Tarımsal İşletmecilik ve Süt Sığırcılığı İşletmelerinin Yönetimi

Transkript

1 Tarımsal İşletmecilik ve Süt Sığırcılığı İşletmelerinin Yönetimi Prof. Dr. İbrahim YILMAZ Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Antalya

2 İÇERİK 1. Giriş (Konunun önemi ve amacı) 2. Muhasebe Kayıtları 3. İşletmelerin Ekonomik (Finansal) Analizi 3.1. Bilançonun Oluşturulması Değerleme Yöntemleri 3.2. Yıllık Faaliyet Sonuçları İşletme Gelirleri Süt Sığırcılığı Gayrisafi Üretim Değeri Üretim masrafları Kar Göstergeleri

3 1. Giriş (Konunun önemi ve amacı) Çiftçiler nasıl bir çevre ile çevrilidir? Artan rekabet Küreselleşme (serbest ticaret) Azalan destekler Bilgiye kolay ulaşım

4 1. Giriş (Konunun önemi ve amacı) Çiftçilerin karlılıklarını artırmalarının 5 yolu 1. Kayıt tutmak 2. Finansal analizlerin yapılması 3. Masrafların kontrolü 4. Gelirleri artırmak 5. Ürün Çeşitlendirmesi Amaç, süt sığırcılığı işletmelerinin başarısının ölçülebilmesi ve değerlendirilebilmesi için ihtiyaç duyulacak temel bilgilerin sunulmasıdır.

5 2. Muhasebe ve Kayıtları Muhasebe, işletmelerde mal ve hizmet akımı sonucu oluşan finansal işlem ve olayları belli bir düzen içinde kaydetme, sınıflama ve bu kayıtların anlamlı özetlerini yapma, analiz etme ve yorumlama tekniği olarak tanımlanmaktadır. İşletmelerde tutulması gereken kayıtlar A. Çiftlik Kayıtları B. Envanter kayıtları C. Finansal kayıtlar 1. Çiftlik haritası 2. Üretim kayıtları a. Bitkisel üretim kayıtları b. Hayvansal üretim kayıtları c. Yem kayıtları 3. İşgücü kayıtları

6 3. İşletmelerin Ekonomik (Finansal) Analizi 3.1. Bilançonun Oluşturulması Envanter çıkarma, en yalın haliyle varlıkların, borçların ve alacakların listelenmesi ve değerleme işlemlerini kapsamaktadır. Envanter ne zaman çıkarılmalıdır? Temel bilanço eşitliği: Mevcutlar + Alacaklar = (Öz) Sermaye + Borçlar

7 3.1. Bilançonun Oluşturulması Tarım İşletmesi Tarihli Bilançosu A. AKTİF Tutar B. PASİF Tutar I. Çiftlik varlığı.. I. Borçlar (Yabancı sermaye).. 1. Toprak varlığı.. 1. İndi borçlar.. 2. Arazi ıslahı varlığı.. 2. Kısa vadeli borçlar.. 3. Bina varlığı.. 3. Orta ve uzun vadeli borçlar.. 4. Bitki varlığı.. II. Öz sermaye.. II. İşletme varlığı.. 5. Alet-makine varlığı.. 6. Hayvan varlığı.. 7. Stoklar.. 8. Para ve alacaklar.. Toplam.. Toplam..

8 1. Maliyet bedeli Varlık değerleme Yöntemleri Varlığın mevcut üretim yöntemleri ve mevcut fiyatlar ile yeniden üretilmesi halinde kaça mal olacağı varsayımına dayanır. 2. Pazar (piyasa) fiyatları Varlığın satılması halinde pazarda alacağı fiyat üzerinden değerleme yapılması esasına dayanır. Çiftlik avlusu fiyatları (ÇAF) kullanılır. Girdilerde: ÇAF= Piyasa fiyatı + İşletmeye taşıma masrafları Ürünlerde: ÇAF= Piyasa fiyatı - Taşıma ve pazarlama masrafları 3. Gelirlerin kapitalizasyonu Arazinin değeri = Yıllık ortalama sürekli net gelir / K. faiz oranı

9 3.2. Yıllık Faaliyet Sonuçları İşletme Gelirleri Gayrisafi Hasıla (GSH); bir işletmede bir yılda üretilen mal ve hizmet miktarının parasal tutarıdır. Kaynaklarına göre GSH 1. Bitkisel gayrisafi üretim değeri (Bir şubede üretilip diğer şubede girdi olarak kullanılan ürünler kullanıldıkları şubede masraf olarak kaydedilir.) 2. Hayvansal gayrisafi üretim değeri 3. İşletme dışı tarımsal gelir

10 3.2. Yıllık Faaliyet Sonuçları İşletme Gelirleri Gayrisafi Üretim Değeri (GSÜD); Bir üretim dalının bir yılda yarattığı toplam üretim değeridir. Ana ürün ve yan ürünlerin çiftlik avlusu fiyatlarıyla çarpımları toplamı ve demirbaş artışlarından oluşur. Ürün bazında hesaplanabileceği gibi işletme bütünü için de hesaplanabilir.

11 Süt Sığırcılığı Gayrisafi Üretim Değeri Çizelge 1. Süt Sığırcılığı gayrisafi üretim değeri Gelir unsurları 1. Süt 2. Demirbaş değer artışı 3. Gübre 4. Diğer tali gelirler Toplam Miktar (Ton) Ortalama fiyat (TL) Tutar (TL) İnek başına düşen (TL) 100 lt süt başına düşen (TL)

12 Süt Sığırcılığı Gayrisafi Üretim Değeri Demirbaş değer artışının (DDA) hesaplanması Çizelge 2. Sürü hareket çizelgesi Sene Başı Satın Alınan Doğan Ölen Satılan Kesilen Sene Sonu Baş Değer Baş Değer Baş Baş Değer Baş Değer Baş Değer Baş Değer (TL) (TL) (TL) (TL) (TL) (TL) Boğa Reforme inek Damızlık inek Gebe düve Düve Tosun D. Dana E. Dana E. Buzağı D. Buzağı Toplam Sene başı sürü mevcudu + satın alınan + doğan (satılan+ kesilen + ölen) = Sene sonu sürü mevcudu DDA= Sene sonu sürü değeri + satılanların değeri + kesilenlerin değeri - (sene başı sürü değeri + satın alınanların değeri)

13 Üretim ve İşletme Masrafları Üretim masrafları (ÜM) Üretim masrafları (maliyet), üretimi gerçekleştirmek üzere kullanılan girdilerin parasal ifadesidir. İşletme bütünü için de hesaplanabilir. Ürün bazında da hesaplanabilir. Çiftlik avlusunda ÜM Yetiştirme giderleri ile hasat ve varsa çiftlik avlusuna taşıma giderlerini içermektedir. Pazarda ÜM İlave olarak depolama ve satış giderlerini kapsamaktadır.

14 Üretim ve İşletme Masrafları Üretim masrafları (ÜM) Sınıflandırılması 1. Değişen masraflar; Üretim miktarına bağlı olarak artan veya azalan masraflardır. 2. Sabit masraflar; Üretim miktarından etkilenmeyen masraflardır.

15 Üretim ve İşletme Masrafları Değişen üretim masrafları Çizelge 3. Süt Sığırcılığı üretim masrafları (I) Masraf unsurları I. Değişen masraflar 1. Geçici yabancı işçilik ücreti 2. Satın alınan yemler 3. İşletmede üretilen yemler 4. İlaç masrafı 5. Veteriner ücreti 6. Suni tohumlama ve aşım ücreti 7. Hayvan sigortası 8. Makine kirası 9. Akaryakıt 10. Alet-makine tamir bakımı 11. Elektrik 12. Diğer cari masraflar 13. Pazarlama masrafları 14. Değişen masraflar faizi (%...) Tutar (TL) İnek başına düşen (TL) 100 lt süt başına düşen (TL)

16 Üretim ve İşletme Masrafları Sabit üretim masrafları Çizelge 3. Süt Sığırcılığı üretim masrafları (II) Masraf unsurları II. Sabit Masraflar 15. Aile işgücü ücret karşılığı 16. Daimi işçi ücreti 17. Amortismanlar a) Bina ve diğer tarımsal yapılar b) Alet ve makineler c) Hayvanlar d) Diğer 18. Bina tamir bakımı 19. Vergiler (mülkiyetlikle ilgili vergiler) 20. Sigorta (Taşıt, yangın vb.) 21. Genel idare giderleri 22. Ödenen borç faizleri 23. Öz sermaye faiz karşılığı 24. Diğer sabit masraflar Toplam üretim masrafları Tutar (TL) İnek başına düşen (TL) 100 lt süt başına düşen (TL)

17 Sabit üretim masraflarının hesaplanması Aile işgücü ücret karşılığı (AİGÜK) Aile fertlerinin işletmede çalışmaları karşılığı olarak hesaplanmaktadır. Bu amaçla, fiili çalışma süreleri (saat) tespit edilir. Sekiz saat esas alınarak, gün sayısına dönüştürülür. Erkek işgücü birimi (EİB) cinsinden toplam çalışma günü hesaplanır. Bu süre, daimi işçi gündeliği ile çarpılarak AİGÜK hesaplanır. Erkek işgücü birimi katsayıları Yaş grubu Erkek Kadın ,50 0, ,00 0, ,75 0,50 Daimi işçi masrafı; Daimi işçilere ödenen ayni ve nakdi ücretlerin toplamıdır.

18 Sabit üretim masraflarının hesaplanması Amortismanlar Amortisman; sabit varlıkların (sermayenin) üretimde kullanılması nedeniyle, fiziki ve teknolojik olarak eskimeleri ve değer kaybetmeleri nedeniyle hesaplanmaktadır (toprak hariç). Hesaplama Yöntemi; 1. Doğru hat

19 Sabit üretim masraflarının hesaplanması Amortismanlar Doğru hat yöntemine göre yıllık amortisman (YAP); Bina ve alet makinelerde: YAP= (Yenisinin değeri - Kalıntı değeri) / Ekonomik ömür Hayvanlarda: YAP= (Damızlık değeri - Kasaplık değeri) / Damızlık süresi Ekonomik ömür değerleri maliye bakanlığı tarafından yayınlanmaktadır (333 Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği). Süt sığırcılığında amortisman hesaplanması durumunda, sürü yenileme masrafının hesaplanmasına gerek bulunmamaktadır.

20 Sabit üretim masraflarının hesaplanması Faiz Faiz; eldeki paranın sabit varlık yatırımında kullanılmasının karşılığı, fırsat maliyeti olarak hesaplanmaktadır. Hesaplanmasında kullanılan eşitlik; Yıllık Faiz Masrafı = Yıllık Faiz Masrafı = Yenisinin Maliyet Bedeli + Kalıntı Değeri 2 Damızlık Değeri + Kasaplık Değeri 2 x i x i Burada; i: reel faiz oranıdır.

21 İşletme masrafları (İM) İşletme masrafları (İM); bir işletmede bir yılda GSH YI elde etmek için yapılan (faiz hariç) masrafların toplamıdır. Gruplandırılması 1. İşçilik masrafları 2. Cari masraflar 3. Malzeme eksilişleri 4. Amortismanlar İşletmenin toplam üretim masrafından, aktif sermaye faiz karşılığının çıkarılmasıyla işletme masrafları toplamı hesaplanır.

22 Ortak (Müşterek) masraflar ve dağıtım sorunu Ortak masraflar, üretim faaliyetlerine doğrudan doğruya dağıtılamayan ve dolayısıyla birden çok üretim faaliyetine ait olan masraflardır. Bekçilik vb sürekli işçilik masrafları, Çeki gücü masrafları, Bina masrafları, Genel yönetim giderleri, Ve diğer müşterek hizmet birimlerinin masrafları.

23 Ortak masrafların faaliyetlere dağıtımı Dağıtım yolları Her bir üretim faaliyetine ait sermayenin, toplam aktif sermaye içindeki payına göre dağıtım Faaliyetlerin ilgili bina, ekipman ve hizmetlerden yararlanma oranlarına göre dağıtım Ödeme kabiliyeti yöntemi: Gayri safi hasıla, brüt kar veya gayri safi üretim değeri payları dikkate alınır Her bir üretim faaliyetine ait masrafların, işletmenin toplam masrafları içindeki payına göre dağıtım

24 Birim Üretim Maliyetlerinin Hesaplanması 1. Basit Maliyet Hesaplama Yöntemi 2. Birleşik Maliyet Hesaplama Yöntemi 1. Basit Maliyet Hesaplama Yöntemi Tek bir ürün elde ediliyorsa, basit maliyet hesaplama yöntemi kullanılmaktadır. Birim ürün maliyeti (TL/Kg) = Toplam üretim masrafları(tl) Üretim miktarı(kg)

25 Birim Üretim Maliyetlerinin Hesaplanması 2. Birleşik Maliyet Hesaplama Yöntemi a. Kalıntı yöntemi b. Nispi satış değerleri yöntemi a. Kalıntı yöntemi Ana ürün ve yan ürün şeklinde iki ürün elde edilmesi halinde uygulanabilir. Ana ürün maliyeti (TL/Kg) = Toplam üretim masrafları (TL) - Yan ürün geliri (TL) Ana ürün miktarı ( Kg)

26 Birim Üretim Maliyetlerinin Hesaplanması b. Nispi satış değerleri yöntemi Her bir birleşik ürünün toplam gayri safi üretim değerine katkı payına göre dağıtım yapılır. Çizelge 4. Nispi satış değerleri yöntemine göre birim maliyetlerin hesaplanması Birleşik Ürünler Üretim Miktarı (1) Fiyat (TL/kg) (2) GSÜD (TL) (3=1x2) Masraf Payı (4) Üretim Masrafları (TL) (5=Yx4) Birim Maliyet (TL/kg) (6=5/1) Süt kg 0, , ,408 DDA* , Toplam , *Canlı ağırlık artışı kg cinsinden de hesaplanabilir ve bir kg canlı ağırlığın maliyeti de hesaplanabilir.

27 Kar Göstergeleri Brüt kar; aşağıdaki eşitlikteki gibi hesaplanır. Brüt kar = GSÜD Değişen masraflar Brüt kar, kısa dönemde farklı üretim faaliyetlerin karşılaştırılmasında sıkça kullanılan bir göstergedir. Özellikle kısa dönem üretim planlamasında kullanılır. Net kar; çiftçinin üretimden aldığı pay olup, risk karşılığı olarak ta ifade edilmektedir ve aşağıdaki eşitlikteki gibi hesaplanır. Net kar = GSÜD Üretim masrafları

28 Nakit Akım Analizi Nakit akım analizi işletme bütünü için olduğu gibi faaliyet bazında da hazırlanabilir. Nakdi gelirlerden nakdi sabit masrafların çıkarılmasıyla yıllık net nakdi gelir hesaplanabilir. nakdi masraf ve gelirler, nakit akım tablosunun hazırlanmasında kullanılır. Nakit akım tablosu, işletmenin aylar itibariyle nakit akımının analizi ve kısa vadeli finansal planlama amacıyla kullanılır. Bu çizelge, kredi kullanımı söz konusu olduğunda, kredi öncesi ve sonrası için ayrı olarak hazırlanır.

29 Nakit Akım Analizi Çizelge 5. Nakit akım tablosu Gelirler ve Giderler Ocak Şubat Mart Ekim Kasım Aralık Gelirler 1. Süt satışı 2. Hayvan satışı 3. Gübre satışı 4. Diğer tali gelirler I. Toplam nakdi gelirler Giderler 1. Yabancı işçilik 2. Yemler 3. İlaç ve veteriner II. Toplam giderler Fark (I-II) Kümülâtif fark (±)

30 Verimlilik; Verimlilik Belirli bir zaman döneminde birim girdi başına çıktı miktarı olarak tanımlanır. Verim = Çıktı Girdi Verimlilik ölçümü; iki şekilde yapılır, 1. Kısmi verimlilik oranları 2. Toplam faktör verimliliği

31 Verimlilik, Kısmi verimlilik oranları Çıktı; fiziksel miktar, parasal tutar (brüt, net) olarak ölçülebilir. a. İnek başına verim b. İşgücü (Emek) Verimliliği a= b= Çıktı İnek sayısı Çıktı Kullanılan İşgücü c. Sermaye Verimliliği Karlılık (Rantabilite) oranları c= Çıktı Top. sermaye a. Ekonomik karlılık = Net kar + Ödenen borç faizi Toplam sermaye b. Mali karlılık = Net kar Öz sermaye

32 Verimlilik, Toplam faktör verimliliği (TFV) Toplam çıktının toplam girdiye bölünmesiyle hesaplanmaktadır. Girdiler (tohum, gübre, ilaç, su vb.) nasıl toplanacak!!! Brüt TFV= Toplam GSÜD (Çıktı) Toplam Üretim Masrafı Net TFV= Toplam Net Getiri (Çıktı) Toplam Üretim Masrafı TFV, ortalama üretim maliyetinin tersi alınarak ta ölçülebilir.

33 Sabrınız için teşekkür ederim.