Hipertansiyon Kolayca bilgi edinin Rehber
İçindekiler Ön söz 04 Hipertansiyon Kolayca anlayın 05 Hipertansiyonun sebepleri 11 Hipertansiyonda tedavi olanakları 15 Daha fazla bilgi için Sadece danışın 22 Okuyucu İçin Önemli Uyarı Bu rehberdeki deyatlı ve bilimsel bilgiler, çalışmaların şimdiki güncel durumunu (arka sayfaya bakınız) göstermektedir. Bu bilgiler konu hakkında ilk izlenim verme amacı taşımaktadır, ancak doktor görüşlerinin yerini tutmamaktadır. Lütfen daima ilaçlarınızın prospektüsünü dikkatle okuyunuz. 1 A Pharma GmbH, bu rehberin içeriği veya verdiği bilgiler için sözü edilen sebeplerden dolayı garanti vermez veya sorumluluk üstlenemez. Hipertansiyon Rehberi 03
Hipertansiyon Kolayca anlayın Değerli Okuyucu, Yüksek tansiyon (hipertansiyon), kalp kası yetmezliği (kalp yetmezliği) veya kalp krizi gibi kalp ve dolaşım sisteminin hastalıkları gelişmiş ülkelerde en sık görülen hastalıklar arasındadır. Hipertansiyon, ağrıya sebebiyet vermediği ve çoğunlukla şikayete neden olmadığı için problemli bir hastalıktır. Hipertansiyon, erken zamanlı uyarı sinyalleri olmadığı için sıklıkla uzun süre fark edilmeden kalır ve genellikle de rutin muayeneler esnasında tesadüfen teşhis edilir. Bu esnada tahribatlar çoktan başlamış olabilir. Bu hasta rehberi size bilgi ve tavsiyeler vermek ve böylece bu gizli tehlike hakkında farkındalık yaratmak amacındadır. Kalp, damarlar ve kan hep birlikte kalp ve dolaşım sistemini oluşturmaktadır. Kalp; kanı damarlar yoluyla farklı organlara ve dokulara pompalama görevini yerine getirmektedir. Bu organ ve dokular da bu şekilde oksijen ve besin öğeleriyle beslenir, metabolik ürünler de atılır. Kanın kalbe iletimini sağlayan akım yönündeki kan damarlarına toplardamar, kanı kalpten dağıtan akım yönündeki kan damarlarına da atardamar denir. Akım direncinin elde edilmesi için; kalbin ritmik şekilde gevşemesi ve bunu takiben kasılması yoluyla uygun değerde bir basınç elde edilmesi gereklidir. Gevşeme fazı diyastol; kasılma fazı sistol olarak adlandırılmaktadır. Tansiyon olarak adlandırılan; genel olarak kalbin işlevi esnasında atardamarlara etki eden basınçtır. Kalp kaslarının kasılması esnasında atardamarlardaki basınç yükselir. Bu fazda ölçülen kan basıncı; bir diğer adıyla sistolik tansiyondur ve ilk (büyük) değer olarak adlandırılır. Saygılarımızla 1 A Pharma takımınız 04 Hipertansiyon Rehberi 05
Gevşeme fazında kalp odacıkları yeniden kanla doldurulur. Kalp gevşer ve artık atardamarlara kan pompalamaz. Bu fazda ölçülen değer, diyastolik tansiyondur ve ikinci (küçük) değer olarak adlandırılır. Tansiyon ölçülürken neden sürekli iki değerden söz edildiği de bu şekilde açıklık kazanmaktadır, örn. 120 ye 80 gibi. Birimi mmhg dir, milimetre civa şeklinde okunur. Her tansiyon ölçümü anlık durumu gösterir. Kan basıncı günün saatlerine göre farklılık gösterir. Ayrıca psikolojik veya bedensel yüklenmeler, dış uyaranlar (örn. ağrı) ve beslenme de tansiyon üzerinde etki eder. En yüksek tansiyon değerleri gün içinde, bedensel veya psikolojik yüklenmeler esnasında ortaya çıkmaktadır. Sadece düzenli olarak tekrarlanan ve doğru şekilde yapılan ölçümler yoluyla net bir yorum yapılabilir. Bu nedenden dolayı doktorunuz farklı günlerde ve günün farklı saatlerinde birden fazla ölçüm ve hatta 24 saatlik bir ölçüm yapacaktır. Tansiyonunuzun bir defaya mahsus yükselmesi, sizin hasta olduğunuz anlamına gelmez. Değerler sürekli yüksekse, ancak o zaman tedavi gereklidir. Sadece yetişkinlerde değil, aynı zamanda çocuklar ve gençlerde de görülebilmektedir. Ayrıca yüksek tansiyon kadınlarda gebeliğe eşlik eden bir semptom olarak ortaya çıkabilmektedir. Doktor, gebe kişinin tansiyonunu düzenli aralıklarla kontrol eder ve hem çocuğun hem de annenin zarar görmemesi için, gerekirse hipertansiyonu dikkatle tedavi eder. Tahminlere göre Almanya da yaklaşık 20 milyon insan yüksek tansiyon hastasıdır. Bununla birlikte; birçok insan, değerlerinin yüksek olduğundan habersiz olduğu için, saptanmamış vakaların sayısının çok yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Hastaların üçte biri çok yüksek tansiyona sahipler ve bunu bilmiyorlar. Özellikle aşağıda belirtilen gruplara dahil olan kişilerde hastalık daha sık görülmektedir: Orta yaş ve orta yaş üstündeki yetişkinler Fazla kilolu kişiler Diyabet hastaları Böbrek hastalığı bulunan kişiler Sık ve fazla alkol tüketen kişiler Bunlardan hiçbiri size uymasa ve sikayetleriniz yoksa dahi, her yetişkin tansiyonunu yılda en az 1 defa doktorda veya eczacıda kontrol ettirmelidir! Bu; yüksek tansiyonu erken zamanlı teşhis etmenin ve tedavi edilmeyen hipertansiyonun uzun dönemli sonuçlarından korunmanın güvenli olan tek yoludur. 06 Hipertansiyon Rehberi 07
Aile fertlerinde yüksek tansiyon bulunuyorsa, genetik eğilim ciddi bir risk faktörü oluşturduğundan, gençler dahi düzenli kontrolden geçmelidir. Yüksek tansiyondan ne zaman söz edilir? Tansiyonunuzun normal veya yüksek olup olmadığı, basit bir ölçümle tespit edilebilir. Doktorlar ve eczaneler tansiyon ölçümü yapmaktadır. Ama bir tansiyon ölçüm cihazıyla evde ölçüm yapılması da mümkündür. Elde edilen değerler büyük (sistolik) ve küçük (diyastolik) değer tekrarlanan ölçümlerde; kan basıncınızın normal değerler aralığında olup olmadığını gösterir. Tesadüfen ortaya çıkan anlık etkilerin dikkate alınabilmesi için, çok defa ve farklı günlerde ölçüm yapılmalıdır. Avrupa Hipertansiyon Cemiyetinin (ESH) ve Kardiyoloji Cemiyetinin (ESC) tanımlarına göre yüksek tansiyon farklı önem derecelerine ayrılmaktadır: Klasifikasyon Sistolik (mmhg) (Büyük Değer) Diyastolik (mmhg) (Küçük Değer) İdeal < 120 ve < 80 Normal 120 129 ve/veya 80 84 Normal yüksek 130 139 ve/veya 85 89 Hafif Hipertansiyon (Derece 1) 140 159 ve/veya 90 99 Orta derece Hipertansiyon (Derece 2) 160 179 ve/veya 100 109 Şiddetli Hipertansiyon (Derece 3) 180 ve/veya 110 Yetişkinler tansiyonlarını yılda en az 1 defa ölçtürmelidir. Kaynak: Deutsche Gesellschaft für Kardiologie Herz- und Kreislaufforschung e.v. [Alman Kardiyoloji, Kalp ve Dolaşım Sistemi Araştırmaları Vakfı], Deutsche Hochdruckliga e.v. DHL [Alman Yüksek Tansiyon Birliği, DHL ] Deutsche Gesellschaft für Hypertonie und Prävention [Alman Hipertansiyon ve Hipertansiyonu Önleme Cemiyeti]. ESC Pocket Guidelines, Arteriyel Hipertansiyon Yönetimi Rehberi, 2013 08 Hipertansiyon Rehberi 09
120 mmhg sistolik ve 80 mmhg diyastolik kan basıncı değerleri yetişkinlerde ideal sayılmaktadır. Farklı günlerin farklı saatlerinde yapılan birden fazla ölçümde sürekli 140 a 90 mmhg veya daha üstündeki yüksek değerlere ulaşılıyorsa, yüksek tansiyondan söz edilir. Artan yaşla birlikte çoğunlukla tansiyon değerleri de artar. 60 yaş üzeri yetişkinlerin yaklaşık yarısında yüksek tansiyon bulunmaktadır. Özellikle yaşlı hastalarda tansiyonun düzenlenmesi önemli olduğundan, yüksek tansiyon bir doktor tarafından tedavi edilmelidir. Hipertansiyonun sebepleri Yüksek tansiyonun ortaya çıkması birçok farklı etken tarafından tetiklenebilir. Müdahale edilemeyen etkenlerin (örn. genetik eğilim, cinsiyet veya yaş gibi) yanında, özellikle sigara içmek, fazla kilo, sağlıksız beslenme, hareketsizlik, aşırı alkol tüketimi ve stres tetikleyen etkenler arasındadır. Örneğin sürekli gürültüye maruz kalmak gibi çevre etkileri de aynı şekilde yüksek tansiyonun ortaya çıkmasında rol almış olabilir. Sadece vakaların çok azında yüksek kan basıncının nedeni tam olarak tespit edilebilmektedir. Vakaların çoğunda tetikleyici olarak organik bir neden bulunmamaktadır. Birçok insanda genetik yatkınlığa ek olarak muhtemelen diğer risk faktörleri de bulunmaktadır. Kanıtlanabilen bir sebebin bulunamadığı yüksek tansiyona esansiyel veya primer yüksek tansiyon denir. Buna karşılık; yüksek tansiyon örn. böbrek hastalığı, kalp hastalığı veya hormon dengesindeki bir bozukluk gibi bir diğer hastalığın sonucu olarak ortaya çıkarsa, buna sekonder yüksek tansiyon denir. 10 Hipertansiyon Rehberi 11
Yüksek tansiyon neden bu kadar tehlikelidir? Yüksek tansiyon çok düşük tansiyondan farklı olarak aslında ilk olarak şikayete neden olmadığı halde, tedavi edilmediğinde sağlık için ciddi bir risk oluşturmaktadır. Yüksek tansiyon hastaları için özellikle, yüksek kan basıncının etkisiyle beyin kanaması (inme) ve hayati önem taşıyan diğer organlarda kanama oluşması tehlikesi söz konusudur. İnsan vücudunun damarları; yükselmiş kan basıncından doğan sürekli yüklenmeye karşı çok hassastır. Sürekli olarak ince doku zarlarına basınç uygulayan yüksek kuvvetler, damarların yırtılmasına ve böylece vücutta kanamaların oluşmasına yol açabilir. Özellikle beyindeki, kalpteki ve böbreklerdeki damar sistemlerinde hasarlar ortaya çıkabilir. Damar içi dokusunun zarar görmüş bölgelerinde; bir sıra metabolizma sürecinin yol açtığı arterioskleroz oluşumu (halk dilinde damar sertliği ), yani damarlarda kalınlaşma, sertleşme ve esneklik kaybı şeklindeki değişimler ortaya çıkabilmektedir. Yüksek tansiyon; arterioskleroz ortaya çıkmasındaki en önemli risk faktörüdür. Arteriosklerozun sonucu olarak; ektilenen damar kısmen veya tamamen tıkanabilmekte ve bu nedenle aşağıda adı geçen organların kanla yeteri kadar beslenememesi sonucu doğmaktadır. Aşağıdaki organlar yetersiz kan beslemesinden etkilenebilirler. Beyin İnme Kalp Koroner kalp hastalığı Kalp krizi Kalp yetmezliği Böbrekler Böbrek fonksiyon bozuklukları Bacak arterleri Dolaşım bozuklukları Arterioskleroz kalp damarlarını (koroner arterler) etkilerse, bir koroner kalp hastalığı oluşumu veya Anjina pektoris (göğüs ağrısı) nöbetleri söz konusu olabilir. Koroner kalp hastalığı; koroner damarların arterioskleroz nedeniyle daralması durumuna verilen addır. Bunun sonucu olarak Anjina pektoris ( göğüs ağrısı ) nöbetleri ortaya çıkabilir, bu durum yetersiz kan dolaşımı ve bundan kaynaklı olarak, kalbin 12 Hipertansiyon Rehberi 13
oksijenle yetersiz beslenmesiyle karakterizedir. Özellikle göğüs bölgesindeki ağrılarla kendini belli eder. Koroner damarlardaki kan dolaşımı; normal kalp fonksiyonu için çok önemlidir, çünkü besin öğelerinin ve oksijenin iletimini sağlamaktadır. Bir koroner damarın tamamen tıkanması; oksijen beslemesi kesildiği için kalp krizine yol açar. Kalbin; bu damar yoluyla önceden kanla beslenen kas dokusunun bir kısmı, bu sebeple ölür. Böbrek arterleri arteriosklerozdan etkilenirse, böbrekler kanı filtreleme ve zehirli metabolizma ürünlerinden temizleme görevlerini artık yerine getiremezler. Böylece böbrek fonksiyonu bozukluğu denilen durum ortaya çıkar. Beyinde ise arterioskleroz sebebiyle yetersiz beslenmeden dolayı inme meydana gelebilir. Ayrıca yüksek tansiyon, her atışta daha fazla çalışmak zorunda kalan kalp için aşırı yüklenme anlamına gelmektedir. Kan daha fazla zahmetle arterler boyunca pompalanmak zorundadır. Bu daimi aşırı yüklenme kalp yetmezliğine (kalp kası yetmezliği) neden olmaktadır, kalp artık fonksiyonunu tam olarak yerine getiremez. Hipertansiyonda tedavi olanakları Sekonder yüksek tansiyona, temelde yatan hastalığın tedavi edilmesi ile kısmen müdahale edilebilmektedir. Çok daha sık ortaya çıkan esansiyel/primer yüksek tansiyon ise ancak semptomatik (yani terapi sadece kan basıncını düşürmeye yöneliktir) olarak tedavi edilmektedir, çünkü yüksek tansiyona sebep olan bir neden tespit edilemez. İlaçsız tedavi olanakları Yüksek kan basıncının düşürülmesi için bir takım ilaçsız tedavi olanakları bulunmaktadır. Bu tedbirler yoluyla ayrıca çok genel olarak kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları riski de düşürülür. Vücut ağırlığının normalleştirilmesi Mevcut fazla kiloların verilmesi yoluyla birçok kalp ve dolaşım sistemi hastalığında iyileşme sağlanabilir. Bu nedenle düzenli olarak ağırlığınızı kontrol edin. Fazla kiloda; yavaş şekilde adım adım kilo verilmesi bilinçli beslenme düzenlemeleri ile (şok diyetler değil!) sağlanmaktadır. Hedeflenen kiloya ulaşıldıktan sonra bu ağırlık korunmalı ve yeniden kilo almanın önüne geçilmelidir. 14 Hipertansiyon Rehberi 15
Alkol tüketiminin kısıtlanması Daha az ve daha nadir alkol için. Sigara içmekten kaçının Sigara kalp ve damarlar için ciddi bir yüktür. Doktorunuz veya eczacınızla sizin için en uygun olan sigarayı bırakma yöntemi hakkında konuşun. Hareket ve spor Düzenli olarak spor yapın. Dikkatli şekilde başlayın ve yavaşça artırın. Haftada 3 gün, yarım saatlik spor yeterli olacaktır. Stres faktörlerinin kısıtlanması Yeterli derecede dinlenme, uyku ve boş zamana önem verin ve zorlayıcı koşulları değiştirmeye çalışın. Stres belirli alışkanlıklar üzerinde olumsuz etkiye yol açabilir. Stres altındaki insanlar örn. daha fazla alkol ve sigara tüketimine ve daha fazla gıda tüketimine eğilimlidirler. Beslenmenin düzenlenmesi Olabildiğince yağsız beslenin. Temel olarak vitamince ve lifçe zengin gıdaları tercih edin ve gıdalardaki ve içeceklerdeki kalori miktarına dikkat edin. Ayrıca kolesterol açısından bilinçli beslenmeye de dikkat edin. Sürme, pişirme ve kızartma yağlarını temel olarak çok ölçülü kullanın. Yağ metabolizmasının durumunu normalleştirmek için, örn. ette ve tereyağında bulunan doymuş yağ asitlerinin belirgin derecede azaltılması gerekmektedir. Genel olarak örn. kanola yağı, soya yağı gibi çoklu doymamış yağ asitleri içeren bitkisel yağları tercih edin. Günlük olarak öğünlerde alınan kolesterol miktarı 300 mg nin altında olmalıdır. Bu beslenme tavsiyeleri; sevdiğiniz tüm yemeklerden sonsuza kadar kaçınmanız gerektiği anlamına gelmez. Zaman zaman istisnalar yapmakta özgürsünüz. Önemli olan; özellikle yağ ve kalorice zengin öğünün tekrar bilinçli beslenmeyle dengelenmesidir. Daha çok meyve, sebze ve salata yiyin. 16 Hipertansiyon Rehberi 17
İlaçla tedavi olanakları Tansiyonunuz bu tedbirlerle normal değerlere düşmüyorsa, doktor gözetiminde ilaçlı tedaviye başlanmalıdır. İlaçla terapi için günümüzde çok sayıda (reçete zorunluluğu olan!) madde kullanıma sunulmuştur. En sık kullanılan ilaçlar; beta blokerler, diüretikler, kalsiyum kanal blokerleri, ACE inhibitörleri ve anjiyotensin II antagonistleri denilen ilaçlardır. Beta blokerler Beta blokerler, beta reseptörleri denilen reseptörleri bloke ederler. Böylece kalbin kasılmasıyla birlikte kalp frekansı ve kuvveti azalır, kalp gevşer. Belirli bir süre atardamarlar boyunca dolaşım sistemine pompalanan kanın hacmi azalır. Böylece kan basıncı da düşer. Kalsiyum kanal blokerleri Kalsiyum kanalları bloke edildiğinde, kan damarları genişler ve böylece kan basıncı düşer. Burada da kalp gevşer. ACE inhibitörleri ACE inhibitörleri; anjiyotensin dönüştürücü enzim denilen enzimi kısıtlar. Bu enzim vücutta anjiyotensin I i anjiyotensin II ye çevirir. Anjiyotensin II ise; kan basıncını aşırı derecede yükselten bir maddedir. ACE inhibitörlerinin kullanılmasıyla daha az anjiyotensin II oluşur, böylece kan basıncı da düşer. Diüretikler Diüretikler sayesinde tuz ve su boşaltımında böbrekler desteklenir. Daha sık tuvalete gitmek zorunda kalırsınız. Bunun sonucunda; kan dolaşımındaki sıvı miktarı azalır ve büyük kan damarlarındaki basınç düşer. Diüretikler sıklıkla diğer kan basıncı düşüren ilaçlarla birlikte kullanılmaktadır. Uzun süre tesir eden etken maddeler tercih edilmektedir. 18 Hipertansiyon Rehberi 19
Anjiyotensin II antagonistleri (sartanlar) Anjiyotensin II antagonistlerine sartanlar da denilmektedir. Bunlar ACE inhibitörlerine çok benzerler ve anjiyotensin II maddesinin (kan basıncını aşırı derecede yükselten bir madde) reseptörlerine bağlanmalarını engellerler. Böylece kan basıncında düşüş olur. Doktorunuz size özel olarak, hangi ilacın sizin için uygun olduğuna ve hangi maddeyle tedavi edilmeniz gerektiğine karar verecektir. Düzenli tansiyon kontrolleri; istenilen terapi başarısının yakalanıp yakalanmadığını gösterecektir. Bazen de değişiklik yapılması gereklidir, örn. dozajın artırılması veya ilacın değiştirilmesi gibi. Bir monoterapi ilacının (ilacın değiştirilmesi durumunda da) standart dozajının kullanılması kan basıncını yeterli derecede ayarlamaya yaramıyorsa, o zaman genellikle birden fazla ilacın kombinasyonu uygulanır. Doktor ve hasta arasında iyi bir takım çalışması sayesinde, en iyi terapi şeması bulunabilir. Tansiyon düşürücü ilaçlarla terapi başlangıcında, hastalar kendilerini sıklıkla kötü hissederler, çünkü vücut yüksek tansiyona alışmıştır. Belli bir alışma süresi sonunda vücut şimdi de daha düşük olan kan basıncını normal durum olarak algılar ve tedavinin başında olan şikayetler (örn. yorgunluk, baş dönmesi hissi veya baş ağrıları gibi) yeniden kaybolur. Ayarlama sürecinde düzenli tansiyon kontrol muayeneleri aksatmadan yapılmalıdır. Hipertansiyon tedavisi çoğu vakada daimi bir terapidir. Doktorunuz tarafından düzenlenen ilaçları düzenli olarak alın. Günlük dozajın düşürülmesi veya tamamen kesilmesi; doktor denetimi olmadan kesinlikle yapılmamalıdır. Bu; olası damar hasarları eşliğinde şiddetli kan basıncı yükselmelerine ve kalbe aşırı yüklenmeye neden olur. Doktorunuz tarafından verilen tedavi şemasına harfiyen uyun. 20 Hipertansiyon Rehberi 21
Daha fazla bilgi için* Sadece danışın Tansiyon Çizelgesi Kolayca sipariş verin Deutsche Hochdruckliga e.v. DHL Deutsche Gesellschaft für Hypertonie und Prävention Berliner Straße 46, 69120 Heidelberg Tel.: 06221 58855-0 / Fax: 06221 58855-25 info@hochdruckliga.de / www.hochdruckliga.de Deutsche Gesellschaft für Ernährung e.v. (DGE) Godesberger Allee 18, 53175 Bonn Tel.: 0228 3776-600 / Fax: 0228 3776-800 webmaster@dge.de / www.dge.de Tansiyon Çizelgesi Kolayca kay t tutun Hastalar için çizelge Deutsche Gesellschaft für Prävention und Rehabilitation von Herz-Kreislauferkrankungen e.v. Friedrich-Ebert-Ring 38, 56068 Koblenz Tel.: 0261 309231 / Fax: 0261 309232 info@dgpr.de / www.dgpr.de * Uyarı: İnternet adresleri verildiği sürece, yazar; baskı anında yasal olmayan hiçbir içeriğin tespit edilmediğini beyan eder. İlgili internet sitelerinin güncel olan ve gelecekteki tasarımı/ içerikleri üzerinde yazarın kesinlikle hiçbir etkisi yoktur. Bu sebeple kendisi adı geçen internet sitelerinin içeriği ile kesinlikle ilişiği olmadığını beyan eder. Bu nedenle sorumluluk kabul etmez. Ücretsiz Tansiyon Çizelgenizi faks ile 089 6138825-25 numaralı hattan veya internette www.1apharma.de/ service adresinden sipariş verin. 22 Hipertansiyon Rehberi 23
1 A Pharma GmbH Keltenring 1 + 3 82041 Oberhaching Tel.: 089 6138825-0 Fax: 089 6138825-25 www.1apharma.de Güncellik: Haziran 2015 30171