Farklı Toprak İşleme ve Ekim Sistemlerinin Silajlık Mısır Gelişimi ve İşletme Ekonomisine Etkisi

Farklı Toprak İşleme ve Ekim Sistemlerinin Silajlık Mısır Gelişimi ve İşletme Ekonomisine Etkisi Hasan Ali KARAAĞAÇ 1, Zeliha Bereket BARUT 2 1 Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Doğankent, Adana 2 Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Adana zbbarut@cu.edu.tr Özet: Bu çalışmada, Çukurova Bölgesi nde ikinci ürün silajlık mısırda uygulanan geleneksel ile korumalı toprak işleme ve ekim sistemleri bitki gelişimi ve işletme ekonomisine etkileri açısından karşılaştırılmıştır. Çalışmada uygulanan sistemler, geleneksel, şeritvari, azaltılmış, sırta ekim ve doğrudan ekim yöntemlerinden oluşmuştur. Araştırmada makinaların yakıt tüketimi ve iş verimi, bitki çıkış yüzdesi, çimlenme oranı indeksi, bitki çıkış süresi, mısır silaj verimi, bitki boyu, boşluk oranı, ikizlenme oranı, kabuledilebilir bitki aralığı oranı belirlenmiş ve yöntemler ekonomik analize tabi tutulmuştur. Yapılan değerlendirmeler sonucunda en yüksek mısır silaj verimi azaltılmış toprak işleme ve ekim yönteminde elde edilirken en düşük verim ise şeritvari toprak işleme ve ekim yönteminde elde edilmiştir. Yöntemler arasında yakıt tüketimi bakımından en düşük değer ve iş verimi bakımından en yüksek değer doğrudan ekim yönteminde elde edilmiştir. Doğrudan ekim yöntemi yakıt tüketimi yönünden diğer yöntemlere göre yaklaşık %89-93 arasında tasarruf sağlamıştır. En yüksek çıktı/girdi oranları azaltılmış toprak işleme (2.11) ve doğrudan ekim (2.06) yöntemlerinde, en düşük oran ise şeritvari toprak işleme yönteminde (1.90) elde edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Korumalı toprak işleme, doğrudan ekim, mısır, bitki gelişimi, yakıt tüketimi Effect of Different Tillage and Seeding Methods on Corn Crop Growth and Management Economics for Silage Abstract: In this study, traditional tillage/seeding and conservation tillage/seeding systems for growing the second crop silage corn used in Çukurova Region have been compared in terms of their effects on plant emergence/stand establishment and management economics. The systems were consisted of traditional tillage (GTE) strip tillage (BTE), minimum tillage (ATE), ridge tillage (STE) and no-tillage (DE). The systems were examined and analyzed in terms of the fuel consumptions, working efficiency, the quality of feed index, multiples index, skip index, emergence rate index, mean emergence date, the percentage of emergence, yield of corn silage and the length of plants. At the end of study, while the maximum efficiency on corn silage has been got on the minimum tillage method; the minimum efficiency has been got on the strip tillage method. The best results in fuel consumption and the maximum working efficiency were obtained by notillage. No-tillage have saved time and working efficiency at the rate of 89-93% by the helping of direct sowing. The greatest output/input ratios were in ATE (2.02) and DE (1.98) even if the lowest output/input ratio was in BTE (1.60). Keywords: Conservation tillage, notillage, corn, plant growth, fuel consumption. 367

GİRİŞ Hayvan varlığı yönünden büyük bir potansiyele sahip ülkemizde birim hayvan başına oldukça düşük et ve süt verimi elde edilmektedir. Ortalama süt veriminin düşük olmasının nedenleri araştırıldığında, ırk ve bakım şartlarının yanında, en önemli sorunu yetersiz besleme oluşturmaktadır (Manga,1991). Et ve süt verimini arttırmanın önemli kriterlerinden birisi kesif yemin yanında kaba yemin de belli miktarlarda hayvanın gereksinmesini karşılayacak nitelikte verilmesidir. Hayvan beslenmesinde et ve süt verimini arttırmak ve kaba yem ihtiyacını karşılamak için silaj yapımına ağırlık verilmesi gerekmektedir. Çukurova gibi sulama olanaklarına sahip, hem de ikinci ürün tarımına elverişli bölgelerde silaj yapılarak hayvancılık işletmelerinin ihtiyacı olan kaliteli kaba yemin son derece ucuza bir maliyetle sağlanması mümkündür. Bu amaçla kullanılabilecek en önemli bitkilerden biri de mısırdır (Manga, 1991). 2004-2006 yılı verilerine göre sadece Adana ilinde yaklaşık 80.000-100.000 ha lık alanda ikinci ürün tarımı yapılmaktadır (Karaağaç, 2007). Çukurova da buğday sonrası ikinci ürün mısır yetiştirmede zaman kısıtlı olduğundan, buğday sapını parçalayıp toprağa karıştıran makinaların kullanımı yaygınlaşmadığından ve tohum yatağı düzgün hazırlanamadığından dolayı üreticilerin büyük çoğunluğu yasaklara rağmen buğday anızını yaktıktan sonra toprağı işlemektedirler. Topraktaki mikroorganizmaları yok etmesi, toprağa yeterince organik madde kazandırmaması, toprakta verimsizliğe yol açması, su ve rüzgar erozyonunu arttırması ve çevreyi kirletmesi gibi anız yakmanın bir takım zararları artık herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Bitkisel üretimde harcanan enerjinin büyük kısmı toprak işlemede kullanılmaktadır. Bütün işletmelerde olduğu gibi en az girdi ile en fazla geliri elde etmek tarımsal işletmelerde de öncelikli amaçtır. Ancak sürdürülen geleneksel toprak işleme uygulamalarının enerji girdi maliyetlerinin yüksek olması ve anız yakmanın toprağa ve çevreye olan zararları, ürün yetiştirmede farklı toprak işleme sistemlerinin denenmesi gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Toprak kalitesi, ürün verimi ve çevre açısından geleneksel ve korumalı toprak işleme sistemleri yapılan bir çok araştırmada karşılaştırılmıştır (Hudon ve ark., 1990; Valzano ve ark., 1997; Andales ve ark., 2000; Edwards ve ark., 2000; Erenstein, 2003; Koga ve ark., 2003; Al-Kaisi ve ark., 2004). Ghuman ve Sur (2001) buğday ve mısırda üç farklı toprak işleme yönteminin (anızlı azaltılmış toprak işleme, anızsız azaltılmış toprak işleme ve geleneksel toprak işleme) toprak özellikleri ve ürün verimine etkisini araştırmışlardır. Beş yıl yürütülen denemenin ikinci yılında anızlı toprak işleme yönteminde elde edilen verim, geleneksel toprak işlemeye göre düşük çıkmış fakat sonraki yıllarda ise durum tersine dönmüştür. Denemenin sonucunda anızlı toprak işlemenin ürün verimini arttırıcı ve toprak özelliklerini iyileştirici bir uygulama olduğu sonucuna varılmıştır. Roscoe ve Buurman (2003), geleneksel toprak işleme ile işlemesiz (no-till) sistemleri karşılaştırdıkları araştırmalarında, geleneksel işlemede topraklarda önemli sıkışma ve hacim ağırlığında artışlar olduğunu saptamışlardır. Birkas ve ark. (2004), toprak işlemenin toprak kalitesine etkilerini araştırdıkları çalışmalarında, toprakların her yıl düzenli olarak pulluk veya diskli tırmıkla derin işlenmesi sonucunda, ilk üç yıl içerisinde yüzeye yakın katmanlarda sıkışmaya neden olduğu, fakat bu sıkışmış katmanın genişlemesi ve daha alt katmanlara yayılmasının beş yıldan sonra oluştuğunu belirtmişlerdir. Özmerzi ve Barut (1994), tarafından yapılan bir çalışmada, geleneksel toprak işleme yöntemine göre anızlı azaltılmış toprak işleme yönteminde; toprağın fiziksel özelliklerinde iyileşme, organik madde miktarında artış, tarla trafiğinde azalma dolayısıyla iş gücü, zaman ve yakıt tüketiminde azalma olduğu ortaya konmuştur. Geleneksel toprak işleme sisteminde uygulanan yoğun tarla trafiği, toprak sıkışıklığının en büyük etkenlerinden biridir (Barut ve ark., 1996). Yüzeysel atıklı doğrudan ekim ve toprak frezesi ile saman ve anızı işlemenin buğday verimine etkisinin araştırıldığı bir başka çalışmada; en yüksek verim saman yakıldığında elde edilmiş, özellikle saman toprak yüzeyinde bırakılıp doğrudan ekim yapıldığında en az ürün alınmış, anızlı olarak frezeyle işlemedeki ürün verimleri doğrudan ekime göre göreceli olarak daha yüksek çıkmıştır (Graham ve ark.,1986). Yalçın ve Çakır (2006), tarafından ikinci ürün silajlık mısırda yapılan çalışmada geleneksel, azaltılmış (1 kez dipkazan, 2 kez dipkazan) ve doğrudan ekim yöntemleri, yakıt tüketimi, enerji gereksinimi, çalışma hızları, çıkış yüzdeleri ve mısır silaj verimi açısından 368

karşılaştırılmıştır. Çalışmada doğrudan ekim metodu en az yakıt tüketimi ve en fazla tarla etkinliğine (başarısına) sahip olan yöntem olmasına rağmen verimde en düşük yöntem olarak belirlenmiştir. En yüksek verim ise iki kez dipkazan ile işleme yönteminde bulunmuştur. Bayhan ve ark. (2006), Trakya bölgesinde ikinci ürün silajlık mısırda yapmış oldukları çalışmada beş farklı toprak işleme yöntemi ile doğrudan ekimi verim, yakıt tüketimi ve güç gereksinimi açısından karşılaştırmışlardır. Silajlık ürün için en yüksek verimi 69,32 ton/ha ile toprak işleme kombinasyonunda, en düşük verimi ise 58,92 ton/ha ile diskli tırmıkla yapılan toprak işleme metodunda bulmuşlardır. Ayrıca yakıt tüketimi, kullanılan güç gereksinimi ve toprak işleme ile ilgili parametreler için doğrudan ekimin en iyi sonuçlar vereceğini belirtmişler ve bölgede ikinci ürün silajlık mısır için azaltılmış toprak işleme ve doğrudan ekim yöntemini önermişlerdir. Bu çalışma, ikinci ürün silajlık mısır üretiminin yapıldığı alanlarda geleneksel ve korumalı toprak işleme-ekim sistemlerinin bitki gelişimine ve tarımsal mekanizasyon giderlerine etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Araştırma, 2006 ve 2007 yılı ikinci ürün silaj yetiştirme döneminde Adana ili Çukurova Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne ait işletmede yürütülmüştür. Deneme alanına ait toprağın ph değeri hafif alkali (ph: 7.6), kireç içeriği fazla (%15.9), organik madde içeriği çok düşüktür (%0.8). Toprak bünyesi killi tınlı olarak belirlenmiştir. Denemede tohum materyali olarak Cargill 955 hibrit mısır kullanılmıştır. Ekim makinası olarak 6 sıralı disk ayaklı pnömatik hassas ekim makinası kullanılmıştır. Doğrudan ekim yapılan parsellerde ise ekim makinasının disk ayaklı ekici düzenlerinin önüne, sap kesici ve parçalayıcı olarak keskin kenarları ondüleli disk keskiler yerleştirilmiştir. Disk keskiler ön bitki kalıntılarını keserek çizi ayakları için iz açmışlardır. Denemede kullanılan tarım alet ve makinaların teknik özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Denemde Kullanılan Tarım Alet ve Makinaların Teknik Özellikleri Makina adı Ünite Sayısı İş Genişliği (cm) İş Derinliği (cm) Ortalama Çalışma Hızı (km/h) Ağır Diskli Tırmık (Goble) 20 diskli 210 10-15 7.75 Düz Tapan 1 373 -- 7.36 Freze Ara Çapa 3 sıralı 210 10-15 3.64 Rotovatör 6 üniteli 48 adet L 195 10-20 3.07 bıçaklı Sırt Listeri 5 sıralı 280 15-25 3.34 Sırt Tapanı 5 sıralı 210 15-20 5.02 Ekim makinası 6 sıralı 420-4.55 Yöntem Araştırma, tesadüf parselleri deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak 50 m uzunluğunda ve 4,2 m genişliğinde olmak üzere toplam 20 parsel üzerinde yürütülmüştür. Çalışmada 5 farklı toprak işleme ve ekim sistemi karşılaştırılmıştır. Denemede kullanılan yöntemler; 1. Şeritvari Toprak İşleme ve Ekim (BTE): Anız yakılmamış+bant Toprak İşleme (1)+Tapan (2)+ Ekim 2. Azaltılmış Toprak İşleme ve Ekim (ATE): Anız yakılmamış+rotovatör (1)+Tapan (2)+Ekim 3. Sırta Ekim (SE): Anız yakılmamış+diskli Tırmık (3)+Sırt Listeri (1)+Sırt Tapanı (1)+Ekim 4. Doğrudan Ekim (DE): Anız yakılmamış+ekim 5. Geleneksel Toprak İşleme ve Ekim (GTE): Anız yakılmış+diskli Tırmık (2)+Tapan (2)+Ekim Kuruya ekim yapılan denemedeki tüm parsellere ekimden sonra tav suyu verilmiştir. Araştırmada ekim makinası sıra arası 70 cm, sıra üzeri tohum aralığı ise 16.2 cm olarak ayarlanmıştır. Ekim öncesi taban gübresi olarak 9 kg/da saf azot ve 9 kg/da saf fosfor toprağa verilmiş ve bitkiler yaklaşık 40-50 cm 369

yüksekliğe ulaştığında 13.8 kg/da saf azot uygulaması yapılmıştır. İlk yıl yabancı otlarla mekanik mücadele, zararlılarla ise biyolojik mücadele yapılmıştır. Biyolojik mücadelede istenen sonuca ulaşılamadığı için ikinci yıl kimyasal mücadele uygulanmıştır. Deneme süresince tav suyu ile beraber toplam dört kez sulama yapılmıştır. Hasat sırasında parsel kenarlardan ikişer sıra, sıra başlarından 5 m kenar tesiri olarak atılmış, orta iki sıranın tamamı toprak seviyesinden itibaren yaklaşık 10-15 cm üstten hasat edilmiştir. Deneme alanında toprağın nem içeriğini belirlemek üzere her parselde üç ayrı noktadan ve her bir noktanın 0-10, 10-20, 20-30 cm derinliklerden birer toprak örneği alınmış, alınan bu toprak örnekleri 105 0 C derece sıcaklıkta 72 saat süreyle kurutularak toprak nem içeriği tespit edilmiştir. Deneme parsellerinde rastgele seçilen 5 metre uzunluğundaki 3 ayrı sırada tav suyundan sonra bitki çıkışı sabitleninceye kadar günlük çıkan bitki sayımları yapılmıştır. Bu sayımlardan ortalama çıkış zamanı (OÇZ), çıkış oranı indeksi (ÇOİ) ve bitki çıkış yüzdesi (ÇY) değerleri hesaplanmıştır (Bilbro ve Wanjura, 1982). Bitki çıkışı sabitlendikten sonra, denemenin her parselinde tesadüfü olarak seçilen 5 m uzunluğundaki üç sırada, bitkilerin sıra üzeri aralıkları ölçülüp boşluk oranı (BO), ikizlenme oranı (İO) ve kabuledilebilir bitki aralığı oranı (KBAO) hesaplanmıştır (Kachman ve Smith, 1995). Denemede bitki boyu, her parselde orta sırada yer alan ve rastgele seçilen 10 bitkiden toprak yüzeyi ile tepe püskülünün ilk yan dalcığının çıktığı boğum arasındaki mesafe (cm) ölçülerek bulunmuştur (Tansı ve ark., 1996). Denemedeki her parselde kenarlardan ikişer sıra ve sıra başlarından beşer metre kenar tesiri olarak atıldıktan sonra kalan kısımda bulunan bütün bitkiler ilk boğum seviyesinden itibaren elle biçilmiş ve tartımı yapılmıştır. Elde edilen tartım değerleri birim hasat alanına oranlanarak silaj verim değeri kg/da cinsinden hesaplanmıştır. Hasat, ortalama bitki kuru madde içeriğinin % 30-35 olduğu dönemde yapılmıştır (Yalçın, 1998). Denemelerde toprak işleme, ekim ve bakım işlemlerinde kullanılan yakıt tüketimi litre/da olarak hesaplanmıştır. Parsel başındaki dönüşlerde ve boşta geçen zamanlarda harcanan yakıt dikkate alınmamıştır. Benzer şekilde işlemlerin yapılması için harcanan zaman alana oranlanarak her parselin toplam makina iş verimi (da/h) hesaplanmıştır. Dönüşlerde ve boşta geçen sürelerde harcanan zaman dikkate alınmamıştır. Toprak işleme ve ekim sistemlerinde kullanılan tarım makinalarının birim alan başına toplam giderlerinin belirlenmesinde, makinaların yöredeki kiralama bedelleri dikkate alınmıştır. Birim alan başına toplam gelirlerin belirlenmesinde yöntemlerin ürün verimleri ile ürünün yöredeki ortalama satış fiyatı çarpılarak elde edilmiştir. Yukarıda açıklanan yöntemlerle elde edilen veriler, tesadüf parselleri deneme desenine göre MSTAT-C paket programı kullanılarak varyans analizine tabi tutulmuştur. Toprak işleme ve ekim sistemlerinin ortalama değerleri arasındaki farkların önemliliği ise LSD testi uygulanarak kontrol edilmiştir. ARAŞTIRMA BULGULARI İki yıllık araştırma sonucunda elde edilen bitki çıkışı, bitki dağılım düzgünlüğü ve verime ilişkin veriler Çizelge 2 de verilmiştir Çıkış Zamanı: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki çıkış zamanı üzerindeki etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur (Çizelge 2). Diğer bir deyişle toprak işleme ve ekim sistemleri bitki çıkış zamanlarını önemli seviyede etkilememişlerdir. En kısa sürede bitki çıkışı 3.61 gün ile SE, en geç bitki çıkışı 4.01 gün ile DE yönteminde bulunmuştur. SE yönteminde oluşturulan tohum yatağı sırtlarının daha iyi güneş ışını almaları ve dolayısıyla daha iyi ısınmaları nedeniyle diğer dört yönteme göre bitki çıkış süresi daha kısa olmuştur. 370

Çizelge 2. Farklı Toprak İşleme ve Ekim Yöntemleri Sonucunda Elde Edilen Bitki Çıkışı, Bitki Dağılım Düzgünlüğü ve Verim Değerleri Yöntemler Çıkış Zamanı (gün) Çıkış Oranı İndeksi (bitki/m gün) Çıkış Yüzdesi (%) Boşluk Oranı (%) İkizlenme Oranı (%) Kabuledilir Bitki Aralığı Oranı (%) BTE 3.71 1.67 a 95.02 a 10.73 b 2.89 86.38 a ATE 3.74 1.68 a 95.82 a 12.01 b 3.63 84.36 a SE 3.61 1.72 a 95.06 a 10.38 b 2.38 87.24 a DE 4.01 1.29 b 78.97 b 32.20 a 2.30 65.50 b GTE 3.72 1.73 a 98.69 a 7.83 b 2.50 89.68 a F değeri 2.411 ns 11.812* 21.299* 13.875* 0.653 ns 12.782* CV (%) 7.29 9.40 5.07 51.60 69.77 9.35 Yöntemler Bitki Boyu Verim Yakıt Tüketimi İş Verimi (cm) (kg/da) (lt/da) (da/h) BTE 233.3 b 4393 3.02 c 2.86 c ATE 235.1 b 4974 3.96 b 2.53 d SE 234.6 b 4756 4.33 a 1.96 e DE 246.3 a 4103 0.32 d 18.33 a GTE 237.1 b 4772 3.07 c 3.12 b F değeri 6.951* 2.496 ns 2978.05* 22109.72* CV (%) 2.36 13.55 2.72 2.33 *:P<%1, ns: Önemsiz Çıkış Oranı İndeksi: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin çıkış oranı indeksleri üzerine etkisi istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 2). En yüksek çıkış oranı indeksi 1.73 bitki/m.gün ile GTE, en düşük çıkış oranı indeksi 1.29 bitki/m.gün ile DE yönteminde bulunmuştur. Çıkış Yüzdesi: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin çıkış yüzdesi üzerine etkisi istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 2). En yüksek çıkış yüzdesi %98.69 ile GTE, en düşük çıkış yüzdesi ise %78.97 ile DE yönteminde bulunmuştur. Bu durum, DE yönteminde tohumların toprakla iyi temas edememesinden kaynaklanmıştır. Boşluk Oranı: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin boşluk oranı üzerine etkisi istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 2). Bu durum ardışık bitkiler arasındaki boşluğun toprak işleme ve ekim sistemlerine göre değiştiğini göstermektedir. En düşük boşluk oranı % 7.83 ile GTE, en yüksek boşluk oranı ise % 32.20 ile DE yönteminde bulunmuştur. DE de elde edilen yüksek boşluk oranı değeri ekimin başarılı sonuçlanmadığını göstermektedir. İkizlenme Oranı: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin ikizlenme oranı üzerine etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur (Çizelge 2). En düşük ikizlenme oranı % 2.30 ile DE, en yüksek ise % 3.63 ile ATE yönteminde bulunmuştur. Kabuledilebilir Bitki Aralığı Oranı: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin kabuledilebilir bitki aralığı oranına etkisi istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 2). En yüksek kabuledilebilir bitki aralığı oranı % 89.68 ile GTE, en düşük ise % 65.50 ile DE yönteminde bulunmuştur. DE yönteminin dışında diğer dört yöntemin kabuledilebilir bitki aralığı oranı uluslararası kabul edilen sınır değerinin (%90) üzerinde olmuştur (Kachman ve Smith, 1995). Boşluk oranının DE parsellerinde yüksek olması kabuledilebilir bitki aralığı oranının da düşük çıkmasına neden olmuştur. Bitki Boyu: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki boyu üzerine etkisi istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 2). En yüksek bitki boyu 246.3 cm ile DE, en düşük bitki boyu ise 233.3 cm ile BTE yönteminde elde edilmiştir. DE yönteminde diğer yöntemlere göre daha uzun bitki boyu oluşması bu yöntemde bitki sıklığının diğer yöntemlere göre daha düşük olmasından 371

kaynaklanmıştır. Daha fazla optimum yaşam alanı bulan bitkinin gelişimi daha güçlü olmuştur. Silaj Verimi: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin mısır silaj verimi üzerine etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur (Çizelge 2). Bununla beraber en yüksek mısır silaj verimi 4974 kg/da ile ATE, en düşük mısır silaj verimi ise 4103 kg/da ile DE yönteminde elde edilmiştir. Çıkış yüzdesi düşük olan DE parsellerinin silaj verimi de düşük olmuştur. Çıkış yüzdesi ile silaj verimi arasında yapılan regrasyon analizinde R 2 değeri 0.67 olarak hesaplanmıştır. Yakıt Tüketimi: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin yakıt tüketimine olan etkisi istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 2). En düşük yakıt tüketimi 0.32 lt/da ile DE, en yüksek yakıt tüketimi ise 4.33 lt/da ile SE yönteminde bulunmuştur. SE yöntemindeki yoğun makina trafiği daha fazla yakıt tüketimine yol açmıştır. İş Verimi: Toprak işleme ve ekim sistemlerinin iş verimi üzerindeki etkisi istatistiksel olarak %1 seviyesinde önemli bulunmuştur (Çizelge 2). En yüksek ortalama iş verimi değeri 18.33 da/h ile DE, en düşük iş verimi değeri ise 1.96 da/h ile SE yönteminde bulunmuştur. SE yöntemindeki yoğun makina trafiği daha düşük makina iş verimine neden olmuştur. Ekonomik Analiz: Bölge koşullarında ikinci ürün silajlık mısır üretiminin ekonomik analizinde ürünün 2006-2007 yılları birim satış fiyatları ile makina kiralama bedelleri esas alınmıştır. Ekonomik analizde tarla kirası dikkate alınmamıştır. İki yılın ortalaması alınarak ikinci ürün silajlık mısır üretiminin toprak işleme ve ekim sistemlerine göre, kiralama bedelleri üzerinden dekar başına elde edilen çıktı/girdi oranları Çizelge 3 te verilmiştir. Çizelge 3. İkinci Ürün Silajlık Mısır Üretiminde Yöntemlere Göre Çıktı/Girdi Oranları GİRDİ Birim Fiyatı BTE ATE SE DE GTE (YTL/da) YTL/da YTL/da YTL/da YTL/da YTL/da Tohum 29.73 29.73 29.73 29.73 29.73 29.73 Taban Gübresi 20.30 20.30 20.30 20.30 20.30 20.30 Üst Gübre 17.83 17.83 17.83 17.83 17.83 17.83 Gübre Atma İşçiliği 6.50 6.50 6.50 6.50 6.50 6.50 Mekanik Mücadele 8.83 8.83 8.83 8.83 8.83 8.83 Biyolojik Mücadele 7.75 7.75 7.75 7.75 7.75 7.75 Sulama 2.00 8.00 8.00 8.00 8.00 8.00 Su Bedeli 9.75 9.75 9.75 9.75 9.75 9.75 Hasat 38.50 38.50 38.50 38.50 38.50 38.50 Diskli Tırmık 7.13 21.39 14.26 Düz Tapan 6.25 12.50 12.50 12.50 Sırt Listeri 7.50 7.50 Sırt Tapanı 4.50 4.50 Şeritvari Toprak İşleme 10.00 10.00 Rotovatörle Toprak İşleme 13.50 13.50 Ekim 5.50 5.50 5.50 5.50 5.50 Doğrudan ekim 12.00 12.00 Traktör Ara Çapa 4.75 9.50 9.50 9.50 9.50 GİRDİ TOPLAMI 184.69 188.19 195.58 159.19 188.95 Verim ( kg/da) 4393 4974 4756 4103 4772 Silaj Satış Fiatı (YTL/kg) 0.080 ÇIKTI TOPLAMI 351.44 397.92 380.48 328.24 381.76 ÇIKTI / GİRDİ 1.90 2.11 1.95 2.06 2.02 372

Çizelgede görüldüğü gibi en yüksek ürün maliyeti (girdi) SE yönteminde (195.58 TL/da), en düşük ürün maliyeti (girdi) ise DE yönteminde (159.19 TL/da) belirlenmiştir. En yüksek gelir (çıktı) ATE yönteminde (397.92 TL/da), en düşük gelir (çıktı) ise DE yönteminde (328.24 TL/da) elde edilmiştir. Yöntemlerin çıktı/girdi oranları incelendiğinde, en yüksek oran ATE yönteminde (2.11), en düşük oran ise BTE yönteminde (1.90) elde edilmiştir. DE yöntemi en düşük verime sahip olmasına rağmen düşük girdi maliyeti yüksek çıktı/girdi oranına neden olmuştur. Bu değer ile ekonomik olarak DE ikinci (2.06) sırada yer almıştır. Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, kârlılığın ATE yönteminde bulunduğu görülmüştür. Ancak DE yönteminde bitki çıkış yüzdelerini ve buna bağlı olarak silaj verimini arttıracak önlemlerin alınması ile bu yöntemin diğer yöntemlere alternatif yöntem olabileceği söylenebilir. TARTIŞMA ve SONUÇ Yapılan değerlendirmeler sonucunda toprak işleme ve ekim sistemlerinin bitki çıkış zamanı, ikizlenme oranı ve verim dışında diğer tüm parametreler üzerinde istatistiksel olarak %1 önem seviyesinde etkili olduğu görülmüştür. En yüksek mısır silaj verimi azaltılmış toprak işleme yönteminde elde edilirken bunu istatistiksel olarak aynı grupta yer alan sırta ekim ve geleneksel toprak işleme yöntemi izlemiştir. En düşük verim ise farklı grupta bulunan doğrudan ekim yöntemi ve şeritvari toprak işleme yönteminde bulunmuştur. Yöntemler arasında toplam yakıt tüketimi bakımından en düşük, iş verimi bakımından en yüksek değer doğrudan ekim yönteminde elde edilmiştir. Doğrudan ekim yöntemi yakıt tüketiminde diğer yöntemlere göre yaklaşık %89-93 arasında tasarruf sağlamıştır. Bütün bu sonuçların ışığı altında genel bir değerlendirme yapılır ise; 1. Doğrudan ekim yönteminin diğer yöntemlere göre yakıt ve iş veriminden tasarruf sağladığı, geniş üretim alanlarında ekim ve hasadın gecikmeden tamamlanabileceği anlaşılmıştır. 2. Dönüştürülmüş doğrudan ekim makinalarında, ünitelerin önüne farklı disk keskiler takılarak daha iyi bir ekim çizisi hazırlanabilir. Bu amaçla farklı disk keskilerin kullanıldığı yeni araştırmaların yapılması doğrudan ekimin çıkış üzerindeki olumsuzluklarının ortadan kaldırılmasını sağlayabilir. 3. Şu anda bölge üreticisinin çoğu, ikinci üründe anızı yakarak toprak işleme ve ekimi gerçekleştirmektedirler. Ancak geleneksel toprak işleme ve ekim sisteminin, verim bakımından korumalı toprak işleme ve ekim sistemlerinden istatistiksel olarak farklı olmadığı görülmüştür. Bu yüzden anızı yakmak yerine korumalı toprak işleme sistemine geçerek hem topraktaki organik madde artışı sağlanmış, hem de yüzeydeki bitki kalıntıları ile şu anda ülkemiz topraklarının karşı karşıya kaldığı erozyon tehlikesi azaltılabilecektir. 4. Doğrudan ekim yönteminde verim artırıcı iyileştirici çalışmalar yapılarak bu yöntemin yaygınlaşması ile ülke ekonomisine önemli katkılar sağlanmış olunacaktır. LİTERATÜR LİSTESİ Al-Kaisi, M.M., Yin, X., Licht, M.A., 2005. Soil carbon and nitrogen changes as influenced by tillage cropping systems in some Iowa soils. Agric. Ecosyst. Environ.105; 635-647. Andales, A.A., Batchelor, W.D., Anderson, C.E., Farnham, D.E., Whigham, D.K., 2000. Incorporating tillage effects into a soybean model. Agric. Sys. 66, 69-98. Barut, Z.B., Okursoy, R., Özmerzi, A., 1996. Physical Effects Of Cotton Seed Bed Preparation On Silty Sand. Proc. 6 th International Congress on Mechanization and Energy in Agriculture. I; 455-461, Ankara, Türkiye. Bayhan, Y., Kayışoğlu, B., Gönülol, E., Yalçın, H., Sungur, N., 2006. Possibilities of Direct Drilling and Reduced Tillage in Second Crop Silage Corn Artıcle, Soil and Tillage Research, 88 (1-2):1-7. Bilbro, J.D., Wanjura, D.F., 1982. Soil Crusts and Cotton Emergence Relationships. Transaction of the ASAE. Vol. 25; 1484-1487. Birkas, M., Jolankai, M., Gyuricza, C., Percze, A., 2004. Tillage effects on compaction, earthworms and other soil quality indicators in Hungary. Soil Tillage Res. 78, 185-196. Edwards, L., Burney, J.R., Richter, G., Macrae, A.H., 2000. Evaluation of compost and straw mulching on soil-loss characteristics in erosion plots of potatoes in Prince Edward Island. Canada. Agric. Ecosyst. Environ. 81; 217-222. Erenstein, O., 2003. Smallholder conservation farming in the tropics and sub-tropics: a guide to the development and dissemination of mulching with crop residue and cover crops. Agric. Ecosyst. Environ. 100; 17-37. 373

Ghuman, B.S., Sur, H.S., 2001. Tillage and residue management effects on soil properties and yields of rainfed maize and wheat in a subhumid subtropical climate. Soil & Tillage Res., 58; 1-10. Graham, J.P., Bellis, F.B., Christian, D.G., Cannel, R.Q., 1986. Straw Residues on the Establishment. Growth and Yield of Autumn-Sown Cereals. J. Agric. Engng. Res., 33; 39-49. Hudon, M., Boivin, G., Boily, R., 1990. Grain corn responses to five tillage methods under different European corn borer infestations. Agric. Ecosyst. Environ. 30; 27-35. Kachman, S.D., Smith, J.A., 1995. Alternative Measures of Accuracy in Plant Spacing for Planters Using Single Seed Metering. Transaction of the ASAE, 38; 379-387. Karaağaç, H.A., 2007. İkinci Ürün Silajlık Mısır Tarımında Farklı Toprak İşleme ve Ekim Sistemlerinin Teknik ve Ekonomik Yönden Karşılaştırılması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana. Koga, N., Tsuruta, H., Tsuji, H., Nakano, H., 2003. Fuel consumption-derived CO 2 emissions under conventional and reduced tillage cropping systems in northern Japan Agric. Ecosyst. Environ. 99, 213-219. Manga, N., 1991. Çukurova Koşullarında 2. Ürün Olarak Yetiştirilen Değişik Mısır Çeşitlerinde Hasat Zamanının Hasıl Verimi ve Bazı Tarımsal Karakterlere Etkisi Üzerinde Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana. Özmerzi, A., Barut, Z.B., 1994. Anız Yakımı Ve Toprak İşleme Yöntemlerinin Toprağa Etkileri Ve II. Üründe Tohum Yatağı Hazırlama Yöntemleri. Enerji ve Çevre Sempozyumu. Cilt I, s. 342-351, Mersin. Roscoe, R., Buurman, P., 2003. Tillage effects on soil organic matter in density fractions of a Cerrado Oxisol. Soil Tillage Res. 70, 107-119. Tansı, V., Ülger, A.C., Sağlamtimur, T., Kızılşimşek, M., Çakır, B., Yücel, C., Baytekin, H., Öktem, A., 1996. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde İkinci Ürün Mısırda Bitki Sıklığı ve Azot Gübrelemesinin Hasıl Verimi ile Bazı Tarımsal Karakterlere Etkisinin Saptanması. T.C. Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı ve Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Tarımsal Araştırma, İnceleme ve Geliştirme Proje Paketi, Proje Bileşeni No:12/2., Kesin Sonuç Raporu ve Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Genel Yayın No:158, GAP Yayınlar No:99, 28 Sayfa, Adana. Valzano, F.P., Grene, R.S.B., Murphy, B.W., 1997. Direct effects of stubble burning on soil hydraulic and physical properties in a direct drill tillage system. Soil & Tillage Research, 42, 209-219. Yalçın, H., 1998. Silajlık İkinci Ürün Mısırda Uygun Toprak İşleme Yöntemlerinin Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir. Yalçın, H., Çakır, E., 2006. Tillage Effects and Energy Efficiencies of Subsoiling and Direct Seeding in Light Soil on Yield On Second Crop Corn for Silage in Western Turkey. Soil and Tillage Research, 90(1-2):250-255. 374