Bİ TUR VERSENE BİSİKLET YAZILARI / ÇİZİLERİ AYDAN ÇELİK
ÖNSÖZ Bisiklet ve Hayat Fransa Turu İtalya Turu İspanya Turu Avustralya Turu Türkiye Turu Bahar Klasikleri Dünya Şampiyonası Göçmüş Bisikletçiler Bahçesi İstanbul Karnaval Aile Albümü FİNAL
İÇİNDEKİLER 07 08 72 Önsöz / Bağış Erten Bisiklet Manifestosu Müslüman Mahallesindeki Salyangoz Masrafsız Seksapelite Dikkat Ayı Çıkabilir! Arabayı Nereye Bırakalım? 350 Gaz Değil, Bisiklet Pedalı Dostlar Kopenhag da Görsün Yürüyün Seferoğulları! Barış Kadınların Pedallarının Altında Barışa Pedal ın Bitmemiş Manifestosu Bisiklet ve Sokak Sanatı Bisiklet Bağlamanın Neresinde? Cin Ali Bizimdir Daha Çok İşimiz var STOP Türk Olmak Kolay mı? Şirin Baba Son Bisiklet Hırsızı Çölde Kutup Ayısı Fakat Müzeyyen Bu Derin Bir Tutku Cırcırböcekleriyle Bisiklet Ruble Sesleri Gökova ya Yayılır Rengâhenk Bir Gökyokuş Velosipet İle Bir Cevelan İçinden Velosipet Geçen Belgesel-1 İçinden Velosipet Geçen Belgesel-2 Karl ın Arabası Pantani nin Kotu Kumlu muydu? Çerkesler, At ve Zorro Dikkat Sisifos Çıkabilir, Çıkmayabilir de! Tek Kişilik Karnaval Tur un Şeytanı Tüm Bisikletçiler Olağan Şüpheli Tour de Farce Hayda Bre Pehlivan! Piştov Patladı Marangoz Hatası 98 102 103 104 118 124 130 140 144 148 Meşin Kırbaç Deliliğe Övgü İtikat ve Takat O Namlu U Dönüşü Yapar Beyler! Kârhanede Romantizm Genç Jan ın Acıları En Büyük Kim? Zenginin Bisikleti Züğürdün Kalemi 100 Yaşında Bir Kız Çocuğu Daha da İtalya ya Gelmem! "Omnibus Viis Romam Pervenitur" Bir Elinde Ruble Bir Elinde Ayna Venga Venga Vuelta Ne Bileyim Ben Hayvanı Geldi Bahar Ayları, Gevşer Gönül Yayları Güneşe Akın! Avrupa nın Yolları Taştan! Dördüncü Spartaküs Taşa Yazılmış İki Yarış Şen Olasın Ürgüp Cansız Atlar Zamanı Dersaadet te Ruble Sesleri Sarı Mayo nun Laneti Aslan Kral Türkiye de Bir Eşiği Daha Geçtik Koş Semra Koş! Aleykümselam Cadel Simone de Beauvoir ın Soyu Piranha nın Akıbeti İkinci Marco da Gitti Rıfat Çalışkan Meçhul Bisikletçi Anıtı Ünsal Hoca nın Dunelt i Gençtik ve Kaygısızdık Kara Pazartesi Notları Sana Dün Bir Seleden Baktım Aziz İstanbul İki Teker Bir Heves: Karnaval Aile Albümü
Bİ TUR VERSENE Bisiklet Yazıları / Çizileri YAZAN VE ÇİZEN Aydan Çelik KONU Yaşam Kültürü YAYINA HAZIRLAYAN Utku Umut Bulsun GÖRSEL YÖNETMEN Murat Celep TASARIM VE UYGULAMA Ömer Durmaz BASKIYA HAZIRLAYAN Nermin Uçar Vatan DÜZELTİ Mine Şirin BASIM Kasım 2012, İstanbul BASKI VE CİLT Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge, 9. Cadde, 116. Sokak, No: 2 Esenyurt 34510 İstanbul Tel: 0212 886 34 74 OPTİMİST YAYIN NO 311 ISBN 978-605-4538-64-5 2012, Optimist Yayım Dağıtım OPTİMİST YAYINLARI Telefon : 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 E-posta : optimist@optimistkitap.com www.optimistkitap.com www.iskitaplari.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap www.youtube.com/optimistkitap Bi Tur Versene bir Tasa Platform ürünüdür. www.tasaplatform.org
Bisikletini çaldığım babama dengede kalmamı sağlayan anneme
Efendisi acemilik, her kalem oynatışı ustalık Bu önsözü yazmak zor oldu. Birkaç nedeni var. Her şeyden önce bisikletini kapısının demirine bağlamış, göbekli bir adamım. Bir bisiklet kitabına yazı yazmaya pratiğim uygun değil. İkincisi, bir velospit uzmanı değilim. Bisikleti sadece elimden geldiğince takip ederim. Ki ona da bu kitabın yazarı vesile oldu. Caner Eler, Sarper Günsal dururken çıkıp bisiklet şudur, budur demem abes kaçar. Hepsinin ötesinde, herhangi bir kitaba önsöz yazmanın, Oğuz Atay ın Tutunamayanlar ından kalma bir zorluğu var. Ne yazsanız yüzeysel kalacak, okurla yazar arasında kendinizi gereksiz hissedeceksiniz. Elinizde tuttuğunuz bu kitap ve yazarı diye başlayan beylik cümlelerin kıskacından kaçamayacaksınız falan filan. Aslında bütün bunların hepsi bahane. Çünkü asıl zorluk, Aydan Çelik kimdir, eserleri nelerdir konusu benim için. Hangi Aydan Çelik i anlatacağınızı bulmak kolay değil. Entelektüel, tarih meraklısı, kapitalizm karşıtı, çevreci değil tam anlamıyla ekolojist, sporsever, tabii ki en önemlisi yazar ve çizer Çok yönlü aydınların, eski deyimle ilim-irfan sahibi insanların azaldığı bir çağda iyimser bir merakla ortalıkta dolaşan biridir Aydan Çelik. Yine de bunlar onu özgün kılmaya yetmez. Azıcık kalsalar da, memlekette böyle insanlar var hâlâ. Onu farklı kılan şey, tüm bunları hırs, kibir barındırmadan, bilgiyi araçsallaştırmadan, salihane bir merakla okuması, yazması, çizmesi, anlatması Turgut Uyar ın Efendimiz Acemilik yazısında söylediği türden bir şey bu. Bir taş alacaksınız. Yontmaya başlayacaksınız. Şekillenmeye yüz tutmuşken atacaksınız elinizden. Bir başka taş, bir başka daha. Sonunda bir yığın yarım yamalak biçimler bırakacaksınız. Belki başkaları sever tamamlar. Ama her taşa sarılırken gücünüz, aşkınız, korkunuz yenidir, tazedir. Aydan Çelik de altında bisikleti, çizimleriyle her gün bir taş alıyor eline. Yontuyor, şekil veriyor. Aynı heyecanla, aşkla, korkuyla, güçle Sonra bırakıyor, başka birine geçiyor. Üstelik hiçbiri yarım yamalak da kalmıyor. Ama bırakmasını da biliyor işte. Hiçbirine özel bir değer atfetmeden, kendini fazla ciddiye almadan, ama bir şeyler yarattığını da bilerek yenisine geçiyor. O yüzden özel bir adamdır Aydan Çelik. Yazıları da, çizileri de öyle. Bu yazılar sıkı yazılardır ey okur. Adını andık, toprağı bol olsun Turgut Uyar şiiri de çıkar bu satırlarda karşınıza, Can Baba da. Tarihçi Hobsbawm la da söyleşirsiniz, Evliya Çelebi yle de. Bir türküden dem vurur bazen, sonra Pink Floyd un duvarından bir taş aşırır. Çerkesliğinden yola çıkar, gider bir yazısına Bisiklet, At, Çerkesler ve Zorro başlığı koyar, sonra trafik karşıtı ruhuyla isyana çağırır. Bisiklet efsaneleri Lance Armstrong a İhtiras Tramvayı ndan bahseder, Pantani ye kotun kumlu mu diye sorar, Cadel Evans a Aleyküm Selam der. Ben artık ustaya saygı kuşağına son vereyim. Şimdi sıra sizde. Sayfaları çevirin, Aydan Abi sizi bisikletine bindirsin ve Harikalar Diyarı nda dolaştırsın. Ama şunu da unutmayın: Bu kitabı okuyup iki pedal çevirmeye heveslenmeyen bizden değildir. 7 Bağış Erten Eurosport Türkiye Yayın Koordinatörü
8 Bisiklet Manifestosu Bisiklet nedir? Eşitliktir: Bazen o sizi taşır, bazen siz onu. Özgürlüktür: Ferman padişahın, dağlar bizimdir. Kardeşliktir: Bir ağaç gibi tek ve hür öte yandan. Tevazudur: Estağfurullah beri yandan. Çocukluktur: Hayatla izdivacın balayı günlerinden. Aylaklıktır: Akreple yelkovana nispet. Sükûnettir: Ne der filozof: Gürültü, zekâyla ters orantılıdır. İdraktir: Hepimiz Gogol ün Paltosu ndan çıktık. Rüyadır: Üç yaşında başlar, hayat boyu sürer. Hayal gücüdür: Durduğunda devrilir. Dengedir: Statükoyla alakasız. Şeytan arabasıdır: İtaat mi, o da kim? Aşktır: Her bahar sırtınızı ürpertir. Libidodur: Düz duvarlar sizindir. Bahardır: Papatyalarla aynı nebatattan. Yazdır: Yaz yaz bitmez bir metnin iki noktası. Kıştır: Her mevsim Vivaldi. Kendisidir: Doğan görünümlü Şahin değil. Devrimdir: Gerçekçi olur imkânsızı ister. Ütopyadır: Ayaklar hep havada. Kırmızıdır: Hayali cihan değer, hele bir ihtimal iken. Muhaliftir: İktidara müdanasız. Mesttir: Ömer Hayyam ın üzüm suyundan. Bir lokma bir hırkadır: Derviş soyundan. Şehrazat tır Bağdat ta: Binbir geceden süzülür. Kerameti kendinden menkuldür: Bir bilen bilir, bir de binen. Bi tur versenedir: Boş arsaların ranta yenik düşmediği zamanlardan. Aşüftedir: Yoldan çıkartır. Mor Külhanidir: Kendi kendine çalan bir davul zurna. Rocinante dir: Don Quijote nin altında olsaydı değirmenler bizimdi. Rüzgârgülüdür: Kır evinin verandasında. Yelken, balık, dümen, su: Hepsi birdendir. İsyandır: Bush u iki kere dehledi üzerinden. Şarabi eşkıyadır: Şan verir ortalığa her bahar. Köroğlu dur: Otomobil icat olur mertlik bozulur. Tek kişilik karnavaldır: Dünyanın sokaklarından. Müslüman mahallesinde salyangozdur: Eyvallahı yoktur âleme. Kelalakadır: Bütün bağlamlardan muaf.
Tablo: Eugene Delacroix, Özgürlük, İnsanlığa Yol Gösteriyor Revizyon: Aydan Çelik
10 Müslüman Mahallesindeki Salyangoz Bisiklet, insan aklının yarattığı en uçuk icatlardan biridir. Tekerleğin bulunması ne kadar büyük bir buluş ise, önlü arkalı iki tekerleğin dengede kalacağı fikri de o kadar büyük bir buluştur. O yüzdendir ki, Bisiklet hayaldir. Zira bisikletçinin ayakları hep havadadır derler. Yakın zamanlarda Türkçe kaleme alınmış Bisiklet Manifestosu nda bisikletin hem yelken, hem dümen, hem balık, hem de su olduğu iddia edilmiştir ki, yabana atılacak türden değildir. Bisikletin ilk el modellerinin Çin de görüldüğü söylenegelmiştir. Yine Afrika da kökü çok eskilere dayanan tahta bisikletlerin kullanıldığı bilinmektedir. Ama modern dünyaya bisiklet fikrini armağan eden kişi, şanına yakışacağı gibi Leonardo da Vinci dir. Leonardo nun kâğıt üstündeki tahta bisiklet çizimi bugün kullanılan bisikletin temel mantığını aynen taşır. Kaynaklar ilk pedallı bisikletin 1840 larda o çizimden ilham alınarak yapıldığını söylemektedir. Rivayettir ki, Bernard Shaw, bu yeni icat ile meşk edenlere üzelerek bakmış ve Bisikletçiler dünyanın en saf adamlarıdır, zira bisikletin onları taşıdığını zannederler demiştir. Yukarıda adını andığımız manifestoda ise bu durum bisikletin eşitlikçiliğine yorulmuş, Bazen o sizi taşır, bazen de siz onu diye konu bağlanmıştır. İnsan ile bu kadar dost başka bir bir ulaşım aracı var mıdır sorusuna verilecek cevapların sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Mahzun yüzlü şövalye Don Quijote nin sevgili atı Rocinante ye, Nasreddin Hoca nın eşeğini ekleyip bunların yanına belki Nâzım ın Süleymaniyeli Ahmet inin 3 numerolu kamyonetini koyarsanız tablo tamamlanır. Türkiye nin bisikletle tanışması bir asrı çoktan geçmiştir. Batı nın ilmini alalım ama kültürümüzü koruyalım düsturu bisiklet için geçerli olmamıştır. Zira başka bir Batı icadı olan otomobil geniş bir hüsnü kabul ile benimsenirken, bisiklet ilk başlarda benimsense de zamanla ötelenmiş, horlanmış, hak ettiği biçimde hayata dahil edilmemiştir. Bu tercihin altında yatan sebep, motorize kültüre olan hayranlık kadar, dilimizde talihli olmak manasında kullanılan dört ayağının üstüne düşmek deyimiyle ilgilidir. Bisiklet gibi, ancak hareket ettiğinde dengede durabilen bir nesne akıl fikir ötesidir. Bu tuhaflık işin içine ancak Şeytan ı katarak açıklanabilir. Şeytan dan yola çıkılarak katedilen yol, Müslüman mahallesindeki salyangoza ulaşır. Bisiklet Müslüman mahallesindeki salyangozdur.
Bisikletin en büyük düşmanı motorize kültür ve onun öncü kuvveti olan otomobildir. Otomobil ile bisiklet arasındaki uzlaşmaz çelişki, şimdilik otomobil lehine gibi görünse de, ileride bu tablonun değişeceği bellidir. Bir kent teröristi olarak otomobil, benzin gibi yabancı destek almadığı sürece bir hiçtir. Oysa bisiklet insan organizmasının doğal uzantısıdır. Bisiklet, insanı kendi özüne çağırırken, otomobil yabancılaştırma efektlerinin en afilisidir. Kapadokya vadilerinde hayranlıkla seyrettiği yabani kuşları, akşam heyecanla otel görevlisine anlatan turistin aldığı cevap buna kanıttır. Burada ne kadar çok kartal, şahin, doğan var. Yooo! Aslında Reno daha fazladır. İlk olarak ABD de başlayan, daha sonra Avrupa ya yayılan Critical Mass hareketi ülkemize yeni intikal etmiştir. Trafikte otomobillerin kapladığı alanları bisikletleriyle işgal eden ve topluca davranarak bir kütle oluşturan Mass çılar, trafiği engelliyorsunuz diyenlere trafik zaten biziz diye kafa tutarlar. Ülkemizde bu çeşit bir meydan okumadan söz edilemez. Bisiklete ilişkin talepler mahcup bir ses tonuyla bize de biraz yer lütfen diye dile getirilir. Son söz olarak; bisikletin Müslüman mahallesindeki salyangozluğu, yalnızca doku uyumsuzluğuna gönderme yapan bir metafor değildir. Bisiklet bizzat yavaşlığı ile de salyangozun ta kendisidir. Her şeyin hıza endekslendiği kaotik bir dünyada o; huzuru, sükûnette bulacağımızın idrakidir. 11
12 Masrafsız Seksapelite Gazetelerin spor sayfalarında yazan insanları, sınıfın arka sıralarında oturan ve dersi sürekli kaynatan haytalara benzetiyorum. Boğucu okul hayatının nefes borusudur onlar. Her an patlamaya hazır bir hergele cephaneliği Vakti zamanında Tarık Dağlı yeni başlayan futbol sezonu için bir dizi öneride bulunuyordu: Her takıma bir hatun futbolcu zorunluluğu getirilsin. Brezilyalı isteyen Adriana Lima, Alessandro Ambrossio ya da Gisele Bündchen i alsın. Lisanslı ürünleri de Victoria s Secret a yaptırsın, kasayı doldursun Bir arkadaşım, Bak, yazı dediğin böyle olur. Senin yazıların TRT belgeselleri gibi çok sıkıcı diye gerçeği yüzüme çarptı. Ama öyle deme. Ben de bisiklet kültürü üstüne filan diyecek oldum, Sen onu başındaki kaska anlat diye bir gol daha attı. Dedikodu günahtır diye son bir hamle yapacak oldum, bu sefer Dedikodu ruhun vantilatörüdür diye ters köşeye yatırdı. İşte böyle değerli okur. Bisiklet dedikodusu ve magazini yapmam konusunda üstümde ciddi bir mahalle baskısı var ve bir haftadır Yalçın Küçük gibi kıvranıp duruyorum. Hatırlar mısın, Ayşe Arman a magazini çok önemsediğini ama o dergileri almaya utandığını söylemişti. (Oysa memleketin en eski magazincilerindendir Y. Küçük. Son yıllarda başımıza musallat ettiği onomastik sanrılardan söz etmiyorum sadece. Yıllar önce kaleme aldığı binlerce sayfalık Aydın Üzerine Tezler i de birer magazin klasiğidir.) Önce Lance Armstrong un aşk hayatından bahsetmeye karar verdim. Ama son derece dışa dönük olan bu adamla ilgili yeni bir şey bulmak zor olduğu için vazgeçtim. Ardından podyum kızlarıyla ilgili bir şey yazmaya koyuldum. Ödül törenlerinde bisikletçilerin yanında duran bu hanımefendiler, ülkelerinin aynası gibidirler. İtalya podyumlarında Sophia Loren gibi dışa dönük, kanlı canlı dilberler varken, Fransa da Catherine Deneuve gibi biraz mesafeli Parizyenler görürüz. Bisikletin yazılı olmayan kurallarından biri de, bisikletçilerin bu hanımlarla hiçbir şekilde yakınlaşmamasıdır. Bırakın küçük kaçamakları, seviyeli bir beraberlik (bayılıyorum bu deyime) bile söz konusu değildir. Lakin birkaç bisikletçi bu kuralı delmiş, Hincapie gibi işi evliliğe kadar götürenler olmuştur. Amerikalı sporcu, Melanie Simonneau ile birkaç yıl önce çoluk çocuğa bile karışmıştır. Yazıyı tam bağlarken Okan Bayülgen in bisiklet hakkındaki sözlerine rast geldim. Bakın Sabah tan Figen Yanık a neler söylemiş: 300 kiloluk bir Harley in üstündeki adam çok seksidir. Kendisi için öyle düşünür. Ama 120 kiloluk Scooter ın üstündeki adam hem çok seksi hem de entelektüel, renkli ve eğlencelidir. Kadınlar onu daha hoş bulur. Ama erkek bisikletle doruğa ulaşır. Çünkü aşırı iyi bir bisiklet, bin avroya satın alınabilir. Çok iyi bir spor arabaya 350 bin avro verirsin. 350 bin avrodaki bir köfte, bisiklet üstündeki atletik yapılı adama ve bisikletine hayranlıkla bakar. Yani bin avroluk bir bisiklet, erkeğe müthiş bir seksapel ve yatakta başarı kazandırır. Bunlar sonradan görüp de zengin olmak isteyip altına araba çeken adamların anlamadığı şeylerdir. Ben bisikletimi lüks mekânlarda valeye veririm Bisiklet hakkında dünya kadar laf ettik ama bu cepheden bakmak hiç aklımıza gelmemişti. Bir gösteri çağında yaşadığımızı herkesten iyi bilen Bayülgen, bu gediğimizi de kapatmış oldu.
13 John Lennon: Çocukluk rüyam, bir bisiklete sahip olmaktı. O bisiklete kavuştuğumda Liverpool'daki, belki de dünyadaki en mutlu çocuk bendim. Çoğu çocuk geceleri bisikletlerini dışarıda bırakıyordu ama ben eve alıyordum. Hatta ilk gece onu yatağımda sakladım.
Bingül Özcan (Hasankeyf te bir Suriye halısı) Revizyon: Aydan Çelik 14
15