Örtü Altında Elma Yetiştiriciliği
Ülkemiz diğer meyve türlerinde olduğu gibi, yumuşak çekirdekli meyve yetiştiriciliğinde de çok büyük bir potansiyele sahiptir. Ancak bu potansiyelden geçmişte gereği kadar yararlanılamadığı gibi günümüzde de yararlanılamamaktadır. Özellikle son yıllarda yumuşak çekirdekli meyve türlerine ait çeşitlerde pek çok yenilikler olmuştur. Buna karşılık ülkemize bu yeniliklerin pek az bir kısmı girebilmiştir.
Oysa günümüzde meyve yetiştiriciliği çok dinamik bir hal almış, çok erkenciden-geççiye kadar hemen her ekolojiye uygun, olgunlaşmaları geniş bir zaman dilimine dağılmış, yüksek kaliteli, verimli, hastalık ve zararlılara dayanıklı, muhafazaya ve taşımaya elverişli çeşitler geliştirilmiştir.
Tüketiciler pazarlarda beğendikleri ve alıştıkları veya albenisi yüksek çeşitleri tercih etmektedirler. Burada en önemli nokta; pazara ilk çıkan meyvelerin alternatiflerinin olmamasından dolayı tercih edilmesi ve yüksek fiyatlarla satılmasının garanti olmasıdır.
Çukurova Bölgesi ve Akdeniz sahil şeridi turfanda meyve yetiştiriciliğinde çok önemli olanaklara sahiptir. Bu bölgemizde denemeye alınan meyve türlerine ait çeşitler, hem ülkemizdeki öteki bölgelerden hem de Avrupa nın önemli meyvecilik ülkeleri olan İspanya, İtalya ve Fransa dan 10-15 gün erken olgunlaşmaktadır.
Yazlık elma yetiştiriciliği, son yıllarda üzerinde önemle durulmaya başlanan bir konu olup hem üretici hem de tüketici açısından büyük önem kazanmaktadır. Özellikle piyasada elmanın az olduğu Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında üreticilerin elma pazarlamasında sorunları pek olmamaktadır.
Erkenci meyve yetiştiriciliği için uygun iklim koşullarına sahip olan bölgemizde, örtü altının ve sık dikimin yararları göz önüne alınarak, elma üretiminde daha da erken derim yapılması ve piyasaya çıkarılması bölge çiftçisi için çok güzel bir örnek teşkil edecek ve ekonomik olarak ciddi bir getiri sağlayacaktır. Bu erkencilik sayesinde rekabet şansımız artacak ve ülkemiz elma ihracatında hak ettiği payı alacaktır. Dünyada örtü altında meyve yetiştiriciliği ilk olarak sert çekirdekli meyvelerde yapılmaya başlanmıştır.
Dünyada örtü altı yetiştiriciliği ilk olarak İtalya, İsrail ve Avustralya gibi ülkelerde denenmiş ve oldukça olumlu sonuçlar alınmıştır. Tüm bu ülkelerin amaçları erkenciliği sağlayarak, dünya pazarlarına hakim olmaktır (Erez ve ark., 2000).
Akdeniz Bölgesi nin öteki Akdeniz ülkelerine göre olan erkencilik avantajı, örtü altı yetiştiricilikle daha da öne alınabilir. Bu konuda ilk çalışmalar, 1986 yılında Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde saksıda şeftali yetiştiriciliği şeklinde başlamış ve çok büyük ilgi görmesine rağmen, üreticiler örtü altında şeftali yetiştiriciliğine cesaret edememişlerdir. Bununla birlikte ülkemizde de son yıllarda yoğunlaşan örtü altı meyve yetiştiriciliğinde önemli sonuçlar alınmıştır.
Elma ağacı düşük sıcaklıkların olduğu sert kışlara dayanıklıdır. Kış dinlenmesi sırasında odun kısımları -35 C ile 40 C a, açmış çiçekler 2.2 C ile 2.3 C ve küçük meyveler ise 1.1 C ile 2.2 C ye dayanırlar İklimsel açıdan bölgemiz erkenci elma yetiştiriciliğine oldukça uygun olup sıcaklıklar bakımından bir risk görülmemektedir. Elmalarda Kritik Sıcaklık Dereceleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Çiçeklenme Dönemleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10% Ölüm -9.4-7.7-5 -2.7-2.2-2.2-2.2-2.2-2.2 90% Ölüm -16.2-12.2-9.4-6.1-4.4-3.8-3.8-3.8-3.8
Çizelge.Dünya Pazarında GALA Çeşidinin Durumu İsviçre Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Avrupa Birliği Ülkeleri Deniz Aşırı Ülkeler (Kaynak: http//www.obst-gemuese.at/product/pages/gala) Çizelge de görüleceği gibi İsviçre ve öteki Avrupa Ülkelerinde Gala elmaları Eylül başında derime başlamakta ve +1 santigratta Aralık sonuna ve Kontrollü Atmosfer depolarda ise Mayısa kadar saklanabilmektedir. Arjantin, Şili, Yeni Zelanda vb. deniz aşırı ülkelerde yetiştirilen Gala lar ise Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran da piyasaya sürülmektedir. Bu açıdan bakıldığında Gala elmaları bakımında dünya ve özellikle Avrupa pazarında Temmuz ve Ağustos aylarında büyük bir boşluk vardır.
Ülkemizin durumunu değerlendirildiğinde Ağustos ayı bakımından iç Anadolu, Marmara, Ege, Göller bölgesi ve öteki geçit bölgeleri; Temmuz ayı bakımından ise Akdeniz sahil şeridinde yapılacak üretim bu boş pazardan yararlanmamızı sağlayacaktır. Elma pazarı bakımından çok büyük bir dış pazar şansı olan ve subtropik iklime sahip Akdeniz bölgesi elma yetiştiriciliğini de değerlendirmekte yarar vardır.
Yeni Zelanda da üretilen elmanın %60 ı, Şili de %45 i ve Fransa da %39 u ihraç edilirken, bu oran ülkemizde %0,4 seviyelerindedir (Anonymous, 2000). Bunun nedeni olarak birçok sebep gösterilebilir, ancak en önemlileri, dünya pazarında çok satılan yeni çeşitlere geçilememiş olunması ve hasat sonu uygulamalarının yeterli olmamasıdır. Günümüzde dünya ticaretinde Fuji, Braeburn, Gala, Royal Gala, Elstar ve Jonagold gibi elma çeşitleri yer almaktadır (Gündüz, 1999).
MATERYAL VE METOT MATERYAL Deneme Ç.Ü. Pozantı Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezinin Adana da bulunan deneme alanında yürütülmüştür. Denemede daha önceki yıllarda dikilmiş M9 anacı üzerine aşılı 5 yaşındaki iç pazara uygun erkenci çeşitlerden Vistabella, Anna ve Golden Dorset, ihracat kalitesine sahip yine M9 anacına aşılı 5 yaşındaki Mondial Gala çeşidi kullanılmıştır. Bu çeşitler, polietilen örtü malzemesi kullanılarak yüksek tünele alınmıştır. Çeşitlerin bir paraleli de açıkta bırakılmıştır.
ANNA Vista Bella
Mondial Gala Golden Dorset
Çizelge 2. Soğuklama Gereksinimi Düşük Bazı Elma Çeşitleri ve Bunların +7.2 o C nin Altında Geçen Soğuklama Süreleri (saat) Elma Çeşitleri +7.2 o C nin Altında Geçen Soğuklama Süreleri (saat) Dorset Golden Anna Vista Bella Mondial Gala 100 200 350-400 350-400
METOT Denememede kullanılan çeşitlerin fenolojik gözlemleri ve pomolojik analizleri yapılmıştır. Deneme 4 çeşitle yürütülmüştür. Deneme alanında bulunan bitkiler damla sulama yöntemiyle sulanmıştır. Uygulanan bakım işlemleri (budama, ilaçlama, gübreleme sulama vb.) standart olarak yapılmış olup farklı uygulamalar yapılmamıştır. Denemede dikim mesafeleri sıra üzeri 1m sıra arası 4m olacak şekilde kurulmuştur. Denemede örtü sistemi 1-15 Şubat arasında kapatılmış, hava sıcaklıklarının günlük ortalama 25C O nin üzerine çıktığı dönemlerde açılmıştır. Yine örtü sistemi gün içinde havanın aşırı ısınmasından kaynaklanan olumsuz etkilerin giderilmesi amacıyla havalandırılmıştır.
Fenolojik Gözlemler Dinlenmeden Çıkış Çiçeklenme Başlangıcı Tam Çiçeklenme Taç Yaprak Dökümü Derim Tarihleri Çizelge 3-4 de sunulmuştur. Pomolojik Analizler Meyve Ağırlığı (g) Meyve boyu (cm) SÇKM (%) Toplam Asit Miktarı (%) ph Meyve Eti Sertliği Meyve Rengi: C.İ.E. L*a*b* ye göre Minolta Ortalama Ağaç Başı Verim (kg/ağaç)
Bölgenin soğuklama süresinin soğuk birimi yöntemine göre hesaplanması Miller ve Küden (1989) tarafından hazırlanan, Efe ve ark. (1996) tarafından windows a uyarlanan (Küden ve Kaşka, 1992; Küden ve ark., 1997); Richardson ın soğuk birimi yöntemi Richardson ve ark nın (1974) soğuk birimi değerleri kullanılarak ve Anderson ve ark nın (1986; 1987) geliştirdiği ASYMCUR modeline göre hesaplanmaktadır (Çizelge2). Bu yönteme göre her bir saatlik sıcaklık Richardson Modeli ne göre etkili soğuk birimine çevrilmiştir. Bu yönteme göre en etkili sıcaklıklar 2.5 ºC-9.1 ºC arasındaki sıcaklıklar olmakta ve bunlar 1 soğuk birimine karşılık gelmektedir. Çizelge 2. Seçilen sıcaklık derecelerinin soğuk birimi (chill unit) değerleri. Sıcaklık Dereceleri (ºC) Soğuk Birim Değerleri (SB) <1.4 0 1.5-2.4 0.5 2.5-9.1 1 9.2-12.4 0.5 12.5-15.9 0 16.0-18.0-0.5 >18.0-1 Kaynak: (Richardson ve ark., 1974) Dinlenmeyi kestikten sonra ilkbaharda çiçek açması için gereken Büyüme Derece Saatleri Toplamı (BDST) aynı bilgisayar programla maksimum ve minimum günlük sıcaklık değerlerinin hesaplanması, Richardson ve ark. (1974) ile Anderson ve ark. na (1987) göre yapılmıştır. BDST birikiminde en düşük sıcaklık olarak 4.5ºC, en yüksek sıcaklık olarak 25ºC alınırken. Üst sıcaklıklar 25ºC ye eşit olarak kabul etmişlerdir. 1BDST= Taban sıcaklık olarak alınan 4.5ºC nin üzerindeki her bir 1ºC lik sıcaklıkta geçen 1 saatlik
Çizelge 3. Araştırma Kapsamında 2008 Yılı Açıkta ve Örtü Altında Yer Alan Elma çeşitlerinde Yapılan Fenolojik Gözlem Sonuçları ÇEŞİTLER Dinlenmeden Çıkış Tarihi Çiçek Başlangıç Tarihi Tam Çiçeklenme Tarihi Çiçeklenme Sonu Tarihi Derim Tarihi Anna Golden Dorset Mondial Gala Vista Bella Açık 12.02.2008 17.02.2008 02.03.2008 10.03.2008 14.06.2008 Örtü Altı 06.02.2008 12.02.2008 02.03.2008 10.03.2008 02.06.2008 Açık 12.02.2008 17.02.2008 02.03.2008 10.03.2008 10.06.2008 Örtü Altı 06.02.2008 12.02.2008 02.03.2008 10.03.2008 29.05.2008 Açık 26.03.2008 02.04.2008 15.04.2008 23.04.2008 24.07.2008 Örtü Altı 17.03.2008 30.03.2008 08.04.2008 16.04.2008 09.07.2008 Açık 15.03.2008 03.04.2008 10.04.2008 21.04.2008 29.05.2008 Örtü Altı 10.03.2008 24.03.2008 03.04.2008 10.04.2008 14.05.2008
Çizelge 4. Araştırma Kapsamında 2009 Yılı Açıkta ve Örtü Altında Yer Alan Elma çeşitlerinde Yapılan Fenolojik Gözlem Sonuçları ÇEŞİTLER Anna Golden Dorset Mondial Gala Vista Bella Açık Örtü Altı Açık Dinlenmeden Çıkış Tarihi Çiçek Başlangıç Tarihi Tam Çiçeklenme Tarihi Çiçeklenme Sonu Tarihi Derim Tarihi 22.02.2009 28.02.2009 08.03.2009 19.03.2009 24.06.2009 15.02.2009 21.02.2009 01.03.2009 10.03.2009 14.06.2009 22.02.2009 28.02.2009 08.03.2009 17.03.2009 19.06.2009 Örtü Altı 16.02.2009 20.02.2009 02.03.2009 10.03.2009 08.06.2009 Açık 09.042009 16.04.2009 24.04.2009 30.04.2009 01.08.2009 Örtü Altı 29.03.2009 10.04.2009 17.04.2009 24.03.2009 18.07.2009 Açık 25.03.2009 07.04.2009 17.04.2009 27.04.2009 06.06.2009 Örtü Altı 14.03.2009 01.04.2009 12.04.2009 19.04.2009 24.05.2009
Çizelge 6. Denemede Yer Alan Elma Çeşitlerinde Yapılan 2008 Yılı Pomolojik Analiz Sonuçları Çeşitler Anna Golden Dorset Mondial Gala Vista Bella Ağırlık (g) En (mm) Boy (mm) Yükseklik (mm) SÇKM (%) ph Toplam Asit Sertlik (kg/cm 2 ) Renk (H) Verim (kg/ağaç ) Açık 181.41b 68.50c 78.63b 75.02b 11.45c 3.17b 6.11b 2.50a 45.93b 20.60b Örtü Altı 192.20a 69.86b 79.87a 75.45a 11.40c 3.20b 6.09b 2.50a 41.30c 21.50b Açık 144.66e 67.26e 63.03e 69.61d 14.50a 3.65a 4.46c 2.54a 41.50c 22.50a Örtü Altı 148.23e 67.50d 63.10e 69.64d 14.55a 3.60a 4.44c 2.56a 4 0.56c 23.6a Açık 160.50d 71.55a 65.84d 74.49c 11.45c 3.25b 6.53a 2.46ab 52.46a 18.50b Örtü Altı 160.88d 71.56a 65.84d 74.37c 11.40c 3.25b 6.54a 2.47ab 51.03a 19.10b Açık 171.79c 62.25f 62.38f 61.48e 13.41b 3.02c 6.53a 2.37b 40.40c 24.30a Örtü Altı 174.79c 62.32f 68.62c 61.58e 13.40b 3.02c 6.52a 2.38b 34.30d 25.60a LSD %5 4.47 0.16 0.18 0.16 0.08 0.13 0.06 0.1 1.41 3.10
Çizelge 5. Denemede Yer Alan Elma Çeşitlerinde Yapılan 2009 Yılı Pomolojik Analiz Sonuçları ÇEŞİTLER Anna Golden Dorset Mondial Gala Vista Bella Ağırlık (g) En (mm) Boy (mm) Yükseklik (mm) SÇKM (%) ph Topla m Asit Sertlik (kg/cm 2 ) Renk (H) Verim (kg/ağaç ) Açık 157.11a 68.97a 61.92b 69.99a 12.00c 3.35bc 6.06b 2.60a 44.93b 21.50b Örtü Altı 167.27a 69.98ab 64.11b 69.65a 12.06c 3.36bc 6.08b 2.60a 40.25c 22.30a Açık 112.14b 64.62b 61.36b 59.41b 13.46b 3.25c 6.45a 2.43c 50.36a 23.30a Örtü Altı 113.70b 62.70bc 61.23b 56.90b 13.20b 3.25c 6.45a 2.46bc 49.05a 24.60a Açık 155.18a 71.14a 68.19a 68.93a 15.58a 3.40ab 4.43c 2.54b 40.45c 19.60b Örtü Altı 154.13a 71.05a 68.89a 67.39a 15.33a 3.50a 4.45c 2.55ab 40.24c 20.30b Açık 93.61c 60.57c 64.29b 49.96c 13.03b 3.34bc 6.51a 2.40c 39.35c 25.80a Örtü Altı 102.14bc 63.99bc 61.60b 49.39c 13.60b 3.35bc 6.50a 2.39c 32.25d 26.40a LSD %5 17.50 5.26 3.48 4.87 0.73 0.11 0.08 0.08 1.30 3.08
Çizelge 7. Denemenin Yürütüldüğü Bölgenin Yıllara ve Aylara Göre Soğuklama süresi Aylar 2008 Yılı (2007 2008) Dönemi Standart Yöntem <7.2 Soğuk Birimi Yöntemi Chıll Unit 2009 Yılı (2008-2009 Dönemi) Standart Yöntem <7.2 Soğuk Birimi Yöntemi Chıll Unit EKİM 0 0 0 0 KASIM 12 17 0 0 ARALIK 162 110 172 122 OCAK 365 209 151 125 ŞUBAT 193 108 72 92 MART 7 7 50 61 Toplam 739 451 445 400
Çizelge 8. Denemenin Yürütüldüğü Alanın Aylara Göre Sıcaklık Toplamı Aylar 2008 Yılı Sıcaklık Toplamı 2009 Yılı Sıcaklık Toplamı ŞUBAT 1500 4297 MART 4325 6597 NİSAN 10821 10560 MAYIS 12386 12280 HAZİRAN 12451 12470 TEMMUZ 12495 12450 AĞUSTOS 12498 12430 Toplam 66476 71084
Sonuç Örtü altında meyve yetiştiriciliğinde, örtünün meyve ağaçlarının soğuklama gereksinimlerini karşıladıktan sonra kapatılması ve havalandırmanın çok iyi yapılmasına dikkat edilmelidir. Örtü altında yapılan yetiştiriciliğin 10-15 gün arasında erkencilik sağladığı, bununla birlikte meyve kalitesine ve verimine olumsuz bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir.