Uluslararası Gotik Üslubu / Erken Rönesans Sanatına Giris 1267-1455 Kaynaklar: Hollingsworth, Mary; Dünya Sanat Tarihi, İnkılap E. H. Gomrich; Sanatın Öyküsü Tükel, Uşun, Arsal, Serap; Sözden İmgeye Batı Sanatında İkonografi; Kabalcı Minor, Vernon Hyde; Sanat Tarihinin Tarihi Shiner, Larry; Sanatın İcadı Vasari, Giorgio; Sanatçıların Hayat Hikayeleri
Uluslararası Gotik Üslubu / Erken Rönesans Sanatına Giris 529 Platon tarafından M.Ö. 387/85 yılında kurulan Atina daki felsefe okulu A k a d e m i a, İ m p a t a r o r Justinianus tarafından kapatılır. Ortaçağ sürecinin eden bir olaydır. Raphael Sanzino; Atina Okulu; 1510-1512; Stanza della Segnatura; Vatikan Sarayı; Fresko 2 başlangıcına işaret
Uluslararası Gotik Üslubu Gotik Sanat ın Uluslararası Gotik olarak bilinen son süreci içinde ortaya çıkan şiddetli mücadeleler içinde Fransa ve İngiltere arasında yapılan Yüzyıl Savaşları ( 1340-1453 ) çok önemli bir yer işgal etmektedir. Tüm Avrupa yı derinden etkileyen bu savaş tam anlamıyla bir felaketler dizisi olmuştur. Halk kadar yönetim de bundan etkilenmiştir. Haçlı Savaşları son haçlı kalesinin de 1291 de Müslümanlar tarafından ele geçirilmesi Avrupa da derin etkiler yapmış ve din konularına bakışta şüphe dolu farklı bir tavır alınmasına neden olan yeni bir ortam oluştu. Gotik Resim Sanatı nın en görkemli günlerine tanıklık eden yıllar 1380-1425 arasında yer aldı. Gotik Sanat ın en son dönemlerini kapsayan bu dönem, Rönesans Sanatı nın doğacağı ortam ve Avrupa Sanatının Uluslararası bir nitelik ve güç kazanmasına neden olan muhteşem sentezin içinde yer aldığı için Uluslararası Gotik adıyla tanımlanmaktadır. Papalık, 1376 ya değin Avignon da kalmış ve 14. yüzyıl sanatı üstünde etkili olmuştur. Bu dönemde birçok sanatçı Fransa ya gitmiş, özellikle de Avignon da ölen Simone Martini nin etkisiyle Uluslararası Gotik denen üslup ortaya çıkmıştır. 3
Uluslararası Gotik Üslubu: Simone Martini (1284 1344) Siena ekolünün en önemli temsilcilerinden. Duccio nun öğrencisidir. Çizgide ve renkte zariflik arıyor. Duccio ile gelişen üç boyutlu mekân teknikleri üzerinde çalışmıştır. 1339 da Papa 12. Benedict in isteği üzerine Avignon a gitmiştir ve burada Papalık sarayı ve katedrali için bir dizi SIMONE MARTINI (1285-1344) - The Miracle of the Resurrected Child,detail - 1312/17. Fresco, 296 x 230 cm. Cappella di San Martino, Lower Church, San Francesco, Assisi 4 fresko üzerinde çalışmıştır.
Uluslararası Gotik Üslubu: Simone Martini (1284 1344) Simone Martini, Lippo Memmi; Sant Ansano Altarı; Aziz Ansanus ve Azize Margaret Arasında Müjde (Peygamberler Jeremiah, Ezeikel, Isaiah ve Daniel); 1333; Panel Üzerine Tempera; 184x210 cm; Galeria degli Uffizi 5
Uluslararası Gotik Üslubu: Simone Martini (1284 1344) Simone Martini, Lippo Memmi; Sant Ansano Altarı; Aziz Ansanus ve Azize Margaret Arasında Müjde (Peygamberler Jeremiah, Ezeikel, Isaiah ve Daniel); 1333; Panel Üzerine Tempera; 184x210 cm; Galeria degli Uffizi 6
Uluslararası Gotik Üslubu: Simone Martini (1284 1344) Baş melek Cebrail in Meryem e İsa yı doğuracağını müjdelediği an resmedilmis. Uçuşan pelerini ve hala açık duran kanatları, yere yeni indiğini gösteriyor. Sözleri sanki o an ağzından dökülüyormus gibi altın zemine yazılmıştır: Tanrı nın lütfuyla dolu Meryem, Selam! Meryem, Cebrail in mesajı karşısında korkuyla pelerinine sarılmıs. Müjde resimlerinin geleneksel öğeleri olan zambaklar ve Meryem in kitabı alışılmadık bir gerçeklikte betimlenmiştir. Zarif figürleriyle ve zengin desenli yüzeyiyle bu yapıt Uluslararası gotik üslubun en güzel örneklerinden biridir. Simone Martini, Lippo Memmi; Sant Ansano Altarı; Aziz Ansanus ve Azize Margaret Arasında Müjde (Peygamberler Jeremiah, Ezeikel, Isaiah ve Daniel); 1333; Panel Üzerine Tempera; 184x210 cm; Galeria degli Uffizi 7
Uluslararası Gotik Üslubu: Simone Martini (1284 1344) Simone Martini; Equestrian Guido Riccio da Fogliano ve Yeni Kent; 1330; Palazzo Pubblico; Fresko; 223x378 cm; 340x968 cm; Siena, İtalya 8
Uluslararası Gotik Üslubu: Simone Martini (1284 1344) Simone Martini; Equestrian Guido Riccio da Fogliano ve Yeni Kent; 1330; Palazzo Pubblico; Fresko; 223x378 cm; 340x968 cm; Siena, İtalya Plazzo Pubblico halk sarayı için yaptığı bir resim. Çok büyük boyutlarda bir fresktir. Montemassi ve Sassoforte kalelerinin 1328 de fethini canlandırmaktadır. Detaycı bir anlayıs söz konusudur. Atın ayakları havada. 1970 lerde bile fresko önemini korumuştur ve Martini nin en önemli çalışması olarak bilinmektedir. 9
Uluslararası Gotik Üslubu: Simone Martini (1284 1344) Simone Martini; Orsini Poliptiği; 1344 öncesi; 25x15 cm; Royal Museum of Fine Arts, Antwerp 10
Erken Rönesans Sanatına Giris Vassari ye göre13. ve 14.yy lar bir yandan canavarca ve barbar Gotik tarzın, bir yandan da Yunan tarzının* boyunduruğu altındadır. Sözgelimi, sivri kemer kullanımına şiddetle karşı çıkarak bu öğeyi hilkat garibesi bir mimarinin aptalca uygulaması olarak nitelendirir. Vasari, Giorgio; Sanatçıların Hayat Hikayeleri; syf:11 *Burada Bizans sözcüğü yerine Vasari yi izleyerek Yunan tanımını kullandım. Sonradan türetilmiş bir tanım olan Bizans (kendilerine Doğu Romalı derlerdi zaten!), bugün belli bir yaygınlığa ulaşmış olsa bile o dönemde Vasari terminolojisinin bir deneyimi olmaktan çok uzaktı. (Uşun Tükel) 11
Erken Rönesans Sanatı : CIMABUE (1240-1302 ) (Floransa) RÖNESANS A GEÇİŞ: 13. yy özellikle resim sanatı açısından bir değişimler ve gelişimler süreci olmuştur. Görsel sahneler yaratma arayışı heykelde olduğu gibi resimde de ortaya çıkmıştır. Birey ve insana verilen önem sonucunda tüm görsel oluşumlar kimlik kazanarak figüratif bir niteliğe bürünmüştür. Bu dönemin en önemli ve kendi başına öncülük edebilecek bir gücu olarak ön plana çıkan İtalya galip gelen orta sınıf ve entelektüel kapasitesi güçlu olan ressamlarıyla yeni gelişen sanat ortamının kendisine özgu nitelikler gösteren çevrelerinden biri olmuştur. Bu noktada özellikle Bizans Sanatı ve Doğu ile bağlarını kopartmasına ve yepyeni bir anlayışın resim sanatına girmesine ön ayak olan ressamların tarih içindeki yeri ve öncu niteliği çok önemlidir. 12
Erken Rönesans Sanatı : CIMABUE (1240-1302 ) (Floransa) Bakış ölçülebilir birşeye dönüştüren perspektifin kullanımıyla insan gözü merkezinde doğa resmedilmeye başlanmıştır. 13
Erken Rönesans Sanatı : CIMABUE (1240-1302 ) (Floransa) Cimabue ders çalışmak yerine insanlar, atlar ve evler çizerken, Floransalı yöneticiler de Yunanlı ressamları, resim sanatını eski durumuna kavuşturmak amacıyla çağırmaktaydı. Çağırılan sanatçılar Santa Maria Novella nın yanındaki Gondi Şapeli ni süslemeye başladılar. Cimabue bu sanatçıları izleyerek zamanını geçiriyordu. Cimabue nin babası onun bu sanatçıların yanında çalışması için bir anlaşma yaptı. Cimabue burada çalışan Yunanlı sanatçıları aştı. Aziz Franceso nun hayatını resmetmesi gerektiğinde doğadan çalıştı. Santa Trinita Manastırı için yaptığı maesta keşişler tarafında baş altar olarak asıldı. Cimabue Meryem e Müjde resmiyle Bizansın geleneklerinden uzaklaştı. Figürler doğal boyutlarındaydı. Cimabue resim sanatının yenilenmesini sağlayan ilk itici güçtü. Cimabue Giotto nun hocası oldu... 14
Erken Rönesans Sanatı : CIMABUE (1240-1302 ) Yüksek rütbeli rahip, Cimabue nin Santa Croce deki Çarmıh resminden o kadar etkilendi ki onu San Francesco manastırına götürdü. Cimabue burada Aziz Francesco nun bir pano resmini yaptı. Manastırdakiler bu yapıtın az rastlanır nitelikte bir resim olduğu kanısındaydı çünkü hem Aziz Francesco nun başının duruşunda hem de kumaşların dökülüşünde tanımlanamaz bir Cimabue;Aziz Francesco; 1285-1295 Altın Panel Üzerine Tempera; 107x57 cm 15 mükemmellik gördüler.
Erken Rönesans Sanatı : CIMABUE Cimabue; Maesta; 1285; Tempera on panel; 385 x 223 cm; Galleria degli Uffizi; Florence 16 Maesta: Avrupa sanatında Meryem in bebek İsa yla birlikte tahta oturmus durumda, meleklerle ve bazen azizlerle çevrelenmis konumda betimleyen ikonografik sahne. Bu sahnede Meryem cennetin kraliçesi olarak tanımlanır. Şuanda Galeri Uffizi de bulunuyor. Floransa Santa Trinita kilisesinde altar üzerinde bulunmaktaydı. İlk bakışta belirgin olan Bizans tarzına uygun nitelikler gösteren yapıtın, esasında çok farklı bir mekân kurulus şeması olduğu fark edilmektedir. Yüzeysel bir açılıma karşın Meryem ve Çocuk İ sa nın oturduğu taht üzerinde yapılan çizim uygulamasıyla, belirgin bir boyut ve derinlik etkisi sağlanır. Alt kısımda İncil de yer alan ve İsa nın krallığının kuruluşunu sembolize eden dört kişi görülür; Tahtın altında, İbrahim ve Davut (İsrailoğulları), iki yanda Yaremya ve İşaya peygamberler bulunur.
Erken Rönesans Sanatı : CIMABUE Resmin orijinal kaynağı bilinmemektedir; fakat dönem içinde yapılan araştırmalardan Cimabue ye a i t olabileceği düşünülmektedir. İsa nın bir tarafında Meryem diğer tarafında Vaftizci Yahya bulunmaktadır. Cimabue; Çarmıha Geriliş; 1270; Altın Yaldız Panel Üzerine Tempera; 336 x 267 cm; Arezzo; Church of San Domenico 17
Erken Rönesans Sanatı : Rönesans Sanatında Resim Teknikleri 1. YUMURTA TEMPERASI: Yumurta temperasında boya ve organik zamk olarak yumurta sarısı kullanılıyor. 14.yy ve 15.yy ın bir bölümünde yumurta temperası standart bir teknikti. Genellikle tahta üzerine kullanılıyordu. Çabuk kuruduğundan sonra da kalıcı olduğundan çok ince fırça darbeleriyle ve dikkatli yapılması gerekiyordu. Yoksa kalın bir boya tabakası oluşuyordu. Tahta panoya ince dövülmüş alçı ve zamk karışımı sürülüyor. (Gresso Sanatı). Sanatçı charcoal ( kömür kalemi ) ile desen çiziyor. Yaldızlanacak yerleri kazıyıp inceltiyor. Kazınan yerlere ince kil sürüp üzerine yaldız yerleştiriyor. Resmin tüm alanları için sanatçı önce bir alt tabaka yapıyor, sonra ince tabaka tempera sürüyor. Böylece resim oluşuyor. 2. FRESKO: Bu teknik kuru iklimler için elverişlidir. (örneğin Venedik te Fresko yoktur.) 14.yy ın en yaygın resim tekniğidir. Islak alçı üzerine su ile karıştırılan boya ile yapılır. Resim yapılacak olan duvar önce arricco denilen kaba bir alçı tabaka ile kaplanıyor. Kuruyan alçı üzerine charcoal ile desen çiziliyor veya sinopia denilen kırmızı kahverengi bir tebeşir kullanılıyor. Sonra duvar intonaco denilen taze alçı ile kaplanıyor. Genellikle kuruduktan sonra boya ile üzerinden geçiliyor. Böylelikle kalın bir tabaka oluşuyor. İstenirse duvardan çıkarılabiliyor. 3. YAĞLI BOYA: 15.yy da giderek yağlı boya temperanın yerini alıyor. Daha önce yer yer tempera resimlerde yağlı boya kullanıldığı görülüyor. Yağlı boya tekniği özgün bir resim türü olarak Flaman sanatının etkileriyle İtalya ya gelmiştir. Yağlı boya daha rahat çalışma olanağı sağlıyordu. Renkler daha çeşitli, daha yavaş kuruyan bir boya. Yağlı boya resimlerde keten tohumu yağı, haşhaş yağı, ceviz yağı kullanılmıştır. 1814 te metal kutular içinde yağlı boyalar çıkmış. 18
Erken Rönesans Sanatı : Resim Sanatı ve Konularına Göre Çeşitleri DİN DIŞI RESİMLER: Rönesans Döneminde bu tür resimler genellikle düğünlerde gelinlere verilen sandıklar üzerine yapılan resimlerdi. Bunlar düğünlerle ilgili dürüstlük veya sevgi gibi konuları ele alırlar. Yine din dışı resme örnek portrelerdir; özellikle soylular, din adamları gibi resmi kişiler portrelere konu olurlardı. Lionello d Este soylu bir kişidir. Profilden gösterilmis. Elbisenin detayları çok ince işlenmis. Arka planda çiçekler yer alıyor. Pısanello; Lionello d Este nin Portresi, 1441, Panel Üzerine Tempera; 28x19 cm; Accademia Carrara 19
Erken Rönesans Sanatı : Resim Sanatı ve Konularına Göre Çeşitleri DİNSEL RESİMLER: Bunların çoğu Altar Panoları ndan oluşuyor.(13. 14. 15. yy) Genellikle konuyu siparis veren taraf belirtiliyor. ALTAR PANOLARI VE ÖZELLİKLERİ: Atlar Panosu kilisenin en kutsal kısmında bulunan ve üzerinde birinci dereceden önemli resimlerin bulunduğu panodur. Altar Panoları bir kac parçadan oluşmaktadır. İki parçalı ise DİPTİKON, üc parçalı ise TRİPTİKON, daha fazla parçalı ise POLİPTİK deniliyor. Altar panoları zamanla parçalanabilir. Piero Della Francesca; St Anthony Altarı (1460-70); Panel, 338 x 230 cm; Galleria Nazionale dell'umbria; Perugia 20
Erken Rönesans Sanatı : Resim Sanatı ve Konularına Göre Çeşitleri Rönesans Döneminin Tipik Şeması Şudur: - Merkezi büyük panoda Meryem ve Çocuk İsa ( ya da kutsal üçlu ) - İki yan panoda birer aziz. - Üst bölümde Meryem e Müjde sahnesi İki yan kanat ana gövdenin üzerine kapanacak şekilde menteşeli olarak yapılmıştı Piero Della Francesca; St Anthony Altarı (1460-70); Panel, 338 x 230 cm; Galleria Nazionale dell'umbria; Perugia 21
Erken Rönesans Sanatı : Resim Sanatı ve Konularına Göre Çeşitleri Piero Della Francesca; St Anthony Altarı (1460-70); Panel, 338 x 230 cm; Galleria Nazionale dell'umbria; Perugia 22
Erken Rönesans Sanatı : Resim Sanatı ve Konularına Göre Çeşitleri DUVAR RESİMLERİ: Kilisede koro, Apsis yan duvarları veya ufak şapellerin duvarlarına yapılan resimlerdir. Bunlar bazen zengin aileler tarafından ısmarlanabiliyor. Ölülerini bu şapellere gömmek için izin alıyorlar. O nedenle bu şapelleri zengin bir şekilde süsletiyorlar. Şapel: 1) Tek mekânlı küçük kilise. 2) Büyük bir kilise ya da katedralde bir kutsal kişiye adanmıs dua mekânı. Giotto di Bondone; Arena Şapeli; Padua; Giriş Üzerinde Son Yargı Sahnesi; 1303-1306 23
Erken Rönesans Sanatı Ortaçağın sonlarında Feodalite gücünü tamamen yitirmişti ve burjuvaların yönlendirdiği bir yaşam hakim olmuştu. Fakat bu gelişim her ülkede aynı zamanda olmadı. Kâğıt parşömenin yerine kullanıma girmiş ve matbaanın da uygulamaya girmesiyle kitap ve benzeri materyallerin kullanımıyla, iletişim, düşünce ve fikir hayatına canlanma getirmiştir. Okuryazar sayısı artmış ve insanlar eskinin dar görüşlülüğünden ve gerçek dışı yaklaşımlarından kendilerini kurtarmıştır. Ortaçağda hayır işleri için dini kurumlara aktarılan para, bu dönemde kişinin toplumsal mevkiini belirtmek amacıyla saraylar, gösterişli kent evleri, duvar halıları, tablo, heykel, gibi yapıtları içeren zengin koleksiyonlar ve yeni kurulan matbaalarda basılan kitaplarla sanatçı ve zanaatkârların üretimleri artmıştır. 24
Erken Rönesans Sanatı RÖNESANS A GEÇİŞ VE GENEL RÖNESANS ORTAMI Batı ortaçağı kapayıp yeniçağı başlatan Rönesans (Renaissance ) dönemi, ortaçağın dine dayanan dünya görüşüne son vermeye, aklın ışığıyla aydınlanan bir kültür tutumunu oluşturmaya başlayacaktır. Rönesans İtalyanca Rinascimento sözcüğünden kaynaklanan bu terim, dilimizde yeniden doğuş anlamına geliyor. Rönesans la birlikte önemli bir gelişmeye daha tanık oluruz. Ortaçağ da zanaatçı olarak görülen ressam, heykeltıraş ve mimarlar bu dönemde sanatlarıyla ilgili kuramsal çalışmalar da yapmaya başlarlar. İlkçağ felsefesinin de etkisiyle, insanı Küçük evren (micro cosmos) olarak gören hümanist anlayış gelişir. Bu değişim, ekonomik bir temele de dayanmaktadır. Zenginleşen kent dukalıklarında klasik sanat eğitimi görmüş patronların egemenliği, Rönesans ın oluşmasında hayli etkili olmuştur. Özellikle Medici ailesi yönetimindeki ve Rönesans ın beşiği Floransa, sanatın en büyük koruyucusuydu. Sanatsever prenslerin de desteğiyle sanatçılara tüm olanaklar sağlanıyor, Roma da ilkçağ kalıntıları üstüne kazılar yapılıyordu. Bu kazılarda çıkan buluntular prenslerin saraylarında sergileniyor, sanatçılar bunlardan yararlanıyorlar, ilkçağ daki oranlar ve düzenler konusunda çalışmalar yapıyorlardı. 25
Erken Rönesans Sanatı Rönesans'ta yeniden doğan, bin yıllık ortaçağda ortadan çekilmis olan Antik çağın tutumudur. Bu tutumu kendisine örnek alan Rönesans düşüncesi, hep ortaçağa tepki olan şu özellikleri geliştirir: Ortaçağda felsefenin yalnız dinin hizmetinde çalıştırılmasına karşılık, Rönesans felsefesi, bağımsız, yalnız kendine dayanan, konusunu ve amacını kendisi belirleyen bir felsefe olmak ister. Antik felsefede olduğu gibi, anlamak ve bilmek istenen bütün konulara eleştirel bir yöntemle eğilir. Kilisenin otorite saydığı Hıristiyan düşünürlerinin doğru'yu bulmus olduklarına inanan ortaçag skolâstiğine karşılık, Rönesans düşünüru için doğru, bulunmus değildir, belki de sonsuza dek aranması da gerekir. Bu anlayıs, Rönesans düşünürünu tutkulu bir araştırıcı yapmıştır. 26
Erken Rönesans Sanatı Rönesans genelde, 14 16. yüzyıllarda İtalya da klasik modellerin etkisi ile sanat ve yazın alanındaki canlanıs olarak tanımlanır. Rönesans günümüzde klasik Avrupa sanatını başlatan dönem olarak benimseniyor. 15. yüzyıla değin Avrupa da Ortaçag ın sembolik dünya görünüşu egemendi. Soyut, tartışmaya kapalı bir düşünce sistemi söz konusuydu. Bu durum, doğal olarak sanata da yansımıştı. Daha çok Kutsal Kitap tan alınan konular, şemalara bağlı ve sembolik bir dille anlatılıyordu. Ortaçag ın sanat dalları arasında Güzel Sanatlar diye adlandırdığımız resim, heykel ve mimari yer almıyordu. Ortaçag ın Yedi Sanat ını Diyalektik (mantık), Gramer, Retorik (söylev sanatı) ve Aritmetik, Geometri, Astronomi, Armoni (genel anlamda müzik sanatı) oluşturmaktaydı. Rönesans la birlikte önemli bir gelişmeye daha tanık oluruz. Ortaçag da zanaatçı olarak görülen ressam, heykeltıras ve mimarlar bu dönemde sanatlarıyla ilgili kuramsal çalışmalar da yapmaya başlarlar. 27
Erken Rönesans Sanatı RÖNESANS RESİM SANATI: Rönesans Sanat faaliyetlerinin temelini oluşturan düşünceler sanatçıları, gerek dini kompozisyonlarda gerek mitolojik, tarihi konulu resimlerde gerekse portrelerde natüralist bir görünüm saptamaya, ahlaksal bir kalıba bürünen ruhsallığı doğal niteliklerle bağdaştırmaya yönelmiştir. Belli bir odak noktasına göre kurulan mekân içi perspektifi ve daha da güc bir uygulamayı gerektiren açık hava perspektifi hususundaki arayışlar bu dönem sanatçıları için önemli bir uğras olmuştur. Işık ve renk başlı başına önem kazanmıştır. Peyzajlarda derinlik yanılsamasını sağlamak amacıyla ön plandan arkaya doğru kıvrılıp giden yollar, patikalar, ırmaklar ve derelerden yararlanılmıştır. Arka plan derinliğine doğru uzanan figürler ve nesneler belirli oranlara göre küçültülerek çizilmiştir. 28
Erken Rönesans Sanatı Rönesans ta derinlik düzlemsel bir yaklaşıma göre tertiplenmiştir ve sahne arka plana doğru paralel düzlemler üzerinde yer almıştır. Erken Rönesans resim sanatı çizgisel olarak nitelendirebileceğimiz bir kompozisyon anlayışına bağlı kalmıştır. Yani nesnelerin konturları açık bir şekilde vurgulanarak, bir nesnenin elle tutulur, gözle görülür gerçek bir görüntu olarak tespit edilmesi amaçlanmıştır. Erken Rönesans resminde çok figürlu bir kompozisyon anlayışının hakim olduğu ve Ortaçag düşüncesinden izler taşıyan bir kurulus şemasına sahip düzenlemelerden oluştuğu görülür. Bu çokluk içinde yer alan figürler, kompozisyon bütününe sıkı sıkıya bağlı olmakla beraber çizgisel desen anlayışından dolayı aynı zamanda daima bir bağımsızlığa sahiptir. Yüksek Rönesans resminde bu konturların eridiğini göreceğiz. 29
Erken Rönesans Sanatı Giotto Di Bondone (1267-1337): Duccio Di Buoninsegna (1255-1319): Ambrogio Lorenzetti (1319-1348): 30