Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Raporu Gebze - KOCAELİ 15 17 Şubat 28 1
2
ÖNSÖZ Esnaf ve sanatkarlar kültürel, sosyal ve ekonomik özellikleri itibariyle toplumumuzun vazgeçilmez ve önemli yapı taşlarından biridir. Kökleri Selçuklulara kadar dayanan Ahiliğin günümüzdeki iz düşümü olan esnaf ve sanatkarlar teşkilatı ise ülkemizin en büyük ve en geniş kapsamlı meslek kuruluşudur. Ülkemizdeki işletmelerin % 97 sine yakın bölümünü mikro işletmeler oluşturmaktadır. Bunların büyük çoğunluğu ise esnaf-sanatkarlardır. Her ne kadar esnaf-sanatkarlar KOBİ tanımı içinde mikro işletme sınıfında değerlendirilse de, bir çok ülkede bu kesim özel olarak ele alınmakta ve korunmaları ve güçlendirilmelerine yönelik özel tedbirler öngörülmektedir. Çünkü bu kesime özgü olmayan genel ekonomik politikalar ve tedbirler amacına ulaşmamakta ve esnaf-sanatkarlar gibi geniş bir kitlenin göz ardı edilmesine sebep olmaktadır. Ülkemizde kamu otoritesi tarafından uzun yıllardan bu yana esnaf-sanatkar kesimi lehine politika geliştirilmemiş, kapsamlı herhangi bir araştırma yapılmamıştır. Bu alanda yapılan en son çalışma Devlet Planlama Teşkilat tarafından gerçekleştirilen 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı çalışmaları çerçevesinde oluşturulan Esnaf-Sanatkarlara Götürülen Hizmetler Komisyonu ve bu Komisyonun hazırladığı rapor olmuştur. Esnaf-sanatkarların mevcut durumunu ortaya koyarak çözüm önerileri ve politikalar belirlenmesi amacıyla düzenlenen Esnaf ve Sanatkarlar Şuralarının sonuncusu ise 1998 yılında gerçekleştirilmiştir. Konfederasyonumuz ve alt teşkilat birimleri zaman zaman genel ya da sektörel bazda bir takım araştırma ve raporlar hazırlamış, ancak bunlar çok sınırlı düzeyde kalmıştır. Sonuç olarak, bu tablo karşısında Konfederasyonumuzca, temsil ettiğimiz esnafsanatkar kesiminin ve teşkilatının mevcut durumunu ortaya koyacak, sorunları ve çözüm önerilerini belirleyecek ve yeni modeller geliştirecek kapsamlı bir çalışma yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu çalışmanın, esnaf-sanatkar kesimi ve örgütü ile yakından ya da uzaktan ilişkisi olan kamu ve özel kurum ve kuruluşlarla birlikte yapılmasında fayda görülmüştür. 3
Bu kapsamda, her türlü kurumsal öngörü, baskı ve hiyerarşiden uzak, katılımcı, demokratik ve üretken bir çalışma ortamı sağlanması amacıyla çalışmanın arama konferansı metodu ile yapılmasında karar kılınmış ve bu doğrultuda Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Ortak Akıl Platformu çalıştayı 15-17 Şubat 28 tarihinde TÜBİTAK-TÜSSİDE nin Gebze Tesislerinde geniş bir katılım ile gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada arama konferansları düzenleme konusunda önemli deneyime sahip olan TUBİTAK a bağlı Türkiye Sanayii Sevk ve İdare Enstitüsünden (TÜSSİDE) destek alınmıştır. Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Ortak Akıl Platformu na başta siyasiler olmak üzere ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının temsilcileri, akademisyenler, uzmanlar, diğer meslek kuruluşları ve sivil toplum örgütlerinin temsilcileri ve bağlı bir kısım birlik ve federasyonlarımızın başkanları ile Konfederasyonumuzun yönetici ve uzmanları katılım sağlamışlardır. Son derece verimli geçen toplantılar sonucunda hazırlanan raporun, kitap haline dönüştürülerek başta çalışmaya katılanlar olmak üzere tüm ilgi duyan kişi ve kuruluşların istifadesine sunulmasında fayda görülmüştür. Bu çalışma ile elde edilen bilgi, strateji, eylem ve projelerin esnaf-sanatkar kesiminin ve örgütlerinin geliştirilmesine önemli katkı sağlayacağı konusunda kuşkumuz yoktur. Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Ortak Akıl Platformu na emeği geçen başta TÜSSİDE ve Konfederasyonumuz yetkilileri olmak üzere çalışmaya katılan ve katkı veren başta teşkilat yöneticilerimiz olmak üzere tüm kişi, kurum ve kuruluşlara teşekkür eder, saygılarımı sunarım. Bendevi PALANDÖKEN TESK GENEL BAŞKANI 4
5
İÇİNDEKİLER Sunuş......1 1. Mevcut Durum Analizi (SWOT Analizi)...2 2. Stratejik Amaçların Belirlenmesi Çalışması...8 3. Proje ve Faaliyetlerin Belirlenmesi Çalışması...1 3.1. Stratejik Amaç Çalışmasında Gündeme Gelen Proje ve Faaliyetler...1 3.2. Grup Çalışmalarında Önerilen Yeni Proje ve Faaliyetler...24 4. Meslek Grupları Değerlendirme Anketi Sonuçları...34 EKLER EK 1. SWOT Analizi Sonuçları...37 EK 2. Stratejik Amaçlar Grup Çalışmaları...49 EK 3. Meslek Grupları Değerlendirme Anketi Sonuçları...54 Ek 4. Katılımcı Listesi...67 EK 5. Çalışma Programı...71 EK 6. Çalışma Sonunda Çekilen Toplu Fotoğraf...7 TABLOLAR Tablo 1. Öncelikli SWOT Analizi İfadeleri...3 Tablo 2. Stratejik Amaçlar Çalışması Sonucu...8 Tablo 3. Stratejik Amaçlar Çalışmasından Ayıklanan Proje / Faaliyet Önerileri...11 Tablo 4. Grupların Stratejik Amaçlar Bazında Proje ve Faaliyet Önerileri...25 Tablo 5. En çok desteklenmesi istenen meslek grupları...34 Tablo 6. En çok ihmal edilebilir seçilen meslek grupları...34 ŞEKİLLER Şekil 1. SWOT Analizi Tablosu...2 Şekil 2. Sunulan Hizmetler Açısından SWOT Analizi Gösterimi...3 i
ii
Sunuş Bu rapor, 15 17 Şubat 28 tarihinde gerçekleştirilen, Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Ortak Akıl Platformu 1 çalıştayında oluşan veri ve bilgileri içermektedir. Çalıştayın amacı; Türkiye deki esnaf ve sanatkârların güçlü ve zayıf yanlarını ortaya koymak, fırsat ve tehditlerini saptamak, öncelikli stratejik amaçlarını ve bu stratejik amaçlarla ilişkili olarak hangi proje/ faaliyetlerin gerçekleştirilebileceğini katılımcıların görüşleri doğrultusunda ortaya koymaktır. Çalışmada, Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonundan, esnaf ve sanatkârlar odaları birlikleri ile mesleki federasyonlarından ve çeşitli Bakanlıklardan uzman katılımcılar yer almıştır. Ayrıca sivil toplum örgütlerden uzmanların ve akademisyenlerin yer aldığı Ç alıştay da, Antalya Milletvekili Sayın Sadık Badak ve Manisa Milletvekili Sayın Erkan Akçay da bulunmuşlardır. Çalıştay, 15 17 Şubat 28 tarihleri arasında, TÜBİTAK-Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü (TÜSSİDE) nün yürütücülüğünde, TÜSSİDE nin Gebze deki tesislerinde gerçekleştirilmiştir. Çalışma kürsüden anlatma ve toplu dinleme konferansı şeklinde değil, yaratıcı fikir oluşturma yöntem ve teknikleri kullanılarak, tüm katılımcıların tüm çalışmalara başından sonun a kadar aktif katılımı ile yazılı bilgi ve belge üretmeye yönelik olarak gerçekleştirilmiştir. Raporda sunulan sonuçlar; çalışma esnasında katılımcıların tartışıp görüş birliğine vardığı çıktıların son hali olup, TÜSSİDE tarafından üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Katılımcı listesi Ek 4 te, çalışma programı Ek 5 de sunulmuştur. 1 (OAP), TÜBİTAK-TÜSSİDE nin marka tescilli çalıştay yönetimi yaklaşımıdır. 1
1. Mevcut Durum Analizi (SWOT Analizi) SWOT (GZFT) Analizi; kurumun, sistemin, bireyin veya hizmetin güçlü ve gelişmeye açık alanları ile, dış çevrede karşı karşıya bulunduğu fırsatların ve tehditlerin belirlenmesine yardımcı olan araçlardan biridir. SWOT (GZFT) Analizinin açılımı şöyledir: Strengths : Güçlü Alanlar Weaknesses : Zayıf - Gelişmeye Açık Alanlar Opportunities : Fırsatlar Threats : Tehditler Şekil 1. SWOT Analizi Tablosu SWOT analizi tablosu Şekil 1 de verilmiştir. Şekil 2 de gösterilen SWOT analizi kapsamında gerçek leştirilen çalışmada; Esnaf ve Sanatkarlar, TESK ve alt teşkilat birimlerinin (odalar, birlikler, federasyonlar) güçlü ve zayıf alanları (gelişmeye açık alanlar) Bu hizmetlere yönelik fırsat ve tehditler (önemli etkileyici eğilim ve değişimler) belirlenmiştir. Toplam 8 masada yer alan çalışma grupları, ikiye ayrılmış ve her 4 masa SWOT çalışmak üzere gruplandırılmıştır. Böylece her 4 erli masanın biri güçlü alanlara, biri zayıf alanlara, biri fırsatlara ve diğeri de tehditlere çalışmıştır. SWOT çalışmaları kendi içinde konsolide edildikten sonra, ortaya çıkan getirilmiştir. Çalışma tamamı Ek 1 de verilmiştir. iki farklı SWOT çalışmasının en çok puan alan ifadeleri bir araya sonucunda oluşan öncelikli SWOT ifadeleri Tablo 1 de ve sonuçların 2
Şekil 2. Sunulan Hizmetler Açısından SWOT Analizi Gösterimi Tablo 1. Öncelikli SWOT Analizi İfadeleri Alan Güçlü Alanlar İfade 1. Mikro kaynakları değerlendirerek öz sermayesi ile -devletten bir destek beklemeden- ekonomiye katkı sağlaması, katma değer yaratması 2. Ülkemizdeki istihdamın büyük bir bölümünü gerçekleştiriyor olması, sayılarının çok olması nedeniyle istihdama öneli ölçüde katkı sağlama kapasitelerinin olması 3. Girişimcilik ruhu yüksek olan ve girişimci yetiştiren bir kesim olması 4. Ekonomideki her sektörde faaliyet göstermeleri nedeniyle geniş bir alana seslenmeleri, mesleki ihtisaslaşma ve dayanışmanın yoğun olması 5. Ülkenin en ücra köşelerine kadar hizmet götüren bir kesim olması nedeniyle toplumla iç içe olması, müşteri ile birebir ilişki geliştirmesi 6. Ahilikten gelen gelenek ve görenekleri güçlü bir kesim, toplumun vazgeçilmez ekonomik, sosyal ve kültürel unsuru, orta direk olması 7. Geleneksel ya da resmi çıraklık eğitimi sistemi yoluyla iş piyasasına nitelikli işgücü yetiştiren bir kesim olması 8. Genellikle aile işletmesi olmaları nedeniyle aile dayanışmasının işletmeye yansıması 9. Esnaf-sanatkarların küçük olmaları nedeniyle esnek bir yapıya sahip olmaları, kriz ortamında hızla şartlara uygun tedbirleri alabiliyor olmaları 1. Esnaf-sanatkarlarda kalite ve rekabet kavramlarının dünya pazarında geçerli olduğu yönünde bir bilinç oluşması 11. Yasa ile kurulmuş bir mesleki örgütlenmeye sahip olması, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu statüsünde bulunması, bağımsız ve özerk olması 12. TESK in, ülke geneline yayılmış ve organik bağları olan geniş bir teşkilata sahip olması, teşkilat içi dayanışmanın yoğun, dinamik ve güçlü olması 3
Tablo 1. SWOT Analizi Sonuçları (Devam) Alan Güçlü Alanlar (Devam) Zayıf Alanlar İfade 13. Esnaf ve sanatkar odalarının üyelerinin ürettiği mal ve hizmetin ücretini belirleme (ücret tarifesi verme) yetkisine sahip olması 14. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının bilişim teknolojilerinden yararlanabilme kapasitelerinin olması, e-devlete giden yolda iletişim altyapısının mevcut bulunması 15. Esnaf-sanatkarlar ve meslek kuruluşlarının kültürel mirasın korunmasına destek olması, geleneksel meslekleri yaşatma gayretlerinin olması 16. Esnaf-sanatkarlar meslek kuruluşlarının çeşitli iç ve dış kaynaklı projelerden yararlanarak hizmet alanlarını geliştirme konusundaki alt yapısının güçleniyor olması 17. Esnaf-sanatkarların meslek kuruluşları vasıtasıyla ulusal ve uluslar arası pek çok platformda temsil edilmesi 18. Başta Anayasa olmak üzere esnaf ve sanatkâr lehine yasalarla getirilen düzenlemeler 19. Esnaf-sanatkarların ve onların meslek kuruluşlarının siyasi iktidarlar üzerinde baskı oluşturacak güçlerinin olması 1. Esnaf-sanatkarların teknolojik ve küresel gelişmelere karşı kendilerini yeterince yenileyememeleri ve geliştirememeleri 2. Kuralsız işyeri açmaları nedeniyle esnaf-sanatkarlar arasında yıkıcı bir rekabetin oluşması ve sürekli açılan kapanan işyerlerinin ekonomik yönden israfa neden olması (Esnaf-sanatkârların işyeri açarken fizibilite çalışması yapmaması) 3. Aynı meslek kollarındaki esnaf ve sanatkârların birleşerek, güçlenme yoluna gitmelerini engelleyen kültürel bakış açısı ve rekabet (Kümelenme) eksikliği 4. Esnaf-sanatkarların büyük sermaye karşısında rekabet edebilme güçlerinin bulunmaması ve rekabeti düzenleyici kuralların bu kesimi koruyacak etkinlikte işletilememesi 5. Esnaf-sanatkarların işletmelerini yürütmede rasyonel ve çağcıl bakış yerine geleneksel yaklaşımları tercih etmesi 6. Esnaf-sanatkarların devlet teşvik ve desteklerinden yeterince yararlanamaması, finans kaynaklarına ulaşmada ve yararlanmada yaşadıkları nesnel sorunlar 7. Esnaf ve sanatkârların işyerini kurma ve sürdürme aşamalarında eğitim ve danışmanlık hizmetlerinden yeterince yararlanmaması 8. Kayıt dışının çok yaygın olduğu bir kesim olması, kayıtlı ekonomiye karşı katı direnç gösterilmesi, esnaf-sanatkarın mali, ekonomik ve beşeri kaynak yapısının ölçülememesi 9. Her şeyi devletten bekleme anlayışının yaygınlığı 1. Meslek elemanı yetiştirme konusunda yeterince aktif olmamaları, mesleki yeterliliklerin önemsenmemesi 11. Dış pazarlar hakkında hiç ya da yeterince bilgi sahibi olmamaları 12. Esnaf-sanatkarların genel olarak müşteri odaklı çalışmaması, kural dışı satış ve bazı mesleklerde kaba davranış 4
Tablo 1. SWOT Analizi Sonuçları (Devam) Alan Zayıf Alanlar (Dev am) Fırsatlar İfade 13. Hizmet üretiminde kaliteye önem vermemeleri, kalite arttırıcı yatırımlar yapmamaları 14. Esnaf-sanatkarlarca görsel güzellik yaratılamaması, hijyen kurallarına uymama, müşterilerle iyi diyalog kurulamaması 15. Esnaf-sanatkarların sosyal güvenliğe ilişkin sorumluluklarını yeterince yerine getirmemesi 16. Esnaf-sanatkarların AB mevzuatına ve kurallarına uyuma karşı duruşları 17. Esnaf ve sanatkarlar meslek kuruluşlarının sayısal olarak fazla, mali güç olarak zayıf ve etki olarak yetersiz durumda olması 18. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının gelir kaynaklarının azlığı, var olanları tahsil etmede yaşadıkları sorunlar 19. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının üyelerine gereken hizmetleri vermemesi, verilen hizmetin kalitesinin düşük olması, imajının zayıflığı 2. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının üyeleri ile olan ilişkilerinin canlı ve dinamik olmaması nedeniyle esnaf sanatkârları uyarıcı ve yönlendirici etkilerinin zayıf olması 21. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının temsil ve lobi yapma konusunda yetersiz kalması 22. Esnaf-sanatkarların temsilinde yaşanan nitelik sorunu, meslek kuruluşlarının yönetici ve personelinin nitelik sorunu 23. 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanununun ihtiyacı karşılayamaması 24. Esnaf-sanatkarlar ve meslek kuruluşlarının AB ye giriş sürecinde AB nin fonlarından yeterince faydalanmamaları 1. AB ye üye olma sürecinin gerektirdiği değişim, gelişim ve yenilenme süreci 2. AB ye tam üye olma halinde hizmetlerin serbest dolaşımı kapsamında esnaf ve sanatkârların AB ülkelerinde işyeri açabilecekleri gerçeği 3. AB ile diyalog sürecinde AB deki benzer kesim, kurum ve kuruluşlarla işbirliğinin geliştirilmesi, iyi uygulama örneklerinin alınması 4. Dünyada ve ülkemizde küçük girişimciliğin desteklenmesine yönelik bir eğilimin bulunması ve bu eğilime yönelik politikalarteşvikler oluşturulması 5. Türkiye ekonomisinin içinde bulunduğu istikrar ve ekonominin büyüme trendi 6. Anayasa da esnaf-sanatkarı koruyucu hüküm bulunması, 6. Hükümet Programı ve Eylem Planında esnaf-sanatkarın yeniden yapılandırılması konusunda tedbirlerin bulunması 7. Hükümetle sosyal diyalog kültürünün artması ve görüşlerin sunulabileceği platformların oluşması (Hükümetin esnaf kesimine ve sorunlarına duyarlı olması) 8. Mesleki yeterlilikler sistemi ve MYK nın kurulmasının işgücünün niteliğinin geliştirilmesine ve dolaşımına yönelik olumlu yansıması 5
Tablo 1. SWOT Analizi Sonuçları (Devam) Alan Fırsatlar Tehditler İfade 9. Tüm gelişmiş ülkelerde demokrasinin ve güçlü ekonominin varlığının nitelikli insan gücüne sahip olmaya bağlı olduğuna ilişkin görüşler çerçevesinde Türkiye de de mesleki eğitim ve yaşam boyu öğrenmenin önem kazanması 1. Esnaf-sanatkarı büyük sermayeye karşı koruyan düzenlemelerin yapılıyor olması (Büyük mağazalar, alışveriş merkezleri ve zincir mağazalar kanun tasarısı) 11. Enflasyonun ve faizlerin düşmesi nedeniyle daha uygun koşullarda kredi bulma ortamının oluşması, özel finans kuruluşlarının esnaf-sanatkara hizmet verme isteklerinin artması 12. Haberleşme ve bilişim sektöründeki gelişmeler sonucunda bilgiye erişimin son derece kolaylaşması ve maliyetinin ucuzlaması ve böylece e-ticaretinin zeminin kurulmuş olması 13. Esnaf-sanatkarın üreteceği ürünleri satabileceği dış pazarın genişliği (Türkiye nin çok sayıda ülkeye ihracat yapıyor olması) 14. Teknolojideki gelişmelerin ve yaşamdaki değişikliklerin yeni iş alanları ve meslekler yaratması 15. Sosyal güvenliğin öneminin giderek artması ve bunun esnaf ve sanatkârlara yansıması 16. Turizm faaliyetlerinin ülke geneline yaygınlaşması sonucu çok tanınmayan yerel özelliklere sahip ürünlerin turistlerin aracılığıyla yaygınlaşması ve satılması 17. Özgün el sanatları ile organik ürünlerin dünyada önem kazanması 18. Küçük aile işletmesi olması nedeniyle istihdam giderlerinin daha az olması 19. Çok uluslu şirketlerin ara malı üreten küçük işletme ve sanatkârlara olan ihtiyacının ekonomiye bağlı olarak artması 2. AB nin küçük işletmeler için ayırdığı kaynaklardaki artış eğilimi (Esnafın AB projelerinden faydalanmasına yönelik çalışmalar) 21. AB ve Dünya Bankası projeleri kanalıyla yeni kaynak ve fırsatların oluşması 1. Devletin kapsamlı ve gerçekçi bir esnaf-sanatkar politikasının olmaması 2. Anayasa daki esnaf-sanatkarı koruyucu hükmün kaldırılmasının düşünülmesi 3. Esnaf ve sanatkâr tanımının günümüz koşullarına uygun olmaması 4. Esnaf ve sanatkârları kapsayan güncel, güvenilir ve sağlıklı bir veri tabanının olmaması 5. Değişik kurum ve kuruluşlar tarafından kullanılan meslek kodlarının tek tip olmaması 6. Esnaf-sanatkarları ve onların meslek kuruluşlarını ilgilendiren yasal düzenlemeler hazırlanırken esnaf teşkilatından görüş alınmaması, alınan görüşlere yasal metinlerde yer verilmemesi 7. Esnaf-sanatkara yönelik faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlar arasındaki işbirliği ve organizasyon problemleri 8. Ekonomide istikrar sağlanamaması ve buna bağlı olarak sık sık ekonomik krizler yaşanması 9. Gelir dağılımının bozulması sonucunda esnaf-sanatkarın müşterisi konumundaki orta sınıfın erimesi 6
Tablo 1. SWOT Analizi Sonuçları (Devam) Alan Tehditler İfade 1. AB ile uyum sürecinin gerektirdiği bir takım zor mevzuat ve uygulamalar 11. Esnaf-sanatkarların sosyal güvenliğine ilişkin yasal düzenlemelerde var olan eksiklikler, Sosyal Güvenlik Kurumunun Yönetim Kurulu nda TESK in temsil edilmemesi, 12. Ücret üzerinden alınan yüksek sosyal güvenlik primleri ve vergi oranlarının yüksek olması 13. Hükümetlerin uyguladığı yanlış teşvik sistemleri, teşvik sistemleri içinde esnaf-sanatkara yeterince ya da hiç yer verilmemesi 14. Halk Bankası nın özelleştirilmesi, Devletin esnaf-sanatkar kredilerine olan sübvansiyonun uygulamasından vazgeçmesi, uygun kredi imkanlarının yaratılamaması 15. Devletin esnaf-sanatkarı ve mikro işletmeleri koruyan vergi uygulamalarından vazgeçmesi 16. İhtiyaç duyulan nitelik ve nicelikte eleman bulunamaması 17. BASEL II kriterlerinin uygulanmaya başlanmasıyla esnaf-sanatkarın kredilerden yararlanma imkanının daha da azalacak olması 18. Büyük mağazaların açılışını belli kurallara bağlaması beklenen yasa tasarısının gerekli düzenlemeleri içerecek şekilde yasalaşmama ihtimalinin yüksek olması 19. Kamu kurum ve kuruluşlarının kâr amaçlı üretim ve ticaret yaparak haksız rekabet oluşturması 2. Kayıt dışı ekonominin yarattığı haksız rekabet ortamı 21. İşyeri açılması aşamasında aranan ustalık belgesi ile ilgili yasal düzenlemeler arasındaki çelişki (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin yasasının 12. maddesinden kaynaklanana haksız rekabet) 22. Küreselleşmenin yarattığı yüksek rekabet ortamı (Çin ve Hindistan ın Türkiye pazarına girmesi sonucu yaşanan olumsuz ekonomik ortam) 23. Kaybolmaya başlayan mesleklere yönelik yeterince politika belirlenmemesi 24. Etkin yönetim, inovasyon, kurumsallaşma, girişimcilik konularında farkındalık yaratacak eğitim / danışmanlık olanaklarının olmaması 25. Esnaf ve sanatkârlara işyerlerini kurma ve sürdürme aşamalarında eğitim ve danışmanlık hizmeti verecek başta kendi örgütleri olmak üzere kurum ve kuruluş bulunmaması 26. Yasalarda yapılacak bir takım düzenlemeler ile esnaf-sanatkarlar meslek kuruluşlarının gelirlerinin azaltılması, yetkilerinin daraltılması 27. Şoför esnafının esnaf statüsünden faydalanmaması 7
2. Stratejik Amaçların Belirlenmesi Çalışması Stratejik amaçlar, belirli bir zaman diliminde ulaşılması hedeflenen sonuçlardır. Bu amaç ifadeleri, sunulan hizmetleri daha ileri bir noktaya götürecek nitelikte olmalı, ama aynı zamanda gerçekçi ve ulaşılabilir bir özellik taşımalıdır. Çalışmanın bu aşamasında katılımcılar 8 grup halinde stratejik amaçları belirlemiştir. Belirlenen am açlar çalışmanın devamında ortak çalışma ile değerlendirilmiş ve tek liste elde edilmiştir. Esnaf ve Sanatkarlara yönelik stratejik amaç ifadeleri 1 den 9 a kadar, meslek kuruluşlarına yönelik stratejik amaç ifadeleri ise A dan İ ye kadar kodlanmıştır. Çalışma sonucunda oluşan tek liste Tablo 2 de, grup listeleri Ek 2 de verilmiştir. Tablo 2. Stratejik Amaçlar Çalışması Sonucu Tema Esnaf ve Sanatkârlar Stratejik Amaç İfadeleri 1. Esnaf ve sanatkarların rekabet gücünün arttırılması ve haksız rekabetten korunması 2. Esnaf ve sanatkarların finansman olanaklarının güçlendirilmesi ve finansmana erişimin kolaylaştırılması 3. Esnaf ve sanatkarların rekabet gücünün arttırılmasına yönelik devlet teşvik ve yardımlarının çeşitlendirilmesi ve yoğunlaştırılması 4. Esnaf ve sanatkarlara yönelik eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin çeşitlendirilmesi ve arttırılması 5. Esnaf ve sanatkarlarda yenilikçilik (inovasyon) kültürünün desteklenmesi ve geliştirilmesi 6. Esnaf ve sanatkarlara yönelik yasal mevzuatın geliştirilmesi 7. Esnaf-sanatkarın nitelikli eleman ihtiyacının karşılanması, sürekli eğitim yoluyla teknolojik yeniliklere uyumlarının sağlanması 8. Girişimciliğin desteklenmesi yoluyla uygun sektörlerde fizibıl esnaf ve sanatkar işyerlerinin açılmasının sağlanması, 9. Esnaf ve sanatkarların sosyal güvenlik haklarının geliştirilmesi 1. Kayıt dışında bulunan esnaf-sanatkarların kayıt içine girmelerini teşvik edecek önlemlerin alınması 8
Tablo 2. Stratejik Amaçlar Çalışması Sonucu (Devam) Tema Stratejik Amaç İfadeleri Meslek Kuruluşları A. Esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşlarının yeniden yapılandırılması yoluyla örgüt yapısının güçlendirilmesi B. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının imajının geliştirilmesi C. Esnaf ve sanatkârlar meslek kurulaşlarının gelir edinme yollarının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi D. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarına olan güveni sağlamak sureti ile esnaf ve sanatkârlar ile meslek kuruluşları arasındaki bağların güçlendirilmesi, E. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının ulusal ve uluslar arası seviyedeki platformlarda temsilinin sağlanması, etkinliğinin artırılması F. Esnaf-sanatkar mesleklarinin standardının belirlenmesi, eğitim, sınav ve belgelendirme konularında TESK ve alt teşkilat birimlerinin etkinliğinin artırılması G. Yasal düzenlemelerde TESK ve alt teşkilatının söz hakkının ve etkisinin artırılması H. TESK ve alt teşkilat birimlerinin örgün ve yaygın mesleki eğitimdeki yerinin güçlendirilmesi ve etkinliğinin artırılması İ. AB müktesebatına uyum çalışmalarının yoğunlaştırılarak geliştirilmesi J. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının üyelerine yönelik eğitim ve danışmanlık konusundaki hizmet çeşitliliği ve kalitesinin arttırılması K. Esnaf-sanatkar meslek kuruluşlarının başta AB olmak üzere dış kaynaklı fonlardan yararlanmalarını sağlamak üzere proje yapma ve uygulama kapasitelerinin yükseltilmesi 9
3. Proje ve Faaliyetlerin Belirlenmesi Çalışması Proje ve faaliyetler; hedeflenen stratejik amaç lara ulaşabilmek için öngörülen vadede tamamlanması hedeflenen ilgili tüm kurum/kuruluşların ortaklaşa gerçekleştireceği çalışmalardır. Çalışman ın bu aşamasında, katılımcılardan belirledikleri stratejik amaçlara ilişkin proje ve faaliyet önerileri üretmeleri istenmiştir. Stratejik amaçlar belirleme çalışması sırasında belirtilen bazı amaçlar, katılımcıların da görüşleri doğrultusunda proje/faaliyet olarak saptanmıştır. Dolayısı ile bu çalışma iki aşama olarak gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada önceki çalışmadan ayıklanan proje/faaliyet ifadeleri üzerine çalışılmış, devamında her bir stratejik amaç için ayrı ayrı çalışılarak proje/faaliyet önerileri belirlenmiştir. İlk a şama sonuçları bölüm 3.1 de ve ikinci aşama sonuçları bölüm 3.2 de verilmiştir. 3.1. Stratejik Amaç Çalışmasında Gündeme Gelen Proje ve Faaliyetler Stratejik amaç çalışması sırasında saptanan proje/faaliyetlerin yer aldığı Tablo 3 e ilişkin başlıkların açıklamaları şöyledir; No: Stratejik amaçlar çalışmasında proje / faaliyet olarak görülen ifadenin numarası Proje / Faaliyet Ad ı: İlgili vizyoner amaçlara katkı sağlayacak proje / faaliyet başlıkları ve kısa açıklamalarıdır. Grup Ad ı: Proje/faaliyeti öneren grubun adıdır. SA No: Planlanan proje / faaliyetin fayda sağlayacağı strarejik amaç kodudur. İlgili Kurum / Kurulu şlar: Proje / faaliyetleri gerçekleştirecek ve katkı sağlayacak kesimlerdir. Vade: Üç farklı vade tespit edilmiştir. Bunlar; (Kısa Vade) :1-3 sene arası ( Orta Vade) :3-5 sene arası UV (Uzun Vade) :5-7 sene arası olarak sınırlandırılmışır. 1
No 1 2 Tablo 3. Stratejik Amaçlar Çalışmasından Ayıklanan Proje / Faaliyet Önerileri Proje / Faaliyet Adı Esnaf ve sanatkâr niteliği korunarak, uygun sektörlerdeki esnaf ve sanatkârlar ın kümelenme çerçevesinde ortak hizmet alabilecekleri modellerin oluşturulması ve teşvik edilmesi Grup Adı SA No Kurumlar Vade Grup 1 5 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Belediyeler, TOBB, Bankalar, DPT, Üniversiteler, Kültür ve Turizm Bakanlığı UV Grup 1 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Hazine Müsteşarlığı, Yerel Yönetimler, DPT Grup 2 1,3 - Grup 3 4 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, TÜBİTAK, MPM, TOBB Grup 3 1 Sa nayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, İçişleri Bakanlığı Grup 4 3 Sanayi Bakanlığı, TESK Grup 4 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, DPT, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Üniversiteler, TOBB, TESKOMB, TESK Grup 5 1 TB MM, Meslek Kuruluşları, Yerel Yönetimler, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İlgili Bakanlıklar - Grup 6 1,3 - Grup 7 1 - - Grup 8 F Sa nayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, İçişleri Bakanlığı, KOSGEB, DPT İl bazında meslek odalarının birleştirilmesi ve esnaf ve sanatkârların her türlü danışmanlık ve bürokratik işlemlerinin yerine getirilmesi Grup Adı SA No Kurumlar Vade Grup 1 A TESK, ESOB lar Grup 2 A,4 - Grup 3 6 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TOBB, TESK, Adalet Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı Grup 4 A Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, TOBB, TESK, Üniversiteler, KOSGEB Grup 4 B Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK Grup 4 D Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve TESK - Grup 6 4, A - Grup 7 A - - Grup 8 A Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK 11
Tablo 3. Stratejik Amaçlar Çalışmasından Ayıklanan Proje / Faaliyet Önerileri (Devam) No 3 4 Proje / Faaliyet Adı Esnaf ve sanatkârların faaliyet gösterdiği meslek kolu ile ilgili yeterlilik koşullarının belirlenmesi, ihtiyacın üzerinde acımasız rekabeti körükleyici yeni iş yerlerinin açılmasının önlenmesi, buna ilişkin yasal düzenlemeler yapılması Grup Adı SA No Kurumlar Vade Grup 1 6 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Belediyeler, Meslek Kuruluşları, TÜİK UV Grup 2 1 - Grup 3 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Maliye Bakanlığı, TOBB, Belediyeler UV Grup 3 F Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK Grup 4 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, DPT, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Üniversiteler, TOBB, TESKOMB, TESK Grup 4 6 STB, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TOBB, TESK Grup 4 F Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Milli Eğitim Bakanlığı Grup 5 1 TBMM, Meslek Kuruluşları, Yerel Yönetimler, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İlgili Bakanlıklar Grup 6 1, 6, F - Grup 7 6 - - Grup 8 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, İçişleri Bakanlığı, Belediyeler Büyük mağazalar yasa taslağının AB ülkeleri uygulamaları esas alınarak yasalaştırılması Grup Adı SA No Kurumlar Vade Grup 1 3 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK Grup 1 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, TOBB, Yerel Yönetimler Grup 2 - Grup 3 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Adalet Bakanlığı ve İlgili kurumlar, DPT, Maliye Bakanlığı, TOBB Grup 4 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, DPT, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Üniversiteler, TOBB, TESKOMB, TESK Grup 4 İ - - Grup 5 1 TBMM, Meslek Kuruluşları, Yerel Yönetimler, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İlgili Bakanlıklar Grup 6 1, 6 - Grup 7 6 - - Grup 8 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, TOBB 12
Tablo 3. Stratejik Amaçlar Çalışmasından Ayıklanan Proje / Faaliyet Önerileri (Devam) No 5 6 Proje / Faaliyet Adı Esnaf ve sanatkâr tanımının AB ülkeleri ve özellikle Almanya, Fransa örnekleri esas alınarak yeniden yapılması ve esnaf-sanatkar örgüt yapısının güçlendirilmesi Grup Adı SA No Kurumlar Vade Grup 1 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, ESOB lar Grup 1 A Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Grup 2 A - Grup 3 7 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, TÜBİTAK, MPM, TOBB Grup 3 D Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK Grup 4 6 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TOBB, TESK Grup 4 A Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, TOBB, TESK, Üniversiteler, KOSGEB Grup 4 H - - Grup 5 6 İlgili Bakanlıklar, Meslek Kuruluşları, TOBB Grup 6 6 - Grup 7 A - - Grup 8 A Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK Mesleki eğitimin çağdaş, ekonomik ihtiyaçları karşılayacak düzeyde uygulanması Grup Adı SA No Kurumlar Vade Grup 2 - - Grup 3 4 TESK, KOSGEB, Milli Eğitim Bakanlığı, MPM Grup 4 4 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, TESK Grup 5 4 MEB, TOBB, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Meslek Kuruluşları Grup 5 7 MEB, TESK, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Hazine, DPT Grup 6 H - Grup 7 4 - - Grup 8 4 MEB, TESK 13
Tablo 3. Stratejik Amaçlar Çalışmasından Ayıklanan Proje / Faaliyet Önerileri (Devam) No 7 8 Proje / Faaliyet Adı Kayıt dışı çalışan esnaf ve sanatkârın kayıt altına alınması Grup Adı SA No Kurumlar Vade Grup 1 2 TESK, Maliye Bakanlığı, TOBB - Grup 1 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TOBB Grup 3 1 Maliye Bakanlığı, TESK, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Belediyeler, TOBB Grup 3 C Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK Grup 4 6 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TOBB, TESK Grup 6 1, 9 - Grup 7 6 - - Grup 8 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Maliye Bakanlığı Esnaf ve sanatkâr işletmelerinin açılabilmesinde başta tüketicinin korunması, kaynak israfının önlenmesi ve mevcut işletmelerin rekabet gücünün korunmasını temin edecek eğitim, sertifika, fizibilite raporu ve danışmanlık hizmetleri gibi teknik şart ve engellerin getirilmesi Grup Adı SA No Kurumlar Vade Grup 1 1 TESK, KOSGEB, MPM, İŞKUR, Grup 2 F,4 - Grup 3 4 TESK, KOSGEB, Milli Eğitim Bakanlığı, MPM Grup 4 4 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, TESK Grup 4 F Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TESK, Milli Eğitim Bakanlığı Grup 5 4 MEB, TOBB, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Meslek Kuruluşları Grup 5 7 MEB, TESK, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Hazine, DPT Grup 5 F MEB, TESK, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Grup 6 - - Grup 7 4 - Grup 8 1 Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, MEB, KOSGEB, Belediyeler 14