephede yer alan taşlar yıpranmış ve büyük ölçüde özelliklerini yitirmişlerdir (Fotoğraf: 1,2, 17, 18, 19,20,21).. GÜNEY GÖRÜNÜŞÜ: Bu yüzde mihrap nişi yer almaktadır ve toplam olarak 15.00 m. uzunluğundadır. Bu cephe de batı cephe gibi iki cins yonu taşı ile inşa edilmiştir. Mihrap nişinin iki yanında, ayrıca batı ve doğu köşelerinde taşıyıcı niteliği olmayan kolonlar vardır. Bu kolonlar, batı yüzde olduğu gibi alt başlıklar üzerine oturmakta, gayet süslü üst başlıklarla sona ermektedir. Ve yüz-. leri yivlidir. Batı cephedeki pencerel~rle aynı özellikleri. taşıyan 6 adet alt, 6 adet üst pencere v~rdır. Mihrap nişinde üstte bir adet yuvarlak pencere bulunmaktadir {Fotoğraf: 3, 4, 5, 6, 7, 8). {Çizim 2}. iç YAPI: Son cemaat mahalline demir doğramalı bir kapı ile girilmektedir. Son cemaat genişliği 4.70 m. uzunluğu 13.83 m.'dir. Son cemaat mahallinden cami harimine 1.45 x 3.00 m. boyutunda kemerli bir kapı ile girilmektedir. Bu kapının her iki yanında yivli sütunceler yer almaktadır. Sütunceler alt başlıklar üzeriı:ıe oturmakta ve gayet süslü üst başlıklarla sona ermektedir. Kapının.tam üstünde sülüs yazı ile "Aieyhisselam Cellecelahihu" yazılı bir madalyon vardır 3 Kapının her iki yanında dikdörtgen kesitli düz, taş söveli iki adet pencere yer alır. Bu pencerelerin yanında 2 adet mihrabiye vardır. Mihrabiye ve alt pencerelerin üstünde taş söveli pencereler bulunmaktadır. Kuzey cephenin doğu ve batı kenarları ile kapının her iki kenarından yerden yaklaşık 3.80 m. yüksekliğinde kemer ayakları yer alır. Bunlar büyük bir olasılıkla son cemaat yeri için bırakılmışlar ve sonradan tamamlanmışlardır. Kapının üstünde bu ayakları bağlayan yüksekçe bir kemer, üst pencereleri içine alan diğer ayakran bağlayan daha alçak kemerler yer almaktadır (Fotoğraf: 9, 13, 14). Cami harimi yaklaşık 12.82 x 10.81 m. boyutlarında kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Caminin iç yüksekliği 8.75 m.'dir. Düz, ahşap tavanlıdır. Tavandan yaklaşık 30 cm. aşağıda silme vardır. Alt pencereler dikdörtgen ve ahşaptır. Üzerlerinde sağır basık kemerler yer alır. Üst pencereler kemerli ve ahşaptır (Fotoğraf: 15). Kıble cephesinde 2.99 x 4.19 m. boyutunda mihrap nişi yer almaktadır. Bu nişin üstü de düz ahşap tavanlıdır. Bu kısmın yüksekliği yaklaşık 6.93 m.'dir. Mihrap 0.73 m. genişlikte ve 2.90 rı:ı. yüksekliktedir (Fotoğraf: 16). Mihrabın iki yanında sütunceler vardır. Mihrabın üstünde yuvarlak bir pencere yer almaktadır. Mihrabın iki yanında ve nişin doğu, batı duvarlarında pencereler vardır. Cami hariminin kuzeyinde ahşap mahfel bulunmaktadır. Mahfeli iki adet daire kesidi kolon taşımaktadır. ZiM:3). M~nare çıkışı cami içinden ve kuzey-batı köşedendir {Çi
DEGERLENDİRME: (3) 18. Yüzyıl dan itibaren Osmanlı imparatorluğunun batı özellikle Fransa ile ilişkileri artmıştır. Böylece çeşitli alanlarda batı etkileri Türk toplumuna girmeye başlamıştır. Mimarlık ve özellikle bezerne sanatları batıdan çok etkilenmişlerdir. 18. Yüzyıla kadar mimari ve bezerne alanında kendi içinde gelişen değerlere, gittikçe yabancı sanatçılar egemen olmaya başlamışlardır. Bezeme alanında klasik Osmanlı motiflerinin yerini Barok, rokoi<o vb. akımlar almışlardır. Batılı uslüplar çerçevesine giren Anadolu Camileri ya doğrudan doğruya Avrupa etkilerinin Türk mimarisine girdiği 18. Yüzyıldan sonraki dönemde yapılmışlardır ya da daha önceki dönemde yapılan bir eserin yeni akımlara uygun değiştirilmesi şeklinde ortaya çıkmışlardır. Barok Camilerde çoğunlukla iç mekanlar, dış yüzeylerden daha zengin süslenmiştir. İç süslemenin çok olduğu yerler mihrap, pencereler, kemer üstleri, tromp pandantif, kasnak gibi geçiş elemanlan, mimber, kürsü, mahfel kısımlarıdır. Bu tip camilere örnek. olarak: Aydın, Cincin Köyü, Koçarlı Cihanoğlu camileri, Söke ilyas Ağa Camii, Soma Hızır Bey Camii'ni sayabiliriz. iç ve dış görünüşlerde barok uslubu kullanılan Camilere örnek olarak da istanbul Laleli, Nuruosmaniye Camileri, Söke Hacı Ziya Bey.camiini verebiliriz. Kütle biçimlenişinde en önemli özelliği mihrap tarafındaki apsis gibi dört köşe çıkıntı oluşturan örneklere gelince Gülşehir Karavezir Camii, Kütahya Hisar Camii istanbul Laleli Cam"ıi Uşak Çakaloz Camii sayılabilir. Uşak Çakaloz Camiinde yukarıda sayılan örneklerde görülen iç süslemeler bulunmamaktadır. Caminin dış yapısının aksine iç yapısı yalındır. Çakaloz Camii 3 kez yangın geçirmiştir. Ve her yangından sonra onarılmıştır. Ya yangınlar sırasında iç süslemeleri zarar görmüş yeniden yapılamamıştır. Ya da orijinalinde de bezerne yoktur. Onarılırken yalnızca dış görünüşüne önem verilmiştir. Bunu kesin olarak saptayamıyoruz. RESTORASYON RAPORU: 1981 yılında onarırnına ba.şlanan camide 3 ayrı renkteyonu taşı kullanıldığı, yonu taşı cinsinin tortusal karakterde olduğu saptanmıştır. Yerinde yapılan araştırmada faturalı düz kaplamada kullanılan siyah renkli taşın il merkezine 20 km. uzaklıktaki Altıntaş Köyü taş ocaklarından getirildiği ve ocakların halen çalışır durumda bulunduğu, pembe renkli taşın ise Sivaslı ilçesi yolu üzerinde bir sel yatağından sağlandığı fakat ocakların kullanılamaz halde olduğu, kolon, söve, kemer, silme ve kolon başlıklarında kullanılan krem renkli taşın ise Afyon Seydiler köyü taş ocaklarından alındığı, ocakların ise, halen çalışır durumda bulunduğu anlaşılmıştır. Onarımın yer tesliminden sonra siyah ve krem re~kli yonutaşı ihzaratı hemen yaptınlmış, pembe renkli taş için çevrede yapılan araştırmada Kütahya Çayca ocaklarının taşı camide kullanılanın renk ve niteliğinde bulunmuştur.. Mimari özelliğini ve dayanımını yitirmiş ve yüzeyleri çürümüş olan faturalı kaplamaların tümüyle çürütplmesi zorunlu görülmüştür. Ayrıca yangın nedeni ile çatlamış, patlamış olan yonu taşı söveler ve kemerler ile kilit taşı ve gömme başlıklarında sökülerek yenilenmesi gerekmektedir (Fotoğraf: 17, 18, 19, 20, 21). ~! ~' ' Faturaları düşey ve yatay derzlerde 3 cm. genişlik ve 3 cm. derinlikte ~lmak üzere, 18 cm. yükseklikte yapılıtuş olan siyah renkli sıralarla; 36 cm. yükseklikte yapılmış olan pembe renkli sıraların, taşlarının kalıpları alınmış ve alt pencerelerin üstüne kadar olan yükseklikteki kaplama 1981 yılı onarım çürütülerek, aslma uygun biçim ve ölçüde olmak üzere yenilenmiştir (Fotoğraf: 24, 25, 26, 28, 29). Sökülmesi zorunlu görülen yonu taşı söveler, aslına uygun biçim ve ölçüde olarak Afyon Seydiler Köyü yonu taşından yeniden yapılmış, köşe pahları ile olukları açılarak yerlerine konulmuştur. Orijinal yapıda iç yüzde yapılmış moloz duvar ile yonutaşı söveleri kenetleyen demir kenetler, söküm sırasında yerlerinde bırakılarak yeni yapılan düşey sövelere ek yerlerinde ankre edilmiştir. 1982 yılı onarımında, yer tesliminden sonra ocakları 1981 yılında belirlenmiş olan yonu taşının ihzaratı yapılmış, üst kat pencere söveleri ile kemer taşları, düşey söve üstlerindeki profilli gömme başlıklar ve bitki n:ıotifli, kabartma süslü gömme kilit taşlan hazırlatılmıştır. 1981 yılından kalan faturalı yonu taşı kaplamalar, üstteki bölüm tehlikeli görüldüğü için kısım kısım çürütülerek, çürütülen kısımlar hemen yenilenmiştir. Kolon başlarında ve barok profilli kemer silmelerinin üst köşelerinde bulunan barok, kabartma bitkisel motiflerin sağlam bulunanların istampajları alınarak 1/1 ölçeğinde projeleri hazırlanmıştır (ÇiZiM: 4, 5). Faturalı kaplaması tamamlanmış cephelerde, önceden hazırlanmış olan yonu taşı sö velerle kemer taşları ve profilli gömme başlıkları ile bitkisel motifli kabartma süslü gömme kilit taşları konmuş, söveler 1981 yılında yapıldığı gibi iç duvarda bulunan demir kenetlerle ankre edilmiştir. Saçak altındaki, barok profilli kemerli silmeler daha az bozulmuşlardır. Özdliği bozulmuş olanlar çürütülerek, bozulmamış olanlardan alınan kalıplarla orjinalinin şekil ve ölçüsüne bağlı kalarak Afyon Seydiler Köyü yonu taşı ile yenilenmiş, bozulmamış olanlar yerinde bırakılmıştır. Kolonlann çürümüş olan dip kısımları ile barok profilli tek ve iki cepheli yonu taşı gömme kolon başlıkları ve bitkisei kabartma süslü köşe kaplamaları için gerekli onarım çalışması sürdürülmektedir. Caminin yıldırım düşmesi sonucu yırtılmış olan tuğla minare peteği, orijinal tuğlaların şekil ve ölçüsünde dökülmüş olan imitasyon klasik tuğla ile yeniden yapılmış, petek yüzü takviyeli harçla dezlenmiştir. Minarenin muhtes ahşap külahı sökülmüş vo yeni ahşap külah yapılarak üstü, 0.50 mm. kalınlıktaki bakır levha ile shrgülü olarak kaplanmış ve seren ucuna orijinal alemi bulunmadığı için yeni bakır bir alem takılınıştır (Fotoğraf: 30). Onarımda; a) Faturalı kaplamaların yüzündeki içi yatay taraklı, çevresi düz çerçeveli görünüşüne, b) Söve, kemer taşı ve lentolarda bulunan köşe pahları ile oluklardaki kavise, taş yüzündeki boyuna tarak izine, (3) Vakıflar Genel MUdUriUğU' Abideler Şubesi tescil fişleri (4) Arık RUçhan, Bazı örnekleri lle Anadolu'da Barak Denen camiler Kökmen GUnseıılstanbul'daki Barak camiler Zeybekdemlr, Hikmet Aydın Barak Devri Yapıları Sözen, Metin TOrk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan
c) Lento üstlerine konmuş olan kaplamanın pencere boşluğuna rastlayan kısınilimnda, üstten gelen yükün pencere boşluğuna binmemesi için düşünülmüş olan düz kemer tarzına, d) Kemerli silmelerdeki taraklama izlerinin aslındaki yönlerine bağlı kalınmıştır. Onarımda yonu taşı imalat, 600 dozlu çimento harcı ile inşa edilmiştir. Kaplama arkası, iç duvarla gerekli bağiantıyı sağlaması için sıra sıra olmak üzere 600 doz çimento şerbeti ile daldurulmuştur. INTRODUCTION OF THE UŞAK ÇAKALOZ MOSOUE he mosque has a roof which is principally rectangular in shape and 12.63 x 15.00 merers in dimensions. The "Mihrap" of the mosque is locared in a seperare niche. At the north part of the mosque there is a larer-added, three domed "Last Prayer Hall". The minaret is Jocared at the north-west comer of the mosque. Exrerior walls of the mosque are covered with carved stone and hav,e stone cornice. fınishings. WEST FACADE: Adjacent to the street, the main facade has 10.68 merers height from the minaret. The frontage is built of two kinds of carved stones. These walls are construcred with alrernating courses of black and pin k stones: There are columns of decorative function only, at the ce~ tre and the south corner of the west wall and the edge of the minaret. These columns are placed on special footing, and end in well-decorared capitals which has a total heigh of 6 merers. Ourer face of the columns are decorared with vertical strips. The en din gs of the column capital s have decorations with embossed flora motiv~s. They are connecred to each other by are hes; three in number and takes place in each other. The walls are ended with stone cornices. On the west walls there are four low windows which are 1.15 x 2.60 merers in demension. These windows are decoratively su'rrounded with stripped frames in rectangular shape and iron grill-work. The upper windows are of the arched type and have dimensions of 1.1 O x 2.80 merers. Similar to the lower ones, these windows are also decorared with stripped frames. The key stone of the arch is decorared with a leat motive. Frame stone at springing point.is enlarged and ereares a headgear. Affecred by nature and time, the front stones have worn out and have mostly lost their principal characreristics (See pictures: 1, 2, 17, 18, 19, 20, 21). SOUTH F ACADE: The mihrap niche is locared on this wall at the height of 15.00 meters. Like the west wall, the south wall is construcred of 2 kind of cut stones. Each side of the mihrap and east and west comers consist of columns which are locared on a particular base and fınished with well..cjecorared capitals. Surface of these colums are stripped. The south wall has 6 lower and 6 upper windows showing similar charracreristics as in the west wall. Over the niche at the mihrab has one circular window (See Pictures: 3, 4, 5, 6, 7, 8). FACADE: The "Last Prayer-Hall" is placed in the north side of the mosque. The "Last Prayer-Hall" was construcred larer and its elemen ts are similar to the archirecture of mosque. The top of the north side has domes and these domes were carried by circular columns. The last prayer-hall is closed with on iron casement (See Picture: 10, 11, 13). MiNARET: 'The Minaret is at the north-west corner of the mosque. The minaret has a stone base and is of 2.95 x 3.Q5 merers dimension. Two comer stone bases are chipped.. They are 3.15. merers heigh from the ground. it has arrangements (2.67 merers heigh and plasrered). Transition zone is plastered which is 2.67 mere~s long.the shaft is brick:tılebottom ofbalcony (şerefe) has been exrended by 8 rows of stalactites. The gallery balcony has iron railxing. The part of honeycomb is contrucred with brick. The minaret is fınished with height from balcony to ground (See Pictures: 12). INTERIOR: With the door on the north facacfe, it is to Last Prayer-Hall. The width of "Last Prayer-Hall" is 4.70 merers, the height is 13.83 merers. To being passed from mission place to main Prayer Hall by the door with grooved columns at each side. The doors dimension is 1.45 x 3.00 merers. The columns are located at the two sides of this door. The columns stand on the base and are fınished with decorared capital s. The door has a madallion which is near the door. They are rectangular. Two smail mihraps are near the window. Over the mihrap and the bottom windows are the upper windows which are decorated with stone. At two sides of the door, 3.80 merers high from the ground stone consoles are seen which the archesrestion (The arch sreps are standing near the door at the north of mosque, on the west and east side). These are of 3.80 merers height from the ground. These were probably added larer for "Last-Hall". On The door there are a high and lower arehes which fasten the other consoles (See Photography: 9, 13, 14). The dimension of the "Main Prayer-Hall" is 12.82 x 10.81 meters and has a rectangular... plan. The height of the inrerior of the mosque is approximately 8.75 meters. lt has a fiat timjjer ceiling. There is a comice 30 centimeters below from : the ceilling.to the ceilling. The bottom windows are rectangular
and are of timber. The bottom windows have relieving arches. Upper windows are arched and made of timber {See Picture: 15). Inside of "K1ble" isa niche which has dimension of 2.99 x 4.19 meters in the top of the niche is covered with a straight ceilling; ıts height is 6.93 meters. The width of mihrap is 73 cms. and height 2.90 meters (See Pictures: 16). At two sides of and near the mihrap there are smail columns. These are windows on the west walls of the niche. The north of "Main Prayer-Hall" has the ''Mahfel" which is made of timber two eyelineiri cal co lumns carry the "Mahfel". The minaret is entered from the "Main Prayer, Hall" and through the door which is at the north west corner. THE RESTORATION REPORT: The restoration of the mosque was startedin 1981. lt has been observed that three different types of sedimentary stones in different colomns were used at the construction. The black stones which are used in covering the fiat surfaces are supplied from the mine 20 Km. away from Altintaş. This mine is stili in oparation. The pink stones were provided from a torrent bed which is located near Sivaslı road. The white stones were supplied from Seydiler village's stone mine which is in Afyon. When the new mine for pink stones was required, the mine in the viiiage of Kütahya, named Çayca was considered as convenient for the construction of the mosque. Facade coverings has been depre ciated which have lost their arthitectural character. Frame stones, archs and the column capitals which cracked and spilled should have been renewed. For covering, sutures has 3 cms. depth and 3 cms horizontal vertices. The black stones have the moulds, 18 cms. height and the pin k stones have tbe moulds 36 cms. height. In 1981, during restoration studies, surface covering isrenewed up to bottom windows with these moulds. The undone stone frames were provided from Seydiler villages mines and used for re-construction with German dresed stone. The corner bevel and grooves were opened and put on place. The anehor strips for connecting the rubble-stone wall and stone jambs are left in place and used for the same purpose during restoration which are used at original construction. In 1982, upper window frames, stones of arehes ornamented capitals over the jambs and crown of the arehes which are decorated with plan motives were prepared. The other covering stones which rest~d from 1981, were taken out and renewed. The plant figures which are in the form of high relief at ~olumn capitals and corner of archs are copied. Then detail projects are.. prepared in 1/1 scale. The frame stones and arch stones and the tops of frames were placed to the face covered with dressed stone. The com ices un der the eaves with profile s in Baroque style are less deterior added. The deterioted parts are remewed by USi.!Jg its original moulds.the stones were taken from Seydiler village. The upper part of the minaret which was torn by lightning was repaired. The tops of minaret has been re-constructed and coveret with copper shief. New copper flag has been attached at the end of spar. During restoration; the followings were regarded as the ~ain parts of renewing. a) The straight iramed track which is on the surface of cogged plated. b) On the frame and arch stones, corner bevels and the harrow track which is entered to the length of surface of stone. c) Fiat arch style in the surface plate on the window. d) The harrow tracks on the archivolts. In restoration; new structure, is constructed with 600 Kgms. weighted cement The back of cover plates is fılled with 600 Kgms. cemenhrı order to connect cover and wall. KAYNAKÇA ARlK, RUçhan, Bazı örnekleriyle Anadolu'da Barok Denen Camiler Basilmamış doktora tezi ARSEVEN, Celal Esad, Sanat Tarihi Ansiklopedlsl DANIŞMAN, Zuhurl, Evllya Çelebi Seyahathamesı,lstanbul1971 KöKMEN, GUnsell, Istanbul'daki Barok Cariıller Basılmamış öğrenci tezi SöZEN, Metin, TUrk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, Istanbul 1!'7!'i TüMER, Haşim, Uşak Tarlht,lstanbul1971 UZUNÇARŞI LI, lsmall Hakkı, Anadolu Beyllklert, Ankara 1969 UŞAK IL YILLIGI 1973 VAKlFLAR GENEL MODORLOGO, Abideler Şubesi Arştvl Teseli Fişleri ZEYBEKDEMIR, Hikmet Aydın, Brok Devri Yapıları, Basıımamış öğrenci Tezi FOTO: 1 Batı görunuşu, Ust pencereler. FOTO: 2 Batı görilnuşu, aıt pencereler. ~:
FOTO: 3 Güney görünüşü, üst pencereler. FOTO: 4 Güney görünüşü, alt pencereler. FOTO: 5 Güney göronüşü, mlhrap nlşl. FOTO: 6 Güney görünüşü 152
FOTO: 7 Mlhrap nlşi, batı göronoşo, Ost pencere ve başlık. FOTO: 8 Mihrap n işi, batı görunoşll, alt pencere/ FOTO: 9 Kuzey görunuş, son cemaat yeri yapıldıktan sonra. FOTO: lo Kuzey görunoş, son cemaat yerı vapıldı ktan son ra
FOTO: ll Kuzey görunuş, son cem~at yerı yapılmadan önce FOTO:l2 Minarenın gureyden görunuşu. FOTO: 13 Son cemaat yerlleten görunuşu FOTO: 14 Giriş kaoısı.
FOTO: 15 Içten pencerelerin görunuşu. FOTO: 16 Mlhrap FOTO: ı, SUtun başlıklarından ayrıntı.
FOTO: 18 Kemerle silme arasındaki motif FOTO: 19 Kemerle silme arasındaki motif
FOTO: 20 GUney görunuşten bir pencere detayı. FOTO: 21 Pencere kemeri kilit taşı FOTO: 23 Doğu görunuşu. FOTO: 22 Doğu görunuşu (onarım si rasında), aıt pencereler
FOTO: 24 Pencere savelleri (Onarımdan sonra) 1 FOTO: 26 Pencere sözelerı (Onarımdan sonra) FOTO: 25 Pencere sözelerı ( Onarımdan sonraı
FOTO: 27 Sütun alt başlı ki arı FOTO: 28 Güney görunuş, alt pencerelerin UstUne kadar onarılmış hall lle FOTO: 29 GUney görünüş, alt pencerelerin üstüne kadar onarılmış hall lle
: ----~-~ ~-:::.,- - - - : sı - : /. i/ ll :ı!\ 1=-.!. >:~~~:=~-~~-------~.. : ~L~~-~-- -.......]!l1.. <n 124.... 152 r 1 ~-UŞAK ÇAKALOZ CAMii RÖLÖVE PROJES~ PLAN ölçek: 1/50 190 ıı--- i--'---r"--=-ı 241 -r.-,,=r m ~- m~~.33 trı tt, -10 _ M KESiTi ölçek ~ 1 1 50 ;,lll!.. V 1' i, 1... '... -.---
/ GENEL MÜDÜRLÜGÜ. GÜNEY GÖRÜNÜŞÜ
[ =J 0 G) Şekll4: Batı görünüşte üst başlık detayı () ~ 1 ) is C.o 1:0 IS l&c G)._,...-'/r$~.~ /X...---/.-"/ ç;;-; - CJ ~/... \...:)'\ ~ vi/ 0.,.~,.,.-- ""~--<'/. - Ôl rry v "'\. /' o // i /...-.-...:~ h / \.' f lt)\./l?:.~...,.) o. 1 @? f't k-ı. 1. ~P \ J!Utü.1 ~J,. \"-) ı)ü ~ 1?' \ tı ':9ı.-..--, ı 1 ' ı i\. i'l'> \ı,.../._..l) \ \ 'ı. / ' J \ 'O. F \ ' \ / ------- --.. \ '.\!,...-----.,..-- --;ır.,... 1 \.,.j,:.~ Şekli: 7 Güney görünüşte kolon başlığı detayı o :s 10 l!i a.ı:ı Şekli: 5 Batı görünüş orta ayak Ustu detayı o s ıc ıs ı.o ~ i "CJeo: ;ı:;j
os.. " ro O. f to.s.i,o... ':-- Şekli: 8 Güney görünüşte kolon başlı!:iı detayı..şekıı::9 Güne~ görünüşte kolon başlı!lı detayı s ld 1$ r.o. o 5 Şekli: lo Güney göronuşte kolon başlı!jı detayı 'Sekll:,ıı Güney görünüşte do!ju yan köş~ kolon başlı!:iı detayı
Şekil: 121' GU ney görunuşte kolon. başlığı detayı \ \ \ \ \ Şekli: \ 13 p encere kemeri kilit t aşı d etayı '~'~w.}jı 164 1