Tek Tıp-Tek Tek Sağlık-Tek Dünya Yaklaşımı Prof Dr Arif ALTINTAŞ 4. Ankara Tıp Biyokimya Günleri 21 Nisan 2011
Tek Tıp-Tek Tek Sağlık-Tek Dünya Yaklaşımı Sürekli değişen bir dünyada bulaşıcı ve salgın hastalıkları kontrol etmede bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Yaban hayatı ile evcil hayvan ve insan arasında hastalıkların potansiyel hareketleri ve vahşi hayat nüfusu insanda koruma toplumu olma düşüncesini gündeme getirmiştir. "İnsan, evcil hayvan ve vahşi yaşam sağlığı ve zoonotik hastalık ilişkisini tanımak sağlıklı bir çevre biyoçeşitlik ve ekosistem ile mümkündür. İnsan Sağlığı Evcil hayvan Sağlığı Yaban hayatı ve Ekosistem Sağlığı
Tarihçe 19. Yüzyılda Virchow, Osler, McFaddyean ve diğerleri; insan ve veteriner hekimliği arasında ilişki kurmuşlar ve karşılaştırmalı hekimlik ten söz etmişlerdir. Rudollff Viirchow Ben sadece şunu bilirim ki; veteriner tıbbı ile insan tıbbı arasında bir ayrım yoktur, olmamalıdır da zaten, bir alanda elde edilen deneyim diğer alanın gelişmesini destekleyecektir demiştir.
Tarihçe 20.Yüzyıl İnsan ve hayvan hastalıkları, büyük ölçüde ayrı varlıklar olarak tedavi edilmiş, ve Doktorlar ve veteriner hekimler bağımsız hareket etmişlerdir. Zoonotik hastalıklar ve onların insan ve hayvan sağlığı üzerindeki etkileri entegre bir şekilde düşünülmemiştir.
Tarihçe 21. Yüzyıl: Veteriner Epidemiyolojinin babası kabul edilen Calvin W. Schwabe Zoonotik hastalıklara karşı Beşeri Tıp/Veteriner Tıp ortak yaklaşımının Tek Tıp sözcüğü ile ifade edilmesini teklif etmiştir.
Tek Tıp Tek Sağlık Yaklaşımı Beşeri ve Veteriner Tıbbının birlikte hareket etmesini ister Yaklaşım Doktorlar, veteriner hekimler, diş hekimleri, hemşireler ve diğer sağlık personeli ve çevre ile ilgili disiplinler arasındaki işbirliği hareketidir.
Tek Tıp-Tek Tek Sağlık-Tek Dünya Yaklaşımı Yerel, ulusal ve evrensel anlamda insanların, hayvanların ve çevrenin optimal sağlığına ulaştırılması için ilgili disiplinlerin birlikte çalışması, İşbirliği aracılığı ile de Dünya Sağlığı nın korunmasıdır.
Tek Tıp Tek Sağlık Özellikle ortak alanlarda Beşeri Tıp ile Veteriner Tıbbı arasında işbirliği Fizyoloji, patoloji, epidemiyoloji vb alanlarda bilginin birikimi ve ortak kullanımı İnsanlarda, evcil ve vahşi hayvanlarda zoonotik hastalıklarla ilgili eşzamanlı yapılan faaliyetlerdir. İnsan Sağlığı Hayvan Sağlığı Yaban hayatı Ve Ekosistem Sağlığı Sağlık Bilimlerinde Disiplinlerarası Araştırma Alanı
Sağlık nedir? DSÖ ne göre; yalnızca hasta ya da sakat olmama durumu değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden de tam bir iyilik halidir.
Tek Sağlık Sadece hastalıkta değil, birey, toplum ve ekosistem düzeylerinde de sağlık düşüncesinin gelişimini temsil eden küresel bir Tek Sağlık için Tek Tıp Yaklaşımıdır.
Tek Sağlık: Hayvanlar Sağlıklı Hayvanlar Sağlıklı Toplum demektir. Toplum Hayvan Sahipleri, Bakıcılar
Hayvan Sağlığı Güvenli ve yüksek kalitede gıdaya ancak sağlıklı hayvanlarla ulaşılır. Sağlıklı hayvanlar ise, Veteriner hizmetlerinin iyi uygulanması ile mümkündür.
Veteriner Hekimler Hayvanlar ile Halk arasında köprüdürler ve Halkın sağlığından da sorumludurlar (=Veteriner Halk Sağlığı)
Dünya Sağlık Örgütü ne göre Veteriner Halk Sağlığı Veteriner tıp biliminin iyi bir anlayış ve uygulama ile bireylerin fiziksel, zihinsel ve sosyal iyiliklerine yapılan katkının bütünü dür.
Vet + Tıp = Halk Sağlığı Veteriner Halk Sağlığı + Beşeri Halk Sağlığı Küresel Halk Sağlığı (Tek sağlık)
Tek Sağlık Küresel sağlığı geliştirmek adına, Veteriner hekimliği ve İnsan hekimliği arasında bütünleyici bir yaklaşımdır.
Dünya Sağlık Örgütü ve Avrupa Birliği, Veteriner hekimleri görev ve misyonları nedeniyle baş aktör olarak tanımladıkları bir Tek Sağlık yaklaşımını benimsemişler ve 2011 i Dünya Veteriner Yılı olarak ilan etmişlerdir.
Ülkemizde de 2011 Dünya Veteriner Yılı çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır.
AB - Hayvan Sağlığı Stratejisinde; Tek Sağlık Yaklaşımı benimsenmiş ve Hayvan sağlığı, Hayvan refahı, Gıda güvenliği ve Halk sağlığı hedeflenmiştir.
Ülkemizde de TVHB ve TTB 2009 yılında ortak bir deklarasyon ile Tek Dünya-Tek Sağlık Yaklaşımı nın önemini halka duyurmuşlar ve zoonotik hastalıklar gibi ortak alanlarda ortak hareket etme anlayışını ortaya koymuşlardır.
Yayınlar Konferanslar - Toplantılar Zoonotik hastalıklar, özellikle kuş gribi, KKKA, bruselloz, ülkemizde de önemli bir halk sağlığı sorunu teşkil etmektedir. Sorunun muhataplarınca Türkiye de Zoonotik Hastalıklarla ilgili son 5 yılda 4 kongre, 3 sempozyum, 1 çalıştay düzenlenmiş ve konunun önemi ulusal ve uluslar arası boyutta paylaşılmıştır.
Tek Tıp Tek Sağlık Yaklaşımı - Çalışmalar ve Toplantılar İsviçre Tropikal Enstitüsünün Başkanı Veteriner Hekim Prof Dr Jakop Zinsstag ın hem insan sağlığı hem hayvan sağlığı hem de Çevre Sağlığı ile ilgili Çad da yürütmüş olduğu Tek Tıp Yaklaşımı na örnek olacak çalışmalardandır.
Sığır vebasının küresel kontrolü Tek Sağlığın uygulamadaki klasik örneğidir
Tek Sağlık, Tek Dünya, Tek Gelecek "Sığır vebasının eradikasyonu, Doğu Afrika için, inanılmaz bir dönüm noktası olmuştur Çünkü bu olay, Gıda Güvenliğini ve ekonomiyi güçlendirmiştir"
Tek Sağlık Tek Tıp Yaklaşımı Çalışma Konferans ve Toplantılar Veteriner Hekimler ile İnsan Hekimlerini bir araya getiren Pets People and Pathogens konulu konferans (4 Aralık 2007. Rode Island - ABD) Paraziter Hastalıklar ve Zoonozlar konusunda Veteriner Hekimler ile İnsan Hekimlerinin bir arada çalıştığı CAPC (Companian Animal Parasite Council) (Ekim 2007. Boston-ABD)
Tek Dünya-Tek Tıp-Tek Tek Sağlık 27 31 Temmuz, 2008 Vancouver, British Columbia Canada. İnsanlar Zoonozlar Hayvanlar Vektörler
Uluslararası Tek Sağlık Kongresi Tek sağlık ile ilgili olarak 14-16 Şubat 2011 tarihlerinde Avustralya da 1 inci Uluslararası Tek Sağlık Kongresi düzenlenmiştir. Tek Sağlık konularında oturumlar düzenlenmiş ve tartışılmıştır. Kongre bilgilerine http://www.onehealth2011.com/program.php linkinden, Kongre programına ise http://www.onehealth2011.com/one%20health%202011_progr am_21nov10.pdf linkinden ulaşılabilir.
Yayınlar - Konferanslar - Toplantılar Tek Tıp Tek Patoloji Veteriner ve İnsan Patolojistlerce hazırlanmıştır. Cardiff ve ark, Lab Invest, 2008; 88:18 Tek Tıp Tek Sağlık Eğitimi Tek Tıp Tek Sağlık Eğitimi Kahn ve ark, Am J Med, 2008; 121:169
Yayınlar Konferanslar Toplantılar Tek Tıp Zoonotik hastalıklara karşı Doktorlar ile Veteriner Hekimler arasında yakın işbirliği Khan ve ark, Vet Ital 2007, 43:5 Sağlık sistemlerini güçlendirmek için İnsan ve Hayvan Sağlığı arasındaki işbirliği potansiyeli Zinsstag ve ark, Lancet 2005; 366:2142
Günümüzde salgın hastalıkların görülme riskini yükselten nedir? Yirminci yüzyılın hızlı küresel ticareti ve turizm (Otostop yapan patojenler) Zoonozlar (insan ve hayvan sağlığını etkileyebilir) Doğal ilişkiler içinde değişen insan davranışları İklim değişikliği Yeni patojenlere maruz kalma, Ekosistemde denge bozukluğu ve vahşi hayat (İnsan nüfus artışları; vahşi hayata maruz kalma, afetler vb) Patojen gelişimi Küresel iklim değişimi, Küresel gıda hareketi
Bu günün patojenleri dünyada epizootiklerin ortalama inkübasyon süresinden daha hızlı taşınabilmektedir. Egzotik hayvanlarda Yıllık küresel ticaret: 4 milyon kuş, 640 000 sürüngen 40 000 primat
İnsanları infekte eden yaklaşık 1415 patojen var (virus, prion, bakteri, riketsia, mantar, protozoa, helmint..) Bunların 868 i (%61) zoonotiktir. Bunların da %33 ü insana bulaştıktan sonra tekrar insandan insana geçebilmektedir. Son yıllarda yeniden önem kazanan 177 patojenin 130 u (%73) zoonotiktir. Biyoterörist amaçlı kullanılan etkenlerin %80 i zoonotik patojenlerdir. Toplam patojenlerin %80 i hayvansal kaynaklıdır. Bu patojenlerin ve zoonozların insan ve hayvan sağlığına etkisinde genel ekolojik faktörlerin rolü büyüktür ve önemlidir. Hayvansal patojenlerin Zoonotik gücü
Zoonotik Hastalıklar Omurgalı hayvanlar ve insanlar arasında doğal olarak geçiş yapabilen hastalıklar ve infeksiyonlardır (WHO, 1959). Brusellozis
Zoonotik Hastalıklar Dünyada; Kuduz, Şarbon, Bruselloz, Tüberküloz, SARS, Kuş gribi, Tularemi, Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA), Delidana, Leptospiroz, Bartonella, Veba, Leişmanyoz, Kist hidatik başta olmak üzere 40 tan fazla Zoonotik Hastalık Hayvan sağlığını, Gıda sağlığını ve İnsan Sağlığını tehdit etmektedir.
Yaklaşımın Temel Hedefi Değişen bir Dünya da Bulaşıcı ve Pandemik Hastalıkların Tespiti, Önlenmesi, Kontrolu ve Eradikasyonu yaklaşımın temel hedefidir.
İşbirliği = Veteriner hekimliği + İnsan Hekimliğine Zoonozlar hayvan ve insan sağlığını etkiler, Veterinerler erken uyarı sistemidir, Bilgi alış-verişi verişi: hastalığı tanıma, kontrol yolları, risk analizleri, eğitim-öğretim. Tüm türlerde sağlık sorunlarının çözümüne ilişkin sektörler arası ortak ve aktarılabilir bilgi ilişkisinin kurulması ihtiyaç duyar
Yaklaşımdan Beklenenler Tıp, Veteriner Hekimliği ve Halk Sağlığı Eğitim kurumlarının eğitimdeki entegrasyonu Profesyonel yayınlar, konferanslar ve sağlık örgütleri arasında iletişimin geliştirilmesi Türler arası hastalık aktarımları üzerinde araştırmaların yapılması Türler arası hastalıkların kontrolünde ve önlenmesinde yeni teşhis yöntemlerinin, ilaçların ve aşıların değerlendirilmesi ve geliştirilmesi konusunda Sektörler arasında işbirliğinin sağlanması
Yaklaşımdan Beklenenler İnsan hekimleri, veteriner hekimler ile diğer tüm sağlık bilimleri arasındaki işbirliğinin hayvan ve insan sağlığının gereksinimlerinin geliştirilmesi, Veteriner tıbbı, insan tıbbı ve halk sağlığı okulları arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi Özellikle ortak alanlarda eğitim-öğretim ve araştırma merkezlerinin kurulması.
Yaklaşımdan Beklenenler Eğitim çalışmaları: Halk Sağlığı Okulları, Tıp Fakülteleri nin ve Veteriner Fakülteleri nin eğitimi ile ilgili olarak entegrasyon çalışmalarının geliştirilmesi. Örnek: ABD de Veteriner Okullarında eğitimlerinin belirli dönemlerinde hem Veteriner Hekimlik hem de Halk Sağlığı alanında master diploması (DVM/MPH) imkanı ve programlara olan ilgide artış sağlanmıştır.
Eğitim: Tek Sağlık Bilimi (One Health Science) Edinburgh Royal (Dick) Veteriner Yüksek Okulu 2011 yılından itibaren yeni bir MSc alanı geliştiriyor Tek Sağlık Edinburgh Üniv. Vet Okulu - İskoçya
İşbirliğinde Engeller Eğitim-Öğretim Zoonozların çevrebilimi (ekoloji) konusu tıbbi eğitimde birazcık ihmal ediliyor. Yasama Vet ve Tıp ortak alanında hizmet üretecek ve Tek Sağlık Yaklaşımı na uygun birimlerin kurulması veya mevcutların güçlendirilmesi, sektörler arası alanda araştırma ve akademik kariyer yapmanın, uzmanlık yapmanın önünü açan bir yasal düzenleme Günlük yaşamda ortak faaliyet eksikliği Hastaneler, araştırma enstitüleri, üniversiteler, devletin yapısında ortak alanlar güçlendirilmeli ve yetkileri genişletilmeli. İlgiden çatışma: Ekonomik güçsüzlüğe karşı halk sağlığı Kim ilgili, kim değil, gibi basit fikirlerden kurtulmak, ortak alanları tespit etmek ve genişletmek gerekiyor Başarısızlık sahiplenilmez, başkasına yüklenir. İnsan Sağlığı Evcil hayvan Sağlığı Yaban hayatı ve Ekosistem Sağlığı
Sonuç İnsanın ve hayvanın içiçe yaşadığı gerçeğinden hareketle ulusal ve küresel sağlığın korunabilmesi için insan ve veteriner tıbbının bir araya gelmesini ve birlikte hareket etmesini, kısacası Tek Tıp - Tek Sağlık - Tek Dünya Yaklaşımı nı kaçınılmaz kılmaktadır.
Sonuç Hayvan sağlığının korunması, gıda kalitesi ve güvenliği, zoonozlarla mücadele, biyolojik araştırmalar gibi birçok konuda hizmet veren Veteriner Hekimliği mesleği Beşeri Hekimliğin gelişmesinde de büyük katkılar sağlamaktadır.
Sonuç Bu gün hala varlık gücüne rağmen, Tek Tıp ya da karşılaştırmalı tıp Türkiye de ve Dünyada cılız bir destek görmektedir. Arzulanan düzeye ulaşmada, her şeye rağmen ümitler artarak devam edecektir.
Beşeri Tıp ve Veteriner Tıp ın ilerlemesi, teknolojilerin ve araştırma sonuçlarının bir araya getirilerek yoğurulmasına Tek Tıp olmasına bağlıdır. Bu yaklaşım ile amaçlanan; İnsan ve hayvan sağlığının korunmasında, insan ve hayvan refahının sağlanmasında ortak strateji belirlenmesi, ortak ve aktarılabilir bir bilgi ilişkisinin kurulması ve salgın hastalıklarla mücadelede birlikte hareket edilmesi, Sektörler arasındaki ortak alanın özelliklerden yararlanılması, Ortak araştırma alanlarında uzman yetiştirilmesi, akademik kariyer yapılması ve ortak araştırma sonuçlarının sahaya aktarılması. İnsan Sağlığı Hayvan Sağlığı Yaban hayatı ve Ekosistem Sağlığı Sağlık Bilimlerinde Disiplinlerarası Araştırma Alanı
O halde Yaklaşımı Kucakla Tek Dünya Tek Sağlık Tek Tıp
Çok Ses Tek Yürek = Biyokimya (Yeni bir Yaklaşım) Biz de Biyokimyacılar olarak Çok Ses Tek Yürek Yaklaşımından söz edebiliriz sanırım. Biyokimya Bilim alanında birden çok meslek görev almakta fakat yürekler tek yürek olarak => Biyokimya için çarpmaktadır Biyokimyanın evrensel boyuttaki başarısında şüphesiz bu mesleklerin her birinin önemli katkıları söz konusudur.
Bütün ( Tek Sağlık ya da Tek Yürek ) parçaların toplamından daha değerlidir Biyokimya disiplinler arası bir uzmanlık alanıdır Dünyada olduğu gibi ülkemizde de Biyokimya ve Klinik Biyokimya laboratuarlarında, kimyager, biyokimyager, eczacı, biyolog, veteriner hekim gibi farklı meslek temsilcileri birlikte çalışmakta ve aldıkları eğitimle alana zenginlik kazandırmakta ve birbirlerine pozitif katkıda bulunmaktadırlar.
O halde Yeni Yaklaşımı Kucakla Çok Ses Tek Yürek Tek Hedef = Biyokimya
Kaynaklar 1. Critical needs for Research in Veterinary Science, 2005. The National Academies Press, Washington, D.C. 2. American Veterinary Association, One Health: A new Professional Imperative, One Health Initiative Task Force: Final Report July 15, 2008. 3. CDC-Lonnie KING-Global Animal Health initiative: The Way Forward Veterinary and Public Health Collaboration 2007 USA. 4. Robert A. Cook, William B. Karesh, and Steven A. Osofsky, Wildlife Conservation Society, Bronx, New York, USA 5. United Nations Population Division, World Population Prospects: The 2006 Revision. 6. Daszak et al. 2000. Science. 287: 443-449. 7. TVHB Setbir ve Tarım ve Köyişleri Bak. (2008). Uluslararası Veteriner Halk Sağlığı ve Gıda Güvenliği Kongresi Bildiri Kitabı 8. FVE http://www.turkvet.biz/yazi/ab_fve_tek_sağlik.htm 18.01.2011 9. http://www.ama-assn.org/ama1/pub/upload/mm/467/530.doc. Erişim:20.04.2011 10. http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=11366&page=14. Erişim:20.04.2011