AVRUPA ĠNSAN HAKLARI MAHKEMESĠ ĠKĠNCĠ BÖLÜM DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE DAVASI (Başvuru No. 34098/05) KARAR STRAZBURG 13 Kasım 2014 İşbu karar, Sözleşme nin 44 2. maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecek olup, bazı şekli değişikliklere tabi tutulabilir. T.C. Adalet Bakanlığı, 2015. Bu gayriresmi çeviri, Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü Ġnsan Hakları Daire BaĢkanlığı tarafından yapılmıģ olup, Mahkeme açısından bağlayıcılığı bulunmamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiģ olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koģulu ile Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü Ġnsan Hakları Daire BaĢkanlığına atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 1 Dinç ve diğerleri / Türkiye davasında, Başkan, Guido Raimondi, Yargıçlar, IĢıl KarakaĢ, Nebojša Vučinić, Helen Keller, Paul Lemmens, Egidijus Kūris, Robert Spano, ve Bölüm Yazı İşleri Müdürü Stanley Naismith in katılımıyla Daire olarak toplanan Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi (Ġkinci Bölüm), 14 Ekim 2014 tarihinde gerçekleģtirdiği kapalı oturumdaki müzakereler sonucunda anılan tarihte aģağıdaki kararı vermiģtir: USUL 1. Türkiye Cumhuriyeti aleyhine açılan (34098/05 No.lu) davanın temelinde, beģ Türk vatandaģının, - Nursen Dinç, Birsen Mutlu, Aynur Sever, NeĢe Dinç ve Fatmagül Dinç in ( baģvuranlar ) - 16 Eylül 2005 tarihinde Ġnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunması na iliģkin SözleĢme nin ( SözleĢme ) 34. maddesi uyarınca yapmıģ oldukları baģvuru bulunmaktadır. 2. BaĢvuranlar, Ġstanbul da görev yapan Avukat A. Sakmar tarafından temsil edilmiģlerdir. Türk Hükümeti ( Hükümet ) kendi görevlisi tarafından temsil edilmiģtir. 3. BaĢvuranlar, özellikle tazminat ödenmeksizin tapularının iptal edilmesi nedeniyle SözleĢme ye Ek 1 No.lu Protokol ün 1. maddesinin ihlal edildiğini iddia etmektedirler. 4. BaĢvuru, 14 Kasım 2011 tarihinde Hükümet e tebliğ edilmiģtir.
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 2 OLAYLAR I. DAVANIN KOġULLARI 5. BaĢvuranlar, sırasıyla 1950, 1952, 1960, 1962 ve 1931 doğumlu olup Ġstanbul da ikamet etmektedirler. 6. BaĢvuranlar, Marmara Ereğlisi nde (Tekirdağ) bulunan, 2.148 m 2 yüzölçümüne sahip, 2217 sayılı parselin malikleridirler. Belediye tarafından verilen inģaat ruhsatına uygun olarak bu taģınmaz üzerinde birçok bina inģa edilmiģtir. 7. Devlet Hazinesi, ( Hazine ), 29 Kasım 1996 tarihinde, söz konusu taģınmazın bir kısmının kıyı Ģeridinde yer aldığı ve bu bağlamda özel mülkiyete konu olamayacağı gerekçesiyle, baģvuranların tapularının iptal edilmesi ve bu taģınmaz üzerinde inģa edilen binaların yıkılması talebiyle Marmara Ereğlisi Asliye Hukuk Mahkemesi nde ( mahkeme ) dava açmıģtır. 8. Marmara Ereğlisi Asliye Hukuk Mahkemesi, aynı gün, baģvuranların mülklerine iliģkin ihtiyati tedbir kararı almıģ ve bu bağlamda, tapu siciline Ģerh düģülmesine karar vermiģtir. 9. Yargılama devam ederken, mahkeme, 1980 ve 1984 yıllarında tespit edilen kıyı kenar çizgilerinin geçersiz olduğunu ve yeni kıyı kenar çizgisinin tespitine yönelik iģlemin, bu yönde dile getirilen taleplere rağmen, Kıyı Kanunu nun 5. ve 9. maddeleri uyarınca Valilik tarafından gerçekleģtirilmediğini saptamıģtır. Mahkeme, 28 Kasım 1997 tarihli Yargıtay Ġçtihadı BirleĢtirme Genel Kurulu kararına göre, mülkiyet hakkı konusunda kıyı kenar çizgisini belirleme görevinin adli mahkemelere ait olduğunu belirtmiģtir. Bu (Yargıtay) kararı ıģığında ve yeni Kıyı Kanunu uyarınca, valiliğin söz konusu çizgiyi belirlememesini dikkate alan hâkim, yeni kıyı kenar çizgisini belirlemek amacıyla birçok bilirkiģi incelemesi yapılmasına hükmetmiģtir.
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 3 10. Mahkeme, 30 Mart 2004 tarihli bilirkiģi raporuna dayanarak, 17 Mayıs 2004 tarihinde, ihtilaf konusu parselin kısmen kıyı Ģeridinde bulunduğunu tespit etmiģ ve baģvuranların, taģınmazın 998,11 m 2 lik kısmına iliģkin tapularını iptal etmiģtir. Mahkeme, aynı zamanda, söz konusu kısım üzerinde kurulan binaların yıkılmasına karar vermiģtir. 11. Yargıtay, 22 ġubat 2005 tarihinde ilk derece mahkemesi kararını onamıģ ve 5 Mayıs 2005 tarihinde karar düzeltme talebini reddetmiģtir. II. ĠLGĠLĠ ĠÇ HUKUK VE UYGULAMASI 12. Hükümet, 2007 yılından bu yana verilen yerel mahkeme kararları ile Yargıtay kararlarına iliģkin birçok örneği Mahkeme nin incelemesine sunmuģtur. Hükümet in sunduğu bu kararlarda, kıyı Ģeridinde bulunan mülklerinden yoksun bırakılan ilgililerin, tapularına dayanarak, söz konusu mülkü iyi niyetle edindikleri ve bu nedenle, tapularının iptal edilmesi nedeniyle kendilerine tazminat ödenmesi gerektiği tespit edilmiģtir. Daha sonra, tazminat davalarında zamanaģımı süresine iliģkin olarak, 15 Temmuz 2011 tarihinde, kıyı Ģeridinde bulunan mülklerle ilgili davalara bakmakla görevli olan, Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, tapusu iptal edilerek, taģınmazı Devlet Hazinesi adına tapu siciline tescil edilmiģ olan bir kiģinin, Borçlar Kanunu nun 125. maddesi uyarınca on yıllık bir süre içerisinde tazminat davası açma imkânına sahip olabileceğine karar vermiģtir. Söz konusu Hukuk Dairesi, aynı gün verilen benzer diğer iki kararda bu içtihadı tekrarlamıģtır (E. 2011/6324 - K. 2011/8361 ve E. 2011/4661 - K. 2011/8362). 13. Yargıtay içtihadının zaman içindeki değişimine iliģkin daha ayrıntılı bilgiler için, Mehmet Altunay/Türkiye kararına bakınız (No. 42936/07, 20-28, 17 Nisan 2012).
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 4 HUKUKĠ DEĞERLENDĠRME I. SÖZLEġME YE EK 1 NO.LU PROTOKOL ÜN 1. MADDESĠNĠN ĠHLAL EDĠLDĠĞĠ ĠDDĠASI HAKKINDA 14. BaĢvuranlar, SözleĢme ye Ek 1 No.lu Protokolün 1. maddesinin gereklerine aykırı olarak tazminat ödenmeksizin Devlet Hazinesi lehine tapularından yoksun bırakıldıklarını iddia etmektedirler. Bu hükmün ilgili kısmı aģağıdaki gibidir: Her gerçek ve tüzel kiģinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koģullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir. ( ) 15. Hükümet, baģvuranların Türk hukukunda mevcut olan, idari ve hukuksal baģvuru yollarını tüketmediklerini ileri sürmektedir. Bu bağlamda, Hükümet, baģvuranların, Anayasa nın ilgili hükümleri ve 2577 sayılı Ġdari Yargılama Usulü Kanunu nun 13. maddesi uyarınca tazminat elde etmek amacıyla Ġdare Mahkemesi nde dava açma imkânlarının bulunduğunu ifade etmektedir. Hükümet e göre baģvuranlar, devletin tapu sicilinin tutulmasından doğan bütün zararlardan sorumlu olduğunu belirten Medeni Kanun un 1007. maddesine dayanarak tazminat da elde edebilirlerdi. 16. GörüĢlerini desteklemek amacıyla Hükümet, tapuları iptal edilen kişilere tazminat hakkının tanındığını belirten Yargıtay kararlarına iliģkin örnekler sunmuģtur. Yargıtay, bu kararların gerekçelerinde, Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi nin içtihadına atıfta bulunarak, Medeni Kanun un 1007. maddesine göre, devletin tapuların tutulması konusunda objektif sorumluluğunun bulunduğunu ortaya koymuģtur.
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 5 17. Mahkeme, SözleĢme nin 35. maddesinin 1. fıkrası uyarınca, ancak iç hukuk yolları tüketildikten sonra kendisine baģvurulabileceğini hatırlatmaktadır. Bu bağlamda Mahkeme, her baģvuranın, yerel mahkemelere, SözleĢme nin 35. maddesinin 1. fıkrası ile SözleĢmeci devletlere kural olarak tanınması amaçlanan, kendileri aleyhinde iddia edilen ihlalleri önleme veya telafi etme fırsatını vermiģ olması gerektiğini vurgulamaktadır (Vučković ve diğerleri/sırbistan [BD], No. 17153/11, 72, 25 Mart 2014). 18. Mahkeme, ilgili iç hukuk ve yerel içtihadı incelediğinde, özellikle somut olaydaki gibi kıyı Ģeridinde yer alan mülklerinden yoksun bırakılan kiģiler için tazminata iliģkin hukuk yolunun bulunduğunu tespit ettiğini belirtmektedir. Ayrıca Mahkeme, incelemesine sunulan içtihat örneklerinde, Yargıtay ile bazı yerel mahkemelerin, mülkiyetin korunması ile kamu yararı gerekleri arasında adil dengenin gözetilmesi amacıyla, Devlet Hazinesi yararına mülkiyet haklarından yoksun bırakılan kiģilerin zararını tazmin etme gerekliliği hususunda Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi içtihadına atıfta bulunduklarını saptamaktadır. Yargıtay, daha sonra verilen birçok kararda bu içtihadı tekrar etmiģtir. 19. Yargıtay, aynı zamanda, yerel mahkemelerde tazminat davasının açılması için zamanaģımı süresi ve yine Medeni Kanun un 1007. maddesinin uygulanması ve yorumlanması için tazminat miktarının hesaplanma Ģekliyle ilgili hususları yeniden ele almıştır. Kısa bir süre önce geliģtirilen içtihada göre, hâlihazırda, gayrimenkulleri kıyı Ģeridinde yer aldığı gerekçesiyle Devlet Hazinesi yararına tapuları iptal edilen kiģiler, kendileri hakkında verilen tapu iptaline iliģkin kararın kesinleģtiği tarihten itibaren on yıllık bir süre içerisinde mülkün gerçek değerine tekabül eden tazminat miktarını talep etmek için dava açabilmektedirler. Ulusal içtihatlardan, yetkili mahkemenin, söz konusu gayrimenkulün konusu, türü ve değeri, araziyle ilgili muhtemel gelirler ve benzer taģınmazların bedeli bakımından tazminat miktarını hesaplaması gerektiği anlaģılmaktadır.
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 6 20. Mahkeme, (yukarıda anılan) Mehmet Altunay kararında, bu hukuk yolunun bundan böyle düzenli Ģekilde kullanıldığını ve yerel mahkemelerin SözleĢme ye Ek 1 No.lu Protokol ün 1. maddesi ile Mahkeme içtihadına atıfta bulunarak yukarıda anılan hükmü sıklıkla uyguladıklarını kabul etmiģtir. Dolayısıyla bu içtihadın hâlihazırda yerleģik bir içtihat olduğu kabul edilebilir. 21. Mahkeme, mevcut aģamada, Medeni Kanun un 1007. maddesine dayanan tazminata iliģkin hukuk yolunun, SözleĢme nin 35. maddesinin 1. fıkrası uyarınca kullanılabilmesi ve kullanılma gerekliliği için yeterli derecede hukuki kesinlik kazandığı kanaatine varmaktadır (bk. yerel kararlardan örnekler ve yukarıda geçen 12-13. paragraflardaki atıflar). 22. Dolayısıyla, mevcut davada, baģvuranlar Medeni Kanun un 1007. maddesi kapsamında tazminat talep etmek amacıyla bu içtihadi gelişmeden yararlanabilmektedirler. Bu bağlamda, Mahkeme, baģvuranların 5 Mayıs 2005 tarihinden itibaren on yıllık bir süre içerisinde tazminata iliģkin hukuk yoluna baģvurabildiklerini gözlemlemektedir. 23. Yukarıda belirtilenler ıģığında ve konuya iliģkin içtihadı uyarınca, Mahkeme, baģvuranların bu hukuk yolunu tüketme yükümlülüğünden muaf tutulmalarını sağlayacak nitelikte herhangi bir istisnai koģulun bulunmadığı kanısına varmaktadır (yukarıda anılan, Mehmet Altunay, 37). 24. BaĢvuranların Ģikâyetlerinin iç hukuk yollarının tüketilmediği gerekçesiyle SözleĢme nin 35. maddesinin 1. ve 4. fıkraları uyarınca reddedilmesi gerektiği sonucuna varılmaktadır. II. HUKUK DAVASININ SÜRESĠNE ĠLĠġKĠN 6. MADDENĠN ĠHLAL EDĠLDĠĞĠ ĠDDĠASI HAKKINDA 25. BaĢvuranlar, SözleĢme nin 6. maddesine dayanarak, yerel mahkemelerde görülen hukuk davasının süresinden Ģikâyet etmektedirler. Bu hükmün ilgili kısmı aģağıdaki gibidir:
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 7 Herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuģmazlıklar, ( ) konusunda karar verecek olan, ( ) bir mahkeme tarafından, makul bir süre içerisinde ( ) görülmesini isteme hakkına sahiptir. 26. Hükümet, baģvuranların iddiasını kabul etmemektedir. A. Kabul Edilebilirlik Hakkında 27. Mahkeme, Ümmühan Kaplan/Türkiye (No. 24240/07, 20 Mart 2012) davasında pilot karar usulünün uygulanmasının ardından, Türkiye de tazminata iliģkin yeni bir hukuk yolunun oluģturulduğunu tespit etmektedir. Mahkeme, Müdür Turgut ve diğerleri/türkiye kabul edilebilirlik hakkındaki kararında (No. 4860/09, 26 Mart 2013), baģvuranların iç hukuk yollarını tüketmedikleri, yani söz konusu yeni hukuk yolunu kullanmadıkları gerekçesiyle yeni baģvurunun kabul edilemez olduğuna karar vermiģtir. Bu karara varırken, Mahkeme, özellikle bu yeni hukuk yolunun ilk bakıģta (a priori) eriģilebilir ve yargılama süresine iliģkin Ģikâyetlerin giderilmesi açısından tazmine iliģkin makul perspektifler sunabilecek nitelikte olduğunu göz önünde bulundurmuģtur. 28. Mahkeme, bununla birlikte, anılan Ümmühan Kaplan pilot kararında (yukarıda anılan 77. paragraf), özellikle Hükümet e daha önce tebliğ edilen bu tür baģvuruların incelemesini normal usul yoluyla sürdürebileceğini belirttiğini hatırlatmaktadır. Mahkeme, Hükümet in, somut olayda bu yeni baģvuru yolu hakkında herhangi bir itiraz ileri sürmediğini kaydetmektedir. Yukarıda belirtilenler ıģığında, Mahkeme, mevcut baģvurunun incelemesini sürdürmeye karar vermektedir. 29. Bu nedenle, Mahkeme, söz konusu Ģikâyetin, SözleĢme nin 35. maddesinin 3. fıkrasının a) bendi anlamında açıkça dayanaktan yoksun olmadığını ve baģka herhangi bir kabul edilemezlik gerekçesinin bulunmadığını tespit ederek, bu Ģikâyetin kabul edilebilir olduğuna karar vermektedir. B. Esas Hakkında
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 8 30. Mahkeme, baģvuruda, hukuk mahkemelerinde tapu iptaline iliģkin yürütülen yargılamanın süresiyle ilgili bir sorun ortaya çıktığını gözlemlemektedir. Bu bağlamda, Mahkeme, 29 Kasım 1996 tarihinde baģlayan ve 5 Mayıs 2005 tarihinde sona eren yargılamanın, iki dereceli bir yargılama sürecinde yaklaģık sekiz yıl altı ay sürdüğünü tespit etmektedir. 31. Mahkeme, yargılama süresinin makul olup olmadığının, davanın koģullarına göre ve içtihadında belirtilen kriterler, özellikle davanın karmaģıklığı, baģvuran ve yetkili makamların tutumu ile ilgililer için ihtilaf konusu yargılamanın önemi dikkate alınarak değerlendirildiğini hatırlatmaktadır (Comingersoll S.A./Portekiz [BD], No. 35382/97, 19, AĠHM 2000-IV ve Frydlender/Fransa [BD], No. 30979/96, 43, AĠHM 2000-VII). 32. Mahkeme, söz konusu davanın ilk derece mahkemesi önünde yaklaģık sekiz buçuk yıl boyunca devam ettiğini saptamaktadır. Hükümet, keģif ve bilirkiģi incelemeleri de dâhil olmak üzere, detaylı bir inceleme gerektiren, davanın karmaģıklığından baģka herhangi bir açıklama sunmamaktadır. Gerçekten de, her ne kadar dava karmaģık bir yapıda olsa da, Mahkeme bununla birlikte, bu karmaģıklığın somut olayda tespit edilen süreyi haklı gösterebileceğini kabul edemeyecektir. Hükümet in baģka herhangi bir açıklamada bulunmaması sebebiyle, Mahkeme, konuya iliģkin içtihadını göz önünde bulundurarak, ihtilaf konusu yargılama süresinin aģırı olduğu ve makul süre gerekliliğini karģılamadığı kanısına varmaktadır (yukarıda anılan, Ümmühan Kaplan, 48-49). 33. Dolayısıyla, SözleĢme nin 6. maddesinin 1. fıkrası ihlal edilmiģtir. III. SÖZLEġME NĠN 41. MADDESĠNĠN UYGULANMASI HAKKINDA 34. SözleĢme nin 41. maddesi uyarınca;
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 9 ġayet Mahkeme, iģbu SözleĢme ve Protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek SözleĢmeci Taraf ın iç hukuku, bu ihlalin sonuçlarını ancak kısmen ortadan kaldırabiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, zarar gören taraf lehine adil bir tazmin verilmesine hükmeder. A. Tazminat 35. BaĢvuranlar, taģınmaz üzerinde bulunan binaların kira bedellerine karģılık gelen gelir kaybı nedeniyle 30.040,53 avro ve maddi zarar bağlamında ise 477.705 avro talep etmektedirler. Ayrıca, baģvuranlar maruz kaldıkları manevi zarar bağlamında 10.000 avro talep etmektedirler. 36. Hükümet, bu meblağlara itiraz etmektedir. 37. Mahkeme, tespit edilen ihlal ile iddia edilen maddi zarar arasında herhangi bir nedensellik bağı görmemekte ve bu talebi reddetmektedir. Buna karģın, Mahkeme, baģvuranların her birine manevi zarar bağlamında 2.000 avro ödenmesi gerektiği kanısındadır. B. Masraf ve giderler 38. BaĢvuranlar, yerel mahkemeler ile Mahkeme önünde yapılan masraf ve giderler için, destekleyici deliller sunarak, 3.207,14 avro talep etmektedirler. 39. Hükümet, bu iddiaların aģırı olduğunu değerlendirmektedir. 40. Mahkeme nin içtihadına göre, bir baģvurana, masraf ve giderlerin doğruluğunu, gerekliliğini ve ödenen miktarların makul olduğunu ispatlamak kaydıyla bu masraflar iade edilebilmektedir. Somut olayda, elinde bulunan belgeleri ve içtihadını göz önünde bulunduran Mahkeme, baģvuranlara müģtereken 3.000 avro ödenmesine karar vermektedir. C. Gecikme faizi
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 10 41. Mahkeme, gecikme faizi olarak, Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredilere uyguladığı faiz oranına üç puan eklemek suretiyle elde edilecek oranın uygun olduğuna karar vermektedir. BU GEREKÇELERLE, MAHKEME, OYBĠRLĠĞĠYLE, 1. BaĢvurunun, iç hukuktaki yargılamanın uzun sürmesine iliģkin SözleĢme nin 6. maddesinin 1. fıkrası bağlamındaki Ģikâyetle ilgili kısmının kabul edilebilir olduğuna ve geri kalan kısmının kabul edilemez olduğuna; 2. SözleĢme nin 6. maddesinin 1. fıkrasının ihlal edildiğine; 3. a) Davalı devletin, iģbu kararın SözleĢme nin 44. maddesinin 2. fıkrası uyarınca kesinleģtiği tarihten itibaren üç ay içerisinde, ödeme tarihinde geçerli olan döviz kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilmek üzere, Nursen Dinç, Birsen Mutlu, Aynur Sever, NeĢe Dinç ve Fatmagül Dinç e aģağıdaki miktarları ödemekle yükümlü olduğuna: i. ödenmesi gereken her türlü vergi tutarı hariç olmak üzere, manevi tazminat olarak her baģvurana 2.000 avro (iki bin avro); ii. ödenmesi gereken her türlü vergi tutarı hariç olmak üzere, masraf ve giderler için baģvuranlara müģtereken 3.000 avro (üç bin avro); b) Söz konusu sürenin bittiği tarihten baģlayarak, ödemenin yapıldığı tarihe kadar, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eģit oranda basit faiz uygulanmasına; 4. Adil tazmine iliģkin diğer taleplerin reddine karar vermiştir.
DĠNÇ VE DĠĞERLERĠ / TÜRKĠYE KARARI 11 ĠĢbu karar, Fransızca dilinde tanzim edilmiģ; Ġçtüzüğün 77. maddesinin 2. ve 3. fıkraları uyarınca 13 Kasım 2014 tarihinde yazılı olarak tebliğ edilmiģtir. Stanley Naismith Yazı ĠĢleri Müdürü Guido Raimondi BaĢkan