3 Faktör Donatımı Teorisi ve Yeni Dış Ticaret ÜNİTE Teorileri Bu Ünitede... Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinden sonra günümüze kadar geçen sürede ortaya atılan bazı yeni dış ticaret teorileri ile faktör donatımı teorisi bu ünitenin konularını oluşturmaktadır. Çalışma Biçimine İlişkin Olarak... Herşeyden önce zamanında ve kurallara uygun olarak çalışmanız yararınızadır. Ünitede yer alan ara, ana ve ünite sonu sorularını tek tek yanıtlamaya çalışınız. Yanlışlarınızın nedenlerini araştırıp doğrusunu mutlaka öğreniniz. - 27 -
FAKTÖR DONATIMI TEORİSİ Klasik Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi analizlerinde eksik bırakılan bir konu vardır. O da ülkeler arasında üretim maliyetlerinin neden farklı olduğunun açıklanmamasıdır. Ricardo bunu emek verimliliğinin uluslararası farklılığına bağlamış, ama emek verimliliğindeki farklılığın nedenleriyle ilgilenmemişti. Klasik Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisinin analizlerinde eksik kalan konu nedir Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisinin bu eksikliğini gidermek üzere Ricardo'dan yaklaşık, bir asır sonra ortaya atılan bir teori, Faktör Donatımı Teorisi'dir. İsveçli İktisatçı Eli Heckscher'in (1879-1952), 1919 yılında yayımlanan bir makalesine dayanan bu yeni yaklaşıma Faktör Oranları Teorisi de denir. Heckscher'in öğrencisi olan Bertil Ohlin ise 1930'larda söz konusu modeli geliştirici bazı çalışmalarda bulunmuştur. Ayrıca ünlü Amerikalı İktisatçı Paul Samuelson da İkinci Dünya Savaşı yıllarında teoriye bazı katkılar yapmıştır. Bu iktisatçıların isimlerinden dolayı teoriye Heckscher-Ohlin Teorisi de denmektedir. Faktör Donatımı Teorisi Karşılaştırmalı Üstünlüklere yeni bir yorum getirmekte ve onun ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilmektedir. Aşağıda teori ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir. Faktör Donatımı Teorisi'nin ortaya çıkışı ve gelişmesi nasıl olmuştur Teorideki Temel Görüşler ve Varsımlar Temel Görüşler Faktör Donatımı Teorisi oldukça açık, basit ve rasyonel bir düşünceye dayanır. Teoride savunulan ana düşünceyi şu şekilde ifade edebiliriz: Bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olarak sahipse, üretimi o faktörü yoğun olarak kullanmayı gerektiren malları daha ucuza üretir, dolayısıyla bu alanlarda uzmanlaşır ve bunları ihraç eder. Faktör donatımı teorisinin dayandığı basit ve rasyonel düşünce nedir Örnek olarak Türkiye ve Almanya gibi iki ülke ile motor ve tekstil gibi iki mal alalım. Türkiye emeğe, Almanya sermayeye zengin biçimde sahip ülkeleri ve motor sermaye-yoğun, tekstil emek-yoğun malları temsil etmiş olsun. Acaba bu duruma göre hangi ülke, hangi malda karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir Teorideki ana düşünce açısından Türkiye tekstilde, Almanya ise motorda karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmalıdır. Varsayımlar Faktör Donatımı Teorisi'nin dayandığı varsayımlar şunlardır: Ülkeler faktör donatımları bakımından birbirinden farklıdırlar. Malların faktör yoğunluğu farklıdır. Bazı mallar üretimleri sırasında daha çok sermaye, ya da daha çok emek gerektirirler. Birinci tiptekilere sermaye-yoğun, ikincilere de emek-yoğun mal denir. Sermaye-yoğun ve emek-yoğun mal ne demektir - 28 -
Bir malın üretim fonksiyonu bütün ülkelerde aynıdır. Bu özellik teknolojinin bütün ülkelerde aynı olması demektir. Üretimde ölçeğe göre sabit verim koşulları geçerlidir. Ülkelerin talep koşulları birbirinin aynı olmasa da benzeridir. Faktör Donatımı Teorisinin dayandığı varsayımlar nelerdir Heckscher-Ohlin modelinin temel varsayımlarından birisi ülkelerin faktör donatımı bakımından farklı olmalarıdır. Faktör donatımı ise iki ayrı şekilde tanımlanabilir: Fiziki ve ekonomik tanımlama. Birinci yaklaşımda faktör donatımı, üretim faktörlerinin fiziki miktarları ile açıklanır. Burada faktör donatımı ülkelerin emek/sermaye oranları karşılaştırılarak belirlenir: C A L A > C T L T C: Sermaye T : Türkiye L: Emek A : Almanya Burada Almanya sermaye ve Türkiye işgücü bakımından daha zengin ülkelerdir. Yukarıdaki eşitsizlikte, hangi ülke sermaye, hangi ülke işgücü açısından daha zengindir Ekonomik yaklaşımda, faktör donatımı faktör fiyatları ile tanımlanmaktadır. Genel bir kural olarak ülkenin bol olarak sahip olduğu faktörün fiyatı nisbeten PC ucuz olur. Dolayısıyla bunu aşağıdaki şekilde gösterebiliriz: A < PC T P: Fiyat PL A PL T C: Sermaye L: Emek Bu eşitsizlikte, Almanya'da sermayenin nisbi fiyatının Türkiye'den daha düşük olması, bu ülkenin sermayeye, Türkiye'nin ise emeğe daha çok sahip bulunması demektir. Faktör fiyatları bazen faktör donatımına ters olabilir. Bu durum hükümet müdahalelerinin veya talep koşullarının bir sonucu olabilir. Bunu önlemek için teoride faktör piyasasında yapay hükümet müdahalelerinin bulunmadığı ve talep koşullarının ülkeler arasında benzer olduğu varsayılmıştır. Faktör fiyatlarının belirlenmesinde hükümetlerin rollerinin ve talep şartlarının nasıl olduğu varsayılmıştır Ayrıca, Hecksher-Ohlin Teorisi'nde öngörülen sonucun ortaya çıkabilmesi için faktör fiyatlarındaki değişme dolayısıyla faktör yoğunluğunun tersine dönmediği kabul edilmiştir. Başka bir deyişle zamanla ucuzlayan faktörün pahalılaşan faktör yerine ikame edilmesi sonucunda emek-yoğun malın sermaye-yoğun, ya da sermaye-yoğun malın emek-yoğun mal durumuna gelmemesi gerekir. Faktör yoğunluğunun tersine dönmesi ne demektir Heckscher-Ohlin Modelinden Çıkartılan Teoremler Heckscher-Ohlin modelinden dört önemli teorem elde edilmektedir. Bunlar; faktör donatımı teoremi, faktör fiyatları eşitliği teoremi, Stolper- Samuelson gelir dağılımı teoremi ve Rybczynski teoremidir. - 29 -
Heckscher-Ohlin modelinden hangi teoremler türetilmektedir Faktör donatımı teoremi yukarıda incelendi. Buna göre, her ülke zengin olarak sahip bulunduğu faktörü yoğun biçimde kullanan malların üretiminde karşılaştırmalı üstünlük elde eder. Faktör fiyatları eşitliği teoremine göre serbest ticaret ülkeler arasında faktör fiyatlarını eşitler ve uluslararası serbest faktör hareketliliği ile aynı sonucu doğurur. Stolper-Samuelson teoremi ile serbest ticaretin ülkenin bol olarak sahip bulunduğu faktörün gelirini yükselteceği, kıt faktörün gelirini ise düşüreceği ortaya konmaktadır. Rybczynski teoremine göre de tam çalışma koşulları altında, yalnız bir faktörün arzı artınca bu faktörü yoğun olarak kullanan malın üretimi genişler, arzı sabit kalan faktörü yoğun olarak kullanan malın üretimi mutlak olarak daralır. Heckscher-Ohlin modelinden çıkarılan teoremler hakkında genel bilgi veriniz. Teorinin Test Edilmesi Leontief Paradoksu Faktör Donatımı Teorisi, uzunca bir süre, malları faktör bileşimlerine ayıracak bir teknik bilinmediği için test edilememiştir. Harvard Üniversitesi profesörlerinden W. Leontief, 1930'larda endüstriler arası bağlantıları kantitatif olarak ölçmeye yarayan ve "input -output" (girdi-çıktı) tekniği diye bilinen yöntemi geliştirmiştir. Ancak ondan sonra malları emek ve sermaye bileşimine ayırmak mümkün olmuştur. W. Leontief'in geliştirdiği input-out put tekniğinin önemi nedir Hecksher-Ohlin teorisinin ilk uygulamalı testi, Leontief tarafından Amerikan ekonomisi üzerinde yapılmıştır. Leontief'in bulgularına göre A- merika, emek-yoğun mallar ihraç edip sermaye-yoğun mallar ithal etmektedir. Oysa, (hele araştırmanın kapsadığı dönemlerde) Amerikanın tartışmasız dünyanın en zengin sermaye stokuna sahip bir ülkesi olarak, Heckscher-Ohlin modeline göre tam tersine, sermaye-yoğun mallar ihraç edip emek-yoğun mallar ithal etmesi gerekirdi. "Leontief Paradoksu" (Çelişkisi) diye bilinen bu sonuç, iktisatçılar arasında şaşkınlık yaratmış ve teori üzerinde giderek yoğunlaşan tartışmalara yol açmıştır. Leontief paradoksu niçin iktisatçılar arasında şaşkınlık yaratmıştır Leontief'in bu çelişkiyi açıklamak için öne sürdüğü görüşler, vardığı sonuç kadar ilginçtir. Yazar bu konuda özetle şöyle demektedir: Amerikan toplumunun üstün girişimcilik, yöneticilik, eğitim ve üretime yönelik çalışma atmosferi gibi özellikleri dolayısıyla, Amerikan işçileri dünyanın öbür ülkelerindeki işçilere göre daha üstün niteliktedirler. Bu açıdan bakılınca, bir Amerikan işçisi üç yabancı işçiye bedeldir. Dolayısıyla Amerika'nın gerçek işgücü stokunu bulabilmek için mevcut işgücü miktarı üçle çarpılmalıdır. Bu yapılınca, Amerika gerçekte sermaye değil, emek-zengin bir ülke durumuna gelecektir (ve teori de çürütülmekten kurtulmuş olacaktır)! - 30 -
Leontief'in "Leontief Paradoksu" hakkındaki açıklamaları ne olumuştur Leontief'in araştırmasına karşı pek çok eleştiri yapılmıştır. Bu eleştirilerin bazılarında usül yönü üzerinde durulmakta ve örneğin kullanılan sermaye katsayılarının güvenilir olmadığı, tarımda bu katsayıların çok yüksek, ticaret sektöründe ise çok düşük olduğu belirtilmektedir. Ayrıca çalışmanın yapıldığı 1947 yılının savaşın hemen sonrasına rastlaması dolayısıyla tipik bir yıl olmadığı, çünkü Avrupa'ya normal sanayi ürünleri ihracatının yapılamadığı öne sürülmüştür. Başka bir eleştiriye göre Leontief araştırmasında yalnız sermaye ve emek faktörlerini dikkate almış, doğal faktörlerin etkisini ihmal etmiştir. Gerçek şudur ki, bugüne kadar gerek Leontief'in diğer çalışmaları, gerekse ondan sonra başkaları tarafından yapılan çalışmalar bu çelişkiyi tartışmasız bir biçimde çözümleyememiştir. Bu durum Heckscher-Ohlin Teorisi'nin geçerliğine duyulan kuşkuları arttırmıştır. Bu arada diğer ülkelerde de Leontief'inkine benzer çalışmalar yapılmıştır. Şimdi bunlardan bazılarını kısaca görelim. Leontief paradoksuna yönelik başlıca eleştiriler nelerdir Diğer Testler Leontief'ten sonra benzer bir yaklaşımla Heckscher-Ohlin Teoreminin en eski testlerinden birisi Tatemoto ve Ichimura tarafından 1951 yılı verileri ile Japonya üzerinde yapılmış ve Japonya'nın sermaye-yoğun mallar ihraç edip, emek-yoğun mallar ithal etiği sonucuna varılmıştır. Bharadwaj, 1953-1954 yıllarına ait verileri kullanarak teoriyi Hindistan üzerinde test etmiştir. Varılan sonuçlara göre, toplam dış ticarette Hindistan'ın ihracatı emek-yoğun, ithalatı sermaye-yoğun çıkmıştır. Bu satırların yazarı tarafından teoriyi Türkiye üzerinde test etme girişiminde de bulunulmuştur. Ulaşılan sonuç bize 1967 yılında Türkiye'nin dış ticaretinin faktör yapısının o yıllar için Heckscher-Ohlin teoreminden beklenene uygun olduğunu, yani ihracatımızın emek-yoğun, ithalatımızın ise sermaye-yoğun mallardan oluştuğunu göstermektedir. Heckscher-Ohlin Teorisi daha çok gelişmiş ülkelerle az gelişmiş ülkeler arasındaki ticareti açıklayabilir. Çünkü bu iki grup ülke arasında faktör donatımı bakımından büyük farklar vardır. Oysa Almanya, ABD, İngiltere, Fransa vs. gibi sanayileşmiş ülkelerin faktör donatımları arasında önemli bir farklılık bulunmaz. O nedenle sanayileşmiş ülkeler arasındaki ticareti açıklamakta Faktör Donatımı Teorisi adeta temelsiz kalmaktadır. Heckscher-Ohlin Teorisi'nin Japonya, Hindistan ve Türkiye için yapılan testleri nasıl sonuçlar vermiştir Bu teori özellikle hangi grup ülkeler için geçerlidir YENİ DIŞ TİCARET TEORİLERİ Leontief çelişkisinin Hecksher-Ohlin teoremi üzerinde yarattığı tartışmaların sonucunda, 1960'lardan sonra uluslararası ticareti açıklamak üzere yeni yeni teoriler ortaya atılmıştır. Bunlardan bazıları aşağıda ele alınmıştır. - 31 -
Nitelikli İşgücü Teorisi Keessing ve Kenen gibi yazarlar, sanayi ülkeleri arasındaki dış ticaretin büyük bir bölümünün nitelikli işgücü farklılıkları ile açıklanabileceğine işaret etmişlerdir. Bu görüşe göre belirli türlerdeki mesleki veya nitelikli işgücü bakımından zengin ülkeler üretimi büyük ölçüde bu faktörlere bağlı olan mallarda uzmanlaşırlar. Öte yandan, niteliksiz emeğe bol olarak sahip bulunan ülkeler ise yoğun biçimde niteliksiz emeği içeren malların üretiminde üstünlüğe sahip bulunmaktadırlar. Bu teori Heckscher- Ohlin Teoremiyle büyük benzerliğe sahiptir. Ölçek Ekonomileri Teorisi Eğer üretim ölçeği büyürken ortalama birim maliyetler düşüyorsa, üretimde ölçeğe göre azalan maliyet (artan getiri) den söz edilebilir. Dış ticaret firmalar için tüketici nüfus sayısını artırır. Dolayısıyla üretim ölçeğini büyütüp birim maliyetlerini düşürebilen, firmalar bu durumdan yararlanarak kazanaçlarını arttırabilirler. Böylece tüketiciler, tüm dünya ülkelerindeki firmaların ürettikleri mal çeşitlerine ulaşma olanağını elde eder, firmalar da az sayıda ki birkaç ürün çeşidi üzerinde uzmanlaşarak ölçek ekonomilerinden yararlanırlar. Nitelikli işgücü ve ölçek ekonomileri teorilerini kısaca açıklayınız. Teknoloji Açığı Teorisi Teknoloji açığı hipotezi 1961'de Posner tarafından ortaya atıldı. Buna göre, sanayileşmiş ülkeler arasıdaki ticaretin büyük bir bölümü yeni mal ve üretim süreçlerine dayalıdır. Bunlar çoğunluğu ileri sanayileşmiş ülkelerde kurulu bulunan yenilikçi firmalar tarafından geliştirilirler. Yenilikler, patent ve fikri hak yasaları ile korunur. Başka bir deyişle, yeni bir mal ve üretim sürecini bulan gelişmiş ülke firması onun monopolcü üreticisi ve dünya pazarlarına ilk ihracatçısı olur. Bununla birlikte, üretim teknikleri zamanla başka ülkelere yayıldıkça, bu ülkelerden malı ilk icat edenden daha ucuza üretenler piyasaya hakim olmaya başlayabilirler. Teknoloji açığı teorisinin ABD ekonomisi için yapılan testi, ABD ihracatının teknolojik üstünlüğe dayalı ürünlerden oluştuğu sonucunu vermiştir. Ürün Dönemleri Teorisi Ürün dönemleri hipotezi Raymond Vernon tarafından ortaya atılmıştır. Teknoloji açığı hipotezine benzemektedir. Tipik olarak ürün dönemleri sürecini geçiren mallar arasında radyo, renkli TV, yarı geçişken mikroçipler sayılabilir. Bir mal ilk icat edildiğinde üretilen her birimin nitelikleri az çok farklı olur. Fakat zamanla üretimde olgunlaşma sağlanır ve kitlesel üretime geçilince malın nitelikleri de standartlaştırılır. Daha az gelişmiş ülkeler bu aşamada söz konusu malı üretmeye başlar. O halde, bu teoriye göre gelişmiş sanayi ülkeleri henüz standart olmayan mallar, daha az gelişmiş ülkeler ise standart mallar ihraç ederler. Teknoloji açığı ve ürün dönemleri teorilerini kısaca açıklayınız. - 32 -
Tercihlerde Benzerlik Teorisi Faktör donatımı dahil yukarıda incelenen teorilerin hepsinde ortak bir özellik vardır: Bir ülke hangi üretim gücüne zengin olarak sahip ise üretiminde bu faktörün yoğun biçimde kullanıldığı malları ihraç etmelidir. Aralarındaki tek fark hangi etkene daha fazla ağırlık verileceğiyle ilgilidir. Nitekim bazıları faktör donatımı üzerinde dururken, bazıları da nitelikli işgücü, işletme yönetimi, piyasa hacmi, ya da teknolojik üstünlük gibi faktörlere yönelmişlerdir. İsveçli İktisatçı Brunstam Linder'in "tercihlerde benzerlik teorisi" ise, dayandığı ana yaklaşım bakımından, yukarıdakilerden farklıdır. Sanayi ürünleri ticaretine uygulanabilen bu teoriye göre, homojen nitelikte olmayan sanayi mallarının ticareti üretim maliyetlerinden çok, ülkeler arasındaki zevk ve tercihlerin benzerliğe bağlıdır. Başka bir deyişle, sanayi malları üzerindeki ticareti belirleyen asıl faktör arz koşullarından çok talep koşullarıdır. Buna göre bir ülkenin iç piyasa talebini karşılamak için ürettiği malları ihraç edebileceği en uygun dış piyasalar da tercihleri kendisininkine benzeyen öteki ülkeler olacaktır. Linder'e göre talep edilen sanayi mallarının türleri ile kalitesi, büyük ölçüde ülkenin adam başına düşen milli gelir düzeyine (gelişmişlik düzeyine) bağlıdır. Dolayısıyla, bir sanayi ülkesinin malları büyük bir olasılıkla aynı tercihlere sahip öteki sanayileşmiş ülkelerce talep edilecektir. Dünya ticaretinin büyük bölümünün sanayileşmiş ülkeler arasında yapılması bu nedene dayanır. Tercihlerde benzerlik, uluslararası ticareti nasıl başlatabilir Monopolcü Rekabet Teorisi Monopolcü rekabet görüşü iktisatçılar arasında giderek yaygın bir kabul görmeye başlamıştır. Bu analiz aynı zamanda dış ticaretin yararları konusundaki açıklamalara da katkıda bulunmaktadır. Şöyle ki, bir malın aynısının üretilmemesi durumunda tüketiciler, ithal yoluyla özel zevklerine uygun türdeki malları tüketebilme olanağına kavuşmaktadırlar. Bu, dış ticaretin önemli bir yararıdır. Bu konuda verilen klasik örnek otomobildir. Otomobilde ticaretin temel nedeni mal farklılaştırması sonucu etkilenen tüketici tercihlerinin farklılığıdır. Örneğin fiyatları aynı bile olsa Türk tüketicisi açısından Renault marka bir otomobille Mazda, Hyundai,Mercedes gibi markaya sahip otomobiller birbirinin aynısı değildir. Tüketici mal farklılaştırmasının ve markanın etkisinde kalarak bunlar arasından tercihlerine en çok uyanı seçmekle ithalat talebi de yaratabilmektedir. Diğer yandan da artan verim koşulları altında üretim yapan firmalar ihracat piyasaları için üretim hacimlerini genişlettikçe birim maliyetler düşmekte, böylece kaynak etkinliği artmaktadır (ölçek ekonomileri). Örneğin ölçek ekonomileri nedeniyle, ABD'de büyük çapta üretim yapan Chevrolet marka otomobil üreten fabrika dururken, sınırlı Chevrolet marka otomobil iç talebini karşılayabilmek için Japonya'nın küçük ölçekli ve yüksek birim maliyetli bir Chevrolet fabrikasını ülke içinde kurmasına gerek kalmamaktadır. Çünkü bu talep ithalat yolu ile ABD'den karşılanabilmektedir. Monopolcü rekabet teorisinin dış ticarete ilişkin açıklamaları nelerdir - 33 -
DIŞ TİCARET TEORİLERİ VE SONUÇ Buraya kadar yapılan açıklamalarla dış ticareti açıklamaya yönelik başlıca teorileri ve bunların etkisiyle yakın zamanlarda ortaya atılan belli başlı görüşleri gözden geçirmiş bulunuyoruz. Gerçek dünyada dış ticaret, sayıları iki yüze yakın ülke arasında ve onbinlerce mal üzerinde yapılmaktadır. Ayrıca bu malların sayısı, yapısı, kalitesi ve öteki özellikleri sürekli bir biçimde ve hızla değişmektedir. Dolayısıyla bu kadar karmaşık yapıdaki dünya ticaretini basit bir teori ile açıklama olanağı oldukça sınırlıdır. Nitekim yukarıda incelediğimiz teorilerin çoğu tek bir faktör üzerinde durmakta ve buna dayanarak dünya ticaretinin belirli bir yönünü açıklamaya çalışmaktadır. Ayrıca yeni teoremler henüz yeterince geliştirilmiş değildir. Bunlar arasında çatışmalar ve çelişkiler de bulunmaktadır. Genel sonuç olarak Hecksher-Ohlin teorisinin ve yeni teorilerden her birisinin, bir diğerinin kapsamadığı uluslararası ticaret alanlarını açıklamaya yönelmiş bulunduğunu, dolayısıyla da aralarında bir tamamlayıcılık ilişkisi olduğunu belirtebiliriz. Dış Ticaret teorilerinin dünya ticaretini açıklama çabalarında ulaştıkları başarının ölçüsü nedir Özet Faktör Donatımı Teorisi, 1919'da İsveçli Eli Heckscher tarafından ortaya atılmıştır. Yine aynı ülkeden Bertil Ohlin teoriye önemli katkılarda bulunmuştur. Bu iki iktisatçının isminden dolayı teoriye Heckscher Ohlin Teorisi de denir. Faktör Donatımı Teorisi'ne göre her ülke emek ve sermaye faktörlerinden hangisine daha zengin olarak sahip bulunuyorsa, üretimi o faktörü daha yoğun şekilde kullanmayı gerektiren mallarda karşılaştırmalı üstünlük elde eder. Diğer bir deyişle, bu malların üretiminde uzmanlaşır, bunları ihraç ederek pahalı malları yurt dışından ithal eder. Teorinin temel varsayımlarından birisi ülkelerin faktör donatımı bakımından farklı olduklarıdır. Diğer bir varsayım, malların faktör yoğunluklarındaki farklılıklardır. Teoride ayrıca malların faktör yoğunluğu özelliğinin değişmediği varsayılır. Teorinin geçerliliği için talep koşulları iki ülkede aynı olmalıdır. Talep farklılıklarını dikkate almaması dolayısıyla teori bir arz teorisi sayılabilir. Teoride ayrıca teknolojinin ülkeler arasında benzer olduğu varsayımı yapılmıştır. Heckscher-Ohlin modelinden dört önemli teorem çıkartılmaktadır. Bunlar, faktör donatımı, uluslararası faktör fiyatları eşitliği, Stolper-Samuelson gelir dağılımı ve Rybczynski teoremleridir. Faktör Donatımı Teorisi ilk kez 1953 yılında Leontief tarafından ABD'nin dış dünya ile olan ticareti üzerinde test edilmiştir. Varılan sonuçlara göre ABD'nin, teoriden beklenenin tersine, emek-yoğun mallar ihraç edip sermaye-yoğun mallar ithal ettiği görülmüştür. Bu sonuca "Leontief Paradoksu" adı verilmektedir. Diğer ülkeler üzerinde yapılan benzer testler de teoriyi tam olarak desteklememiştir. Tartışmalar halâ devam etmekle birlikte, bugüne kadar çelişkiyi tam olarak giderecek bir açıklama yapılamamıştır. - 34 -
Leontief paradoksunun yarattığı tartışmalar sonucunda özellikle 1960'lardan sonra dış ticareti açıklamak amacıyla çeşitli yeni görüş ve teoriler ortaya atılmıştır. Nitelikli işgücü, ölçek ekonomileri, teknoloji açığı, ürün devreleri, tercihlerde benzerlik ve monopolcü rekabet teorileri bu yeni modellerden başlıcalarıdır. Genel olarak dış ticaret teorilerinin hiçbirinin tek başına dünya ticaretini açıklayamadığını ancak birinin eksini diğeri tamamladığı için hepsi birlikte düşünüldüğünde dünya ticaretinin çoğunu açıklayabilmekte olduklarını söyleyebiliriz. Sorular 1. Faktör Donatımı Teorisine göre şunlardan hangisi doğrudur a. Emek zengini ülkeler sermaye - yoğun mallarda uzmanlaşır. b. Sermaye zengini ülkeler emek - yoğun mallarda uzmanlaşır. c. Sermaye zengini ülkeler sermaye ve emek - yoğun mallarda uzmanlaşır. d. Emek zengini ülkeler emek-yoğun mallarda uzmanlaşır. e. Emek zengini ülkeler sermaye ve emek - yoğun mallarda uzmanlaşır. 2. Heckscher-Ohlin modelinden şunlardan hangisi çıkartılamaz a. Uluslararası faktör fiyatları eşitliği teoremi b. Stolper-Samuelson gelir dağılımı teoremi c. Rybczynski teoremi d. Teklif eğrileri teoremi e. Faktör donatımı teoremi 3. Girdi-çıktı tekniği aracılığı ile ilk kez ABD üzerinde yapılan uygulamalı bir çalışmada bu ülkenin dışarıya emek-yoğun mal ihraç edip sermaye yoğun mal ithal ettiği görülmüştür. Bu sonuca ne ad verilir a. Leontief Paradoksu b. Ricardo Paradoksu c. İnput-Output Paradoksu d. Edgeworth Paradoksu e. Marshall-Lerner Şartı - 35 -
4. Leontief Paradoksundan sonra ortaya atılan şu teorilerden hangisi ana özelliği bakımından diğerlerinden farklılık gösterir a. Nitelikli işgücü b. Ölçek ekonomileri c. Teknoloji açığı d. Tercihlerde benzerlik e. Ürün dönemleri 5. Teknoloji açığı hipotezini ortaya atan iktisatçı aşağıdakilerden hangisidir a. Viner b. Posner c. Keessing d. Kenen e. Leontief - 36 -