STRATEJĐK ATIK YÖNETĐM PLANI

STRATEJĐK ATIK YÖNETĐM PLANI TASLAK DOSYASI Ekim - 2009

ĐÇĐNDEKĐLER 1. Katı Atık Yönetimine Đlişkin Yasal Düzenlemeler...4 1.1 Ulusal Düzenlemeler...4 1.2 Bölgesel Düzenlemeler...5 1.3 Yerel Düzenlemeler...6 2. Atık Yönetiminde Güncel Durum...6 2.1 Ulusal Durum...6 2.2 Bölgesel Durum...7 2.2.1 Kompost ve Geri Kazanım:...8 2.2.2 Depo Gazından Enerji Üretimi (LFG):...8 2.2.3 Katı Atık Sızıntı Suyunun Arıtılması:...8 2.2.4 Endüstriyel Atıklar:...9 2.2.5 Ambalaj Atıkları:...9 2.2.6 Atık Pil ve Akümülatörler:...9 2.2.7 Tıbbi Atıklar:...9 2.2.8 Diğer Atıklar:...10 2.3 Yerel Durum...10 2.3.1 Evsel Katı Atıklar:...11 2.3.2 Ambalaj Atıkları:...11 2.3.3 Atık Pil ve Akümülatörler:...11 2.3.4 Tıbbi Atıklar:...12 2.3.5 Bahçe Atıkları ve Hayvansal Atıklar:...12 2.3.6 Diğer Atıklar:...12 3. Politik ve Teknik Vizyon...12 3.1 Mevcut Uzun Vadeli Vizyon ve Hedefler...13 3.2 Yeni Uzun Vadeli Vizyon ve Hedefler...13 3.3 Mevcut Bölgesel Kısa Dönem Vizyon ve Hedefler...13 3.4 Yeni bölgesel kısa dönem vizyon ve hedefler...14 4. Kısa Vadeli ve Uzun Vadeli Hedeflere Ulaşma Yöntemleri...14 5. Hedeflerin Takibi ve Değerlendirilmesi...15 5.1 Kullanılacak Yöntemler...15 5.2. Zaman Çizelgesi...17 5.2.1 Mevcut durum analizi:...17 5.2.2 Đhtiyaçların tespiti:...17 5.2.3 Eğitim ile ilgili çalışmalar:...17 5.2.4 Pilot bölge çalışmaları:...17 5.2.5 Lisans süreci:...17 5.2.6 Ambalaj atığı yönetim planı çalışmaları:...17 5.2.7 Planının yaygınlaştırılması:...17 5.2.8 2011 bütçesinin hazırlığı:...17 5.2.9 Atıklardan enerji elde edilmesi:...19 5.2.10 Ekstra faaliyet:...19 5.2.11 Geribildirim çalışmaları:...19 5.3 Stratejik Atık Yönetim Planı nın revizyonu için kullanılacak zaman çizelgesi...19 5.3.1 Birinci geribildirim çalışması:...19 5.3.2 Đkinci geribildirim çalışması:...19 5.3.3 Üçüncü geribildirim çalışması:...19 6. Yararlanılabilecek Yayınlar...20 6.1 Ayrıntılı bilgi...20 2

6.2 Kanun, Yönetmelik ve Tebliğ Özetleri...20 6.2.1.Kanunlar:...20 6.2.2. Yönetmelikler:...21 TABLOLAR Tablo 1 Atık yönetimini düzenleyen kanunlar...4 Tablo 2 Atık yönetimini düzenleyen yönetmelik ve tebliğler....5 Tablo 3 Hedef takibi ve değerlendirmesi zaman tablosu....18 Tablo 4 Atık yönetim planı revizyonu için zaman çizelgesi....19 ŞEKĐLLER Şekil 2 Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması için hedef atık akışı...15 Şekil 3 Hedef takibi ve değerlendirme süreç şeması...16 Şekil 4 Adalar Belediyesi atık yönetimi organizasyon şeması...16 3

1. Katı Atık Yönetimine Đlişkin Yasal Düzenlemeler 1.1 Ulusal Düzenlemeler Sağlıklı ve sürdürülebilir bir atık yönetim sisteminin kurulması ve geliştirilmesi amacıyla ulusal düzeyde belirlenmiş ilkeler, amaç ve hedefler, uygulamaya dönük politikalar ve uygulama araçlarının bileşiminden oluşan atık yönetim stratejisinin temel kaynaklarını Anayasa, yasalar, yönetmelik ve diğer düzenlemeler ile uluslararası anlaşmalar, ulusal plan, program vb. belgeler oluşturmaktadır. Başta Anayasamız olmak üzere, birçok yasada çevrenin korunması ve geliştirilmesine yönelik çok sayıda düzenleme yer almakta ve bu düzenlemelerin sayısı, çevrenin artan önemine paralel olarak gün geçtikçe artmaktadır. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı "Bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma Đlkerleri doğrultusunda korunmasını sağlamak amacıyla evsel atıkların, tehlikeli atıkların ve özel atıkların çevreyle uyumlu bir şekilde yönetimini sağlayan programların hayata geçirilmesi esastır." vizyonu ile çalışmaktadır. 1930 yılında yürürlüğe giren 1580 sayılı Belediye Kanunu ile 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu, atıkların toplanması, depolanması, halk sağlığının korunması için gerekli önlemlerin alınması vb. hususlara ilişkin düzenlemeler içermektedir. Bu tarihten itibaren gerçekleştirilen diğer yasal düzenlemelerde de atık yönetimine ilişkin doğrudan ya da çevre ve insan sağlığının korunması bağlamında dolaylı hükümler yer almıştır. 1982 Anayasası çevre korumaya yönelik hedefler koymuş; 56. maddesinde, Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir hükmüne yer verilmiştir. Bir çerçeve yasa niteliğindeki 11.08.1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu çevrenin korunması konusunda ilke ve kurallar getirmekte, yetkili ve sorumlu kurum ve kuruluşları tanımlamakta, uygulamaya dönük prosesleri belirlemekte ve kirleten öder prensibi çerçevesinde ilgililerin yükümlülüklerini ve aykırı davranışlara uygulanacak cezaları belirlemektedir. 26.9.2004 tarih ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 30.3.2005 tarih ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu, çevre kirliliğine yol açan atık uygulamaları için çeşitli cezai müeyyideler getirmektedir. (Atık yönetimini düzenleyen kanun, yönetmelik ve tebliğler Tablo 1 ve 2 de özetlenmiş, Bölüm 6.2.2 de detaylandırılarak verilmiştir.). Yıl Kanun 1981 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu [15] 1983 - (2006) 2872 sayılı Çevre Kanunu [5] 2003 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Kuruluş Kanunu 2004 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu [13] 2004 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 2005 5393 sayılı Belediye Kanunu [14] Tablo 1 Atık yönetimini düzenleyen kanunlar. Đkincil mevzuat düzeyinde ise, 1991 tarihli Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ile atık yönetiminin genel çerçevesi ortaya konulmuştur. Yönetmelik, atık üretiminin mümkün olduğunca azaltılmasını, geri kazanılabilir atıkların kaynağında ayrıştırılmasını ve değerli atıkların tekrar ekonomiye kazandırılmasını, geri kazanımı olmayan atıkların da çevreye duyarlı yöntemlerle bertarafını öngörmektedir. Çevre Kanunu ve Basel Sözleşmesi temelinde tehlikeli atık yönetim sisteminin oluşturulması amacıyla hazırlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 1995 yılında yürürlüğe girmiş, 4

bu yönetmelik 2005 te AB Müktesebatı ile uyumlulaştırılarak yeniden düzenlenmiştir. Ambalaj ve ambalaj atıkları, atık yağlar, tıbbi atıklar, inşaat ve hafriyat atıkları, kullanılmış pil ve akümülatörler ile ömrünü tamamlamış lastikler için de ayrı kontrol yönetmelikleri hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. Çevre Kanunu nda 2006 da yapılan değişiklikle, atık hizmetlerinin finansmanına ilişkin somut düzenlemeler getirilmiş, çevre kirliliğine yol açan atık uygulamalarına yönelik cezaların kapsamı genişletilerek, miktarları önemli ölçüde artırılmıştır. Özellikle yükümlülüklerini yerine getirmeyen belediyeler için ağır yaptırımlar öngörülmüştür. Yıl 1991 Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği [3] 1993-(2005) Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği [7] 1.2 Bölgesel Düzenlemeler Yönetmelik ve Tebliğler 1995-(2005) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği [9], [17] 2004 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği [6] 2004 Hafriyat Toprağı, Đnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği 2004-(2007) Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği [4] 2004-(2008) Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği [11] 2005 Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği [12] 2006 Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği 2007 Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik 2008 EEE de Tehlikeli Maddelerin Azaltımı Yönetmeliği 2008 Atık Yönetimi Genel Esaslarına Đlişkin Yönetmelik 2005 Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ 2008 2008 Pil ve Akümülatörlerin Đthalat Denetimlerine Dair Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği (2008/15) Çevrenin Korunması Yönünden Kontrol Altında Tutulan Atıkların Đthalatına Dair Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği (2008/3) Tablo 2 Atık yönetimini düzenleyen yönetmelik ve tebliğler. Đstanbul Büyükşehir Belediyesi nin vizyonu Türkiye'nin görünen yüzü ve dünyaya açılan penceresi olan Đstanbul'u; eşsiz mirasına sahip çıkarak yaşam kalitesi yüksek, sürdürülebilir bir dünya şehri yapan öncü ve önder belediye olmak. tır. Đstanbul Büyükşehir Belediyesi, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu nun ilgili maddeleri gereğince, Büyükşehir katı atık yönetim planını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek; bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, isletmek veya işlettirmek le yükümlüdür. Bu amaçla, Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı na bağlı Atık Yönetimi Müdürlüğü 1995 yılında etkin hale getirilmiştir. Atık Yönetimi Müdürlüğü Görev ve Çalışma Yönetmeliği; 5272 sayılı Belediye Kanununun 15. maddesinin g fıkrası, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyeleri Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu ve tabi olduğu sair mevzuat ile bu mevzuatın uygulanmasına ilişkin 5

olarak yayımlanan Tüzükler, Belediye Başkanlığı Genelge, Talimat ve Bildirilerine istinaden hazırlanmıştır. Müdürlüğün görevleri; Đstanbul un Asya yakasında; Ümraniye (Hekimbaşı), Tuzla (Aydınlı), Kadıköy (Küçükbakkalköy); Avrupa yakasında ise Şişli (Baruthane), Bahçelievler (Yenibosna), Küçükçekmece (Halkalı) ve Silivri ilçelerindeki Katı Atık Transfer Đstasyonları nın işletilmesi, Đlçe Belediyeleri tarafından getirilen katı atıkların katı atık transfer istasyonlarına kabulü; bu istasyonlardan Kemerburgaz-Odayeri ve Sile-Kömürcüoda Düzenli Depolama Alanlarına taşınması, Katı atık düzenli depolama tesislerinin yapımı, bakımı, onarımı ve işletilmesi, Tıbbi atıkların toplanması ve tıbbi atık yakma tesisinin işletilmesi, Depo gazından elektrik enerjisi üretim santralinin işletilmesi, Katı atık kompostlaştırma ve geri kazanım tesisinin işletilmesi, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ne göre atık pillerin katı atık düzenli depolama alanlarımızda bulunan atık pil geçici depolama hücrelerinde depolanması, Gümrüklerden ve özel firmalardan gelen talepler doğrultusunda defolu, bozuk, tarihi geçmiş malzemelerin Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ve imha prosedürlerine göre imha işlemlerinin yapılması, Đstanbul genelindeki ana arter ve meydanların süpürülmesi, yıkanması ve her türlü görüntü kirliliğinin giderilmesi ile ilgili hizmetleri yürütmektir. 1.3 Yerel Düzenlemeler Adalar Belediyesi, atık yönetimi için, Ortalıkta çöp görünmeyen, kendi çöpünü ayrıştıran ve minimum düzeye indirgeyebilen, çöpünü yok ederken enerji elde eden temiz bir belde olmak. vizyonunu benimsemiştir. Yasal düzenlemeler bazında Avrupa Birliği düzenlemeleri örnek alındığı gibi, uygulamaya yönelik olarak gelişmiş ülkelerin örneklerinden yararlanılacaktır. Çağdaş ülkelerce uygulanan halkı bilinçlendirme kampanyalarından, uygulamanın etkinliğini artırmaya yönelik olarak kullanılan araçlara kadar birçok alandaki deneyimlerden yararlanma yöntemi ve uluslararası kıyaslama metodu en iyi yönetim modelinin oluşturulmasında etkin bir araç olarak kullanılacaktır. Çağdaş ve etkin bir atık yönetim sisteminin geliştirilmesi, sadece kamu kurum ve kuruluşlarının ya da endüstriyel ve ticari kuruluşların çabaları ile gerçekleştirilemez. Bu alanda toplumun tüm kesimlerine önemli sorumluluklar düşmektedir. Bu nedenle başta sivil toplum kuruluşları olmak üzere, meslek örgütleri, eğitim kurumları, akademik kuruluşlar, medya vb. kurum ve kuruluşların destek ve katkılarını maksimum düzeye çıkaracak katılımcı politikalar geliştirilecektir. 2. Atık Yönetiminde Güncel Durum 2.1 Ulusal Durum 2008 yılı Mayıs ayında Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından 2008-2012 Atık Yönetimi Eylem Planı yayımlanmıştır. Bu eylem planında, Ulusal Mevzuatımız, AB Mevzuatına uyum çalışmaları, mevcut uygulamalar ile yaşanılan sıkıntılar ele alınmış olup belirlenen hedeflere ulaşılabilmesi için uygulanması gerekenler planda yer almıştır. Bakanlığın temel hedefleri; 6

Bölgesel ve ulusal atık planı oluşturmak ve sürekliliğini sağlamak, Atık envanterinin oluşturulması amacıyla elektronik veri tabanı sistemini kurmak ve sürekliliğini sağlamak, Üretim aşamasında, atık oluşumunu minimize eden teknolojilerin kullanılmasını teşvik etmek, Atıkların uluslararası ticaretinde AB kriterleriyle uyumlaştırmak ve uygulanmasını sağlamak, Taraf olunan uluslararası çevre sözleşmelerinin uygulanmasını sağlamak, Atık üreticilerinin ve kamunun; atıkların azaltılması, atıkların mevzuata uygun geri kazanımı, bertarafı gibi konularda eğitimler ve seminerler ile bilinçlendirilmesini sağlamak, Kurumsal yapıyı güçlendirmek, personeli eğitmektir. Türkiye de katı atık yönetiminin mevcut durumunun belirlenmesi 2005 yılında uluslararası bir konsorsiyum tarafından hazırlanmış olan Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlaması (YMÇYP) AB Projesi nde ele alınmıştır. Bu proje kapsamında Türkiye nin katı atık sektörü alanında mevcut durumu belirlenmiş ve AB Düzenli Depolama Direktifi ile Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi ne uyum için finansman ihtiyacı analizi yapılmıştır. YMÇYP Projesi ne göre Türkiye de yaygın olarak kullanılan atık toplama metodu, kaldırım kenarına bırakılan plastik torbalar ve çok katlı binalarda yaşayan nüfusa hizmet veren büyük atık konteynırlarından oluşmaktadır. Türkiye genelinde toplama araçlarının hacmi genellikle 7 ile 13 metreküp arasında değişmektedir. Nüfusu 2000 kişinin altındaki yerleşimlerde yaşayan kırsal nüfus haricinde, belediyenin hizmet alanında yer alan nüfusun yaklaşık olarak tümü düzenli atık toplama hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Türkiye de atıklar genellikle kontrolsüz bir şekilde düzensiz depolama alanlarına dökülmekle beraber hızla düzenli depolama alanları inşa edilmekte ve işletmeye alınmaktadır. Halen toplam 2000 küçük ölçekli ve 50 büyük ölçekli düzensiz depolama sahası bulunmaktadır. Ülkemizde bir yılda oluşan atıkların yaklaşık olarak 12.419.195 tonu düzenli depolama sahalarında depolanmakta, 299.250 ton ise kompost tesislerinde işlenmektedir. 2007 yılı verilerine göre evsel katı atıkların yüzde 45 i ilgili mevzuata göre düzenli depolama ve kompostlaştırma gibi yöntemlerle bertaraf edilmektedir. 2008 yılı itibarı ile düzenli depolama tesislerinden faydalanan nüfusun hizmet alan nüfusa oranı % 43 e ulaşmıştır. 2.2 Bölgesel Durum Evsel katı atıkların toplanarak aktarma istasyonlarına taşınması sorumluluğu ilçe belediyelerine, bertaraf sahalarına taşınması ve bertaraf edilmesi sorumluluğu Büyükşehir belediyelerine, geri dönüşüm sorumluluğu üreticilere ve ilçe belediyelerine, halkın ve öğrencilerin bilinçlendirilmesi sorumluluğu üretici ve ilçe belediyelerine, ilçelerin bu konuda teşvik edilmesi sorumluluğu ise Büyükşehir Belediyelerine aittir. Đstanbul da Đstanbul Büyükşehir Belediyesi ne ait yedi adet katı atık transfer istasyonu hizmet vermektedir. Bu istasyonların dört tanesi (Baruthane, Halkalı, Yenibosna ve Silivri) Avrupa Yakasında; diğer üçü (Hekimbaşı, Küçükbakkalköy ve Aydınlı) ise Asya Yakasında bulunmaktadır. Đlçe Belediyeleri topladıkları evsel katı atıkları bu istasyonlara getirmektedirler. Bu aktarma merkezlerinde hacmi ortalama % 30 azaltılan katı atıklar; kapalı, su sızdırmayan ve kokuyu dışarıya vermeyen 32,5 m³ lük araçlarla (silo) bertaraf sahalarına taşınmaktadır. Atıkların bu istasyonlardan düzenli depolama sahalarına kadar taşınması görevi Đstanbul Büyükşehir Belediyesi ne aittir. 2005 yılı Ocak ayında Atık Yönetimi Müdürlüğü tarafından sisteme sokulan yeni tip semi treylerle taşıma sayesinde 72 m³ katı atık tek seferde 7

düzenli depolama alanına taşınmaktadır. 2006 yılının ilk 9 ayında yaklaşık 15.000 ton/gün atık ortalama 600 seferde düzenli depolama alanlarına taşınmıştır. Avrupa yakasında Odayeri/Göktürk mevkiinde 75 hektarlık alan üzerine kurulu olan düzenli depolama alanına, 9000 ton/gün katı atık 400 seferde taşınmaktadır. Toplam mevcut kapasitesi 25 milyon m3 olup sahanın 15 yıllık bir süre için hizmet vermesi planlanmıştır. Kullanılan lotun alanı 4 hektar olup Lot kapasitesi 3 750 000 m3 tür. Bu tesise evsel katı atık, tehlikeli olmayan endüstriyel atıklar, moloz (hafriyat hariç) ve atık piller kabul edilmektedir (5 adet atık pil deposu bulunmaktadır). 22 adet ilk kademe belediyesi ile 21 adet ilçe belediyesinin atıkları bu tesiste depolanmaktadır. Hizmet verdiği nüfus 7 819 633, atik miktarı ise 3 653 333 ton/yıl dır. Anadolu yakasında ise Kömürcüoda da bulunan 107 hektarlık alana sahip tesise 6000 ton/gün katı atık 200 seferde taşınarak depolanmaktadır. Depolama kapasitesi 48 milyon m3 olup sahanın 15 lot üzerinden 20 yıllık sürede hizmet vermesi planlanmıştır. Kullanılan lotun alanı 70 000 m2 olup Lot kapasitesi 6 milyon m3 tür. Bu tesise evsel katı atık, tehlikeli olmayan endüstriyel atıklar, moloz (hafriyat hariç), atık piller (2 adet atık pil deposu bulunmaktadır) ile evsel nitelikli arıtma çamuru (ĐSKĐ Paşaköy/Tuzla) kabul edilmektedir. 13 adet ilk kademe belediyesi ile 9 adet ilçe belediyesinin atıkları bu tesiste depolanmaktadır. Hizmet verdiği nüfus 3 480 646, atık miktarı ise 1 626 158 ton/yıl dır. 2.2.1 Kompost ve Geri Kazanım: Kompost ve geri kazanım tesisinde çevreye ve insan sağlığına zarar verebilecek organik nitelikli atıklar, fiziksel ve biyolojik işlemlerden geçirilerek ekonomik değere dönüştürülmektedir. Bu atıklardan yüksek kalitede kompost (gübre) elde edilmekte ve bu ürün tarımda, bahçelerde ve spor alanlarında, parklarda zemin iyileştirilmesinde kullanılmaktadır. Mart 2001 tarihi itibari ile devreye alınan 1000 ton/gün kapasiteli kompost tesisi ile çoğunlukla hal, pazaryeri, park bahçeler ve mutfaklardan çıkan organik atıklar, kompostlaştırılarak geri kazanılmaktadır. Aynı zamanda kompost tesisinde ekonomik açıdan değerli olan plastik ve metal türevli malzemelerin de geri kazanımı sağlanmaktadır. Tesise giren atık miktarı 13 562 ton/ay; geri kazanım miktarı ise 515 ton/ay dır. 2.2.2 Depo Gazından Enerji Üretimi (LFG): Vahşi Depolama Sisteminde katı atıklardan oluşan metan gazı, patlama riskinin yanı sıra, karbondioksitin yaklaşık 20 katı ısıtma yani Sera etkisi ile atmosfere de zarar vermektedir. Vahşi depolama sahalarında oluşan gazlar aktif toplama sistemiyle yerleştirilen özel borular yardımıyla toplanmakta, böylece kontrol dışı oluşan gazların çevreye zarar vermeden bertarafı sağlanmakta ve patlama riski azaltılmaktadır. Kemerburgaz depolama sahası 1995 yılında rehabilite edilerek depo gazından (%35 metan) elektrik enerjisi üretimi projesine başlanmıştır. Vahşi depolama alanında 5,7 milyon m³ katı atıktan kontrol dışı oluşan gazlar, kurulan bu tesiste, 20 silindirli özel gaz motorlarında yakıt olarak kullanılıp motorlarda ısı enerjisine, bu ısıdan da jeneratörlerde elektrik enerjisine dönüştürülmektedir. Fiili olarak 2002 yılında sürekli üretime geçmiş olan bu tesisten 2005 yılı sonu itibariyle 20 milyon kwh elektrik enerjisi üretilmiştir. Üretilen enerji; Đ.B.B. Bünyesindeki Asya ve Avrupa da bulunan düzenli depolama alanlarının, aktarma istasyonlarının, kompost tesisinin ve Merter merkez binasının elektrik ihtiyacını karşılamaktadır. 2.2.3 Katı Atık Sızıntı Suyunun Arıtılması: Düzenli depolama sahalarında oluşan sızıntı sularının yeraltı sularına karışıp çevre ve insan sağlığına olan olumsuz etkisini gidermek amacıyla Odayeri ve Kömürcüoda da olmak üzere 2 8

adet ön arıtma tesisi 2005 yılında inşa edilmiştir. Bu tesislerde sızıntı suyu uygun proseslere tabi tutularak hem arıtılmakta hem de anaerobik reaksiyonlar sonucunda metan gazı elde edilmektedir. Oluşan metan gazından yakılarak enerji eldesi alternatifi düşünülmektedir. Atık Yönetim Müdürlüğü ne ait tesislerde tüm Đstanbul genelinde atıklardan meydana gelen sızıntı suyu miktarı ortalama 3000 m³/gün dür. Kemerburgaz-Odayeri Depolama Sahası nda yaklaşık 2000 m³/gün, Şile-Kömürcüoda Depolama Sahası nda ise yaklaşık 1000 m³/gün sızıntı suyu oluşmaktadır. Kompost tesisinde oluşan sızıntı suları, Odayeri Düzenli Depolama Sahası nda toplanan sızıntı sularıyla birlikte ĐSKĐ nın kanala deşarj standartlarına uygun olarak arıtılmakta ve arıtılan sızıntı suyu ĐSKĐ isale hattı ile Avrupa yakasında Baltalimanı Ön Arıtma Tesislerine, Anadolu yakasında ise Tuzla Đleri Arıtma Tesislerine iletilmektedir. Mevcut sızıntı suyu arıtma tesisleri kimyasal ve anaerobik arıtma ünitelerinden meydana gelmektedir. Daha yüksek arıtma verim eldesi amacıyla her iki tesise ek olarak geomembran filtre ünitesi inşa aşamasındadır. 2.2.4 Endüstriyel Atıklar: Evsel nitelikli endüstriyel atıklar ve tehlikeli endüstriyel atıklar olmak üzere iki bölümde incelenebilir. Evsel nitelikli endüstriyel atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı sorumlulukları evsel katı atıklarda olduğu gibidir. Tehlikeli endüstriyel atıkların üretildiği noktadan bertaraf edildiği alana kadar tüm işlemler üretici sorumluluğu altında gerçekleştirilmektedir. Mevcut durumda Đstanbul da tehlikeli atık bertarafının gerçekleştirilebileceği bir tesis bulunmamakla birlikte, gelen talepler bu konuda hizmet veren lisanslı tesislere yönlendirilmektedir. 2.2.5 Ambalaj Atıkları: 1983 yılında çıkartılan 2872 sayılı Çevre Kanunu nda, 2006 yılında yapılan değişiklik ile ambalaj atıklarının kaynakta ayrı toplanmasının zorunluluğu getirilmiştir. Ambalaj atıklarının toplanması konusundaki sorumluluklar ise 2004 yılında çıkartılan 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ile 2005 yılında çıkartılan 5393 sayılı Belediye Kanunu nda paylaştırılmıştır. Buna göre; belediyeler atıkların toplanmasından ve bertarafından sorumlu olan kurumlardır. Ancak, yapılan mevzuat çerçevesinde büyükşehir belediyelerinde atıkların toplanması konusunda ilçe ve ilk kademe belediyeleri sorumlu iken, bertarafı büyükşehir belediyelerinin sorumluluğuna bırakılmıştır. 2.2.6 Atık Pil ve Akümülatörler: Đstanbul Büyükşehir Belediyesi, 31 Ağustos 2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ile birlikte, atık pillerin evsel atıklarla toplanmaması ve üreticilerin şehrin muhtelif yerlerinde yapacakları atık pil toplama işlemlerinde yardımcı olunması, işbirliği yapılması ve depolama sahasında ayrı bir yer tahsis edilmesi ile yükümlü kılınmıştır. Pil, batarya, akü ve ağır metal içeren maddeler; üzerlerinde gerekli uyarı işareti ve bilgileri bulunan özel kutu, konteynerler ve araçlar ile toplanmakta, toplanan maddeler düzenli depolama alanlarında inşa edilen sızdırmazlık özelliğine sahip beton havuzlara gömülerek bertaraf edilmektedir. 2.2.7 Tıbbi Atıklar: Büyükşehir Belediyeleri; tıbbi atıkların geçici atık depolarından veya konteynerlerinden alınarak toplanması, taşınması, sterilizasyon işlemine tabi tutulması ve bertarafı ile ilgili detayları içeren Tıbbi Atık Yönetim Planı nı hazırlamak, uygulamak ve halkın bilgilenmesini sağlamak, tıbbi atık bertaraf/sterilizasyon tesislerini kurmak/kurdurmak, işletmek/işlettirmek ve kuracakları tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesisleri için ön lisans/lisans almakla 9

yükümlüdürler. 1995 yılından itibaren Đstanbul daki 20 yatak ve üzeri 211 sağlık kurulusunun tıbbi atıkları ayrı olarak toplanmakta ve Odayeri/Göktürk teki Düzenli Depolama Alanı yanında kurulmuş Tıbbi Atık Bertaraf Tesisi ne getirilmektedir. Günlük ortalama 20 ton tıbbi atık, konusunda eğitim almış, sertifikalı, özel araçlarla donatılmış ekipler tarafından toplanıp taşınmaktadır. 1999 yılında işletmeye alınan 24 ton/gün kapasiteli tıbbi atık yakma tesisinde tıbbi atıklar 1000 C ile 1200 C arasında yakılmakta ve yanma sonucunda hacimsel olarak % 95, kütlesel olarak % 75 azaltılarak bertaraf edilmektedir. Tıbbi Atık Bertaraf Tesisi nde yakılan atıkların külleri ise düzenli depolama sahasında diğer atıklardan ayrı olarak depolanmaktadır. Yakma tesisinde tıbbi atık bertarafı yapılırken aynı zamanda elektrik enerjisi de üretilmektedir. Yaklaşık 0,5 MW kapasiteli türbin jeneratör yardımıyla üretilen enerji hem tesis bünyesinde hem de çevredeki idari binalarda kullanılmaktadır. Tıbbi atık yakma tesisi bacasından çıkan kirletici gaz emisyonlarının azaltılması için halen torbalı ve ıslak arıtma sistemi mevcut olup, asit nötralizasyonu yapılarak ortama bırakılmaktadır. Tesiste AB standartlarının sağlanması için karbon filtre sistemi uygulamasına geçilmiş olup, bu sistemle dioksin ve furanlar arıtılmaktadır. 2.2.8 Diğer Atıklar: Ülkemizde belediyelerin çalışma alanı içinde bulunan geri dönüşümü gerçekleştirilebilen atıklar; ambalaj atıkları, atık aküler (ÖTL, bitkisel atık yağlar, hafriyat atığı, park-bahçe atıkları) dir. 2.3 Yerel Durum Adalar Belediyesinde vahşi depolama alanları 2000 li yılların başında kapatılmıştır ancak bu tarihten itibaren, ambalaj atıkları toplanan atıklardan ayrıştırılmaksızın, Büyükşehir Belediyesi ne teslim edilmektedir. Belediye'nin herhangi bir atık yönetim planı bulunmamaktadır. Atık toplama işlemi ihale sonucunda bir yüklenici firmaya verilmiştir. Yüklenici firma, Çevre ve Orman Bakanlığı'ndan ambalaj atıkları toplama-ayırma tesisi geçici çalışma belgesi/lisansı almak üzere birçok defa başvurmasına rağmen tesisteki yetersizlikler nedeniyle bu izini alamamıştır. Dolayısıyla Adalar Đlçesi nde ambalaj atıkları evsel atıklarla karışık halde toplanabilmektedir. Belediyede halihazır atık toplama süreci Şekil 1'de gösterilmektedir. Kınalıada, Burgazada ve Heybeliada içerisinde yüklenici firmanın kamyonları tarafından konteyner sistemi ile toplanan katı atıklar, Belediye'ye ait deniz aracıyla Büyükada'ya getirilmekte ve oradan yine deniz aracıyla Maltepe Đskelesine aktarılmaktadır. Atıklar bu noktadan yüklenici firmanın araçları ile Büyükşehir Belediyesi nce işletilen Küçükbakkalköy Katı Atık Aktarma Đstasyonu na teslim etmektedir. Şekil 1 Adalar atık toplama akış şeması 10

2.3.1 Evsel Katı Atıklar: Evsel katı atıkların toplanarak aktarma istasyonlarına taşınması, geri dönüşümü ile halkın ve öğrencilerin bilinçlendirilmesi sorumluluğu ilçe belediyelerine aittir. Evsel katı atıkların toplanması 24 saat ilkesiyle kışın 10, yazın 15 adet sıkıştırmalı araç; ayrıca her adada birer adet olmak üzere açık kasa acil müdahale aracı; Büyükada merkez bölgesinde ki sirkülasyon yoğunluğu nedeniyle bu bölgeye mahsus olarak bir akülü atık toplama aracı ile gerçekleştirilmektedir. Toplanan evsel atıklar Đstanbul Büyükşehir Belediyesi nce işletilen Küçükbakkalköy aktarma istasyonuna taşınmaktadır. Günlük toplanan karışık atık miktarı yaz mevsiminde ortalama 57 ton; kış mevsiminde ise 21 tondur. 2.3.2 Ambalaj Atıkları: 2005 yılında Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğe göre ilçe belediyeleri evsel katı atıkların toplanmasında olduğu gibi ambalaj atıklarının toplanmasından da sorumlu hale gelmiştir. Đlgili yönetmeliğe göre ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması için ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar ile birlikte Ambalaj Atıkları Yönetim Planı nı hazırlamak ve/veya hazırlatmak; bu amaçla oluşturulacak planların onaylanması; ambalaj atıklarının ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar ile birlikte kaynağında ayrı toplatılması veya toplattırılması; ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından yapılacak çalışmaların desteklenmesi; kaynağında ayrı toplanan ambalaj atıklarının ayrılmasını sağlayacak tesislerin kurulması, kurdurulması veya bu amaçla kurulmuş tesislerden yararlanılması; ambalaj atıklarının evsel atık toplama araçlarına alınmamasına yönelik tedbirlerin alınması; ayrı toplama çalışmaları ile ilgili bilgilerin her altı ayda bir Bakanlığa sunulması ve Bakanlıktan geçici çalışma izni veya lisans almış geri kazanım tesisleri ile ilgili gerekli tedbirlerin alınması ilçe belediyelerinin sorumluluğundadır. Adalar Belediyesi, ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması uygulamalarının başarılı ve sürdürülebilir bir şekilde yürütülebilmesi için yapılacak faaliyetlerin ne zaman, nerede, ne şekilde yapılacağının ayrıntılı olarak belirtildiği Ambalaj Atıkları Yönetim Planı nı hazırlamaktadır. Bu hazırlıklar çerçevesinde atık toplama konusunda Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş bir kuruluş olan ÇEVKO ile protokol çalışmaları sürmektedir. 2.3.3 Atık Pil ve Akümülatörler: Đlçe Belediyelerinin sorumluluğu; okullar, halk eğitim merkezleri, mahalle muhtarlıkları, eğlence yerleri ve halka açık merkezlerde pilleri ayrı toplama ile ilgili üreticilerin sorumluluğu ve programı dahilinde gerektiğinde üretici ile işbirliği yaparak pilleri ücretsiz olarak ayrı toplamak, halkı bilgilendirmek ve eğitim programları düzenlemektir. Yönetmelik çerçevesinde Belediyemiz ile Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuruluş olan Taşınabilir Pil Üreticileri ve Đthalatçıları Derneği (TAP) arasında mevcut olan protokol kapsamında ilçemizde uygulanmakta olan atık pillerin ayrı toplanması çalışmaları 2008 yılında başlatılmıştır. Protokol kapsamında, TAP tarafından temin edilen plastik ve karton pil kutuları ilçe muhtarlıkları, okullar, oteller, diğer kamu kurum ve kuruluşları, camiler ve alışveriş merkezleri olmak üzere 52 adet toplama noktasına teslim tutanağı karşılığında dağıtılmıştır. Buralardan toplanan atık piller teslim tutanağı karşılığında alınarak TAP a teslim edilmektedir. 11

2.3.4 Tıbbi Atıklar: Đlçe Belediyeleri; tıbbi atıkları geçici atık depolarından alarak bertaraf sahasına taşımak/taşıttırmakla; tıbbi atık taşıma araçları için taşıma lisansı almakla; tıbbi atıkların yönetimiyle görevli personelini periyodik olarak eğitmekle/eğitimini sağlamakla; tıbbi atıkların yönetimiyle görevli personelin özel giysilerini sağlamakla; sağlık kuruluşlarından toplanan, taşınan ve bertaraf edilen tıbbi atık miktarlarını kayıt altına almakla; bu bilgileri yıl sonu itibari ile valiliğe göndermek ve talep edilmesi halinde Bakanlığın incelemesine açık tutmakla yükümlüdürler. Adalar Belediyesi sınırları içinde tıbbi atık üreten kuruluşlarla protokoller imzalanmıştır. Tıbbi atıklar özel olarak tasarlanmış araçlarla haftada bir alınarak yakma tesisine götürülmektedir. Yıllık üretilen tıbbi atık miktarı ortalama 1,5 tondur. Đlçemiz sınırları dahilinde evde periton diyalizi uygulanan hastalarımızın tıbbi atıkları ücretsiz olarak toplanmaktadır. 2.3.5 Bahçe Atıkları ve Hayvansal Atıklar: Đlçemiz sınırları dahilinde açığa çıkan bahçe atıkları depo edildikleri alanda bulunan parçalama makinesi ile törf haline getirilerek toprakla örtülmekte, anaerobik çürümeye bırakılan materyalin bir süre sonra toprak ile karıştırılması ile organik gübre elde edilmektedir. Sedef Adası nda Sedef Adalılar Derneği gönüllülerinin iştirakı ile pilot uygulama şeklinde başlatılan proje henüz geliştirilme aşamasındadır. Adalarda ulaşım amacıyla kullanılan atların oluşturduğu dışkılar bir süre öncesine kadar belediye tarafından ayrı toplanmakta ve özel bir araç ile Büyükşehir Belediyesi düzenli depolama alanındaki kompost tesisine ulaştırılmak üzere Tuzla-Aydınlı aktarma istasyonuna götürülmekteydi. Bu atıkların da yukarıda belirtilen bahçe atıklarıyla birlikte organik gübre eldesinde kullanılması ile ilgili geliştirme çalışmalarına yer verilecektir. 2.3.6 Diğer Atıklar: Belediyemizde ambalaj atıkları, atık piller, tıbbi atıklar, bahçe atıkları ve fayton kökenli hayvan dışkıları için çalışmalar yapılacaktır. 3. Politik ve Teknik Vizyon Adalar Belediyesi nin atık yönetimi ile ilgili temel vizyonu Ortalıkta çöp görünmeyen, kendi çöpünü ayrıştıran ve minimum düzeye indirgeyebilen, çöpünü yok ederken enerji elde eden temiz bir belde olmak tır. Temel hedefimiz ise Adalar'da AB formatına uygun olarak kaynağında ayrılmış, yeniden kullanıma hazır, geri dönüşümü mümkün, enerji üretimine (biogaz) uygun ve gittikçe azalan miktarlarda atık üretmeye yönelik yöntemler kullanılarak katı atıkların değerlendirilmesidir. Adalar Belediyesi için hedeflenen atık yönetiminin genel ilkeleri şöyledir: 1. Atık üretiminin azaltılması ve atığın zararlılığının önlenmesi, 2. Atığın geri kazanılması ve/veya enerji kaynağı olarak kullanılması, 3. Geri dönüşümde çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek işlemlerin kullanılması, 4. Atıkların kaynağında ayrıştırılması, 5. Atıkların yetkisiz kişi, kurum/kuruluşlar tarafından toplanmaması, 6. Atıkların uygun olan en yakın tesiste bertaraf edilmesi, 7. Atıklardan kaynaklanan zararlardan dolayı müteselsil sorumlulukların belirlenmesidir. 12

Stratejik Atık Yönetim Planı'nın hayata geçirilmesini takiben beş yıllık süreç sonunda ulaşılması hedeflenen ölçülebilir bir performans kriteri oluşturulması gerekmektedir. Bu kriter, beş yıl sonrasında atığın en az yüzde sekseninin kaynağında ayrıştırılmış olarak toplanmasıdır. 3.1 Mevcut Uzun Vadeli Vizyon ve Hedefler Mevcut uzun vadeli hedeflerimiz şöyledir: 1. Ambalaj Atıklarının Kaynağında Ayrı Toplanması: En önemli çevre kirliliği etkeni olan ambalaj atıklarının (cam, pet şişe, kağıt, karton kutu vb.) kaynağında ayrı toplanması (evler, okullar, oteller, mesire yerleri, kamu kurumları, mağaza ve süper marketler vb.) çalışmalarının hayata geçirilmesi, 2. Toplanan atıklardan enerji elde edilmesi: Adalar arasında ve Adalar dan anakaraya ulaşımı sağlayan deniz taşıtlarında ve Adalar'da çalışan çöp kamyonlarında kullanılmak üzere, özellikle ayrıştırılmış evsel atıklar ve at dışkısından biyogaz elde etmek, 3. Stratejik Atık Yönetim Planı nın kurumsallaşması: Hazırlanmakta olan Stratejik Atık Yönetim Planı doğrultusunda ilgili icra birimleri (executive units) tarafından Đş Planları hazırlanması, bu planların uygulamaya geçirilmesi, geribildirimler doğrultusunda revizyonunun yapılması, 4. Uluslar arası işbirliklerinin sürdürülmesi: Halen TUSENET kapsamında yapılan işbirliğinin geliştirilmesidir. 3.2 Yeni Uzun Vadeli Vizyon ve Hedefler Raporun hazırlanması sırasında oluşan yeni uzun vadeli hedeflerimiz şöyledir: 1. Kurumsal kapasitenin geliştirilmesi: Đlçemizde atık yönetimine ilişkin sorunların çözümü için kurumsal kapasitenin geliştirilmesi gerekmektedir. Etkin bir planlama, izleme, denetim ve raporlama altyapısının geliştirilmesi; ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonun artırılması; araştırma, eğitim ve yönlendirme faaliyetlerine ağırlık verilmesi hedeflenmektedir. 2. Kurumiçi planların entegrasyonu: Stratejik Atık Yönetim Planı, hazırlıkları mevcut durum analizi aşamasında olan beş yıllık Adalar Belediyesi Stratejik Planı ile ve; Fen Đşleri Müdürlüğü tarafından hazırlanmakta olan Ambalaj Atıkları Yönetim Planı nı ise SAYP ile eşgüdümlü hale getirilecektir. 3.3 Mevcut Bölgesel Kısa Dönem Vizyon ve Hedefler Mevcut uzun vadeli hedefleri ile uyumlu kısa vadeli hedeflerimiz şöyledir: 1. Atık toplama tesisi lisansı alınması: Adalar Belediyesi lisanslı bir firma ile çalışmak yerine kendi adına lisans alacak, atık toplama tesisi inşa edecektir. 2. Yasal sınırlamalara uygun çözümler üretilmesi: Halen Adalar Belediyesinin lisans alım sürecinde, yasal düzenlemelerden kaynaklanan iki önemli engel bulunmaktadır. Bunlar ilgili T.C. yasalarının, a) Adaların sit alanı olması sebebiyle, inşa edilecek olan 1000m2lik atık toplama tesisinin cephe duvar yüksekliği ile ilgili; ve b) bu tesiste atık miktarının ölçülmesi için kullanılacak olan kantar ile ilgili getirdiği sınırlamalardır. Bu sınırlamaların aşılmasına dair yöntemler geliştirilecektir. 3. Eğitim ve farkındalığın artırılması: Adalı halkın atık yönetimi konusunda bilgilenmesi ve farkındalık kazanması hedeflenmektedir. 4. Pilot çalışma başlatılması: 5000 civarında nüfusu olan Büyükada da ayrıştırılmış atık toplama pilot çalışması başlatılacaktır. 13

3.4 Yeni bölgesel kısa dönem vizyon ve hedefler Raporun hazırlanması sırasında oluşan yeni uzun vadeli hedeflerimiz şöyledir: 1. Đhtiyaç tespiti: Stratejik Atık Yönetim Planı'nın uygulanması safhasında ihtiyaç duyulacak personel; teknik malzeme (konteyner, kamyon vb.), bilgi altyapısı belirlenecektir. 2. Web sitesi tasarımı: Adalı halkın farkındalığının ve eğitim seviyesinin arttırılmasında büyük destek olacağı öngörülen websitesi tasarımı yapılacak ve gelişmelerin halka iletilmesi için sürekli güncel tutulacaktır. 4. Kısa Vadeli ve Uzun Vadeli Hedeflere Ulaşma Yöntemleri Yukarıda bahsedilen uzun vadeli hedeflere ulaşma yöntemleri: 1. Atıkların kaynağında ayrıştırılmasına yönelik olarak, ilgili bütün paydaşların bilgilendirilmesi, eğitilmesi ve farkındalık seviyelerinin yükseltilmesi, 2. Yerel yönetimin atık yönetim faaliyetleri için ayıracağı bütçenin, atık toplama karşılığında vergilendirme yoluyla finanse edilmesini engelleyen mevzuatın yeniden düzenlenmesi, 3. Atıklardan enerji elde edilmesi hedefi kapsamında uluslar arası işbirliklerinden yararlanarak, fizibilite çalışmalarının başlatılması, 4. SAYP'nın kurumsallaşmasına yönelik olarak, kurumiçi eğitimler yoluyla öncelikle kurum personelinin eğitilmesi, 5. SAYP doğrultusunda hazırlanacak olan Đş Planı'nda tanımlanacak olan görev, yetki ve sorumlulukların, kurum personeli ile doğrudan bağlantılandırılması, 6. Đş planının uygulanması sırasında elde edilen geribildirimler doğrultusunda SAYP'nın revize edilmesi, olarak özetlenmiştir. Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması hedefi için düşünülen atık akışı Şekil 2 de gösterilmektedir. Atıklar, verilecek olan eğitimler ve yapılacak yeni yasal düzenlemeler sayesinde, kaynağında ayrı toplanır hale gelecek, toplanan ambalaj atıkları Büyükada'da bulunan Toplama-Ayırma Tesisi'ne (TAT) getirilerek burada kendi içlerinde ayrıca bir ayrıştırmaya tabi tutulacak (cam, plastik, kağıt, metal, vs. olmak üzere), ve preslenen atık balyaları, satışa aracı olarak yetkilendirilmiş kuruluşa (ÇEVKO) teslim edecektir. Yukarıda bahsedilen kısa vadeli hedeflere ulaşmak için kullanılacak yöntemler ise: 1. Halen yüklenici firmaya tamamen devredilmiş olan atık toplama faaliyetlerinin, kısa süre içerisinde belediye tarafından üstlenilmesi, bu sayede sürecin yakından izlenebilmesi, 2. Atık toplama tesisi ile ilgili yasal sınırlamaların aşılmasına yönelik olarak; a) tesis duvarlarının beton yerine taşınabilir metal malzemeyle inşa edilmesi, ve b) atık ağırlığının ölçümünde kullanılacak olan kantarın atık toplama tesisi yerine Maltepe iskelesinde konuşlandırılması, 3. ÇEVKO ile yıllık periyodik atık ayrıştırma ve toplama eğitimleri düzenlenmesi, yapılan çalışmaların görsellerinin Adalar vapur ve motor iskelelerinde sergilenmesi, el broşürleri, konu ile ilgili kurulacak standlar ve websitesi yolu ile halkın bilgilendirilmesi, 4. Yerinde atık ayrıştırma ve toplama yöntemlerinin uygulanabilirliğinin anlaşılması amacıyla ÇEVKO ile işbirliği içerisinde pilot çalışma yapılması, 5. Websitesi tasarımının bilgi işlem ve ilgili diğer birimlerin personeli tarafından ele alınması, 14

Şekil 2 Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması için hedef atık akışı 6. Çöp konteyner'ı konulacak olan noktaların tespiti için atık yoğunluğu çalışmasının yapılarak, yoğunluk haritasının çıkarılması, 7. Ambalaj atığı konteynerlerinin konulacağı bölgelerin ve konulacak olan konteyner hacminin belirlenmesi amacıyla, pilot bölgelerde atık kompozisyon çalışmasının yapılması, olarak özetlenmiştir. 5. Hedeflerin Takibi ve Değerlendirilmesi Hedeflerin takibinin ve değerlendirilmesinin yapılması için bazı teknik yöntemler ve konuya ilişkin detaylı ve genel zaman çizelgeleri hazırlanmıştır. Zaman çizelgesinin takibinin ve kullanılacak diğer teknik yöntemlerin yürütülmesi için her yıl periyodik geribildirim toplantıları düzenlenecek, görevli kişiler belirlenecektir. Hedeflerin takip ve değerlendirme süreci Şekil 3'te gösterilmektedir. 5.1 Kullanılacak Yöntemler Planın değerlendirilmesi ve takibi sürecinde öncelikle atılması gerektiği düşünülen adımlar kısaca şöyle özetlenmiştir. 1. SAYP'nın takibi ve değerlendirilmesi için bir kişi görevlendirilecek, bu görevlendirmenin yetki ve sorumlulukları belirlenecek, 2. Đş Planı yönetim ve uygulaması için bir kişi görevlendirilecek, bu görevlendirmenin yetki ve sorumlulukları belirlenecek, 3. SAYP'nın değerlendirme ve takibi kapsamında: a) ilgili istatistiki veriler toplanacak, b) atık yönetimi ile ilgili Türkiye ve Dünya'da yapılan yayınlar izlenecek, c) toplanan verilerin değerlendirildiği periyodik toplantılar düzenlenecektir. 15

Şekil 3 Hedef takibi ve değerlendirme süreç şeması Şekil 4 Adalar Belediyesi atık yönetimi organizasyon şeması 16

Adalar Belediyesi'nin organizasyonunda katı atık yönetimi ile ilgili birimler Şekil 4'de gösterilmektedir. Bu şemanın yönetim tarafından değerlendirilerek, yukarıda bahsedilen iki görevlendirmenin bu yapı içerisinde konumlandırılması gerekmektedir. 5.2. Zaman Çizelgesi Hedeflerin takibi ve değerlendirilmesinde kullanılacak zaman tablosu Tablo 3 de görülmektedir. Ekim 2009 dan 2014 yılına kadar olan zamanı kapsayan bu çizelgede planlanan ve halihazırda yapılmakta olan faaliyetler uygulanacakları zamanlara göre renkli ve sayılı kutularla sınıflandırılmıştır. Çizelgenin altında bulunan aynı renkte ve aynı numaralarla işaretlenmiş kutuların yanlarında da faaliyetlerin açıklamalarına yer verilmiştir. 5.2.1 Mevcut durum analizi: Yasal sınırların incelenmesi, mevcut personel sayısının tespiti, üretilen atık miktarının yaz/kış/günübirlik nüfusa göre belirlenmesi, mevcut konteyner, kamyon, vb. teknik malzeme durumunun analizi, mevcut katı atık toplama istasyonlarının yerleri ve kapasitelerinin tespiti ve Adalar a olan uzaklıklarının belirlenmesi, mevcut katı atık toplama ve nakliye bütçesinin incelenmesi, paydaşların belirlenmesi ve kurumların görüşlerinin alınması. 5.2.2 Đhtiyaçların tespiti: Đhtiyaç duyulan personel sayısının belirlenmesi, ihtiyaç duyulan konteyner, kamyon, vb. teknik malzeme durumunun belirlenmesi, ihtiyaçların temin yerinin saptanması, kantarın kiralanacağı yerin belirlenmesi, katı atık depolama tesisinin inşa edileceği yerin tespiti, katı atık depolama tesisi inşaatının hangi kuruluşla yürütüleceğinin belirlenmesi, inşa sürecinin belirlenmesi (Belediye öz kaynaklarıyla ihale edilerek sponsorluk yoluyla). 5.2.3 Eğitim ile ilgili çalışmalar: Eğitim verecek uzmanlarla anlaşılması, eğitim için gerekli materyallerin tespiti ve temini, eğitim takviminin beş yıl içinde periyodik dönemler şeklinde belirlenmesi, eğitim alacak grupların belirlenmesi, ÇEVKO ile yapılacak eğitim çalışmalarının tüm adalarda yürütülmesi. 5.2.4 Pilot bölge çalışmaları: Pilot bölge uygulamasının başlaması. 5.2.5 Lisans süreci: Belediye adına geçici çalışma izni veya lisans alınması, ÇEVKO ve Belediye arasında ki protokollerin yapılması, yönetim planının hazırlanması. 5.2.6 Ambalaj atığı yönetim planı çalışmaları: Adalar da ambalaj atığı yönetim planının hazırlanması. 5.2.7 Planının yaygınlaştırılması: 3. ve 4. maddeleri kapsayan A planının bütün adalarda uygulanması. 5.2.8 2011 bütçesinin hazırlığı: 1 Ekim 2009 30 Eylül 2010 arasında yapılan uygulamaların geribildiriminin yapılması, yapılan geribildirimin değerlendirilmesi, geribildirim sonucuna göre 2011 atık yönetim bütçesinin oluşturulması. 17

Tablo 3 Hedef takibi ve değerlendirmesi zaman tablosu 18

5.2.9 Atıklardan enerji elde edilmesi: Atıkların ayrıştırılarak enerjiye dönüştürülmesi, at dışkılarının ayrıştırılarak biyogaz elde edilmesinde kullanılması, elde edilecek biyogazdan Adalar arası ve Adalar anakara arası ulaşımında kullanılan deniz taşıtlarına yakıt olarak faydalanılması. 5.2.10 Ekstra faaliyet: ĐBB, ĐDO, ilgili belediyeler ve ÇEVKO işbirliğiyle eğitimlerin görsellerinin Kartal, Maltepe, Kadıköy, Bostancı, Kabataş vapur ve motor hatlarında paylaşılması. 5.2.11 Geribildirim çalışmaları: Bütçe, zaman ve verimliliğin değerlendirilmesi için geribildirim çalışmalarının birincisinin düzenlenmesi. 5.3 Stratejik Atık Yönetim Planı nın revizyonu için kullanılacak zaman çizelgesi Stratejik Atık Yönetim Planı nın revizyonunda kullanılacak zaman çizelgesi aşağıda görülmektedir. Ekim 2009 dan 2014 yılına kadar olan zamanı kapsayan bu çizelgede planlanan ve halihazırda yapılmakta olan faaliyetler uygulanacakları zamanlara göre renkli ve sayılı kutularla sınıflandırılmıştır. Çizelgenin altında bulunan aynı renkte ve aynı numaralarla işaretlenmiş kutuların yanlarında da faaliyetlerin açıklamalarına yer verilmiştir. 5.3.1 Birinci geribildirim çalışması: Bütçe, zaman ve verimliliğin değerlendirilmesi için geribildirim çalışmalarının birincisinin düzenlenmesi, geribildirimler doğrultusunda detaylı zaman çizelgesinin revize edilmesi. 5.3.2 Đkinci geribildirim çalışması: Bütçe, zaman ve verimliliğin değerlendirilmesi için geribildirim çalışmalarının ikincisinin düzenlenmesi, geribildirimler doğrultusunda detaylı zaman çizelgesinin revize edilmesi 5.3.3 Üçüncü geribildirim çalışması: Bütçe, zaman ve verimliliğin değerlendirilmesi için geribildirim çalışmalarının üçüncüsünün düzenlenmesi, yapılan geribildirim çalışmasının ışığında 2011 atık yönetim bütçesinin oluşturulması ve detaylı zaman çizelgesinin revizyonunun yapılması Stratejik Atık Yönetim Planı oluştururken başta hedefler ve vizyonlar belirlenmelidir. Belirlenen hedef ve vizyonlar prosedürlere ve performans kriterlerine uygun bir yde plana yerleştirilmelidir. Plan onaylandıktan sonra uygulamaya başlanmalı ve zaman içinde değerlendirilmesi yapılmalıdır. Değerlendirmeler sonucunda planın revizyonu yapılmalıdır. Bu sistemin şematik anlatımı aşağıda sunulmaktadır (Tablo 4). Tablo 4 Atık yönetim planı revizyonu için zaman çizelgesi 19

6. Yararlanılabilecek Yayınlar 6.1 Ayrıntılı bilgi 1. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2008, Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) 2. Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Atık Yönetimi Müdürlüğü, 2006, Atık Yönetimi Faaliyet Raporu, 3. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 14.03.1991, Resmi Gazete, Sayı: 20814. 4. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, 24.06.2007, Resmi Gazete, Sayı: 26562. 5. Çevre Kanunu - Kanun No:2872, 11.08.1983, Resmi Gazete, Sayı:18132 6. Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (31.08.2004-25569) 7. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 22.07.2005, Resmi Gazete, Sayı: 25883 8. Çevre Kanununca Alınması Gereken Đzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik, 29 Nisan 2009, Resmi Gazete, Sayı:27214 9. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 27.08.1995, Resmi Gazete, Sayı: 22387 10. T.C. Sayıştay Başkanlığı, 2007, Türkiye'de Atık Yönetimi Ulusal Düzenlemeler ve Uygulama Sonuçlarının Değerlendirilmesi Performans Denetimi Raporu 11. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (30.07.2008-26952) 12. Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (19.04.2005-25791) 13. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 14. 5393 sayılı Belediye Kanunu 15. 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu (ÇTV) 16. Atık Yönetimi Genel Esaslarına Đlişkin Yönetmelik (05.07.2008-26927) 17. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14.03.2005-25755) 6.2 Kanun, Yönetmelik ve Tebliğ Özetleri 6.2.1.Kanunlar: 2872 sayılı Çevre Kanunu 8. Madde - Her türlü atık ve artığı doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır. 5491 sayılı Çevre Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 11. Maddede Değişiklik - Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler. Bu hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür. Bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 7. Madde -...katı atık yönetim planını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek bu amaçla tesisler kurmak kurdurmak... 5393 sayılı Belediye Kanunu 14.ve 15 Maddeleri -...katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı,ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak, yaptırmak... 20

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu (ÇTV) 97. Madde - Kirleten öder prensibiyle atık üreticilerinin atık yönetimi hizmetlerine katılımı sağlanmaktadır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 181. ve 182. maddelerle, çevrenin kasten ve taksirle kirlenmesine ilişkin cezalar düzenlenmiş olup, sorumlulara hapis cezasına varacak şekilde cezai yaptırım öngörülmüştür. 6.2.2. Yönetmelikler: Atık Yönetimi Genel Esaslarına Đlişkin Yönetmelik (05.07.2008-26927) Bu yönetmelikle atıkların oluşumundan bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda kirletme ve ithalat yasağı, atık yönetim planların oluşturulması, lisans alma yükümlülüğü, mali sorumluluk sigortası yaptırılması, bertaraf maliyetlerinin karşılanması maddeleri yönetmeliğin belli başlı hükümlerini oluşturmakta olup, yönetmelik ekinde tehlikeli ve tehlikesiz atıkları belirleyen ve Avrupa Birliliği ile uyumlu atık listesi yer maktadır. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14.3.1991-20814) Meskun bölgelerde evlerden atılan evsel katı atıkların, park, bahçe ve yeşil alanlardan atılan bitki atıklarının, iri katı atıkların, zararlı atık olmamakla birlikte evsel katı atık özelliklerine sahip sanayi ve ticarethane atıklarının, evsel atık su arıtma tesislerinden elde edilen (atılan) arıtma çamurlarının ve zararlı atık sınıfına girmeyen sanayi arıtma tesisi çamurlarının, toplanması, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi, bertaraf edilmesi ve zararsız hale getirilmesine ilişkin esasları kapsamaktadır. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14.03.2005-25755) Tehlikeli atıkların üretiminden nihai bertarafına kadar çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanması amaçlanmaktadır. Tehlikeli atıkların toplanması, tesis içinde geçici depolanması, ara depolanması, taşınması, geri kazanılması, nihai bertarafı ile ithalat ve ihracatına ilişkin yasak sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki teknik sorumlulukları kapsamaktadır. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (22.07.2005-25883) Sağlık kuruluşlarının faaliyetleri sonucu oluşan tıbbi atıklar ile bu atıkların üretildikleri yerlerde ayrı toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesine ilişkin esasları kapsamaktadır. Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (24.06. 2007-26562) Evsel, endüstriyel, ticari ve işyeri olmasına bakılmaksızın yurt içinde piyasaya sürülen plastik, metal, cam, kağıt-karton, kompozit ve benzeri malzemelerden yapılmış bütün ambalajları ve bu ambalajların atıklarını kapsamaktadır. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (30.07.2008-26952) Atık yağların üretiminden nihai bertarafına kadar çevreyle uyumlu yönetiminin sağlanmasıdır. Bu Yönetmelik, EK-1 de belirtilen I., II. ve III. kategori atık yağların üretimi, geçici depolanması, toplanması, taşınması, işlenmesi, bertarafı, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri kapsar. Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği (31.08.2004-25569) Pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesi ve işaretlenmesi, üretilmesinde zararlı madde miktarının azaltılması, kullanıldıktan sonra atıklarının evsel ve diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, 21