Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, 2010, Sayfa 468 481 Doç. Dr. Songül TÜMKAYA İlknur ÇAVUŞOĞLU
ÖZET ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ARAŞTIRMANIN AMACI ARAŞTIRMANIN ALT AMAÇLARI ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ SAYILTILAR SINIRLILIKLAR BULGULAR SONUÇ TARTIŞMA ÖNERİLER
Bu araştırma, Çukurova Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği son sınıf öğretmen adaylarının tükenmişlik düzeyleri ve tükenmişlik düzeylerinin cinsiyet, algıladıkları ekonomik düzey, mezun oldukları lise türü, yerleştirildikleri bölüm tercih sırası, genel not ortalamaları ve öğrenimini devam ettirirken barınma yerine göre aralarında anlamlı bir farklılık olup olmadığının incelenmesidir. Araştırma 2007-2008 öğretim yılında Çukurova Üniversitesi, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programında öğrenim gören 137 si kız, 96 sı erkek olmak üzere toplam 233 son sınıf öğretmeni adayı ile yürütülmüştür. Görüşme Formu kullanılarak yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile veriler toplanmıştır. Toplanan verilerin analizinde nicel veriler t-testi ve varyans analizi teknikleri kullanılarak analiz edilmiş, nitel veriler içerik analizi ile çözümlenmiştir. Yapılan analizler sonucunda öğretmen adayının %28,3 ünün tükenmişlik düzeylerinin çok düşük olduğu, %42,5 inin tükenmişlik tehlikesi yaşadığı, %20,6 sının tükenmişlik yaşadığı ve %8,6 sının ciddi düzeyde tükenmişlik yaşadığı belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının tükenmişlikleri sosyo ekonomik düzeye göre farklılık gösterirken, cinsiyet, mezun oldukları lise türü, öğrenim gördükleri tercih sırası, genel not ortalaması ve barınma yerine göre farklılaşmamıştır. Nitel verilerin analizleri sonucunda ise düşük tükenmişlik yaşayan öğretmen adayları yüksek tükenmişlik yaşayanlardan farklı olarak okudukları bölümden beklentilerinin karşılandığı ve gelecekten umutlu olduklarını ifade etmişlerdir.
Sınıf öğretmenliği son sınıf öğretmen adaylarının uygulama okullarını,zorunlu gidilen stres dolu bir ortamdan çok,görev süresince zevkle yapacakları mesleklerin ilk adımını oluşturan ve eksikliklerini görerek kendilerini geliştirme olanağı veren,deneyim kazandıracak,bir fırsat olarak görmelerini sağlayacak bir uygulama dersi ortamının nasıl oluşturulacağı sorusuna cevap açısından önemlidir.
Bu araştırmanın amacı, Çukurova Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği son sınıf öğretmen adaylarının tükenmişlik düzeyleri ve tükenmişlik düzeylerinin cinsiyet, algıladıkları ekonomik düzey, mezun oldukları lise türü, yerleştirildikleri bölüm tercih sırası, genel not ortalamaları ve öğrenimini devam ettirirken barınma yerine göre aralarında anlamlı bir farklılık olup olmadığının incelenmesidir. Ayrıca öğretmen adaylarının tükenmişlik düzeylerini etkileyen durumlara ilişkin görüşleri de belirlenmeye çalışılmıştır.
Sınıf öğretmenliği son sınıf öğretmen adaylarının tükenmişlik düzeyleri; Nasıldır? Cinsiyetlerine göre anlamlı farklılaşma var mıdır? Kendilerine algıladıkları ekonomik düzeye göre anlamlı farklılaşmakta mıdır? Mezun oldukları lise türüne göre anlamlı bir farklılaşma var mıdır? Öğrenim gördükleri programın tercih sırasına göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır? Genel not ortalamalarına göre bir şekilde farklılaşmakta mıdır? Barındıkları yere göre anlamlı bir şekilde farklılaşmakta mıdır? Tükenmişliklerine etki eden faktörler nelerdir?
ARAŞTIRMANIN MODELİ: Bu çalışma, öğretmen adaylarının tükenmişliklerinin ne durumda olduğunundur. EVREN VE ÖRNEKLEM: Araştırmada çalışma evreninin tamamına ulaşılmaya çalışılmıştır. Fakat bazı öğrencilerin okulda bulunamaması nedeniyle 137 si kız, 96 sı erkek olmak üzere toplam 233 adaya ulaşılmıştır. Öğretim türü Çalışma Evreni Kız Çalışma Grubu Cinsiyet Çalışma Evreni Erkek Çalışma Grubu Çalışma Evreni Toplam Çalışma Grubu n % n % n % n % n n % Birinci öğretim 84 57.1 82 57.3 63 42.8 61 42.7 147 143 97.2 İkinci öğretim 57 55.3 55 61.1 46 44.6 35 38.9 103 90 87.3 Toplam 141 56.4 137 58.8 109 43.6 96 41.2 250 233 93.2
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI: Tükenmişlik ölçeği kısa versiyonu; bu ölçekte 10 madde söz konusudur. Kişisel bilgi formu;bu araçla araştırmaya katılanların araştırmada ele alınan bağımsız değişkenlerle ilgili düşüncelerini yansıtacak sorular yer alır. Görüşme formu,katılımcıların ruhsal durumları, okudukları bölüm,gelecekleri ile sorular bulunur. VERİLERİN TOPLANMASI VE ANALİZİ: Ölçeklerin analizi 2007-2008 öğretim yılının bahar dönemi gerçekleşmiş. Ve nitel ve nicel veriler analiz edilmiştir.
Öğretmen adayları ölçme araçlarına içtenlikle ve dürüst bir şekilde cevap vermişlerdir.
Araştırmanın uygulanacağı evren ve örnekleme ilişkin sınırlılıklar mevcuttur. Araştırma 2007-2008 öğretim yılında Çukurova Üniversitesi, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programında öğrenim gören 233 son sınıf öğretmeni (birinci öğretim, ikinci öğretim) adayı ile sınırlıdır. Veri toplama araçlarına yönelik sınırlılıklar mevcuttur. Araştırma Tükenmişlik ölçeği Kısa Versiyonu ve yarı yapılandırılmış görüşme formu ile sınırlıdır. Örneklemin eşitsizliğinden dolayı bir sınırlılık vardır. Öğrenim görenlerin 137 si kız, 96 sı erkek olmak üzere sınırlı bir araştırma yapılmıştır.
Öğretmen adaylarının cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey, mezun olunan lise türü, öğrenim gördükleri programı tercih sırası, genel not ortalaması ve öğrenim görürken barındıkları yere göre tükenmişlik düzeylerine ilişkin bulgular. (*t, **F değerini göstermektedir.) Değişkenler Kategori n X Ss t / F p Cinsiyet Algılanan Sos-Eko düz. Mezun Olunan Lise Türü Tercih Sırası Genel Not Ortalaması Barınma Yeri Kız 137 2.11 0.85 Erkek 96 2.07 1.00 Alt 33 2.51 1.06 Orta 200 2.02 0.86 Genel 107 2.09 0.98 Süper 43 2.23 0.89 Anadolu 69 2.03 0.82 Öğretmen 14 2.00 0.78 1-5 182 2.14 0.92 6-10 32 1.90 0.89 11 ve + 19 1.95 0.78 3.50-4.00 12 1.91 1.00 3.00-3.49 73 2.04 0.81 2.50-2.99 106 2.06 0.83 2.00-2.49 42 2.31 1.00 Aile 113 2.08 0.90 Yurt 54 2.24 0.80 Öğrenci evi 66 2.10 1.00 0.302* p>0.05 2.91* P<0.05 0.497** p>0.05 1.193** p>0.05 1.055** P>0.05 1.107** P>0.05
Nitel verilere ilişkin yapılan çözülmeler de öğretmen adaylarının tükenmişlik düzeylerini etkileyen faktörler. Öğretmen adaylarının sorulara verdikleri cevaplar. DÜŞÜK TÜKENMİŞLİK YAŞAYAN YÜKSEK TÜKENMİŞLİK YAŞAYAN ÖĞRETMEN ADAYLARI ÖĞRETMEN ADAYLARI Soru 1: Şu anda sizi en çok düşündüren ve canınızı sıkan olay nedir? 4 kişi KPSS / 1kişi özel hayat 2 kişi KPSS / 1 kişi arkadaş çevresi / 2 kişi memur olarak çalıştıkları için öğretmenliğe geçiş yapama, Soru 2: Tercih ettiğiniz bölümde beklentilerinize cevap bulabildiniz mi? 2 kişi evet ama tatmin edici değil /3 kişi evet 3 kişi, bölümden beklentim olmadı / 2 kişi evet Soru 3: Yeniden seçme şansınız olsa aynı bölümü tercih eder miydiniz? 3kişi hayır / 2 kişi evet 3kişi hayır / 2 kişi evet Soru 4: Kendinizi bu mesleği yapmak için hazır hissediyor musunuz? 5 kişi evet hazırım ama tecrübe lazım 5 kişi evet hazırım ama tecrübe lazım Soru 5: Mesleğinizle ilgili sizi düşündüren durumlar nelerdir? 5 kişi göreve başlanılan yer korkusu 5 kişi göreve başlanılan yer korkusu Soru 6: En çok neyi yapmaktan yoruldunuz? 2 kişi KPSS / 2 kişi özel hayat / 1 kişi hiçbir şey 3 kişi KPSS /1 kişi ödev derslere devam zorunluluğu / 1 kişi özel hayat Soru 7: Sizce öğretmenlik toplum içinde nasıl bir statüye sahip? 5 kişi saygın meslek ama topluma göre 5 kişi saygın meslek ama topluma göre değil değil Soru 8: Geleceğinizi nasıl görüyorsunuz? 4 kişi umutlu / 1 kişi ticarete atılacak 1 kişi olumsuz / 2 kişi umutlu / 1 kişi yeni meslek istiyor / 1 kişi ölüme bile hazır Soru 9: Bir problemle karşılaştığınızda bu problemi çözmek için neler yaparsınız? 3 kişi gayret ederim / 2 kişi çevreme danışırım 2 kişi gayret ederim / 3 kişi çevreme danışırım
Öğretmen adaylarının tükenmişliğine yönelik yapılan araştırmada çeşitli değişkenlere bağlı olarak dereceleri farklı olsa da tükenmişlik yaşadıkları sonucuna varılmıştır. Çalışma grubunda yer alan öğretmen adaylarının %28,3 ünün tükenmişlik puanlarının çok düşük olduğu, %42,5 inin tükenmişlik tehlikesi yaşadığı, %20,6 sının tükenmişlik yaşadığı, %8,6 ciddi düzeyde +tükenmişlik yaşadığı görülmektedir.
Öğretmen adaylarının tükenmişlik düzeylerinde cinsiyete göre anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Öğretmen adaylarının tükenmişlik düzeyleri algıladıkları sosyo-ekonomik düzeye göre farklılık göstermektedir. Öğretmen adaylarının tükenmişlik düzeyleri mezun oldukları lise türüne göre farklılık göstermemektedir. Öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri alanı tercih sırasına göre tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı bir farkın olmadığı görülmüştür. Öğretmen adaylarının genel not ortalamasına göre tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı bir farkın olmadığı görülmüştür. Öğretmen adaylarının öğrenimlerini sürdürürken barındıkları yere göre tükenmişlik düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır.
Yapılan görüşmelerde bazı öğretmen adaylarının tercih ettikleri bölümden beklentileri olmayarak tercih yaptıkları görülmüştür. Bu durum göz önüne alındığında meslek seçimi yapmadan önce öğrencilere iyi bir meslek rehberliği yapılmalıdır. Mesleğine hazırlanırken adaylara kendini tanıması ve kişisel gelişimine katkı sağlayacak programlara daha çok yer verilmelidir. Öğretmen yetiştiren tüm kurumlarda adaylara tükenmişlik hakkında bilgi verilmeli ve bununla başa çıkabilme becerileri öğretilmelidir.
SINIF ÖĞRETMENLİĞİ-2 Ebru KILIÇ Elif ÖKSÜZ Özlem AYDIN Roza VEFA