F.Ü. Sağlık Bil. Dergisi 00, 0(), 777 SİYAH ALACA İNEKLERDE LAKTASYON VERİMİNİN HESAPLANMASINDA KULLANILAN FARKLI YÖNTEMLER VE KONTROL PERİYOTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Durhasan MUNDAN Muğdat YERTÜRK Mehmet AVCI Osman KARABULUT Faruk BOZKAYA Harran Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dalı, Şanlıurfa TÜRKİYE Harran Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Şanlıurfa TÜRKİYE Harran Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyometri Anabilim Dalı, Şanlıurfa TÜRKİYE Harran Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Genetik Anabilim Dalı, Şanlıurfa TÜRKİYE Geliş Tarihi:.09.00 Kabul Tarihi: 0.0.00 ÖZET Bu çalışmada, laktasyon veriminin tesitinde kullanılan farklı hesalama yöntemleri (İsveç, Vogel, Hollanda I, Hollanda II, Traez I, Traez II ve Devlet Üretme Çiftliği) ve kontrol eriyotları (,, 8, ve günlük) karşılaştırılmıştır. Araştırmada baş Siyah Alaca ineğe ait günlük süt verimi kayıtları kullanılmıştır. Araştırmada ortalama gerçek laktasyon verimi 7.±90. kg ve gerçek laktasyon süresi 8.0±.0 gün olarak tesit edilmiştir. Gerçek laktasyon verimi ile hesalanan laktasyon verimleri arasındaki korelasyon katsayıları bütün kontrol eriyotları ve yöntemler için yüksek bulunmuştur (<0.00). İsveç ve Hollanda I yöntemleri ve günlük eriyotlarda, Hollanda II ve Traez I yöntemleri ise günlük eriyotta gerçek laktasyon verimine en yakın sonuçları vermiştir (>0.0). Diğer kontrol eriyotlarında ise tüm yöntemler gerçek laktasyon veriminden önemli düzeyde farklılık göstermiştir ( 0.0). Sonuç olarak, bu işletme için günlük kontrol eriyodunda İsveç ve Hollanda I veya günlük kontrol eriyodunda Hollanda II ve Traez I yöntemlerinden birinin kullanılmasının uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Hesalama Yöntemleri, Kontrol Periyotları, Laktasyon Verimi, Siyah Alaca. ABSTRACT Comarisons Between Different Methods and Samling Intervals Used for Estimating Lactation Yield in Holstein Cows In this study, different methods (Swedish, Vogel, Dutch I, Dutch II, Traeze I, Traeze II and State Farm) and various samling intervals (,, 8, and days) used for estimating lactation yield in Holstein cows have been comared. For this urose, data on daily milk yield of Holstein cows were used. Average actual lactation yield was 7.±90. kg and average actual lactation length was 8.0±.0 days. High correlations were found between actual and estimated lactation yield for all methods and samling intervals (<0.00). Lactation yields estimated by using Swedish and Dutch I methods at samling intervals of and days, Dutch II and Traeze I methods at samling interval of days were similar to actual lactation yield (>0.0). Estimated lactation yields at other samling intervals were significantly different from actual lactation yield for all methods used ( 0.0). As a result Swedish and Dutch I methods at samling intervals of days or Dutch II and Traeze I methods at samling intervals of days could be recommended to estimate lactation yields of the Holstein cows studied. Key Words: Estimating Methods, Holstein, Lactation Yield, Samling Intervals. GİRİŞ Süt sığırcılığında, laktasyon veriminin miktar ve kalitesinin belirlenmesi seleksiyon ve reforme işlemlerinde son derece önemlidir. Bundan dolayı her işletme mevcut ineklerinin laktasyon verimini çeşitli yöntemlerle tesit etmeye çalışmalıdır. Gerçek laktasyon veriminin (GLV) doğru bir biçimde tesiti, laktasyon süresince her gün ve her sağımda elde edilen sütün ölçülerek kaydedilmesi ile mümkündür. Bu işlem, son derece zaman alıcı ve masraflı olmasından dolayı 7
MUNDAN D. ve Ark., Siyah Alaca İneklerde işletme açısından hem ekonomik hem de ratik değildir. Bu nedenle laktasyon verimlerinin tesitinde, geniş kontrol eriyotlarını dikkate alan ve GLV ye yakın sonuçlar veren hesalama yöntemleri geliştirilmiştir (). Laktasyon veriminin hesalanmasında kontrol eriyotlarını dikkate alan yöntemlerin geliştirilmesi ile ilgili ilk çalışmalar Danimarka da başlatılmış ve 89 yılında ilk resmi Verim Kontrol Cemiyeti kurulmuştur. Bu çalışmalar sayesinde süt sığırcılığı geliştirilmiş ve süt üretiminin artırılmasında olumlu sonuçlar alınmıştır (). Laktasyon verimlerinin hesalanması farklı kontrol eriyotlarında yaılmaktadır. Bu eriyotlar 7,,, 8,, gün veya aylık, iki aylık, üç aylık gibi farklı zamanları içermektedir. Kontrol eriyodu Almanya da en fazla 0 gün, Norveç te gün, Amerika Birleşik Devletlerinde 00 gün, Kanada da 0 gün, İsveç te,, 8 ve 0 gündür (). Laktasyon verimlerinin hesalanmasında kullanılan İsveç, Vogel, Hollanda I, Hollanda II, Traez I, Traez II, Devlet Üretme Çiftliği (DÜÇ) vb. yöntemler geliştirilmiştir. Böylece laktasyon verimlerinin doğru bir şekilde hesalanması ile verim kontrol masrafları arasındaki dengenin kurulması sağlanabilmiştir. Islah rogramı çerçevesinde laktasyon verim kontrollerinin yaılması ve verimlerin kaydedilmesi hususunda faaliyet gösteren Uluslararası Hayvan Kayıtları Komitesi (International Committee for Animal Recording ICAR) adlı bir kuruluş bulunmaktadır. Bu kuruluş ihtiyaca bağlı olarak üye olan ülkelerin uyacağı kuralları belirleyerek yayınlar ve uygulamaları izler (). Değişik yöntemler ve kontrol eriyotlarında hesalanan laktasyon verimleri ile GLV arasında çok yüksek düzeyde korelasyon olduğu tesit edilmiştir (, 7, 8). Birçok araştırma GLV ye en yakın (en az fark ve en düşük standart sama) laktasyon veriminin genelde İsveç yöntemi ile hesalanabileceğini göstermektedir (9). Bununla birlikte Gönül (), laktasyon veriminin hesalanmasında İsveç ve Hollanda yönteminin doğruluk derecelerinin birbirine çok yakın olduğunu bildirmiştir. Araştırmalar kontrol eriyotları arası süre azaldığında standart samanın da azaldığı ve hesalamanın doğruluğunun arttığını göstermiştir (, 7, 0, ). Bununla birlikte iki kontrol arası süre azaldıkça kontrol masrafları da artmaktadır. Bu sonuçlar, GLV ye en yakın laktasyon veriminin hesalanmasında kullanılacak kontrol eriyodu ve yöntemin, sürüden sürüye değişebileceğini göstermektedir. Bu çalışma, Şanlıurfa ilinde Erol Teknik Besi ve Süt işletmesinde yetiştirilen Siyah Alaca ineklerin laktasyon verimlerinin hesalanmasında kullanılacak en uygun yöntem ve kontrol eriyodunu belirlemek amacı ile yaılmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Hayvan Gereci: Bu çalışma, Şanlıurfa ilinde Erol Teknik Besi ve Süt işletmesinde yetiştirilen baş sağmal Siyah Alaca ineğin 0000 yılları arasındaki günlük süt kontrollerinin tesiti ile elde edilen verilerle yaılmıştır. Hastalık, satış ve ölüm gibi nedenlerle laktasyonu sona ermeden sürüden ayrılan hayvanlara ait veriler değerlendirmeye alınmamıştır. İneklerin günlük süt verimleri sabah ve akşam olmak üzere günde iki sağım yaılarak belirlenmiştir. İneklerin GLV leri, günlük süt verimleri tolanarak elde edilmiştir. Kontrol Periyotları ve Yöntemler: Laktasyon veriminin hesalanmasında kontrol eriyotları olarak,, 8, ve günlük aralıklar alınmıştır. Kontrol eriyotları dikkate alınarak dördü uluslar arasında yaygın olarak kullanılan İsveç, Vogel, Hollanda I ve Traez I yöntemleri, ikisi modifiye edilmiş Hollanda II ile Traez II yöntemleri ve Türkiye de geliştirilmiş olan DÜÇ yöntemi ile laktasyon verimi hesalanmış ve bu sonuçlar karşılaştırılmıştır. Bu yöntemler; İsveç Yöntemi: LV= a n i Vogel Yöntemi: k i a k i ( A)k LV= a n i Hollanda I Yöntemi: LV = LS x GOSV Burada GOSV=( k i / n) ve LS = na ( a A) 7
F.Ü. Sağlık Bil. Dergisi 00, 0() Hollanda II Yöntemi: LV = ( n i k i / n) x LS Traez I Yöntemi: LV=(A)k + a [k +k n + (k + k +...+ k n )] Traez II Yöntemi: LV=(A)k + a [k +k n +(k +k +...+k n )]+Bk n 7DÜÇ Yöntemi: DÜÇ yönteminde kontrol sayısı (n) tek ise; LV=(A)k +a[k +k +k + k +...+ k n )] + Bk n DÜÇ yönteminde kontrol sayısı (n) çift ise; LV=(A)k +a[k +k +k +k +...+(k n +k n )/]+Bk n formülleri ile hesalanmıştır. Burada; LV, laktasyon verimini; n, kontrol sayısını; a, kontrol eriyodunu; k i, herhangi bir kontrolde belirlenen süt verimini; k, ilk kontrolde belirlenen süt verimini; k n, son kontrolde belirlenen süt verimini; GOSV, günlük ortalama süt verimini; LS, laktasyon süresini; A, doğumilk kontrol arası süreyi; B, son kontrolden laktasyon sonuna kadar geçen süreyi (gün) ifade etmektedir (,, 9, ). İstatistik analizler için MINITAB ve SPSS aket rogramları kullanılmıştır. GLV sıralaması ile hesalanan laktasyon verimi (HLV) nin sıralaması arasındaki uyumun tesiti için korelasyon katsayıları hesalanmıştır. HLV nin GLV ye yakınlığını tesit etmek için bağımlı (Paired) T testi yaılmıştır. GLV ile HLV arasındaki farkların aritmetik ortalaması [D= (GLV HLV) / N] ve farkların standart samaları (SD) hesalanarak mutlak farklar ( D *00 / GLV) belirlenmiştir. BULGULAR İncelenen dönemlerde ortalama GLV 7.±90. kg, gerçek laktasyon süresi 8.0±.0 gün olarak bulunmuştur. GLV ile HLV arasındaki korelasyon katsayılarının sonuçları Tablo de verilmiştir. Korelasyon katsayıları bütün kontrol eriyotlarında ve yöntemlerde ozitif ve yüksek düzeyde önemli bulunmuştur (<0.00). HLV nin aritmetik ortalamaları, farkların ortalaması (D) ve bunlara ait standart sama değerleri ile mutlak fark değerleri Tablo de verilmiştir. En düşük D değeri, ve günlük kontrol eriyotlarında İsveç ve Hollanda I, günlük kontrol eriyotlarında Hollanda II ve Traez I yöntemleri ile hesalanan laktasyon verimlerinde gözlenmiştir. Bu farklar istatistiksel olarak önemsizdir (>0.0). Diğer kontrol eriyotlarındaki HLV, GLV den önemli düzeyde farklılık göstermiştir ( 0.0). Tablo. Gerçek laktasyon verimi ile hesalanan laktasyon verimi arasındaki İsveç, Vogel, Hollanda I, Hollanda II, Traez I, Traez II ve Devlet Üretme Çiftliği yöntemlerine göre korelasyon katsayıları. Kontrol Periyodu YÖNTEMLER (Gün) İSVEÇ VOGEL HOL. I HOL. II TRA. I TRA. II DÜÇ 0.97 0.9 0.97 0.97 0.97 0.98 0.98 0.9 0.90 0.9 0.89 0.9 0.9 0.9 8 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.9 0.90 0.9 0.9 0.9 0.9 0.90 : <0.00 7
MUNDAN D. ve Ark., Siyah Alaca İneklerde Tablo. Hesalanan laktasyon veriminin İsveç, Vogel, Hollanda I, Hollanda II, Traez I, Traez II ve Devlet Üretme Çiftliği yöntemlerine göre aritmetik ortalamaları ( ), farkların ortalaması (D), standart saması (SD) ve mutlak fark değerleri. Kontrol Periyodu (Gün) 8 YÖNTEMLER İSVEÇ VOGEL HOL. I HOL. II TRA I TRA. II DÜÇ. 7±7 80. ±88 8. 0±8 78.9 ±8 0. 9±00 09. 09±0 0 79. 78±7 7. 7±9 79. ±09 79. 0±0 *: <0.0; **: <0.0; : <0.00; : Fark önemsizdir..0 0±80 9. ±9 8.0 0± 78.9 ±9 0. 7±9 99. 8±8 7.0 0±7 80. ±0 9. ±9 88. 8± 9. 9±7 7 7. 0±9 ** 8.9 ±. ±. ±89 8.8 87±70. 8±9 * 87. 0±7 7. 00± ** 7.9 7±0 88.7 ± 89. 8±7 9.7 7±7 87. 80± 77.9 9±9 TARTIŞMA Bu çalışmada,, 8, ve günlük kontrol eriyotları kullanılmıştır. Bu kontrol eriyotları birçok araştırmacının kullandığı eriyotlarla uyumludur (, 7, ). Şekerden () ile Kaya ve ark. (7), yatıkları çalışmalarda korelasyon katsayısını ozitif yönde önemli bulmuşlardır (<0.0). Yaılan bu çalışmada GLV ile HLV arasında gözlenen korelasyon katsayıları, bu araştırmacıların sonuçları ile benzerlik göstermektedir. Bununla birlikte bu çalışmadaki korelasyon katsayılarının önemlilik düzeyleri, adı geçen araştırmacıların bulduklarından daha yüksektir (<0.00). GLV ile HLV arasındaki korelasyon katsayılarının ozitif ve yüksek düzeyde bulunması, bu ilişkinin aynı yönde sabit bir temo ile değiştiğini göstermektedir. Dolayısıyla bu çalışmada kullanılan hesalama yöntemleri ile elde edilen sonuçlardan damızlık seçiminde yararlanılabilir. Yaılan birçok çalışmada (, 0), İsveç ve Hollanda I yöntemi ile günlük kontrol eriyotlarında hesalanan laktasyon verimleri GLV ye yakın değerler vermiştir. Bu çalışmada da adı geçen kontrol eriyotlarında ve yöntemlerinde benzer sonuçlar elde edilmiştir. Kaya ve ark. (7), Siyah Alaca ineklerde Hollanda veya Traez yöntemi ile hesaladıkları laktasyon veriminin 8 günlük kontrol eriyodunda GLV ye en yakın sonuç verdiğini bildirmişlerdir. Bu çalışmada ise Hollanda veya Traez yöntemi ile 8 günlük kontrol eriyodunda hesalanan laktasyon verimleri GLV den istatistiksel olarak farklı bulunmuştur (<0.0). Crosse ve ark. (), bütün kontrol eriyotlarında İsveç yöntemi ile hesalanan laktasyon veriminin GLV ye en yakın sonucu verdiğini ve GLV den sama sınırları içerisinde olduğunu bildirmişlerdir. Bu çalışmada da benzer sonuç elde edilmiştir. Bu çalışmada GLV ile HLV arasındaki fark, mutlak farkın sadece den küçük olduğu durumlarda istatistiksel açıdan önemsiz bulunmuştur. Bu durum mutlak farkın GLV ile 7
F.Ü. Sağlık Bil. Dergisi 00, 0() HLV arasındaki benzerlik açısından uygun bir ölçü olduğunu göstermektedir. GLV ile HLV arasındaki farkların standart samaları bir hata ölçüsü olarak kabul edilmiş ve hesalama yöntemlerinin doğruluk derecesini gösteren bir ölçü olduğu bildirilmiştir (,, 0). Bu çalışmada genelde kontrol eriyotları arası süre arttığında standart samanın da arttığı görülmüştür. Bu sonuçlar Gönül (), Düzgüneş ve Eker (), Everett ve ark. (), Gravert (), Kaya ve ark. (7), Johansson (0), Lamb ve Young () ve McDaniel () in yatığı çalışmaların sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Şekerden () ve Kaya ve ark. (7) ın yatıkları çalışmalarda kontrol eriyotları arttıkça mutlak fark değerleri düzenli olarak artmıştır. Bu çalışmada elde edilen mutlak farklar, değişik yöntem ve kontrol eriyotlarına göre düzensiz değerler almıştır. Bunun sebebi, incelenen sürünün ve buna bağlı olarak laktasyon eğrisinin farklı olması olabilir. Bu işletmede, ile günlük kontrol eriyotlarında İsveç ile Hollanda I ve günlük kontrol eriyodunda Hollanda II ile Traez I yöntemleriyle hesalanan laktasyon verimleri GLV ye benzer bulunmuştur. Bununla birlikte günlük kontrol eriyodundaki GLV ile HLV arasındaki fark ve bunun standart saması daha büyüktür. Sonuç olarak bu işletmede günlük kontrol eriyodunda İsveç ve Hollanda I veya günlük kontrol eriyodunda Hollanda II ve Traez I yöntemlerinden birinin tercih edilebileceği kanaatine varılmıştır. KAYNAKLAR. Şekerden Ö. Laktasyon veriminin hesalanmasında kullanılan çeşitli hesalama metodlarının ve değişik süt verim kontrol eriyodlarının karşılaştırılması. 9 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 987; : 8.. Gönül T. Sığırlarda değişik süt verim kontrol ve hesalama metodları üzerinde araştırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Bornova: Ege Matbaası, No: 77, 97.. Düzgüneş O, Eker M. Kontrol sağımlarında en uygun aralık. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yıllığı 9; : 9.. Everett RW, McDaniel BT, Carter HW. Accuracy of monthly, bimonthly and trimonthly dairy herd imrovement association records. J Dairy Sci 98; : 008.. Gravert HO. Breeding of Dairy Cattle. Chater in World Animal Science, c: Dairy Cattle Production. Amsterdam: Elsevier Science Publishers B.V, 987.. ICAR. International Committee for Animal Recording. htt//www.icar.org/..00 7. Kaya A, Uzmay C, Akbaş Y, Kaya İ, Tümer S. Süt sığırlarında farklı süt verim denetim uygulamaları ve hesalama yöntemleri üzerine araştırmalar. Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi 00; : 999. 8. Norman HD, Vanraden PM, Wright JR, Clay JS. Comarison of test interval and best rediction methods for estimation of lactation yield from monthly, a.m..m. and trimonthly testing. J Dairy Sci 999; 8: 8. 9. Everett RW, Carter HW. Accuracy of test interval method of calculating dairy herd imrovement association records. J Dairy Sci 98; : 9 9. 0. Johansson I. Untersuchungen über die methodik der milchleistungskontrolle. Z Tierzuecht Zuechtungsbiol 9; : 978.. Sargent FD, Lytton VH, Wall OG Jr. Test interval method of calculating dairy herd imrovement association records. J Dairy Sci 98; : 70 79.. Vogel H. Zur methodik der milchleistungskontrolle. Arch Tierernähr u Tierzuecht 9; 7: 7.. Crosse S, Heijst G, Van O Donovan S. The relative accuracy of different samling rocedures for estimating total lactation yield of milk and milk constituents. Anim Breed Abstr 989; 7 (): 98.. Lamb RC, Young RM. Relative accuracy of estimating roduction as affected by length of testing interval and method of estimating. J. Dairy Sci 98; : 977.. McDaniel BT. Accuracy of samling rocedures for estimating lactation yields: a review. J Dairy Sci 99; : 77. Yazışma Adresi: Durhasan MUNDAN, Harran Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı, 00 Şanlıurfa TÜRKİYE Tel: 0 8 9 eosta: durhasanmundan@harran.edu.tr 77