Farklı Toprak İşleme Alet ve Makinalarının Toprağın Penetrasyon Direncine Etkilerinin Belirlenmesi Mustafa ÇETİN, Taner AKBAŞ, Erkan ŞİMŞEK Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Aydın erkansimsek@adu.edu.tr Özet: Bu çalışmada; farklı toprak işleme alet ve makinalarının toprağın penetrasyon direncine etkileri belirlenmiş ve jeoistatistiksel teknikler kullanılarak haritalanmıştır. Denemeler Adnan Menderes Üniversitesi Araştırma ve Üretim Çiftliği alanlarında gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla üç farklı toprak işleme ekipmanı KP (kulaklı pulluk), R (rototiller) ve Ç (çizel) kullanılmıştır. Çalışmada penetrasyon direnci değerleri arazideki 72 noktadan alınan örnekler üzerinden haritalanmış ve karşılaştırılmıştır. Araştırma sonucunda 0-15 cm derinlikte tüm parsellerde elde edilen penetrasyon direnci değerlerinin normal sınırlar içinde olduğu ve minimum penetrasyon direnci değerlerinin rototiller ile işlenen parsellerde elde edildiği belirlenmiştir. Düşük toprak işleme derinliği sebebiyle 15-30 cm derinlikte; rototillerin kullanıldığı parsellerde penetrasyon direnci değerlerinde değişim gözlenmediği belirlenmiştir. Çizelin kullanıldığı parsellerde ise her iki toprak derinliğinde, diğer ekipmanların kullanıldığı parsellere göre daha homojen bir penetrasyon direncinin oluştuğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Toprak işleme alet ve makinaları, penetrasyon direnci, jeoistatistik, haritalama Determination of The Effects of Different Soil Tillage Equipments on Soil Penetration Resistance Abstract: In this study; the effects of different soil tillage equipments on soil penetration resistance were determined and mapped using geostatistical techniques. Experiments were carried out on research field in Adnan Menderes University. With this purpose, three different soil tillage equipments were applied; KP (moulboardplow), R (rototiller), and C (chisel). To determine the effects of different soil tillage equipments, penetration resistance data were collected from 72 points from two different depth. Values of penetration resistance were mapped and compaired. Soil penetration resistance measurements were in their normal limits in three different soil tillage equipments for 0-15 cm depth. The minimum soil penetration resistance were found near soil surface in plot where rototiller was used. Soil penetration resistance did not vary in 15-30 cm depth since the rotatillers have less working depth. In conclusion, plot where chisel was used, resulted more homogeneus penetration resistance for two different soil depth. Keywords: Soil tillage equipments, penetration resistance, geostatistics, mapping GİRİŞ Kültür bitkilerinin yaşayabilmeleri için toprağın yumuşak, su alma ve su tutma yeteneğinin yüksek olması ve içeriğinde yeteri miktarda besin maddelerinin bulunması gerekmektedir. Toprağı uygun duruma getirmek ve bu durumunu sürdürmek işlemekle olanaklıdır. Bu nedenle üretimi artıracak agro-teknik önlemlerin başında toprak işleme gelmektedir (Mutaf, 1984). Toprak işleme yöntemleri devirme, kabartma, parçalanma, karıştırma ve düzeltme vb. işlemlerden oluşmaktadır (Demir ve ark., 2000). Toprak işleme ile ilgili araştırmaların başlıca amacı, toprak işleme sonucu oluşan toprak koşullarını ölçmek, tanımlamak, bu koşulların bitki gelişimini nasıl etkilediğini belirlemektir (Özgüven ve Aydınbelge, 361
1990). Tohum yatağı hazırlarken, tohumun çimlenmesini sağlayacak gevşek bir ortam hazırlamak, bitki köklerinin gelişmesine uygun su ve hava düzenine sahip bir toprak durumu sağlamak amacıyla toprak işlenmektedir. Diğer bir deyişle bitkinin gelişmesine uygun bir strüktür temin edilmektedir (Adam ve Erbach, 1992). İyi bir strüktür elde etmek amacıyla toprak işlemenin çok sık yapılması da toprak yapısı üzerine olumsuz etki yapmaktadır. Gereğinden fazla toprak işleme, ürünün maliyetini artırmakta ve organik maddelerin fazlasıyla parçalanmasıyla da olumsuz etki yapmaktadır (Kayişoğlu ve ark., 1996). Tarım tekniğinin ilerlemesi ve modern makinaların yaygınlaşması günümüz tarımına büyük bir iş kolaylığı ve zaman kazanımı getirmiş, çalışma verimliliği olumlu yönde etkilenmiştir. Buna paralel olarak tarımda kullanılan tarım alet ve makinalarının sayısı ve ağırlıklarında da bir artış olmuştur. Bunun sonucunda, tarla trafiği çok yoğunlaşmış ve tarım topraklarında önemli bir sorun olan toprak sıkışması ortaya çıkmıştır (Mc. Kyes, 1985). Toprak sıkışması, dış kuvvetlerin etkisi altında toprağı oluşturan katı parçacıkların sıkışarak hacim ağırlığının artması şeklinde tanımlanabilir (Arslan, 2006). Sıkışma, çoğunlukla toprağın hacim ağırlığı ve nem oranının bir fonksiyonu olarak tanımlanabilmekte ve tarla koşullarında toprak mukavemeti (penetrasyon direnci) olarak ölçülmektedir (Okursoy ve Barut, 1994). Toprak sıkışması; sıkışmaya sebep olan etkenlere göre değişik derinliklerde meydana gelebilmekte ve buna göre kaymak tabakası, yüzey toprak sıkışması, toprak işleme (basınç) sıkışması veya pulluk tabanı ve alt (derin) toprak sıkışması gibi değişik isimler alabilmektedir (Selvi ve ark., 2003). Toprağın işlenmeye ve bitki köklerinin gelişmesine karşı gösterdiği direnç penetrasyon direnci (koni indeksi) ile gösterilmektedir. Penetrasyon direnci 1 MPa dan daha az olduğunda sıkışmanın verimi sınırlayıcı bir etkisi olmadığı, 10 MPa dan büyük değerlerde ise toprağın bitkisel üretim için uygun özellikte olmadığı ve penetrasyon direncinin genel olarak tarla kapasitesinde 1 MPa ile 9 MPa arasında değiştiği belirlenmiştir (Singh ve ark., 1992). Örneğin, pamuk için penetrasyon direnci 0.5 MPa dan 4 MPa a çıktığında verimin, kademeli olarak 360 kg/da değerinden 150 kg/da a düştüğü görülmüştür (Singh ve ark., 1992). Pamuk için kritik penetrasyon direncinin 2.0 MPa, buğday için 1.5 MPa olduğu, birçok bitki için penetrasyon direncinin 2-2.5 MPa sınırına ulaşmasının toprak sıkışması işareti olduğu deneysel çalışmalarla belirlenmiştir (Arslan, 2006). Topraktaki değişkenlik doğal süreçler ve uygulanan amenajmanın birlikte etkilerinin sonucudur ve toprak özelliklerindeki zamansal ve mekansal varyasyonunu içine almaktadır. Toprakta değişkenlik rastgele veya korelasyona sahip, uzun veya kısa mesafelerde etkili ve yüksek veya düşük derecelerde olabilmektedir. Geleneksel ve jeoistatik metotlar, toprak özelliğinin değişkenliğine farklı yaklaşımlara sahiptirler. Geleneksel istatistik, topraklardaki değişkenliğin rastgele olduğunu ve uzaysal olarak korelasyona sahip olmadığını varsaymaktadır. Yani arazide her bir noktadan alınacak örneklerin birbirinden bağımsız olduğunu kabul etmektedir. Geleneksel istatistik, örneklerden hesap edilen aritmetik ortalama, standart sapma ve varyasyon katsayısı gibi parametreleri kullanmaktadır. Oysa arazide birbirine yakın alınan örneklerin birbirlerine uzak noktadan alınanlara göre daha çok benzer olduğu bilinmektedir. Geleneksel istatistik metotlar uzaysal olarak değişen toprak özelliklerini analiz için uygun olmamaktadır. Son yıllarda bu durumu dikkate alan jeoistatistiksel teknikler yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Jeoistatistikte, arazi üzerinde gözlem yapılan iki nokta arasındaki mesafenin artması ile iki noktadan elde edilen verilerin benzerliğinin gittikçe azaldığı ve belli bir noktadan sonra tamamen yok olduğu varsayılmaktadır. Arazide, alınan örnekler arasındaki benzerliğin sürdüğü mesafenin bilinmesi, arazi üzerinde yürütülecek zirai ve bilimsel faaliyetlerde büyük avantaj sağlamaktadır (Akbaş, 2004). Toprak özelliklerinin ortalama ve standart sapma gibi özelliklerinin bilinmesinin yanında eğer incelenen özelliğin uzaysal strüktürünün bilinmesi istenirse, jeoistatistik tekniklerin kullanılması gerekli olmaktadır. Jeoistatistik, uygulamalı istatistiğin bir dalı olup incelenen özelliklerin uzaysal bağımlılık ve uzaysal strüktürünün tahmininde ve bu modellenen uzaysal strüktürü kullanarak örneklenmeyen noktalardaki değerleri tahmin etmede kullanılmaktadır. Bu işlemler uzaysal modelleme (variogram) ve uzaysal enterpolasyon (kriging) olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmektedir. Krigleme, örneklenmeyen 362
noktalarda değerlerin enterpolasyon ile tahmini için jeoistatiksel yaklaşımı tanımlayan genel bir terimdir. Örneklenmeyen noktalardaki değerlerin tahmininde aynı alan için modellenmiş semivariogram fonksiyonunun bilinmesi gerekli olmaktadır. Krigleme, bilinen değerlerin ağırlıklı ortalaması alınarak yapılan, bilinen en iyi doğrusal tahmin metodudur (Akbaş, F. 2004). Matematiksel ifadesi aşağıdaki eşitlikte tanımlanmaktadır. Z ( X n ) Z ( X ) (1) 0 i i i 1 Eşitlik 1 de, Z(X 0 ) ; x o noktasında değeri bilinmeyen fakat enterpolasyon ile bulunacak değer, Z(X i ) ; x o noktasındaki değerin tahmininde kullanılacak komşu değerler ve λ i ; bu verilere atanacak ağırlıkları ifade etmektedir. Krigleme tahmininde kullanılacak olan noktalardaki (x i ) (i=1,.n) değişken değerleri bellidir ve istenilen sayıda (mümkün olan) değer tahmininde kullanılmaktadır. Semivariogram hesaplamalarında sadece örnek çiftler arası mesafe dikkate alınırsa izotropik semivariogramlar, hem mesafe hem de yön dikkate alınacak olursa anizotropik semivariogramlar elde edilmektedir. Anizotropik semivariogramlara aynı zamanda yönsel semivariogramlar da denilmekte ve kullanılan bilgisayar programın özelliğine göre belli açılar için hesaplanabilmektedir. Semivariogram modeller farklı matamatiksel ifadelerle tanımlanmakta ve Küresel, Üssel, Gaussian, Lineer ve Sili Lineer model olmak üzere adlandırılmaktadır (Akbaş, 2004). Topraklardaki farklılıkları irdelemek, tanımlamak ve sınırlarını çizmek toprak etüt ve haritalamanın konusu olmaktadır. Toprak haritaları toprakların sahip oldukları potansiyele uygun olarak kullanılmalarına olanak sağlamaktadırlar. Bu amaçla yapılan toprak etüt ve haritalama çalışmaları sonucu elde edilen haritalar kullanıcılar açısından son derece önemli olmaktadır. Tarımsal alanlarda toprak haritalarından, amenajmanda, hassas tarımda, üretim modelleme çalışmalarında, çevresel etki modellemelerinde ve coğrafi bilgi sistemleri uygulamalarında yaygın olarak yararlanılmaktadır (Akbaş, 2004). Günümüzde birçok gelişmiş ülkede başarıyla uygulanan hassas tarım uygulamaları toprak özelliklerindeki değişkenliği esas almaktadır (Blackmore, 1994). Hassas tarım uygulamalarında toprak özelliklerine ait mevcut durum ve uygulama haritaları hazırlanmaktadır. Bu haritaların hazırlanmasında jeoistatistiksel teknikler (semivariogram modelleme ve krigleme tahminleri) kullanılmaktadır (Wollenhaupt ve ark., 1997). Bu çalışmanın amacı; farklı toprak işleme yöntemlerinin toprağın penetrasyon direncine etkilerinin jeoistatistik teknikler kullanılarak ortaya konulmasıdır. MATERYAL VE YÖNTEM Aydın ilinde yer alan Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesine ait deneme parsellerinde gerçekleştirilen denemeler 2008 yılında kumlu-tınlı toprak bünyesine sahip tarlada yürütülmüştür. Yörenin rakımı 64 m, yıllık ortalama yağış miktarı 677,5 mm dir. Deneme alanında uzun yıllar pamuk üretimi gerçekleştirilmiştir. Deneme her birinde üç farklı toprak işleme yönteminin uygulandığı üç blok şeklinde üç tekerrürlü olarak düzenlenmiştir. Deneme blokları; her bir yöntem için 12 m genişlik olacak şekilde 2 m aralıklarla toplam 40 m genişliğinde ve 80 m uzunluğundadır (Şekil 1). Şekil 1. Deneme blokları ve ölçüm yapılan noktalar Araştırmada güç kaynağı olarak 70 BG de ve 2880 kg ağırlığında standart tarım traktörü ile üç farklı toprak işleme ekipmanı kullanılmıştır. Kullanılan toprak 363
işleme ekipmanları; sırası ile Kulaklı pulluk (KP), Rotatiller (R) ve Çizel (Ç) dir. Farklı toprak işleme ekipmanlarının toprağın penetrasyon direncine etkilerini belirlemek amacıyla toprak işleme öncesi ve toprak işleme sonrası iki farklı derinlikte ölçümler yapılmıştır. Toprak işleme öncesi, toprağın hacim ağırlığı silindir metoduna göre belirlenmiştir (Blake and Hartge, 1986). Hacim ağırlığı ve gravimetrik nem içeriği 0-15 cm ve 15-30 cm derinliklerden 100 cm 3 lük silindirlerle alınan bozulmamış toprak örneklerini 24 h ve 105 C sıcaklıkta etüvde bekletilerek belirlenmiştir. Toprağın düşey yönde alet ve makinalara gösterdiği toprak penetrasyon direnci elle itmeli maksimum 5000 kpa ve 80 cm derinlikte ölçüm yapabilen penetrometre kullanılarak ölçülmüştür (Anonim, 1990). Ölçümlerde açısı 30 ve taban alanı 1 cm² olan konik uç kullanılmıştır. Penetrasyon direnci değerleri her bir ölçüm noktasından 3 tekerrürlü olarak 30 cm toprak derinliğine kadar 1 cm aralıklarla alınmıştır. Toprağın penetrasyon direncine ait haritalar GS+ 5.3b (GS+, 2000) paket programı kullanılarak analiz edilmiş ve paket programının jeoistatiksel modülü yardımıyla penetrasyon haritaları üretilmiştir. Enterpolasyon haritalarının üretilmesinde krigleme yöntemi kullanılmıştır. Kriglemede en yüksek doğruluğu sağlayan semivariogram modelleri seçilmiş ve değerlerin tahmininde 16 komşu noktadan faydalanılmıştır. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Farklı toprak işleme ekipmanlarının toprağın penetrasyon direncine etkilerinin jeoistatistik teknikler kullanılarak ortaya konulmasının amaçlandığı bu çalışmada; deneme alanında toprak işleme öncesi toprağın gravimetrik nem içeriği ve hacim ağırlığı değerleri tüm parsellerde ortalama olarak; 0-15 cm ve 15-30 cm derinlikler için sırası ile % 11.62, 1.31 g/cm 3 ve %13.96, 1.64 g/cm 3 olarak belirlenmiştir. Toprak işleme sonrasında toprağın gravimetrik nem içeriği ve hacim ağırlığı değerleri tüm parsellerde ortalama olarak; 0-15 cm ve 15-30 cm derinlikler için sırası ile % 8.10, 1.21 g/cm 3 ve %12.36, 1.58 g/cm 3 olarak belirlenmiştir. Yapılan denemeler sonucunda; toprak işleme öncesi penetrasyon direnci değerleri, tüm parsellerde 0-15 cm ve 15-30 cm derinlikte sırasıyla 1.63-4.15 MPa ve 3.36-4.97 MPa arasında değişmektedir (Şekil 2). Şekil 2. Toprak işleme öncesi 0-15 cm ve 15-30 cm derinliklerdeki penetrasyon direnci haritaları 364
Şekil 3. Toprak işleme sonrası 0-15 cm ve 15-30 cm derinliklerdeki penetrasyon direnci haritaları Toprak işleme sonrası 0-15 cm derinliğinde toprağın penetrasyon direncine ait haritalar GS+ 5.3b (GS+, 2000) paket programı kullanılarak analiz edilmiş ve paket programının jeoistatiksel modülü yardımıyla penetrasyon haritaları üretilmiştir. Enterpolasyon haritalarının üretilmesinde krigleme yöntemi kullanılmıştır. Toprak işleme sonrası 0-15 cm derinliğinde toprağın penetrasyon direncine ilişkin veriler üzerinde yapılan kriglemede en yüksek doğruluğu sağlayan (r 2 =0,94) üssel semivariogram model seçilmiş ve değerlerin tahmininde 16 komşu noktadan faydalanılmıştır. Toprak işleme sonrası penetrasyon direnci değerlerinin, tüm parsellerde 0-15 cm derinlikte 0.41-1.46 MPa arasında, 15-30 cm derinlikte ise 0.85-4.76 MPa arasında olduğu belirlenmiştir. Penetrasyon direnci değerlerinin 0-15 cm derinlikte minimum olduğu parsel, Rotatiller ile yapılan toprak işleme sonucunda elde edilmiştir. Rotatiller ile işlenen parselde penetrasyon direncinin ortalama değerinin 0.79 MPa olduğu belirlenmiştir. Şekil 3 incelendiğinde toprak işleme sonrası 0-15 cm derinlikte maksimum penetrasyon direnci değerlerinin kulaklı pulluğun kullanıldığı parselde olduğu görülmektedir. Kulaklı pulluk ile işlenen parselde penetrasyon direncinin ortalama değerinin 1.05 MPa olduğu belirlenmiştir. Toprak işleme sonrası 15-30 cm derinliğinde toprağın penetrasyon direncine ilişkin veriler üzerinde yapılan kriglemede en yüksek doğruluğu sağlayan (r 2 =0,88) küresel semivariogram model seçilmiş ve değerlerin tahmininde 16 komşu noktadan faydalanılmıştır. Penetrasyon direnci değerlerinin toprak işleme sonrası 15-30 cm derinlikte Rotatiller ile işleme derinliğinin düşük olması sebebiyle daha yüksek değerlerde olduğu ancak kulaklı pulluk ve çizelin kullanıldığı parseller ile karşılaştırıldığında, çizelin kullanıldığı parselde, kulaklı pulluğun kullanıldığı parsele göre penetrasyon direnci değerlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir (Şekil 3). Kulaklı pulluk ve çizel ile işlenen parsellerde penetrasyon direncinin ortalama değerinin sırasıyla 1.32 MPa ve 1.79 MPa olduğu belirlenmiştir. Rototiller de ise işleme derinliğinin düşük olması nedeniyle penetrasyon direnci 15-30 cm derinlikte işleme öncesine yakın olmuştur. Kulaklı pullukta ise, yüzey artıklarının derine gömülmesi ve kulaklı pulluk tarafından kesilen ve döndürülen toprak profillerinin aralarında kalan boşluklar, penetrasyon direncinin diğer ekipmanların kullanıldığı parsellere göre yüksek oranda azalmasına 365
etkili olmuştur (Doğan ve Çarman, 1997). Penetrasyon direnci değerlerinin; rotatillerin kullanıldığı parsellerde 15-30 cm derinliklerindeki değerleri hariç bitki büyümesini engelleyici sınır olarak belirtilen 3 MPa değerini aşmadığı görülmüştür. Sonuç olarak; toprağın penetrasyon direncine ilişkin ortalama değerler göz önüne alındığında anormal değerler oluşturmadığı için ve her iki derinlikte de homojen bir toprak katmanı oluşturduğu için çizel kullanılan parselin penetrasyon direnci yönünden daha uygun olduğu söylenebilir. Rototillerin kullanıldığı parsellerde; tarla yüzeyine yakın olan derinliklerde yüksek nem kaybına neden olunmakta ve işleme derinliği az olmaktadır (Çetin ve ark., 2005). Toprak işleme derinliğinin az olması ve 15-30 cm toprak derinliğinden sonra bitki kök gelişimini etkileyecek penetrasyon direnci değerlerinin gözlenmesi, Rotatillerin dezavantajı olarak söylenebilir. Sıkışmış toprakların gevşetilmesi için çeşitli toprak işleme aletleri kullanılmaktadır. Toprak işleme aletlerinin batma derinlikleri sıkışmış tabakayı gevşetecek nitelikte olmalıdır. Topraklar sıkışma LİTERATÜR LİSTESİ Adam, K. M. and D. C. Erbach, 1992. Secondary Tillage Tool Effect on Soil Aggregation. Transaction of the ASAE, 35(6)1771-1776. Akbaş, F., 2004. Entisol Ordosuna Ait Bir Arazide Bazı Toprak Özelliklerinin Değişiminin Geleneksel ve Jeoistatistiksel Yöntemlerle Belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Tokat. Anonim, 1990. Equipment for Soil Research. Eijkelkamp Co., The Netherlands, 240 pp. Arslan, S., 2006. Toprak Sıkışmasının Azaltılması için Alternatif Bir Yöntem: Kontrollü Tarla Trafiği. KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1), Kahramanmaraş. Blackmore, S., 1994. Precision Farming. An Introduction Outlook on Agriculture. 23(4) 275-280. Blake, G.R., and K.H., Hartge, 1986. Bulk Density. In: Klute, Aç (Ed). Methods of Soil Analysis. Part I. Physical and Mineralogical Methods, 2nd ed. Agronomy Monograph No: 9. ASA and SSSA, Madison, WI, pp: 363-375. Çetin, M., E. Özgöz, F. Akbaş ve R. Gürhan, 2005. Farklı Toprak İşleme Sistemlerinin Toprağın Bazı Fiziksel Özelliklerine Etkilerinin Belirlenmesi ve Haritalaması. Tarım Makinaları Bilimi Dergisi, 1 (1), 69-75. Demir, F., H. Hacıseferoğulları ve H. Doğan, 2000. Düşey Milli Frezeli Pulluğun Toprağın Bazı Fiziksel Özelliklerine ve Güç Gereksinimine Etkilerinin Belirlenmesi. Tarımsal Mekanizasyon 19. Ulusal Kongresi, s: 95-101, Erzurum. Doğan, H. ve K. Çarman, 1997. Konya Bölgesinde Hububat Tarımında Tohum Yatağı Hazırlama Uygulamalarının katmanından daha yüzeysel işlendiğinde, istenilen miktarda gevşetme sağlanamamaktadır. Toprağı sıkışma derinliğinden daha derin işlemek ise yüksek çeki güçlü traktörlere ihtiyaç duymakta ve daha fazla enerji tüketimine neden olmaktadır. Toprak sıkışmasından dolayı ABD de meydana gelen zarar 1 milyar doların üzerindedir (Şeker ve Işıldar, 2000). Bu çalışma ile farklı toprak işleme yöntemlerinin toprağın penetrasyon direncine olan etkileri arazinin farklı noktalarından yapılan ölçümlerle haritalanmıştır. Bu çalışmada uygulanan haritalama işlemi bu ve benzeri daha büyük alanlarda yapılacak hassas tarım uygulamalarına ve toprak işleme yöntemlerinin haritalar yardımı ile planlanmasına veritabanı oluşturacaktır. Haritalama ile ortaya konulacak toprak özellikleri, geleneksel istatistikten çok daha yüksek doğruluklu tahmin yapılabilmesine imkan verebilecek ve bu yöntemlerle çalışmak; zaman, işgücü ve enerji tasarrufu sağlayabilecektir. Toprağın Bazı Fiziksel Özellikleri ve Yakıt Tüketimine Etkileri. Tarımsal Mekanizasyon 17. Ulusal Kongresi, cilt 1. s: 337-347, Tokat. Kayişoğlu, B., L. Taşeri ve Y. Bayhan, 1996. İkinci Sınıf Toprak İşleme Aletlerinin Toprağın Bazı Fiziksel Özellikleri ve Agregat Stabilitesine Etkisi. 6. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi, s: 594-603, Ankara. Mc. Kyes, E., 1985. Soil Cutting and Tillage. Elsevier Publisher, Amsterdam, 213 pp. Mutaf, E. 1984. Tarım Alet ve Makinaları. Cilt 1, E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 218, İzmir. Okursoy, R. ve Z.B. Barut 1994. Killi Topraklarda Penetrasyon Dirençleri. Tarımsal Mekanizasyon 15.Ulusal Kongresi, s:609-613, Antalya. Özgüven, F. ve M. Aydınbelge, 1990. İkinci Ürün Tohum Yatağı Hazırlığında Kullanılan Toprak İşleme Aletlerinin Toprak Sıkışlığına Etkisi Üzerinde Bir Araştırma. 4. Uluslararası Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi, s. 166-173, Adana. Selvi, K.Ç., V. Kirişci ve T. Korucu, 2003. Pamuk Üretiminde Pulluk Tabanının Toprak Dinamiği Açısından Etkileri. Tarımsal Mekanizasyon 21. Ulusal Kongresi, 3-5 Eylül 2003. s:179-185, Konya. Singh, K.K., T.S. Colvin, D.C. Erbach, A.Q. Mughal, 1992. Tilth Index: An Approach to Quantifying Soil Tilth. Transactions of the ASAE. 35(6): 1777-1785. Şeker, C. ve A.A., Işıldar, 2000. Tarla Trafiğinin Toprak Profilindeki Gözenekliliğe ve Sıkışmaya Etkisi. Turk J Agric For. 24, 71 77. Tübitak. Wollenhaupt, N.C., D.J. Mulla and C.A.G. Crawford. 1997. Soil Sampling And Interpolation Techniques For Mapping Spatial Variability of Soil Properties. pp:19-54, American Society of Agronomy, Crop Science Society of America And Soil Science of America. 366