İNTERNET TABANLI KAYNAKLARIN DOĞRULUĞU VE GÜVENİLİRLİĞİ HAKKINDAKİ FARKINDALIĞIN İNCELENMESİ INVESTIGATION OF THE AWARENESS OF ACCURACY AND RELIABILITY ON INTERNET BASED SOURCES Esad ESGİN esad.esgin@marmara.edu.tr Zeynep BABA zeynepbaba@hotmail.com Nurdan AYTAÇ nurumm_35@hotmail.com Elif TURAN elfturan3432@hotmail.com ÖZET: Araştırmanın amacı, lise öğrencilerinin İnternet üzerinden araştırma yaparken kullandıkları kaynakların doğruluğu ve güvenilirliği hakkındaki farkındalıklarının incelenmesi ve bunun İnternet öz-yeterliği ve bölüm türü (Gemi Yönetimi ve Bilişim Teknolojileri) ile ilişkisinin tespit edilmesidir. Bu çalışmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemi 2010-2011 öğretim yılı Barbaros Hayrettin Paşa Denizcilik Meslek Lisesi nde öğrenim görmekte olan Bilişim Teknolojileri ve Gemi Yönetimi bölümlerindeki lise 3 öğrencileridir. Bu bölümlerden rastgele seçilen 20 şer öğrenci olmak üzere toplamda 40 öğrenciden veri toplanmıştır. Veri toplama aracı olarak İnternet Kullanım Öz-Yeterlilik İnancı Ölçeği ve Farkındalık Anketi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre lise 3 öğrencilerinin İnternet aracılığı ile eriştikleri bilgi kaynaklarının doğruluğu ve güvenilirliği hakkındaki farkındalıklarının, İnternet Öz-Yeterlilikleri ve bölüm türleri ile ilişkili olmadığı görülmüştür. Ayrıca İnternet üzerindeki kaynakların doğruluğu ve güvenilirliği hakkındaki farkındalıklarının yetersiz olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: İnternet Kaynakları, Doğruluk, Güvenilirlik, Farkındalık, İnternet Öz-yeterliği. ABSTRACT: Aim of the study is to examine the relationship between the awareness of high school students accuracy and reliability on Internet based sources, the Internet self-efficacy and the department type. In this study, relational survey model was used and it s been used 11th grade students of Barbaros Hayrettin Paşa Maritime Vocational High School. The data was collected from a total of 40 students who were selected randomly 20 by 20 among the Information Technologies and Ship Management programs. As data collection tools, Self-efficacy Belief on Internet Usage Scale and the Awareness Survey were used. According to the results, the awareness of 11th grade high school students about the accuracy and the reliability on Internet based information sources are not related with, students` Internet self-efficacy and their departments. As a result, the awareness about the accuracy and reliability of Internet based sources of the subjects is found to be inadequate. Keywords: Internet Based Sources, Accuracy, Reliability, Awareness, Internet self-efficacy. 1. GİRİŞ Teknolojinin günlük yaşamda kullanımının hızla yaygınlaşmasıyla bilgisayar ve İnternet yaşantımızın bir parçası haline gelmiş ve çok erken yaşlarda kullanılmaya başlanmıştır. Dünya geneline
bakıldığında Haziran 2011 verilerine göre toplam dünya nüfusunun %30,5 i İnternet kullanıcısıdır (Internet Usage Statistics (IUS), 2011). Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) (2011) nın verilerine göre ise ülkemizde 2004 yılı son 3 ay içinde %13,3 seviyesinde olan İnternet kullanım oranı, 2010 yılı itibarıyla %37,6 ya ulaşmıştır. Diğer taraftan, en son İnternet kullanılan zamana bakılmaksızın 2010 yılında genel itibarıyla herhangi bir zamanda İnternet kullananların oranı %41,6 dır. Türkiye de 2008, 2009 ve 2010 yıllarında sırasıyla İnternet kullanım oranları son 3 ay içinde %32,2, %34 ve %37,6 şeklindedir (DPT, 2011). birlikli yapısı, herhangi bir konunun, farklı anlama düzeylerinde onların yayınlanmasına olanak sağlamaktadır. Bunun çeşitli konular üzerinde gerçekleşmesi ise, herhangi bir konuda herkesin kendine uygun, anlayabileceği içeriğe ulaşabilmesini ve konuyu öğrenebilmesini mümkün hale getirmektedir (Kılıç, 2007). İnternet in günümüzde ilgiyle karşılanmasının nedenlerinden biri, büyük hacimli bilgi içermesidir. Bilgi kaynağı olarak hacmini belirlemekte zorlandığımız İnternet i, sınıflandırma yapılmamış bir kütüphaneye benzetmek mümkündür (Küçük ve Al, 2001). Günümüzde İnternet aracılığıyla erişilebilen bilgi sistemlerinin sayısı hızla artmaktadır. Bu sistemler üzerindeki bilgi kaynakları da giderek çeşitlenmekte ve daha fazla yer kaplamaktadır. Tonta, Bitirim ve Sever (2002) in verdiği bilgiye göre basılı bilgi miktarı yaklaşık 14 yılda bir ikiye katlanırken, İnternet üzerinden elde edilen bilgiler her yıl 2-3 kat artmaktadır (Akt: Kurulgan ve Argan, 2007). Arama motorları, web tarayıcıları, çevrimiçi kütüphane katalogları, elektronik kitap, elektronik dergi ve elektronik gazete veri tabanları gibi öğeler gereksinim duyulan bilgiyi bulmaya, süzmeye, düzenlemeye ve özetlemeye yarayan araçlardan bazılarıdır. Bilgiye gereksinim duyan kişiler anılan araçlardan yararlanarak, bilgi ve belgenin sağlandığı mekâna (kütüphane/bilgi-belge merkezi) gitmeden bulunduğu ortamdan kendisiyle ilgili bilgilere ulaşabilmektedir (Kurulgan ve Argan, 2007). Öğrenciler çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak için İnternetten yararlanırken, onların bilgi arama davranışlarını belli etkenler etkiler. Uçak ve Güzeldere (2006) ye göre bilgi erişim sistemlerinde bilginin düzenlenişi, sunumu kişinin bilişsel yapısı ve bilgi arama davranışı gibi unsurların istenen bilgiye ve doğru belgelere erişimi etkileyeceği açıktır (Akt: Yolal ve Kozak, 2008). Öğrencilerin bilgi gereksinimleri ve bilgi arama davranışları, içinde bulundukları akademik disiplin ve sahip oldukları olanaklara göre şekillenmektedir (Yolal ve Kozak, 2008). Yapılan araştırmaya göre, diğer kaynaklara kıyasla öğrenciler bilgi arama aracı olarak İnterneti daha yoğun kullanmaktadırlar; ancak diğer yandan web ortamındaki özellikle bedelsiz olarak sunulan bilginin güvenilirliği konusunda şüphe içindedirler (Yolal ve Kozak, 2008). İnternetle bilgi kaynağı keşfetme ile ilgili belli sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunları şöyle sıralayabiliriz: Çok çeşitli bilgi sistemlerinin varlığı, Giderek büyüyen kullanıcı topluluğu, Entelektüel mülkiyet hakları ve elektronik bilgilerin korunması, Bilgi erişimi teknolojilerinin altyapısı ve maliyeti, İnternet aracılığıyla erişilebilen bilgilerin fiyatlandırılması ve İnternetteki kaynakların doğruluğu. İnternet, iş dünyası ve araştırmacılar için çok önemli ve vazgeçilmez bir kaynak olmasına karşın, alıntı yapılan veya okunan kaynağın güvenilirliği ve/veya doğruluğu sorunu da ortaya çıkmış bulunmaktadır. Çünkü, bilimsel kurumlar, iş dünyası ve kamuoyunca tanınan kurumlarca basılı olarak yayınlanan mesleki ve bilimsel dergilerde olduğu gibi, web üzerinde yayınlanan her bilgi sayfası için herhangi bir denetim söz konusu değildir. Ayrıca, ticari kurumlarca yayınlanan çoğu dergiler ve kitaplara benzer şekilde herhangi bir editörler ve dış hakemler kurulu gibi bir mekanizma da mevcut değildir. İnternet isteyen herkesin istediği şekilde denetimsiz bilgi yayınlamasını mümkün kılan bir teknoloji durumundadır. Böylece, web üzerinde diğer tüm yöntemlere göre en kolay şekilde ulaşılan bilginin doğruluğu, yansızlığı ve güncelliği gibi ciddi sorunlar ortaya çıkmaktadır (Cebeci ve Bek (2003) ten Akt: Tavşancı, 2004). İnternet aracılığıyla erişilen bilgi kaynakları ile ilgili en önemli sorunlardan birisi de bilgilerin doğruluğu ve güvenliğinin sağlanmasıdır. İnternet'ten sağlanan bilgilerin doğrulanabilmesi ve aslına uygun olup olmadığının araştırılması (authentication) elektronik ortamdaki bilgilerin aradan geçen zaman içinde güncellenmesi ya da transfer anında kolayca değiştirilebilmesi (yanlışlıkla ya da kötü niyetle) veri bütünlüğü ve veri güvenliği ile ilgili sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu tür sorunlara çözüm bulmak ve elektronik belgelerin aslına uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla çeşitli algoritmalar ve elektronik damgalama (time stamping) teknikleri geliştirilmektedir. Gerek bilimsel belgelerin (örneğin, elektronik dergilerde yayımlanan makaleler) gerekse kişilere ait finans ya da sağlık bilgileri içeren veri tabanlarının kolayca değiştirilebilmesi insanları ürkütmektedir (Tonta, 1996).
Bilimsel bilgi hala önemli ölçüde geleneksel yöntemlerle üretilen bilimsel dergi, kitap vb. bilgi kaynaklarında bulunmaktadır. Her türlü metin, görüntü, veri ve bilginin İnternet aracılığı ile denetimsiz biçimde akışına bağlı, bireysel bazda, aşırı bilgi yüklemesi ve biraz iddialı olarak bilgi kirlenmesi ile karşı karşıya kalan, dünya çapında bir kütüphane olarak İnternetin oluşturduğu bilgi denizinde boğulmama savaşı veren bilgi toplumu fertlerinin doğru ve yararlı bilgiye kolaylıkla ulaştığını söylemek gerçek olarak zordur (Yolal ve Kozak, 2008). Yukarıda verilen literatür bağlamında araştırmanın amacı lise 3 öğrencilerinin İnternet üzerinden araştırma yaparken kullandıkları kaynakların doğruluğu ve güvenilirliği hakkındaki farkındalıklarının incelenmesi ve bunun İnternet öz-yeterliği ve bölüm türü (Gemi Yönetimi ve Bilişim Teknolojileri) ile ilişkisinin tespit edilmesidir. 2. YÖNTEM Mevcut araştırmada ortam ve koşulların herhangi bir şekilde değişmesi ve etkilenmesi söz konusu olmadığından ve ikiden fazla değişken arasındaki ilişki incelendiğinden ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Bu araştırmanın örneklemi 2010-2011 öğretim yılında Barbaros Hayrettin Paşa Denizcilik Meslek Lisesi nde öğrenim görmekte olan Lise 3 Bilişim Teknolojileri bölümü ve Gemi Yönetimi bölümü öğrencileridir. Bilişim Teknolojilerinden 20 ve Gemi Yönetiminden 20 öğrenci rastgele seçilerek toplamda 40 öğrenciye uygulama yapılmıştır. Veri toplama bir anket ve bir ölçek yoluyla gerçekleştirilmiştir. Veriler İnternet Kullanım Öz- Yeterlilik İnancı Ölçeği ve Kaynak ve Farkındalık Ölçme Anketi ile toplanmıştır. Kaynak ve Farkındalık Ölçme Anketi: Lise 3 öğrencilerinin İnternet üzerinden araştırma yaparken kullandıkları kaynakların doğruluğu hakkındaki farkındalıklarını ölçmek amacıyla hazırlanan bir anket uygulanmıştır. Anketin, birinci bölümü demografik bilgilerden, ikinci bölümü ise 5 açık uçlu sorudan oluşur. Ölçek; araştırmacılar tarafından hazırlanmıştır. Eğitsel İnternet Kullanım Öz-Yeterlilik İnancı Ölçeği: Lise 3 öğrencilerinin eğitimde İnternet özyeterliliğinin ölçülmesi amacıyla kullanılmıştır. Soruların cevaplanması Yetersizim, Kısmen Yeterliyim, Yeterliyim, Oldukça Yeterliyim ve Tamamen Yeterliyim şeklinde olmuştur. Ölçekte 28 soru bulunmaktadır. Ölçek; Şahin (2009) in Eğitsel İnternet Kullanım Öz- Yeterliliği İnançları Ölçeğinin Geçerliliği ve Güvenilirliği isimli araştırmasından alınmıştır. 3. BULGULAR Farkındalık Ölçme Anketi sonucundan elde edilen veriler ışığında öğrencilerin İnternetten araştırma yaparken kullandıkları kaynakların doğru olup olmadığı konusunda farkındalıkları Tablo 1 de verilmiştir. Bu bulgulara bakıldığında ankete katılan 40 öğrencinin %72,5 inin farkında olmadığı sonucu görülmektedir. Tablo 1. Öğrencilerin İnternet Üzerinden Araştırma Yaparken Kullandıkları Kaynakların Doğru Olup Olmadığı Hakkındaki Farkındalık Düzeylerinin İstatistiği N Yüzde 1: Farkında 11 27,5 2: Farkında Değil 29 72,5 Toplam 40 100,0 Araştırmamızda incelenen bağımlı ve sürekli değişken olan İnternet öz-yeterliliğine ait betimsel istatistikler aşağıda Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. İnternet Öz-Yeterliliği Ölçeği Sonuçlarının Betimsel İstatistikleri İnternet Öz-Yeterliliği Ort. Medyan Mod S.S. Varyans Min Max 75,58 75,71 73,57 14,95 223,72 46,43 99,29 Öğrencilerin İnternet Öz-Yeterlilik düzeylerinin İnternet üzerinden araştırma yaparken kullandıkları siteler bakımından anlamlı bir farklılık oluşturmadığı görülmüştür (F(9,30)=1,41; p>,05). Başka bir ifadeyle, öğrencilerin öz-yeterlilik düzeyleri ne olursa olsun İnternet üzerinden araştırma yaparken kullandıkları sitelerde bir değişiklik yoktur. Tablo 1. Öz-Yeterlilik Puanlarının Kullanılan Sitelere Göre ANOVA Sonuçları
Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p Gruplararası 2598,490 9 288,721 1,414,226 Gruplariçi 6126,906 30 204,230 Toplam 8725,395 39 Öğrencilerin İnternet Öz-Yeterlikleri kullandıkları kaynakların doğru ve güvenilir olup olmadığı hakkındaki farkındalıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (t(38)=0,35; p>,05). Tablo 4 e göre farkında olmayanlar öz-yeterlilik ölçeğinden daha yüksek puan almıştır. Bu bulgu kendini İnternet konusunda yeterli bulan öğrencilerin aslında İnternette kullandıkları kaynakların farkında olmadığı sonucunu göstermektedir. Tablo 4. İnternet Öz-Yeterlilik Ölçeği Puanlarının Farkındalıklarına Göre Bağımsız T- Testi Sonuçları N S sd t p Farkında 11 74,2208 11,84705 38 0,352 0,726 Farkında Değil 29 76,1084 16,13941 Tablo 5 incelendiğinde, öğrencilerin kullandıkları kaynakların doğru ve güvenilir olup olmadığı hakkındaki farkındalıklarının Bilişim bölümündeki oranı %15 iken Gemi Yönetimindeki oranı %40 olmuştur. Farklı bölümdeki öğrencilerin kullandıkları kaynakların doğru ve güvenilir olup olmadığı hakkındaki farkındalıklarına dair görüşlerinde gözlenen bu farkın anlamlı olmadığı bulunmuştur (x 2 (sd=1,n=40)=3,134; p>,05). Başka bir anlatımla öğrencilerin bölümleriyle farkındalıkları arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Tablo 5. Bölümlere Göre Farkındalık Ki-Kare Testi Sonuçları Farkında Farkında Değil Toplam Bilişim Teknolojileri 3 17 20 % 15,0% 85,0% 100,0% Gemi Yönetimi 8 12 20 % 40,0% 60,0% 100,0% 4. SONUÇ ve TARTIŞMA Araştırmamıza katılan öğrenci grubunu oluşturan Barbaros Hayrettin Paşa Lisesi Lise 3 öğrencilerinden 40 öğrenciye Farkındalık Anketi uygulanmıştır. Bu ankette yer alan 3 adet açık uçlu soruların nitel analizi sonucunda 40 öğrenciden sadece 11 öğrencinin İnternet üzerindeki kaynakların doğruluğu ve güvenilirliğinin farkında olduğu saptanmıştır. Araştırmamıza katılan öğrenci grubuna uygulanan bir diğer ölçekte 28 sorudan oluşan likert tipi İnternet Öz-Yeterlilik İnancı Ölçeği dir. Öğrencilerin İnternet Öz-Yeterlilik İnançlarının yüksek olması, araştırma yaparken kullandıkları kaynakların doğruluğu ve güvenilirliğine dair farkındalıklarını etkilememektedir. Tablo 4 te görüldüğü üzere farkında olmayan öğrencilerin İnternet Öz-Yeterlilik İnancı Ölçeğin den aldıkları puanların ortalaması, farkında olan öğrencilerin aldıkları puanların ortalamasından daha yüksektir. Buna göre öğrencilerin kendilerini İnternet Öz-Yeterliliği konusunda yeterli bulmalarına rağmen yaptıkları araştırmaların doğruluğu ve güvenilirliği hakkında farkında olmadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin farklı bölümlerde olması, araştırma yaparken kullandıkları kaynakların doğruluğu ve güvenilirliğine dair farkındalıklarını etkilememektedir. Tablo 5 e göre Bilişim Teknolojileri bölümü öğrencilerinin kullandıkları kaynaklara dair farkındalıklarının Gemi Yönetimi öğrencilerine göre daha az olması, Bilişim Teknolojileri bölümünde verilen eğitimin öğrencilere farkındalık kazandırma yönünde herhangi bir içeriğe sahip olmadığı şeklinde yorumlanabilir. Farkındalık Ölçme Anketindeki İnternette ödev veya araştırma yaparken kullandığınız kaynakların güvenilir ve doğru olup olmadığı konusunda ne düşünüyorsunuz? sorusuna verilen cevaplara göre 19 öğrenci kendi kaynağını güvenilir bulmakta; 10 öğrenci ise güvenilir bulmamaktadır.
Farkındalık Ölçme Anketindeki Kullandıklarınız kaynakların güvenilirliğini nasıl anlarsınız? sorusuna farkında olmayan öğrencilerin vermiş olduğu cevaplar doğrultusunda kaynaklarının güvenilirliğini: 14 öğrenci sitenin kullanım sıklığından, 8 öğrenci sitedeki mevcut yorumlardan, 3 öğrenci anti-virüs taramasından geçirerek, 2 öğrenci kendisine mantıklı gelmesinden, 1 öğrenci geniş kapsamlı bilgilere bakarak, 1 öğrenci farklı arama motorlarına bakarak, anlamaktadırlar. Bu bulgular ışığında öğrencilerin bu konu ile ilgili kavram yanılgılarına sahip oldukları görülmektedir. Farkındalık Ölçme Anketindeki Kullandıklarınız kaynakların güvenilirliğini nasıl anlarsınız? sorusuna verilen cevaplara göre sadece bir öğrenci kaynaklarının güvenilirliğini farklı veriler arasında karşılaştırma yaparak anlamaktadır. Literatüre bakıldığında bu sonuçla paralel çalışma bulgularına rastlanmıştır. Secer (2010) in yaptığı araştırma sonucunda birçok öğrencinin bilgiyi bulma noktasında farklı web sitelerini ziyaret edip içerik analizi yapmadığı ortaya çıkmıştır. Öğrencilere uygulanan farkındalık ölçme anketindeki İnternette ödev veya araştırma yaparken kullandığınız kaynakların güvenilir ve doğru olup olmadığı konusunda ne düşünüyorsunuz? ve Kullandıklarınız kaynakların güvenilirliğini nasıl anlarsınız? sorularına verilen cevaplar birlikte incelendiğinde, kendi kaynağını güvenilir bulan öğrencilerin sitenin güvenilirliğinin tespiti konusunda yanlış bilgilere sahip olduğu görülmektedir. Buna göre öğrencilerin kendilerinin farkında olduğunu zannettikleri ama farkında olmadıkları tespit edilmiştir. Araştırmanın sonunda, lise öğrencilerinin İnternet üzerindeki kaynakların doğruluğu ve güvenilirliği hakkındaki farkındalıklarının yetersiz olduğu sonucuna varılmıştır. Öğrencilerin bu konuda bilinçlendirilmeleri için ortaöğretim müfredatının güncellenmesi ve ebeveynlerle birlikte öğretmenlere de de bu hususta eğitimler verilmesi önerilmektedir. KAYNAKÇA DPT (Devlet Planlama Teşkilatı). (2011). Bilgi Toplumu İstatistikleri 2011. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. IUS (Internet Usage Statistics). (2011). Erişim: 23 Ağustos 2011, http://www.internetworldstats.com/list2.htm Kılıç, B. (2007). İnternet İçeriğinin Öğrenme Amaçlı Kullanılması, XII. Türkiye de İnternet Konferansı Bildiri Kitapçığı, Ankara. Kurulgan, M. ve Argan, M. (2007). Anadolu Üniversite Öğrencilerinin İnternet Üzerinden Bilgi Arama Davranışları. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 291-304. Küçük, M. E. ve Al, U. (2001). Metadata Kavramı. Bilgi Dünyası, 2(2), 169-187. Secer, M. (2010). İlköğretim Öğrencileri ve Öğretmenlerinin Performans Görevleri ve Bu Görevlerde İnternet Kullanımı Hakkındaki Görüşleri, Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin. Şahin, İ. (2009). Eğitsel İnternet Kullanım Öz-Yeterliliği İnançları Ölçeğinin Geçerliliği ve Güvenilirliği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 462-471. Tonta, Y. (1996). İnternet, Elektronik Kütüphaneler ve Bilgi Erişim. Türk Kütüphaneciliği, 10(3), 215-230. Tavşancı, S. (2004). Güvenilir ve Sağlıklı İnternet Bilgisini Nasıl Anlarız? Erişim: 04 Ocak 2011, Ağ sitesi: http://www.tavsanci.com/index.php?option=com_content&task=view&id=67&itemid=55. Yolal, M. ve Kozak, R. (2008). Bilgiye Erişim Aracı Olarak Öğrencilerin İnternete Yaklaşımı. Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 116-128.