FARKLI ORANLARDA YONCA UNU (Medicago sativas) ÇEREN KARMA YEMLERLE BESLENEN OT SAZANI (Ctenopharyngodan idella) NIN BÜYÜME VE GEL ME PARAMETRELER N N SAPTANMASI Nazmi TEKEL O LU 1, Mahmut YANAR 1, Arzu ÖZLÜER HUNT 2, Zeynep ERÇEN 1 1 Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi 133 Balcalı, ADANA 2 Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, MERS N e-mail: zercen@cu.edu.tr ÖZET Bu çalı mada, farklı oranlarda yonca unu (Medicago sativas) içeren diyetlerle beslenen ot sazanı (Ctenopharyngodan idella) nın büyümesi üzerine etkileri ara tırılmı tır. Çalı mada ortalama canlı a ırlıkları 5.32.17 g olan balıklar kullanılmı tır. Balıklar; 6 gün boyunca %1, 15, 25, 4 ve 6 yonca unu içeren diyetler ile kontrol yemiyle beslenmi lerdir. Deneme sonunda %1, 15, 25, 4 ve 6 yonca unu ilaveli yemlerle beslenen balıkların canlı a ırlık ortalamaları sırasıyla 11.2.24, 11.54.36, 1.65.39, 9.53.54, 8.44.6 g olurken, kontrol grubunda bu de er 11.56.2 olarak bulunmu tur. Denemenin ilk üç grubundan elde edilen de erler, kontrol grubuyla kar ıla tırılınca benzer sonuçlar elde edilmi tir (p<.5). Ayrıca balıklarda en iyi canlı a ırlık kazancı kontrol, %1, 15 ve 25 yonca unu ilaveli yemlerle beslenen gruplardan elde edilmi tir (K 6.24.2, 5.89.24, 6.22.37 ve 5.33.39). Deneme sonunda balıklarda %1, 15, 25, 4 ve 6 yonca unu ilaveli yemlerle beslenen balıkların boyca büyüme ortalamaları sırasıyla (1.35.6, 1.23.1, 1.3.12, 9.75.1 ve 8.67.2 cm) olurken, kontrol grubunda bu de er 1.58.18 cm olarak bulunmu tur. Denemenin ilk üç grubundan elde edilen de erler, kontrol grubuyla kar ıla tırılınca benzer sonuçlar elde edilmi tir (p<.5). Balıklarda en iyi boy kazancı kontrol, %1, 15 ve 25 yonca unu ilaveli yemlerle beslenen gruplardan elde edilmi tir (3..18, 2.64.1, 2.76.6, 2.71.121.35.6). En iyi yem çevirim oranının (sırayla 2.2.4, 2.4.1, 2.5.3, 2.7.4) ve en iyi spesifik büyüme oranının (sırayla 1.29.6, 1.24.3, 1.29.5, 1.15.6) boy ve a ırlık artı ına benzer ekilde %1, %15, %25 yonca ilaveli yemlerle beslenen gruplar ile kontrol grubunda di er gruplara göre, daha yüksek oldu u saptanmı tır (p<.5). Deneme sonunda gruplarda gözlenen ya ama oranı da %93 ile %98 arasında de i im göstermi tir. Anahtar kelimeler: Ot sazanı, unu, Growth ABSTRACT In this study, the effects of diets including various alfalfa proportions on growth of the grass carp (Ctenopharyngodan idella) were examined. In the study, fish initial weight was 5.32.17 g were used. The fish were fed diets including 1, 15, 25, 4 ve 6% alfalfa meal and a control diet for 6 days. At the and of the trial, while growth rate of fish fed 1, 15, 25, 4 ve 6% alfalfa meal were 11.2.24, 11.54.36, 1.65.39, 9.53.54, 8.44.6 g, this value of fish fed control diet was observed 11.56.2 g. Smilar growth rate was observed between the groups fed diets including 1, 15, 25% alfalfa and control (P<.5). In addition, the best growth gain was observed at diets including 1, 15 ve 25% alfalfa meal and control (K 6.24.2, 5.89.24, 6.22.37 ve 5.33.39 recpectively). At the and of the trial, while length rate of fish fed 1, 15, 25, 4 ve 6% alfalfa meal were 1.35.6, 1.23.1, 1.3.12, 9.75.1 ve 8.67.2 cm, this value of fish fed control diet was observed 1.58.18 cm. Smilar length rate was observed between the groups fed diets including 1, 15, 25% alfalfa and control (P<.5). The best length gain was observed at diets including 1, 15 ve 25% alfalfa meal and control (3..18, 2.64.1, 2.76.6, 2.71.121.35.6 respectively). The best feed conversion rate (2.2.4, 2.4.1, 2.5.3, 2.7.4 respectively) and the best specific growth rate (1.29.6, 1.24.3, 1.29.5, 1.15.6 respectively) was observed the groups fed diets including 1, 15, 25% alfalfa and control (P<.5). Survival rate observed the group changed between 93% and 98%. Keywords: Grass Carp, Fish Meal, Growth G R Ot sazanı (Ctenopharyngodan idella), yeti tiricilikte tercih edilmesinin en önemli nedenlerden birisi herbivor yani bitki kaynaklı besinlerle beslenmesi ve di er balıkların tüketemedi i atıklardan iyi bir ekilde yararlanmasıdır (Muir ve ark.1985). Ot sazanlarının büyümesinde etkili olan en önemli faktörlerden birincisi su sıcaklı ı (24-32 C) ve ikincisi de besin kaynaklarıdır (Tekelio lu,1996). Ot sazanının ba arılı bir üretimi için; do ru besin kaynaklarının seçilmesi gerekmektedir. Üreme açısından en uygun alanlar subtropik iklim ku aklarıdır ve yumurta verimlili i açısından sazan üyeleri arasında en fazla döl verimlili ine sahip olan tür olarak da ayrı bir öneme sahiptirler (Gorbach, 1972). Do ada ot sazanı kanallarda, göllerde ve akarsularda bulunan do al otlarla kolaylıkla beslenebilmelerine kar ın, kültür ko ullarında yeti tirilebilmeleri için dı arıdan mutlaka verilecek karma yemlere ihtiyaç duymaktadırlar (Fischer,1972). Bunun içinde sazan (Cyprinus carpio L.) için hazırlanan karma yemlerle beslemeye alınmı tır. Kilambi (198) nin bildiri ine göre, uzun süreli pelet yemlerin içine bitkisel kaynaklı protein kaynakları katılmadan beslenme yapıldı ı 559

takdirde balıklarda sindirim problemi ya andı ı ve bu durumun da özellikle su sıcaklı ının dü tü ü aylarda ortaya çıktı ı tespit edilmi tir. Bunun için yem karmalarında mutlaka zenginle tirilmi pelet (%3-4 protein) ve ye il besin maddeleri kullanılmalıdır (Ghoneim ve ark.,1982). Aynı ara tırıcılar bitkisel protein kaynakları olarak da mısır unu ve soya unuyla hazırlanan diyetlerle beslenen balıklarda, balık unuyla beslenen diyetlere göre daha iyi bir büyüme ve geli me elde etmi lerdir. Ancak son yıllarda artan besin sıkıntısı ve varolan kaynakların etkili bir ekilde kullanılma arayı ından dolayı içerdi i yüksek protein kayna ı nedeniyle ucuz bitkisel kaynakların kullanımı ve alternatif arayı lara ba lanmı tır. Bu nedenle bu kaynakları kullanırken de, büyüme ve geli me üzerine de olumlu etkisi oldu u dü ünülen ve ülkemizde de bolca yeti tirilen yonca bitkisinin kullanılabilirli i ara tırılacaktır. Besinsel ihtiyaçların niceli i ve niteli i balık türünün ihtiyaç duydu u enerji, proteinler,ya lar/ya asitleri, karbohidratlar, vitaminler ve minerallere göre de i mektedir (Cho ve ark.,1985). Ot sazanının bu maddelere ihtiyaçları tam olarak bilinmemekle birlikte konu üzerinde çe itli çalı malar da yapılmı tır. Fisher (1972) ve Dabrowski (1977), optimum protein düzeyinin yemlerde %4-42 düzeylerinde olabilece ini belirtmi lerdir. bitkisi (Medicago sativa) kuru maddede, %15-22 protein, % 2 4 ya ve % 18-26 lif içermektedir. Loper ve ark.(1962) nın bildiri ine göre, bitkisi içerisinde yakla ık 16 adet amino asit bulunmaktadır. Bunların oranları büyüklüklerine göre: aspartik asit, glutamik asit, lesin, valine, alanine, glycine, arginine, phenyalanine, lysine, serine, isolesin, proline, thronine, tyrosine, histidine ve methionindir (Bickoff ve Kohler, 1969). Ot sazanının ihtiyaç duydu u esansiyel aminoasitler ise: arginin,histidin,isolesin, lesin, lisin, methionin,cystin, phenyalanine, tyrosine, threonin, triptofan ve valindir (Nose,1979 ve Steffens,1981). Bu aminoasitlerde yonca bitkisinin içerdi i aminoasitlerle örtü mekte; büyüme ve geli me için etkili olaca ı dü ünülmektedir. Ancak bu etkinin balı ın sindirim sistemi fizolojisine uygunlu u ile olmaktadır. Olvera-Novoa ve ark.,199; yaptı ı bir çalı mada, yonca bitkisinin tilapia (Oreochromis niloticus) nın büyümesi üzerinde olumsuz etki yaptı ı ve nedeninin de bu balı ın omnivor beslenme özelli inden kaynaklandı ına i aret edilmektedir. Ancak, Ot sazanı (Ctenopharyngodan idella) herbivor a ırlıklı beslenen bir balık oldu u için yonca bitkisinin liflerinden iyi bir ekilde yararlanma yapaca ı dü ünülmü ür. Sucul otların yo unlu u balık yeti tiricili inde çok yönlü bir problem olup, kontrol metotları duruma ba lı olarak de i iklik göstermektedir. Toksit herbisitlerin kullanılabilirli i, suyun kimyasal yapısı ve biyolojik durumuna ba lı olmakla birlikte yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle do anın korunması ve girdilerin azaltılması amacıyla son yıllarda su altı bitkileri ile mücadelede balık da kullanılmaktadır. Bunlardan biride ot sazanıdır. Ayrıca geli en nüfus kar ısında artan gıda ihtiyaçlarının kar ılanması amacıyla ucuz kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak bu kaynakları sa larken de ucuz hammadde ile balıkların büyüme ve geli melerini de sa lamaya çalı ılmalıdır. Yapılan bu çalı ma ile bu balıkların yonca bitkisi (Medicago sativa) ile daha ucuz protein kayna ı kullanılarak bu balıkların ihtiyaç duydu u besin maddelerini sa layarak daha iyi bir büyüme ve geli me sa layaca ı dü ünülmü tür. Buna ek olarak yurdumuzda tarımı yaygın olarak yapılan ve ucuz olan yanca bitkisinin yem katkısı olarak de erlendirilebilme potansiyelinin de ortaya konulmasına çalı ılacaktır. Bu çalı mada, yonca ununun de i ik konsantrasyonlarda yemlere karı tırılarak elde edilen karma yemlerin Ot sazanı (Ctenopharyngodan idella) nın büyüme ve geli mesi üzerindeki etkileri ara tırılmı tır. Bunun yanı sıra, yem de erlendirilme, ya ama gücü gibi paremetrelere de bakılmı tır. BULGULAR Farklı oranlarda yonca içeren yemlerle 6 gün boyunca beslenen balıkların a ırlık de i imleri ve bu de i imler Çizelge 2.ve ekil 1. de verilmi tir. Çizelge 2. De i ik Oranlarda çeren Yemlerle Beslenen Ot sazanı Dönemlerine Göre A ırlık De i imleri (g) Gözlem Dönemleri Deneme Grupları. Gün 15. Gün 3. Gün 45. Gün 6. Gün Kontrol 5.32.17 a 6.92.12 a 7.73.43 a 1.18.54 a 11.56.2 a %1 5.32.17 a 6.9.3 a 7.62.15 a 9.72.31 a 11.2.24 a %15 5.32.17 a 6.64.44 a 7.3.34 ab 1.12.36 a 11.54.36 a %25 5.32.17 a 6.37.39 a 7.1.27 ab 9.4.43 a 1.65.39 a %4 5.32.17 a 6.16.2 a 6.52.12 b 8.72.64 ab 9.53.54 b %6 5.32.17 a 6.34.8 a 6.64.1 b 7.78.19 b 8.44.6 c Denemenin sürdürüldü ü 6 gün boyunca en iyi a ırlıkça büyüme kontrol, %1, 15, 25 grubuyla beslenen balıklarda bulunmu tur. Bu grupları sırasıyla % 4 ve 6 yonca ilaveli yemlerle beslenen diyet grupları izlemi tir. Bu diyet grupları arasında deneme sonu itibariyle istatistiksel bir fark olu mu tur (p<.5). Denemenin sürdürüldü ü 6 gün boyunca balıkların her 15 günde bir boyları da ölçülmü tür ve bu ölçümlere ait boy de i imleri Çizelge 3. ve ekil 2. de verilmi tir. Buna göre a ırlık de i imlerinde gözlenen de i imler, boy de i imlerinde de benzer özellikler göstermi ve deneme sonunda kontrol grubuyla %1,15 ve 25 yonca ilavesiyle beslenen gruplar arasında istatistiksel bir fark olu mamı tır (p>.5). Ancak, bu grupla da di er gruplar arasında önemli bir fark belirlenmi tir (p<.5). 56

A ırlık (g) 14 12 1 8 6 4 2 Kontrol %1. Gün 15. Gün 3. Gün 45. Gün 6. Gün %15 %25 Deneme Diyetleri %4 %6 Gözlem Dönemleri. Gün 15. Gün 3. Gün 45. Gün 6. Gün Kontrol 7.59.3 a 8.15.8 a 9..2 a 9.95.22 a 1.58.18 a %1 7.59.3 a 7.96.2 a 8.65.3 ab 9.6.9 a 1.35.6 a %15 7.59.3 a 7.88.2 a 8.5.12 b 9.39.29 a 1.23.1 a %25 7.59.3 a 8.11.11 a 8.43.16 b 9.44.15 a 1.3.12 a %4 7.59.3 a 7.83.5 a 8.27.9 b 8.63.11 b 9.75.1 b %6 7.59.3 a 8.13.2 a 8.47.3 b 8.6.7 b 8.67.2 b ekil 1. De i ik Oranlarda çeren Yemlerle Beslenen Ot sazanı Dönemlerine Göre A ırlık De i imleri Çizelge 3. De i ik Oranlarda çeren Yemlerle Beslenen Ot sazanı Dönemlerine Göre Boy De i imleri (cm) Deneme sonunda balıklardan elde edilen sonuçlara dayanarak bazı büyüme parametreleri hesaplanmı ve bu parameteler Çizelge 4. de verilmi tir. Deneme boyunca grupların kazanmı oldukları a ırlık de i imleri sırasıyla kontrol, %1, 15 ve 25 yonca ilaveli gruplarda 6.24.2 5.89.24, 6.22.37 ve 5.33.39 g olarak bulunmu ve bu gruplar arasında önemli bir fark belirlenmemi tir. %4 ve %6 yonca ilavesiyle beslenen grupta ise bu kazanç 4.21.55 ve 3.13.6 g olarak saptanmı tır. 6 gün boyunca gruplardan elde edilen boy de i imleri ise 3..18 cm ile 1.8.2 cm arasında de i im göstermi tir. A ırlık de i imlerinde gözlenen durum boy de i imlerinde de belirlenmi tir. Spesifik büyüme oranı.78.1 (%/gün) ile 1.29.6 (%/gün) arasında de i im göstermi tir. Deneme boyunca gruplar arasında belirlenen spesifik büyümeye ait de i im ekil 3. de verilmi tir.. Gün 15. Gün 3. Gün 45. Gün 6. Gün Boy (cm) 12 1 8 6 4 ekil 2. De i ik Oranlarda çeren Yemlerle Beslenen Ot Sazanı Dönemlerine Göre Boyca Büyüme De i imleri 2 Kontrol %1 %15 %25 %4 %6 Dietler Çizelge 4. 6. gün Boyunca Deneme Gruplarından Elde Edilen Bazı Büyüme Parametreleri Deneme Gruplarının Büyüme Parametreleri Kontrol %1 %15 %25 %4 %6 A ırlık 6.24.2 a 5.89.24 a 6.22.37 a 5.33.39 a 4.21.55 b 3.13.6 c kazancı (g) Boy 3..18 a 2.64.1 a 2.76.6 a 2.71.12 a 1.38.4 b 1.8.21 b kazancı cm) SBO (%/gün) 1.29.6 a 1.24.3 a 1.29.5 a 1.15.6 a.97.9 b.78.1 c YÇO 2.2.4 a 2.4.1 a 2.5.3 a 2.7.4 a 3.4.5 b 3.92.6 c Ya ama oranı 98.2 a 97.4 a 97.3 a 95.6 a 93.8 b 93.6 b (%) 561

ekil 3. De i ik Oranlarda çeren Yemlerle Beslenen Ot sazanı (Ctenopharyngodan idella) nın Spesifik Büyüme Oranları Spesıfik büyüme oranı (SBO) 1,6 1,4 1,2 1 12 haftalık deneme süresince ya ama,8 oranları %93 ile %98 arasında de i mi tir.,6 Hemen hemen bütün deneme diyetlerinde balıklar verilen yemi redetmemi lerdir. Kontrol, %1,15 ve 25 yonca ihtiva eden,4,2 deneme diyetlerinde hem büyüme, hem de yemden yararlanma açısından di er gruplara göre aralarında önemli bir fark Dietler olu mu tur (p<.5). En iyi yem çevirim oranı Kontrol, %1,15 ve 25 lik gruplarda (2.2.4, 2.4.1, 2.5.3, 2.7.4) en dü ük yem oranı ise, %25 ve 4 yonca ilaveli yemlerle beslenen gruplarda belirlenmi tir. TARTI MA VE SONUÇ Bu çalı ma sonucunda yemlere eklenen yonca ilavesinin belirli oranlara kadar büyümede olumsuz bir etkiye yol açmadı ı belirlenmi tir. Ot sazanı diyetlerine %25 e varan oranlarda yonca ilave edilmesinin bir sakıncası bulunmamı tır. Tilapia (Oreochromis mossambicus) diyetlerine protein kayna ı olarak yoncanın kullanıldı ı ve 9 gün sürdürülen denemede yoncayı safla tırılmı yonca (purified alfalfa ) ve ham yonca (crude alfalfa) olarak iki farklı ekilde denemi ler ve %4 oranında balık unu yerine kullandıklarında diyetlere %35 e varıncaya kadar bu bitkinin diyetlere kullanılabilece ini belirtmi lerdir. Bizim çalı mamızda da yoncanın belirli oranlara kadar diyetlere eklenmesinin büyüme ve geli mede olumsuz bir etki yaratmadı ı ancak belli bir oranın üzerinde ise büyümede olumsuzluklar yaratttı ı belirlenmi tir. Bu seviye %25 e kadar korunmu ancak bu oranın üzerinde balıkların sindirim etkinli inde olumsuz etkilere yol açmı tır. Bu olumsuz etki proteaz inhibator etkisinden kaynaklanabilir. Yani proteinin parçalanma etkinli i azalmakta bu da büyüme ve yem de erlendirmede olumsuz nedenlere yol açmaktadır (Soto ve Mitchell, 196, Jouncey ve Ross, 1982). lemden geçmeyen ve yemlerde fazla miktarda kullanılan bitkisel yemler balıklarda anorexia, büyüme oranında azalma ve dü ük yem alımına neden olabilmektedir (NRC, 1983). Bu nedenle yemlere ilave edilen yonca katkısının içerdi i protein oranı iyi ayarlanmalıdır. Ancak, yonca bitkisi her tür tatlı su balı ında aynı etkiyi göstermemi tir. Yousif ve ark, 1994, tilapia diyetlerinde kurutulmu yonca yapraklarını diyetlere %5,1,2 ve 3 oranlarında ilave ederek 12 hafta boyunca yaptıkları çalı mada diyetlerdeki %4 protein oranını korumu lar ancak çalı ma sonunda yonca ilaveli grupların balıkların büyüme ve geli medesinde olumsuz etkisinin oldu u belirlenmi ve tilapia diyetlerinde yoncanın kullanımını önermemi lerdir. Bu çalı mada da artan yonca yüzdesine ba lı olarak balıkların büyüme oranında azalma gözlenmi tir. KAYNAKLAR Bickoff E. M., Kohler G.O., Smith D. 1972. Chemical Composition of Herbage (ed. by C.H. Hanson), 247-282. American Society of Agronomy, USA. Blight, E.G. and Dyer, W.J.,1959. A Rapid Method of Total Lipid Extraction and Purification. Can. J. Biochem. Physiol.,37:911-917. Cho, C.Y., Cowey, C. B., Watanabe, T.1985. Finfish Nutrition n Asia. Methodological Approaches to Research and Devolepment.154 p. Canada. Dabrowski, K.,1977., Protein Requiretments of Grass carp(ctenopharyngodan idella Val.) Aquaculture,12, pp.63-73. Fischer, Z.,1972. The Elements of Energy Balanca in the Grass carp(ctenopharyngodan idella Val.) Part III. Assimibality of Proteins, Carbohydrates and Lipids by Fish with Plant Fed Animal Food. Pol. Arc. Hydrobiol.,19. pp.83-95. Ghoneim, S.I., Korkor, A.M., Osman,M.H., and Siemelink, M.E.1982. On the Devolepmant of an Artificial Diet for Grass carp(ctenopharyngodan idella Val.) in Egypt, Using Mainly Locally Available feed ingredients. Proc. Second Int. Symp On Herb. Fish, Novi Sad. pp.83-91. Gorbach, E. I.,1972. Fecundity of the Grass carp (Ctenopharyngodan idella Val.) in the Amur basin. J. Ichtyol., 12 pp.616-25. Jauncey, K. and Ross, B., 1982. A guide to Tilapia Feed and Feeding. University of Stirling. Scotland, 111 pp. Kilambi, R.J. 198. Food Consumption, Growth and Survival of Grass Carp, at Four Salinites. J. Fish Biol., 17, pp.613-18. Loper, G. M. ve Stahmann, M.A., 1963. Crop. Sci. 3:522-525. Matissek, R., Schnegel, F.M. and Steiner, G., 1988. Lebensmittel-Analytic. Springer Verlag Berlin, Tokyo, 44p. Muir, F. J.,Roberts,R.J.,1985. Recent Advances in Aquaculture Vol:2 pp:12-182. Kontrol 562 %1 %15 %25 %4 %6

National Research Council, 1983. Nutrient Requirements of warmwater Fishes and Shellfishes. National Academic Press. Washington, DC. Nose, T., 1979. Diet Composition and feeding Techniques in Fish Culture with Complete Diets in J:E. Halver and K. Tiews(eds), Fish Nutrition and Fish feed Techn. Vol: 1. Berlin, pp: 283-96. Olvera-Novoa, M.A., Campas, S., Sabido.,M., Martinez Palacios.,C.A.,199. The use of alfaalfa leaf Protein Concentrates as a Protein Source in Diets For Tilapia (Oreochromis mossambicus). Aquaculture, 9:291-32. Schhiedt, K., Levendberger, F. J., Glinz, E., Vecchi, M., 1985. Retention and Matabolic Transformation of Carotenoid in Rainbow Trout, Salmon and Chicken. Pure and Appl.,Chem. 57, (5):685-692. Soto, J.R. and Mitchell, H.L., 196. The trypsin inhibitor of alfalfa. J. Agric. Food Chem., 8: 5, 393-395. Tekelio lu, N.,1996. ç Su Balıkları Yeti tiricili i, Çukurova Üniv. Su Ürünleri Fak. Adana. Valadon, L.R.G., Rosemary, S.,1967. Carotenoids of Certain Compositae Flowers Phytochemistry. 6 (7). 983-988 pp. Yousif, O.M., Alhadhrami, G.A., Pessarakli, M., 1994. Evaluation of dehydrated alfalfa and salt bush (Atriplex) leaves in diets for tilapia (Oreochromis aureus L.). Aquaculture, 126:341-347. 563