KAHRAMANMARAŞ HOLSTEIN FRIESIAN DAMIZLIK SÜT SIĞIRI YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ MODEL ÇALIŞMASI Ahmet Bayram 1 Adnan Ünalan 2 Erdoğan Pekel 3 Ali Kaygısız 4 ÖZET Bu makalede; 7.6.1926 Tarih ve 904 Sayılı Islahı Hayvanat Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bir Madde Eklenmesine Dair 4084 Sayılı Kanun gereğince çıkarılan 9 Ağustos 1995 Tarih ve 22369 Sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Türkiye Damızlık Süt Sığırı Yetiştiricileri Birlikleri Hakkında Yönetmelik doğrultusunda Kahramanmaraş ilinde Damızlık Holstein Friesian Süt Sığır Yetiştiricileri Birliği için bir model çalışması ele alınmıştır. Bu modelde; Kurulması öngörülen 10 ar başlık 50 ve 20 şer başlık 50 olmak üzere toplam 100 işletmede 1500 Holstein Friesian Süt sığırına sahip Damızlık Holstein Friesian Süt Sığır Yetiştiricileri Birliğinin işleyişi, yetiştiricilere sunduğu hizmetleri ve birliğin ekonomik analizi gibi konular ile karşılaşılabilecek sorunlar irdelenmiştir. ABSTRACT In This study, a model has been offered for the Dairy Holstein Friesian Breeders Association in Kahramanmaraş according to the re-organization of the Animal Breding Law which was dated 7.6.1926 with 904 number and the addition of an article to the law with 4084 law and the legislation of Turkish Dairy Cattle Breeders Association which was published on the Offical Gazette of 9 August 1995, number 22369. In this model 50 farms each consisting of 10 cows and 50 farms each consisting of 20 cows giving a total of 100 farms and 1500 cows have been assumed for the Dairy Holstein Friesian Breeders Association. In addition, the operation of the Association, services that are provided for the breeders, economical analysis of the Association and problems have been investigated. 1.Projenin Gerekçesi ve Amacı 9 Ağustos 1995 Tarih ve 22369 Sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Türkiye Damızlık Süt Sığırı Yetiştiricileri Birlikleri Hakkında Yönetmelik ile ülkemizde damızlık süt sığırı yetiştiricilerinin biraraya gelerek ihtiyaç duyulan üstün genetik yapıda damızlık hayvanların ülke içinden sağlanmasına olanak sağlanmıştır. Bu model proje, Kahramanmaraş ta Holstein Friesian yetiştiren işletmelerin bir Damızlık Yetiştiricileri Birliği çatısı altında toplanması durumunda, damızlık hayvan ihtiyacının karşılanması, yeni kurulan işletmelere kültür ırkı damızlık hayvan sağlanması, yerli sığırların üstün verimli damızlık Holstein Friesian sığırları ile 1 Arş.Gör., K.S.Ü.Z.F. Zootekni Böl., 2 Arş.Gör., Ç.Ü.Z.F. Zootekni Böl., 3 Prof.Dr., Ç.Ü.Z.F. Zootekni Böl., 4 Yrd. Doç. Dr.,K.S.Ü.Z.F. Zootekni Böl. 173
melezlenmesi ve sığır yetiştiricilerinin gelirlerinin arttırılması gibi konuları ortaya koymak için yapılmıştır. 2.Projenin Kalkınma Planlarıyla İlişkisi Bu proje ile ortaya konan düşünce, VII. Beş Yıllık Kalkınma Planında belirtilen Damızlık talebin karşılanmasında iç kaynaklara öncelik verilmelidir..., Yurt içi damızlık yetiştiricilerinin oluşumu ve teşviki temel politika olarak alınmalıdır ve VII. Beş yıllık kalkınma planı döneminde yetiştirme dernekleri ve birlikleri kurulmalıdır ifadeleriyle desteklenmektedir. 3.Proje Alanında Sığır Yetiştiriciliği ile İlgili Genel Bilgiler Kahramanmaraş İli sığırcılığının bugünkü durumu ile Türkiye genelindeki durumun karşılaştırılması Çizelge-1 de verilmiştir. Çizelgeden de görüleceği gibi Kahramanmaraş ilinde sığır populasyonunun % 60 nın sağmal ineklerden oluştuğu, hayvan başına yılda 1.987 kg süt alındığı anlaşılmaktadır. Bu değerler ülke ortalamasının üstündedir. Çizelge 1.Türkiye ve Kahramanmaraş İli Sığır Varlığı ve Hayvansal Ürünleri (1, 2) Türkiye Kahramanmaraş Sığır (baş) 11.798.000 139.460 Sağılan (baş) 5.886.000 84.800 Süt Üretimi (ton) 9.275.000 168.470 Kesilen (baş) 934.000 13.090 Et Üretimi (ton) 150.270 1.700 Öte yandan, Kahramanmaraş ta bulunan 139.460 baş sığırın %10 unu (14.150) kültür ırkı, %46 sını (63.730) kültür melezi, %44 ünü (61.580) ise yerli ırklar oluşturmaktadır (1). 4. Projenin Ayrıntılı Tanıtımı Bu projede, kurulması öngörülen Damızlık Holstein Friesian Süt Sığırı Yetiştiricileri Birliğine üye olan toplam 1500 baş Holstein Friesian Süt Sığırı yetiştiren 100 adet işletmede, 25 yıllık periyodda işletmelerdeki hayvan mevcutlarının yıllar boyu sabit kalacağı ve işletmelerde saf yetiştirme uygulanacağı varsayılmıştır. Yine proje kapsamındaki işletmelerde sağmal ineklerin 300 günlük laktasyon süresinde ortalama 20 kg/gün süt verdiği varsayılmıştır. Sağımların, işletmelerde sabah ve akşam olmak üzere günde iki kez yapılacağı sağmal ineklere kesif yemin sağım esnasında verileceği öngörülmüştür. Birlik, yetiştiricilere sağladığı girdileri (özellikle kesif yem, ilaç, sperma vb.) toptan almak suretiyle daha ucuza maledecek ve yaptığı bu hizmetler karşılığında üyelerden alacağı paralarla belli bir gelir elde edecektir. Yine Birlik, yetiştiricilerin kaba yem ihtiyaçlarını karşılamak için ekmiş oldukları 174
yonca ve mısırı bedeli karşılığı biçerek belli bir gelir elde edecektir. Yetiştiricilerin, Birliğin Süt Toplama Merkezine getirdikleri süt +4 o C ye soğutularak, ihale usulüyle süt işleyen çeşitli kurumlara pazarlanacaktır. Yine Birlik bu hizmetinden belli bir gelir elde edecektir. Damızlık hayvanların pazarlanması için, Birlikçe yılın belli dönemlerinde hayvan panayırları düzenlenecektir. Birlik, damızlık satışlarından %5 (%2.5 Alıcıdan %2.5 Satıcıdan) komisyon alacaktır. Birlik, üye işletmelerin kesif yem temini ile suni tohumlama ve sağlık koruma ve tedavi hizmetlerini telefon ihbarlı olarak yapacaktır. Süt verim kontrolleri Birlikçe tüm işletmelerde ayda 1 kez sabah ve akşam olmak üzere yapılacaktır. Birlik, üyelerinin isteğine bağlı olarak soykütüğü kayıtlarını tutacaktır. Projede öngörülen 100 işletmeden 50 sinde 20, 50 sinde ise 10 sağmal inek bulundurulacağı kabul edildiğinde bu iki tip işletmede 25 yıllık bir perspektifte sürü kompozisyonları ile ölümler ve satışlar Çizelge-2 de verilmiştir. Çizelge 2. Projede Öngörülen 20 ve 10 Sağmal İneklik Süt Sığırcılığı İşletmelerinin 25 Yıllık Perspektifte Sürü Kompozisyonları 20 Başlık İşletmeler 10 Başlık İşletmeler 1.Yıl 2.Yıl 3-25.Yıl 1.Yıl 2.Yıl 3-25. Yıl İnek 20 19 20 10 9 10 Düve - 8 8-4 4 Dişi Buzağı 9 9 9 5 5 5 Erkek Buzağı 9 9 9 4 4 4 Ölümler İnek 1 1 1 1 - - Düve - - - - - - Dişi Buzağı 1 1 1-1 1 Erkek Buzağı - - - - - - Satışlar Reforme İnek - 4 3-1 2 Gebe Düve - 3 4-2 2 Erkek Buzağı 9 9 9 4 4 4 10 ve 20 sağmal ineğe sahip işletmelerin kaba yem gereksinmeleri için öngörülen arazi miktarları 25 yıllık perspektif içinde Çizelge-3 te verilmiştir. Çizelge 3. 10 ve 20 Başlık İşletmeler İçin Gerekli Arazi Miktarı 10 Başlık İşletmeler İçin 20 Başlık İşletmeler İçin 1.yıl 2.yıl 3-25.yıl 1.yıl 2.yıl 3-25.yıl Mısır (silaj) İçin(da) 16 22 23 30 42 43 Yonca Kuru Otu(da) 10 10 10 16 16 16 175
5. Proje Giderleri Damızlık süt sığırı işletmelerine Damızlık Yetiştiricileri Birliğince yukarıda öngörülen hizmetlerinin sunulabilmesi için Çizelge-4 te bildirilen harcalamalara gereksinim olacaktır. Bu harcalamalar: A. Sabit Yatırımlar B. İşletme Sermayesi İhtiyacı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Toplam Sabit Yatırımlar 21.705.250.000 TL dir. İşletme Sermayesi İhtiyacı ise 10.153.883.000 TL olup Genel Yatırım Tutarı 31.579.133.000 TL olarak hesaplanmıştır. Çizelge 4. Damızlık Süt Sığır Yetiştiricileri Birliği Yatırım Giderleri (1.000 TL) A-Sabit Yatırımlar Birim Toplam 1-Etüt ve Proje Gideri 200.000 2-Kamyonet (1 Adet) 2.000.000 3-Otomobil (2 Adet ) 1.500.000 3.000.000 4-Motosiklet (2 Adet) 100.000 200.000 5-Traktör (4 Adet) 1.750.000 7.000.000 6-Römork (4 Adet) 165.000 660.000 7-Bilgisayar ve Fax 200.000 8-Tohumlama Seti 205.000 9-Telefon Hattı (2 Adet) 18.000 36.000 10-Telefon Makinası (3 Adet) 5.000 15.000 11-Süt Soğutma Tankı (3 Adet) 1.938.750 5.816.250 12-Laboratuvar Malzemeleri 500.000 13-Büro Malzemeleri 500.000 14-Beklenmeyen Giderler 250.000 15-Mısır Hasat Mak.(2 Adet) 450.000 900.000 16-Yonca Hasat Makinası 250.000 Toplam Sabit Yatırımlar 21.705.250 B-İşletme Sermayesi İhtiyacı 1-Yem 9.975.541 2-Yakıt 117.417 3-Kırtasiye 8.300 4-Kira -Birlik Binası 15.000 -Yem Deposu 20.000 -Süt Depolama Yeri 15.000 5-Azot Gazı 2.625 Toplam İşletme Sermayesi 10.153.883 Genel Yatırım Tutarı 31.859.133 176
Birliğin yıllık işletme giderleri ve bu giderlerin yıllara göre dağılımı ise Çizelge- 5 te verilmiştir. Bu girdiler 1.yıl için 23.226.550.000 TL, 2.yıl için 27.333.550.000 TL ve takip eden yıllar için ise 27.551.050.000 TL olarak hesaplanmıştır. Çizelge 5. Damızlık Süt Sığır Yetiştiricileri Birliği Yıllık İşletme Giderleri (1.000 TL) 1.YIL 2.YIL 3-25.YIL 1-Yakıt 1.488.000 2.400.000 2.418.000 2-Kırtasiye 100.000 100.000 100.000 3-Personel Gideri 7.920.000 7.920.000 7.920.000 4-Elektrik 300.000 300.000 300.000 5-Su 120.000 120.000 120.000 6-Telefon 240.000 240.000 240.000 7-Kira -Birlik Binası 180.000 180.000 180.000 -Yem Deposu 240.000 240.000 240.000 -Süt Depolama Yeri 180.000 180.000 180.000 8-Azot Gazı 31.500 31.500 31.500 9- Amortismanlar -Kamyon(20) 100.000 100.000 100.000 -Otomobil(20) 150.000 150.000 150.000 -Motosiklet(10) 20.000 20.000 20.000 -Traktör(20) 350.000 350.000 350.000 -Römork(20) 16.500 16.500 16.500 -Bilgisayar(10) 20.000 20.000 20.000 -Süt Soğutma Tankı(20) 290.812 290.812 290.812 -Laboratuvar Malzemeleri(5) 100.000 100.000 100.000 -Büro Malzemeleri(10) 50.000 50.000 50.000 10-SuniTohumlam Malzemeleri -Sperma 9.585.000 12.780.000 12.993.000 -Tohumlama Ekipmanı 45.000 60.000 61.000 11-Bakım Onarım Giderleri. -Traktör (%4) 280.000 280.000 280.000 -Motosiklet (%4) 8.000 8.000 8.000 -Kamyonet (%4.5) 90.000 90.000 90.000 -Otomobil (%4.5) 135.000 135.000 135.000 -Römork (%3) 183.800 183.800 183.800 12-Kulak Numarası 13.500 13.500 13.500 13-Beklenmeyen Giderler 200.000 200.000 200.000 Toplam 23.226.550 27.333.550 27.551.050 177
6. Yıllık İşletme Gelirleri Birliğin öngörülen yıllık işletme gelirleri Çizelge-6 da verilmiştir. Bu Çizelgeden de anlaşılacağı gibi Birliğin başlıca geliri sütten sağlanmaktadır. Bunu toptan gübre satışı izlemektedir. Yem ve hayvan satışlarından elde edilen gelirler bunları izlemektedir. Çizelge 6. Yıllık İşletme Gelirler (1.000 TL) 1.yıl 2.yıl 3-25.yıl 1-Süt Satışı 57.205.000 55.237.500 57.930.000 2-Hayvan Satışı 1.650.000 4.725.000 5.900.000 3-Yem Satışı 5.985.325 5.801.825 6.097.175 4-Gübre Satışı 13.250.000 14.775.000 15.825.000 5-Biçim 506.000 1.120.000 1.132.000 Toplam 78.596.325 81.659.325 86.884.175 7.Projenin Mali Analizi Projenin Net Nakit Akım Tablosu (Finansmandan önce) Çizelge-7 de verilmiştir. Bu çizelgenin incelenmesinden de anlaşılacağı üzere Birlik, öngörülen sabit yatırımlar, işletme sermayesi ve yıllık işletme giderleri ile yapacağı hizmetler sonucu, hem birliğe dahil işletmelere çok büyük katkılar sağlamakta, hem de hizmetlerini geliştirip çeşitlendirebilecek gelir kaynaklarına ulaşmaktadır. Çizelge 7. Net Nakit Akım Tablosu (Finansmandan Önce) (1.000 TL ) Gelirler 0.yıl 1.yıl 2.yıl 3-24.yıl 25.yıl Satışlar - 78.213.425 81.276.425 86.462.275 86.462.275 Ar.İşl. Serm.* - - - - 10.153.883 Hurda Deger** - - - - 800.000 Toplam - 78.213.425 81.276.425 86.462.275 97.455.158 Giderler Sabit Yatırımlar 21.705.250 - - - - İşletme Serm. 10.153.883 - - - - İşletme Gider.*** 20.875.650 24.982.650 25.213.650 25.213.650 Toplam 31.859.133 20.339.250 24.446.250 24.677.250 24.677.250 Net Nakit Akım (31.859.133) 57.337.775 56.293.775 61.248.625 72.241.508 *Projenin bitiminde artık kullanılmayan işletme sermayesi gelir olarak gösterilmiştir. **Projenin bitiminde elde kalan malların hurda değeridir. ***Amortisman dışındaki işletme değerleridir. Projenin 0.yılında gereken ve T.C.Ziraat Bankasından alınan 31.859.133.000 178
TL nin geri ödeme planı Çizelge-8 de verilmiştir. Çizelge 8. Alınan Kredinin Geri Ödeme Planı (1.000.000 TL) 1.yıl 2.yıl 3.yıl 4.yıl 5.yıl 6.yıl 7.yıl Anapara - - 6.371 6.371 6.371 6.371 6.371 Faiz 13.699 13.699 13.699 10.959 8.219 5.479 2.739 Toplam 13.699 13.699 20.070 17.330 14.590 11.850 9.110 8. Birliklerin Kurulması ve Faaliyetlerinde Karşılaşılabilecek Sorunlar Kahramanmaraş'ta Damızlık Holstein Friesian Süt Sığırı Yetiştiricileri Birliği 18/6/1997 Tarihinde Ticari Sicil Gazetesi nde yayınlanarak yürürlüğe girmiş ve faaliyetlerine başlamıştır. Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi, birliğin kurulmasıyla yakından ilgilenmiş, kurulma aşamasındaki sorunlarını belirlemeye çalışmış ve çözüm yolları arayıp birliğin kısa sürede başarıya ulaşabilmesi için köylerde çiftçilere seminerler vererek çalışmalara katkıda bulunmuştur. Çiftçilerin en çok merak ettiği, birliğin kooperatifler gibi belli bir müddet sonra iflas etme endişesidir. Çiftçilerin en fazla şikayet ettiği konulardan bir diğeri ise; sütlerini çok düşük fiyatlardan satmalarıdır. Süt fiyatlarının nasıl arttırılabileceği en çok tartışılan konudur. Yetiştiricilere; birliğe kayıtlı işletmelerin günlük kapasitesi belirlendikten sonra, toplanan sütün üç aylık ihalelerle açık arttırma usulüyle satılacağı ve mandıraların toplu, kaliteli ve soğutulmuş süte daha fazla para ödeyeceği anlatılmaktadır. Yapay tohumlama ve diğer hizmetlerin birlik aracılığıyla yapılacağı ve ücretlerin on beş günde bir mandıralardan alınan süt paralarından kesileceğinden, çiftçiye yük olmayacağı anlatılmaktadır. Çiftçiler damızlık satışından gelecek olan gelire ilk aşamada sıcak bakmamaktadır. Bunun esas nedeni ise, ellerinde henüz fazla sayıda damızlık hayvan bulunmamasıdır. Yem konusunda, ilk aşamada bir kısım önder yetiştiricilere mısır silajı yaptırılarak ve pamuk - pamuk ekim nöbetinde kışlık olarak buğday+ fiğ karışımı ekmeleri önerilerek çalışmalar başlatılmıştır. Böylece, diğer yetiştiricilere hayvanlarının kaba yem ihtiyaçlarını sağlama kolaylığı ve sütün maliyetini düşürebilecekleri görsel olarak ifade edilmiş ve yem bitkileri ekimine arazi ayırmaları sağlanabilmiştir. Yem ve yemleme ile ilgili seminerler ve uygulama çalışmaları çiftçinin yönlendirilmesinde önemli rol oynayacaktır. Yörede karşılaşılan sorunlardan biri ve hatta en önemlisi kulaktan dolma bilgiler ve mandıra sahiplerinin birliği yanlış anlatmasıdır. Birliği kuran kişilerin herkes tarafından sevilen, güven duyulan önder yetiştiricilerden olması, birliğin üye bulmasını kolaylaştıracak ve kuruluş aşamasındaki sorunların daha rahat aşılmasına yardımcı olacaktır. 179
9.Sonuç Yapılan bu çalışma ile ülkemiz sığırcılığı için Damızlık Yetiştiricileri Birliklerinin önemi bir kez daha ortaya konmuştur. Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar; özellikle süt ve damızlık satışlarından elde edilecek yüksek gelir Birliğin; üyelerine daha fazla hizmet sunulmasında ve yeni yatırımların yapılmasında önemli bir kaynaktır. Bunları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür. -Birlik hizmet binası, yem deposu, süt toplama merkezi veya merkezleri ile süt toplama ağı (soğuk zincir) kurularak birliğin daha etkin bir şekilde çalışması sağlanabilir, -Süt işleme tesisleri, soğuk muhafaza üniteleri kurularak toplanan sütler mamül madde haline getirip yetiştiricilerin elde ettiği kar arttırılabilir, -İşletmelere daha kaliteli yem sağlamak amacıyla yem fabrikası kurulabilir, -Yetiştiricilerin ahırlarına mekanizasyon getirilerek daha az işgücüyle daha fazla hayvansal üretim yapmaları sağlanabilir, -Yetiştiricilerin kendi konusunda bilgi ve görgülerinin arttırılması için yurt içi ve yurt dışı gezileri düzenlenebilir, - Suni tohumlama, sağlık koruma, teknik bilgi aktarımı hizmetleri daha fazla yaygınlaştırılıp etkinleştirilebilir. Kaynaklar 1. Pekel, E., 1997. Proje Değerlendirme Teknikleri Ders Notu (Basılmamış) Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Adana. 2. Anonim 1994. D.İ.E. Tarımsal Yapı (üretim, fiyat, değer) 1994, Ankara. 3. Anonim 1996. D.İ.E. Türkiye İstatistik Yıllığı 1996, Ankara. 4. Yurdakul, O., 1996. Proje Hazırlama ve Değerlendirme. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No:147 Ders Kitapları Yayın No:48 Adana. 180