AĞIZ VE DĠġ SAĞLIĞI TEKNĠKERLĠĞĠ EĞĠTĠMĠ. - II - MESLEK BĠLGĠSĠ VE KLĠNĠK ĠġLEMLER

AĞIZ VE DĠġ SAĞLIĞI TEKNĠKERLĠĞĠ EĞĠTĠMĠ - II - MESLEK BĠLGĠSĠ VE KLĠNĠK ĠġLEMLER

AĞIZ VE DĠġ SAĞLIĞI TEKNĠKERLĠĞĠ EĞĠTĠMĠ - II - MESLEK BĠLGĠSĠ VE KLĠNĠK ĠġLEMLER Eğitim içeriği Ağız vediş Sağlığı Teknikerliği Eğitim ve Sınav Komisyonu tarafından hazırlanmıştır. SAĞLIK BAKANLIĞI SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2012 ANKARA 1

İçindekiler MUAYENEHANELERDE BULUNAN CĠHAZLAR VE ALETLER BU CĠHAZLARIN VE ALETLERĠN BAKIMI VE KORUNMASI... 3 ALET VE CĠHAZLARIN BAKIMI... 17 MUAYENE... 20 ANAMNEZE YARDIM SĠSTEMĠK HASTALIKLARIN SORGULANMASI... 22 ANESTEZĠ... 25 DĠġ ÇEKĠMĠ... 27 MADDELER BĠLGĠSĠ... 30 KÖK KANAL TEDAVĠSĠ... 38 PROTETĠK TEDAVĠLER ve DĠġ HEKĠMLĠĞĠNDE LABORATUAR ĠġLERĠ... 41 RÖNTGEN BANYO TEKNĠĞĠ... 48 2

MUAYENEHANELERDE BULUNAN CĠHAZLAR VE ALETLER BU CĠHAZLARIN VE ALETLERĠN BAKIMI VE KORUNMASI Ağız ve diģ sağlığı hizmet birimlerinde birçok cihaz, el aleti ve sarf malzemesi kullanılır. BaĢlıcaları aģağıdaki gibidir; DiĢ Ünitesi (Dental Ünit) DiĢ Hekiminin hastasını tedavi etmekte kullandığı meslek aracıdır. DiĢ tedavi iģlemleri bu koltukta yapılmaktadır. DiĢ hekiminin çalıģmasına göre ünit aģağı yukarı hareket edebilir, dik ve yatar pozisyona geçebilir. Ünit; fotöy, reflektör, kreģuar, tedavi ünitesi, ünit pedalı, bağlantı kutusu ve hekim taburesi parçalarından oluģur. Hasta koltuğuna fotöy, Özel ve pozisyonu ayarlanabilir lambasına reflektör, 3

Hastanın tükürebileceği küçük lavabosu ve altına bir bardak konulabilen musluğu olan küçük lavaboya KreĢuar, 4

Tedavi sırasında kullanılacak olan malzemelerin konulacağı, özel yuvalarına çürük temizlemede ve diģ kesiminde kullanılan baģlıkların takıldığı ve komuta düğmelerini taģıyan tablaya tedavi ünitesi, Ünitin hareketini sağlayan parçaya ünit pedalı, 5

Tüm sistem için gerekli basınçlı havayı üreten cihaza kompresör denir. Ağız içinde çalıģırken tükrüğü ve aeratörden gelen suyu ağızdan uzaklaģtırmak için sakģınlar kullanılır. Bunlar tek kullanımlıktır. Her hastadan sonra değiģtirilir. Otoklav Tüm tedaviler esnasında kullanılan el aletlerinin tedavi sonrasında steril hale gelmesinde kullanılır. Yüksek sıcaklıkta kuru hava veya basınçlı buhar ile sterilizasyonu sağlar. 6

(Otoklav) 7

(Otoklav) 8

Röntgen cihazı Tedavi öncesinde tedavi sırasında veya sonrasında diģlerden film çekmek için kullanılır. Periapikal ve panoramik olmak üzere baģlıca iki tipi diģ hekimliğinde kullanılır. Periapikal cihazlar belli bir kesitin filme görüntü verirken, panoramik röntgen cihazları tüm çene diģlerinin tek bir filme görüntü vermesini sağlarlar. 9

10

Amalgamatör DiĢ dolgusu yapımında iki temel madde kullanılır. Bunlardan biri metalik gri renkte olan; amalgamdır. Bu dolgu bir kapsül içindedir ve bu dolgunun karıģtırılması için Amalgamatör denilen bir cihaz kullanılır. 11

IĢık Tabancası DiĢ dolgusu yapımında kullanılan beyaz renkli dolguya kompozit denir. Bu dolgu mavi ıģık veren ıģık tabancası ile sertleģtirilir. Piyasada bu ıģık cihazlarının kablolu ve kablosuz olanları vardır. 12

El Aletleri DiĢ hekimi, tedavi sırasında birçok el aleti kullanır. Bu aletler diģlerin muayenesinde, çeģitli maddelerin ağız içine taģınmasında kullanılır. Muayenenin baģında ihtiyaç duyulan ve tüm hastalarda kullanılan Ayna, Sond ve Presel üçlüsüne Muayene Takımı denir. Presel Ayna DiĢ hekiminin ağız yapılarını ve diģleri görmesine yardımcı olan ve iki parçadan oluģan alettir. Bu parçalar birbirlerine vidalanarak tutturulur. BaĢ kısmı çizilebilir, kırılabilir, bu durumda bu parça değiģtirilebilir. Sond Sivri, düz ve orak uçlu olabilen diģ hekimince kullanılan bir alettir. Ağza pamuk rulo gibi malzemelerin taģınmasını sağlayan maģa benzeri bir alettir. 13

Siman Spatülü Siman karıģtırmaya yarayan alettir. 14

Ağız Spatülü Simanları veya dolgu maddelerini ağız içine götürmeye yarayan alettir. Siman Fulvarı Simanı diģe tepmeye yarayan alettir. 15

Amalgam Fulvarı Amalgamı tepmeye yarayan alettir. Döner BaĢlıklar DiĢ kesiminde, dolgu yapımında diģten aģındırma yapmak için aeratör, angldurva ve mikromotora ihtiyaç duyulur. Bu aletler basınçlı hava ile çalıģır ve uçlarına frez denilen aģındırıcı uçlar takılır. Angludurva ve mikromotor birbirine takılarak kullanılır, Aeratör ise tek baģına kullanılır. 16

ALET VE CĠHAZLARIN BAKIMI Her kullanımdan sonra cihazların hastayla temas eden parçaları dezenfektan bir solüsyon yardımı ile silinir. Cihazların belli bir zaman diliminde tekrarlanması gereken kontrolleri varsa onlar mutlaka yapılmalıdır. Tek kullanımlık sakģın, hasta önlüğü, maske eldiven, bone, enjektör gibi malzemeler her tedaviden sonra tıbbi atık kutusuna atılmalıdır. (Tıbbi atık kutusu) Her hastadan sonra ünitin parçaları (reflektör, tabla, kreģuar) dezenfektan solüsyonla silinmelidir. Hastanın bulaģıcı bir hastalığı varsa çamaģır suyu da kullanılabilir. 17

Aeratör, angldurva ve mikromotor da dezenfektan solüsyonla silinmelidir. Bu aletlerin mekanizmalarının paslanmaması için bu aletler her gün kullanılmadan önce mutlaka özel yağlarla yağlanmalıdır. Kullanılan el aletleri tedavi sonrasında bir dezenfektan solüsyonda bekletilebilir. Günlük tedaviler bittikten sonra üstlerinde kurumuģ maddeler varsa bir fırça yardımı ile temizlenir. Sonra sterilizasyon poģetine yerleģtirilip otoklava konur. KALĠBRASYON: Alet ve Cihazların Günlük Bakımı Dinamik el aletlerinin her hasta bakımı sonucu önce fırça ile temizlenip daha sonra klorheksidin sprey gibi antiseptik deterjanlar ile dezenfekte edilmesi hatta mümkünse otoklavda steril edilmeleri esastır. Her iģ günü sonunda ise yağlanarak bırakılmaları gerekir. Bunun için angluduruva ve piasemenler kendi ince yağlarıyla bir damla yağ damlatılarak yağlanır. En ince makine ya da tüfek yağı da bu iģi görür. Aeratörler için ise sprey seklinde yağlar mevcuttur. Bunlar airotorün hava deliğinden sprey Ģeklinde verilir. Ancak hava yastıklı baģlıklarda yağ kullanılmaz, bunun yerine tam tersi temizleyici spreyler ya da yağ çözücüler kullanılır, eğer yağ verilirse, bu boģluğu yağ dolduracağından baģlık hiç dönmez. DıĢ yüzeyin temizliği için organik çözücüler, beyazlatıcılar, asit, soda ve alkol içerikli temizlik maddeleri kullanılmamalıdır. Boyalı ve plastik kısımlarda oluģan lekeleri çıkarmak için otomobil parlatıcısı veya cilası kullanılabilir; ancak bu iģlem sıkça tekrarlanmamalıdır. KreĢuarın özel olarak bir bakımı yoktur. Her hastadan sonra fırça ile temizlenir. 18

Tabletin özel bir bakımı yoktur, hareketli olan tepsi kısmı çıkarılıp yıkanır ve sterilize edilir. Kompresör içerisindeki hava ise her iģ bitiminde mutlaka boģaltılmalıdır. Bu iģlem yapılmadığı takdirde kompresör tankının zemininde su birikmesi oluģur, bu yoğunlaģma ileride areatör baģlıklarına hava yoluyla su gelmesine ve baģlıkların arızalanmasına neden olurken kompresör zemininde paslanmaya ve korozyona sebep olur. Alet ve Cihazların Haftalık Bakımı Kompresör giriģindeki ana hava filtresi basınçlı hava ile temizlenir veya yenisi takılır. DiĢ üniti giriģindeki su filtresi temizlenir veya yenisi takılır. Reflektör yüzeyindeki film kaplama nedeniyle, reflektörler soğuduktan sonra çok hafif nemli bir bezle sadece tozu alınır. Bastırılarak silinmez, aksi hâlde yansımayı sağlayan film tabakası zarar görür. Alet ve Cihazların Aylık Bakımı Reflektörün hareketli yerlerinin (sağa sola, yukarı aģağı) kontrolü yapılır. Reflektörün ayarlanabilir ıģık kademesinin kontrolü yapılır. Reflektörün aģırı ısınmadığının kontrolü yapılır. Dinamik el aletlerinin giriģindeki hava filtreleri ayda bir temizlenmelidir. Cihazda kullanılan su, hava ve elektrik bağlantılarının kontrolü yapılır. Kompresörün kuru ve yağsız hava vermesinin kontrolü yapılır. 19

MUAYENE Hastanın karģılanması Hasta kliniğe geldiğinde güler yüzle karģılanmalı, adı, soyadı öğrenilmelidir. Daha sonra ona ismi ile hitap etmek daha sıcak samimi bir ortam yaratacaktır. Ancak daha samimi olmak adına hastamıza teyze, amca diye hitap etmek yanlıģtır. Her ne kadar samimi bir ortam yaratmak istesek de aradaki sınırlar korunmalıdır. Bu sebeple Ahmet Amca demek yerine Ahmet Bey, Fatma Teyze yerine Fatma Hanım demek daha doğru olacaktır. Hasta koltuğa oturtulduktan sonra diģ ile ilgili Ģikayeti önce ondan dinlenir. Hastamız Ģikayetini anlattıktan sonra sorularla sistemik durumu sorgulanır. Hastamız çeliģkili cevaplar veriyorsa baģka sorularla düģündüğümüz konularla ilgili bilgi almaya çalıģırız. Hastamız Ģeker hastalığı veya tansiyon hastalığı olduğunu söylüyorsa ilaçlarını alıp almadığı sorgulanmalıdır. Gerekirse Ģekeri veya tansiyonu ölçülmelidir. Yine hastamızın kalp hastalığı veya astım hastalığı varsa ilaçlarının yanında olup olmadığı öğrenilmelidir. Kalp hastalığı gibi sistemik hastalığı olanlar ile hepatit gibi bulaģıcı hastalığı olanları diģ hekimine bildirir. Diğer bir önemli konu da hamilelik olasılığıdır. Bu konu hem yapılacak tedavilerde hem de röntgen çekiminde önemlidir. Bu sebeple bu konu mutlaka hastaya sorulmalıdır. Hamileliğin bazı dönemlerinde tedavinin yapılmasında bazı sıkıntılar olabileceğinden hastanın hamileliğinin kaçıncı ayında olduğu ile ilgili diģ hekimine bilgi verir. Hastamızın sistemik durumu sorgulandıktan sonra muayene iģlemini baģlanır. Muayene iģleminde ünit tablasında mutlaka olması gereken el aletleri vardır. Bunlar ayna, sond, ve preseldir. Bu üçlü alet seti muayene takımı olarak adlandırılabilir. Ayna, Sond, Presel den oluģan muayene takımı ünitin tablasına konur. Sterilizasyon poģetini hastanın gözünün önünde açmak, tükrük emici 20

(sakģın) hastanın yanında takmak gibi iģlemler hastaya güven verir, o aletin kendisinden önce kimsede kullanılmadığından emin olur. Hasta ünite oturtulduğunda ünitin bütün bölümleri temiz olmalıdır. Sadece görünür temizlik değil ünitin bütün bölümlerinin steril olması çok önemlidir. Daha sonra hastaya önlük bağlanır. Çekim yapılacaksa, öncelikle ilgili diģ uyuģturulur. Bunun için gerekli malzemeler; anestezik solüsyon ve enjektördür. Anestezi sağlandıktan sonra çekim iģlemine geçilir. Çekim yaparken kullandığımız özel aletler davyelerdir. Alt diģlere, üst diģlere özel olarak kullandığımız davyeler vardır. Dolgu yaparken öncelikle çürük temizlenir. Çürüğü elmas rond frezlerle ya da çelik rond frezlerle temizleriz. Çürük temizlendikten sonra kavitenin tabanına siman konulur. Çok küçük bir kavite ise ve kompozit dolgu yapacaksak simana ihtiyaç yoktur. DiĢin kalan durumuna göre dolgu maddesinin çeģidine karar veririz. Kullanabileceğimiz dolgu maddeleri; Kompozit Amalgam ve Cam iyonomer simandır. Hastamız muayenehaneye çok Ģiddetli, dayanılmaz ağrı ile geldiyse, yüzü ĢiĢmiĢse, gece uyuyamamıģsa, ağrı kesiciler ağrısını geçirmiyorsa, diģi yükselmiģ gibi geliyorsa o zaman kanal tedavisi yaparız. Kanal tedavisi genel olarak 2 ya da 3 seansta yapılır. Ancak diģin durumuna göre tek seansta da bitirilebilir. Birden fazla seansta yapılacak ise birinci seansta pulpa yani diģin canlı dokusu tamamen temizlenir, kanallar geniģletilir, irrigasyon solüsyonları ile kaviye yıkanıp paper point adı verilen kağıt konlarla kurutulur. Ġkinci seansta pansuman yapılır. Hastanın ağrısının geçip geçmediği kontrol edilir. DiĢin durumu uygunsa kanal tedavisi bitirilebilir. Eğer gerekli ise üçüncü seansta kanal dolgusu ve üst dolgu yapılır. Seanslar arasında kanal tedavisi yapılan diģ kavit ile geçici dolgusu yapılarak kapatılır. Hastanın ağrısı olmadığından emin olunduktan sonra kanallar kanal patı ve gutta perka yardımı ile doldurulur. Üzerine dolgu tedavisindeki gibi dolgusu yapılır ve böylece kök kanal tedavisi bitirilir. Hastanın diģ taģları varsa mutlaka temizlenmelidir. Bu taģlar temizlenmezse diģ eti iltihabı kemiğe yayılır. DiĢ eti iltihabının ilk 21

belirtisi diģ etlerinde kanamadır. Ġltihap ilerleyip diģlerin sallanarak düģmesine neden olur. DiĢ taģlarını kreatuar denilen sonda benzer el aleti ile temizleriz. El aletinden baģka diģ taģını titreģimle temizleyen ve marka ismi olmasına rağmen genel olarak kavitron olarak adlandırılan cihazlar (scaler) cihazlar da yaygın olarak kullanılmaktadır. Sabit protez yapmak için diģlerin kesimi gereklidir. DiĢ kesimi diģ küçültme iģlemidir. Fissür, alev uçlu frezlerle yapılır. DiĢ küçültme iģleminden sonra hem geçici hem kalıcı ölçü alınır. Ölçü iģleminden sonra ilk prova metal prova iģlemidir. Ġkinci prova dentin provadır. Son olarak cilalama iģleminden sonra diģler kalıcı olarak yapıģtırılır. Eğer sabit protez yapılamayacak durumdaysa yani yeterli sayıda sağlam diģ yoksa ya da hastanın ağzında hiç diģ yoksa hareketli protez yapılmalıdır. Bu protezlerin yapımında da iki ölçü alınır. Birinci ölçü hastanın ağzına uygun kaģık yapımında kullanılacak olan kaģık ölçüsüdür, aljinat ile alınır. Ġkinci ölçü hastanın protezinin yapılacağı esas ölçüdür, birici ölçü üzerine hazırlanan kiģisel ölçü kaģığı ile alınır. Hasta ağzında yapılan provalarla hareketli protezler bitirilir. ANAMNEZE YARDIM SĠSTEMĠK HASTALIKLARIN SORGULANMASI Hasta kliniğe ilk geldiğinde güler yüzle karģılanmalıdır. Hastaya gösterilen ilgi hastayı rahatlatacak, hekime olan güvenini arttıracaktır. Anamnez; hastadan öğrenilen sistemik, sosyokültürel, ekonomik hikayedir. Sadece diģsel hastalıkları değil genel olarak hangi hastalıkları olduğu, hangi hastalıkları geçirdiği, ameliyat olup olmadığı, ailesinde baģka hastalıkları olanların olup olmadığı bilgisi önemlidir. Ancak bu bilgilerin doğruluğu kesin değildir. Hasta bazen bilinçli, bazen de önemsemediğinden bazı hastalıkları saklayabilir. Bu sebeple aynı konular farklı sorularla değerlendirilip, doğruluğu kesinleģtirilmelidir. Eğer hastanın herhangi bir sistemik ya da bulaģıcı bir hastalığı olduğundan Ģüpheleniliyorsa ve hasta herhangi bir hastalığım yok 22

diyorsa; Kullandığınız ilaç var mı? En son ne zaman hastaneye gittiniz? Ne için gittiniz? Gibi sorular sorulabilir. Tedaviye karar verme, tedavide kullanılacak ilaçları belirleme ya da oluģabilecek komplikasyonlara karģı hazırlıklı olabilmek açısından anamnez çok önemlidir. Bu sebeple ağız ve diģ sağlığı teknikerine önemli görevler düģmektedir. Özellikle sistemik durum bakımından anamnez çok büyük önem taģımaktadır. DiĢ hekimine gelen sistemik ve bulaģıcı hastalığı olan hastalar genelde hastalıklarını saklama eğilimindedirler. Çünkü bu hastalıklarının veya aldıkları ilaçların diģ tedavisinde bir sıkıntı yaratmayacağını düģünürler. Oysaki bu yanlıģ bilinen bir durumdur. Hastanın herhangi bir hastalığa sahip olması yapılacak tedavinin Ģeklini değiģtirebilir, verilecek ilacın çeģidini değiģtirebilir ya da yapılan iģlem sırasında bir komplikasyon meydana gelebilir. Bunun için anamnez dikkatli bir biçimde alınmalı, hastanın doğru söyleyip söylemediğinden emin olunmalıdır. Örneğin kalp hastalığı olan bir hastanın kanal tedavisi, diģ çekimi gibi kanamalı iģlemler öncesi önce antibiyotik alması gerekebilir. Çünkü kanaldan yayılacak bir enfeksiyon, çekim sırasında ya da sonrasındaki enfeksiyon riski kiģinin kalbini etkileyebilir, hatta kiģiyi ölüme götürebilir. Tedaviden önce yapılacak bu antibiyotik uygulamasına PROFĠLAKSĠ denir. Yine herhangi bir hastalığı olan bir kiģinin diģ tedavisi yapılırken ünitte hastanın tansiyonu düģebilir, yükselebilir, aynı Ģekilde Ģekeri düģebilir ya da yükselebilir hatta kalp krizi geçirebilir. Bu yüzden acil tedavi prosedürleri bilinmelidir. Yine bu durumda ağız ve diģ sağlığı teknikerine önemli görevler düģmektedir. Sistemik hastalıkları tespit edilen hastaların yanında ilaçları olup olmadığı sorulmalıdır. Özellikle tedavi sırasında astım krizi geçiren bir astım hastasının yanında ilacının bulunmaması ciddi sonuçlar doğurabilir. DiĢ Hekimliği kliniğinde dikkat edilmesi gereken baģlıca hastalıklar; Kalp hastalıkları Tansiyon hastalıkları Hepatit AĠDS Astım ġeker hastalığı 23

Ayrıca hastaya hastanın anlayabileceği Ģekilde sorular sorulmalıdır. Örneğin hastaya hepatit geçirdiniz mi diye sormak yerine sarılık geçirdiniz mi diye sorulduğunda soru daha anlaģılır olacaktır. EndiĢeli bir hasta ile karģılaģtığımızda hastanın dikkatini dağıtacak konular hakkında konuģulabilir. Evli olup olmadığı, kaç çocuğu olduğu, nereli olduğu gibi konulara girilebilir. Ancak bu tür sorular bazı kiģilerce hoģ karģılanılmayabileceğinden kiģinin tepkilerine göre sınırlarımızı bilmeliyiz. Yine en çok zorlanılan hastalar; çocuk hastalardır. Çocuk hastaların ilgisini baģka yöne kaydırabilmek önemlidir. Hangi takımı tuttuğu, nelerden hoģlandığı veya özellikle kız çocuklarda kıyafeti ile ilgili konuģmak çocuğun dikkatini dağıtabilir. Anamnez soruları: Adı soyadı Adresi ĠĢi YaĢı ġikayeti Sistemik durumu Aldığı ilaçlar En son neden doktora gittiği DiĢ hekimi ne sıklıkla ziyaret ettiği DiĢlerini günde kaç kez fırçaladığı BaĢka oral hijyen aracı kullanıp kullanmadığı Sigara içip içmediği Ameliyat geçirip geçirmediği Herhangi bir alerjisinin olup olmadığı Daha önceden diģ çekimi yaptırıp yaptırmadığı ve bu esnada komplikasyon geliģip geliģmediği Sarılık geçirip geçirmediği ġekerini veya tansiyonunu en son ne zaman ölçtürdüğü ve değerleri Bir yeri kesildiğinde kanamasının durma süresi Kemoterapi alıp almadığı Kadınsa adet düzeni menopoz durumu 24

ANESTEZĠ DiĢ çekimde en önemli ve olmazsa olmaz aģama etkili bir anestezi yapmaktır. UyuĢmayan bir diģi çekmek hastaya inanılmaz acı verir ve hastanın hekime olan güvenini azaltır. Anestezi ağrısızlık ya da uyuģukluk hissidir. Ġki çeģittir: 1. Lokal (infiltratif, rejional-blok ve topikal-yüzeyel) anestezi 2. Genel anestezi Lokal anestezi, sadece belli bir bölgenin uyuģturulduğu anestezi Ģeklidir. Sadece diģ çekiminde değil, diğer birçok diģ tedavisinde de lokal anesteziden yararlanılır. Ġnfiltratif anestezisinden önce topikal (yüzeyel) anestezi uygulaması yapılabilir. DiĢ hekimliğinde anestezi için dental enjektör ve anestezik ampul kullanılır. Genel olarak ampul içindeki solüsyon 2cc dir. Enjektöre bu miktarda solüsyon çekmek çoğunlukla yeterlidir. Kliniklerde enjektörlerde farklı solüsyonlar bulunabildiğinden her enjektöre içindeki solüsyonu belirleyici bir iģaret bulunmalıdır. Ampul içindeki solusyonu enjektöre almak için ampulün kırılması gerekir. Ampullerin kırılacak bölümlerinde yaygın olarak bir punto bulunur. Ampuller kırılırken bu punto bize bakmalıdır. Ampulü kırarken kırılacak bölümü bir peçete veya spanç yardımıyla tutarsak parmaklarımızın yaralanmasını önlemiģ oluruz. Ampulü kırarken çok fazla sıkmak kırılmasına neden olabilir. Ġğnenin ucunun ampulün tabanına değmemesine özen gösterilmelidir. DiĢ hekimliğinde farklı anestezi teknikleri kullanılır. Alt büyükazı ve küçükazı diģlerin çekiminde mandibular anestezi, alt kesici diģlerin çekiminde ise çoğunlukla infiltratif anestezi yapılır. Ġnfiltratif anestezi ilgili diģin köküne yapılır, sadece o diģin uyuģmasını sağlar. Mandibular anestezi ise rejional (blok) anestezidir. Hastanın alt yarım çenesinin dil ve dudakla birlikte uyuģmasını sağlar. Sol tarafa yapıldıysa hastanın alt çenesinin sol tarafı, sol alt dudağı ve dilinin sol yarısı uyuģur. Sağ tarafa yapıldıysa aynı Ģekilde sağ taraf uyuģur. 25

Üst çenede ise büyükazı, küçükazı ve kesici diģlerin çekiminde infiltratif anestezi kullanılır. Üst çenede birden fazla büyükazı diģ çekilecekse yapılabilecek blok anestezi tüber anestezidir. Alt çene yani mandibula daha kortikal yani sıkı kemik yapısında olduğu için büyükazı ve küçükazı diģlerinin çekiminde blok anestezi gerekir. Özellikle mandibular anestezi sırasında fasial paralizi dediğimiz, hastanın yüzünün tek tarafında geçici felç olması gibi bir komplikasyon meydana gelebilir. Çoğunlukla diģin anestezisi sağlanmıģtır ancak bununla birlikte hastanın yüzünün ilgili taraf gözünde göz kapağında kapanmama, dudağını hareket ettirememe gibi kısmi ve geçici felç durumu meydana gelebilir. Böyle durumlarda hasta panikleyebilir, bunun anestezinin yapıldığı yer itibari ile meydana gelmesi muhtemel bir durum olduğu, kiģiden kiģiye anatomik yapılarda küçük farklılıklar olabilmesi nedeni ile yapılan anestezinin daha derin dokuları etkilemesi nedeni ile böyle bir durum oluģabildiği, anestezi ya da doktor hatası kaynaklı bir durum söz konusu olmadığı ve durumun geçici olduğu hastaya nazik bir dille anlatılmalıdır. Panikleyen hastayı sakinleģtirmek, 4-5 saatlik bir zaman sürecinde anestezinin etkisinin azalması ile birlikte oluģan bu durumun yavaģ yavaģ etkisini kaybederek normale döneceği anlatılmalı, bu süreçte hastaya bir Ģey yiyip içmemesi gerektiği öğütlenmelidir. Bazı durumlarda ise yeterli anestezi sağlanamayabilir. Örneğin diģte var olan enfeksiyon anestezinin etkisini azaltmakta, uyuģma normal diģlere göre daha az olmaktadır. Bazı hastalarda (mental retarde, aģırı korkulu hastalar gibi) sedasyon teknikleri uygulanabilir. Sedasyon uygulanan hastalarla kooperasyon kurulabilir, hastanın bilinci yerindedir ancak ağrı hissi azalmıģtır. Bazı hastalarda da genel anestezi uygulanabilir. Genel anestezide hastanın bilinci yoktur, uyarana cevap vermez. Sedasyon klinikte uygulanabilir ancak genel anestezi bir anestezi uzmanının yardımıyla ameliyathane ortamında gerçekleģtirilmelidir. Genel anestezi ise hastanın bilincinin kapandığı, tamamen uyutulduğu anestezi Ģeklidir ve ameliyatlarda kullanılır. 26

DĠġ ÇEKĠMĠ DiĢ hekimliğinde diģi kurtarmak esas prensip olmakla birlikte bazı durumlarda (periodontal sorun nedeni ile sallanan diģler, kanal tedavisi baģarısız olmuģ diģler vb.) diģ çekimi kaçınılmaz bir tedavi olabilmektedir. Çekilecek diģin anestezisi sağlandıktan sonra diģ çekimi için gerekli malzemeler hazırlanır. DiĢ çekimi davye ve elavatör adı verilen aletlerle gerçekleģtirilir. DiĢin çekimi için öncelikle diģten diģetinin ayrılması ve diģin kemik yuvası içinde hareketlendirilmesi gerekir. Bunun için kullandığımız alet elavatördür. Elavatörle diģeti diģten ayrılır ve diģin bir miktar sallanması sağlanır. Daha sonra davyeler ile diģ tutularak çekim iģlemi gerçekleģtirilir. 27

28

Üst diģlerin çekiminde farklı alt diģlerin çekiminde farklı davyeler kullanılır. Üst davyelerin boyunları düzdür. Üst kesici diģler için farklı, üst küçükazı diģler için farklı ve üst büyükazı diģler için de sağ ve sol olmak üzere farklı davyeler kullanırlır. Alt davyelerin boyunları 90 C eğimlidir. Aynı Ģekilde büyükazıların, küçükazıların ve kesici diģlerin çekiminde de farklı davyeler kullanılır. Bu diģlerden baģka, köklerin ve 20 yaģ diģlerinin çekiminde kullanılan davyeler de farklıdır. DiĢ çekimi yapıldıktan sonra soket yani diģ çekiminden sonra kalan boģluk sıkıģtırılır. Böylece daha sağlıklı bir iyileģme sağlanır. Çekim yerine spanç yerleģtirilerek kanamanın durması ve pıhtılaģması sağlanır. Pamuk pıhtıya tutunarak oluģan pıhtıyı yerinden çıkarabilmesi nedeniyle kullanılmaz. Hastaya spancı sıkıca ısırması söylenir. Bu da kanama kontrolü için gereklidir. Bazı durumlarda aģırı kanama meydana gelebilir. Böyle durumlarda kanama durdurucu ilaçlar, tamponlar kullanılarak kanama kontrolü yapılır ve hastanın durumu düzeldiği zaman klinikten gitmesine izin verilir. Çekim yaparken karģılaģılan aksilikler? DiĢ kırılması YanlıĢ diģin çekilmesi KomĢu diģin zarar görmesi Çekilen diģin yutulması Çekilen diģin soluk borusuna kaçması Çene kırığı Ayrıca çekim sonrasında çekim yarasında iltihaplanma oluģabilir (Alveolit) 29

Çekimden sonra hastaya verilecek tavsiyeler; Anestezinin etkisi geçinceye kadar bir Ģey yiyip içmemesi gerektiği: Dudak uyuģuk olduğu için bir Ģey yenilip içilirken hasta dudağını ısırabilir. Isırdığını anlayamaz. Hastaya tükürmemesi öğütlenir: Çünkü hasta tükürdükçe oluģan pıhtı bozulacaktır ve çekim yerinde kanama durmayacaktır. Tamponun belirli bir süre ağızdan çıkarılmaması gerektiği belirtilmelidir. 24 saat boyunca sızıntı Ģeklinde kanama normaldir: Bunun olabileceği, endiģe edecek bir durum olmadığı hastaya söylenmelidir. Hasta çekim yerini emmemeli, dili ile oynamamalıdır: Bunlar da yaranın iyileģmesini engeller. Hastanın bir miktar ağrısı olması normaldir, yine de ağrı kesiciye ihtiyaç duyarsa aspirin dıģında bir ağrı kesici alması, sigara içmemesi, sıcak içecekleri almaması, ağzını su ile çalkalamaması gerektiği öğütlenmelidir. Çünkü aspirinin kanamayı arttırıcı etkisi vardır. Bu sebeple aspirin diģ çekimi gibi kanamalı iģlemler sonrasında ağrı kesici olarak kullanılmalıdır. Eğer hastanın herhangi bir sebeple aspirin kullanması gerekiyorsa doktoruna da danıģarak sadece çekim sonrası değil cerrahi müdahale öncesinde de aspirin kullanımına ara verilmesi gereklidir. MADDELER BĠLGĠSĠ DOLGU YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMELER Kavite: Dolgu yapılırken çürüğün temizlenmesi ve/veya dolgu tutuculuğu için sağlam diģ dokusunun kaldırılması ile diģte oluģan boģluktur. Bu boģluk dolgu maddesi ile doldurulur. A. SĠMANLAR Dolgu Kaidesi: DiĢin pulpasını (sinirlerini) mekanik, kimyasal ve termik etkilerden korumak için dolgunun altına konulan sert maddedir. 30

1. Cam iyonomer siman: Flor salan yapısı vardır. Yani diģleri çürükten korumaya yardımcıdır. Klinikte 3 tipi kullanılır: a) Yapıştırma simanı: Sabit protezlerin yapıģtırılmasında kullanılır. b) Kaide simanı: Derin dolguların altına konur. c) Kalıcı dolgu: Daimi diģlerin ya da süt diģlerde dolgu yapılmasında kullanılır. 2. Polikarboksilat siman: YapıĢtırıcı simanı olarak ya da kaide materyali olarak kullanılır. 3. Çinkofosfat siman: YapıĢtırma simanı olarak ya da kaide materyali olarak kullanılır. Bu siman canlı diģ üzerinde toksik etkiye sahip olduğu için sadece kanal tedavisi yapılmıģ diģlerde kaide maddesi olarak kullanılmalıdır. 4. Çinko oksit ojenöl siman: amalgam dolgular altında en sık kullanılan simandır. Antibakteriyel ve pulpa üzerinde sedatif etkisi vardır. Bu nedenle canlı diģlerin geçici dolguları bu simanla yapılır. Ancak kompozit dolguların polimerizasyonunu (serleģmesini) bozduğu için kompozit dolgu altında kullanılmaz. 31

Bütün bu bahsettiğimiz simanlar toz ve sıvı kısımdan oluģur. Siman camı üzerinde siman spatülü ile belirli miktarlarda karıģtırılarak hazırlanırlar. B. KAVĠT Kanal tedavisinde ara seanslarda giriģ kavitesini kapatmak için kullanılan macun kıvamında geçici dolgu maddesidir. DiĢten su alarak ağız ortamındaki sıcaklıkla sertleģtiği için ayrıca sızdırmazlığı ve dayanıklılığı yeterli olmadığı için canlı diģlerde kullanılmaz. C. DOLGU MADDELERĠ 1. Kompozit: IĢıkla veya kimyasal olarak kendiliğinden sertleģebilen bir dolgu maddesidir, beyaz renkli opak ve hamur kıvamlıdır. DiĢ renginde olduğu amalgam dolguya oranla daha estetiktir. Bu nedenle ön diģlerin restorasyonlarında tercih edilir. Kompozitin hamur kıvamlı olanından baģka bir de akıģkan kıvamlı olanı vardır. DiĢlerin çiğneyici yüzeylerinde derin oluklar varsa bunların kaplanmasında, diģlerin kole bölgelerinde (diģ-diģeti birleģim yerleri) ve kaide materyali olarak kullanılır. 32

2. Amalgam: Yapısında gümüģ, bakır, civa, kalay gibi metalleri barındırır. Ġlk karıģtırıldığında tepilebilir kıvamdadır. Daha sonra ağız ortamında sertleģir. 3. Cam iyonomer siman: Flor salabilme özelliğinden dolayı çok fazla çürüğü olan hastalarda dolgu materyali olarak tercih edilebilir. Ancak daha çok süt diģi dolgularında kullanılırlar. KANAL TEDAVĠSĠNDE KULLANILAN MADDELER 1. Gutta perka: Kök kanallarının sızdırmaz bir biçimde doldurulmasını sağlayan kök kanal dolgu maddesidir. Toksisitesi düģüktür, sıkıģtırılabilir, ısıtıldığında plastikleģebilir, eriyebilme özelliği vardır. 2. Kanal patı: Gutta perkayı kanala yapıģtıran maddedir. Gutta perkaların arasına ve gutta perka ile kanal duvarı arasına sızarak hem sızdırmazlığı sağlar hemde gutta-gutta hemde gutta-duvar yapıģmasının sağlarlar. 3. Ġrrigasyon solüsyonları: Ġrrigasyon, kanalın içindeki artık maddelerin ve mikroorganizmaların uzaklaģtırılması iģlemidir. Enjektörle irrigasyon solüsyonları kullanılarak kanallar yıkanarak yapılır. Kullanılan bu solüsyonlar; Sodyum hipoklorit (organik çözücü ve kanal dezenfektanı) EDTA (Ġnorganik çözücü ve kanal dezenfektanı) Klorheksidindir. (kanal dezenfektanı) Distile su Laboratuar iģlerinde kullanılan maddeler: 1. ÖLÇÜ MADDELERĠ 2. MODEL ELDE EDĠLEN MADDELER Ölçü alımında en çok tercih edilen madde aljinattır. Toz Ģeklinde paketler halinde piyasada mevcuttur. Su ile karıģtırılıp hamur kıvamlı bir madde elde edilir. Hareketli protez (total ve parsiyel protez)ölçülerinde kullanılır. 33

Sabit protez ölçüleri için gerekirse silikon içeren iki aģamalı ölçü maddeleri kullanılır. Çinko oksit öjenol ölçüler ise rezorbe kretli total protezler için kullanılır. Model elde ederken alçı kullanırız. Eğer alçı modelimizin aģınmasını istemiyorsak sert alçı kullanırız. Bu alçı renklidir. Genellikle sarı renkli, mavi renklidirler. Modelimiz hassas bir iģte kullanılmayacaksa daha zayıf olan beyaz alçı kullanırız. DOLGU TEDAVĠSĠ Mikroorganizmaların yemek artıklarından ürettikleri asitle diģ sert dokularını erittiği enfeksiyöz bir hastalığa çürük denir. 34

DĠġ SERT DOKULARI NELERDĠR? 1. MĠNE: DiĢin görünen yüzeyidir. 2. DENTĠN: Minenin altında kalan daha yumuģak tabakadır. 3. SEMENT: DiĢin kök yüzeyini kaplar. Çürük bu 3 dokuda da meydana gelebilir. Buna bağlı olarak; 1. Mine çürüğü 2. Dentin çürüğü 3. Sement çürüğü Olarak çürükler 3 Ģekilde incelenir. Çürük pulpayı etkilemediyse dolgu ile diģi kurtarabiliriz eğer pulpa etkilendiyse kök kanal tedavisi yapılmalıdır. Çürük temizlenirken tek noktadan pulpanın açıldığı durumlarda pulpa kaplaması yapılarak uygulanan tedavi Ģekli ise kuafajdır. Kuafaj tedavisinde açılan bölge kalsiyum hidroksit içerikli bir patla kaplanır. Üzerine çinko oksit ojenol yerleģtirilir. Üzerine yerleģtirilen bir baģka simandan sonra üst dolgu yapılır. Kuafaj yapıldığı durumlarda 15 gün kadar beklenmesi, bu sürede geçici dolgu ile diģin kapanması tavsiye edilmekle birlikte hemen daimi üst dolgunun yapılması da mümkündür. Dolgu yapım aģamaları: 1. Çürüğün temizlenmesi 2. Kaidenin yerleģtirilmesi 3. Dolgu maddesine karar verilmesi 4. Dolgunun yapılması 5. Polisaj iģlemine geçilmesi 1. Çürüğün temizlenmesi Çürük derin ise çürük temizlenmesine anestezi iģlemi ile baģlanmalıdır. Çürük temizleme aģamasında mine ve sementteki çürük, elmas rond frezle, dentindeki çürük çelik rond frezle temizlenir. Mine ve sementte 35

elmas, dentinde çelik frezin kullanılmasının sebebi; mine ve sementin dentinden daha sert olmasıdır. Çürük temizlendikten sonra diģteki boģluğa; Kavite denir. Kaviteler tek yüzlü, iki yüzlü ve üç yüzlü olabilir. Kavite önce simanla, sonra dolgu maddesi ile doldurulur. 2. Kaidenin yerleģtirilmesi Kaide; pulpayı korumak için dolgu altına yerleģtirilen sert koruyucu maddelerdir. Kaide materyali olarak simanlar kullanılır. Siman çeģitleri; Polikarboksilat siman: Bu siman tüm dolguların altına yerleģtirilebilir. YapıĢtırma simanı olarak kullanılabilir. Çinko fosfat siman: Çinko fosfat simanın asidi pulpayı etkileyebilir. Bu sebeple sadece devital yani cansız diģlerde kullanılmalıdır. Yani kanal tedavisinden sonra yapılacak dolgunun altına bu siman yerleģtirilir. Çinko oksit ojenol siman: Doku dostu bir simandır. Kuafaj tedavisinde kalsiyum hidroksit içerikli bir patla kaplanmasından sonra çinko oksit ojenol siman kaviteye yerleģtirilir. Cam iyonomer siman: Flor salma özelliğinden dolayı çok sık kullanılan bir simandır. YapıĢtırma simanı olarak, kaide olarak ve kalıcı dolgu olarak kullanılır. Simanlar toz ve likitten oluģur. Toz ve likit siman camı üzerinde siman spatülü ile karıģtırılarak hazırlanır. Belli bir çalıģma süresi ve sertleģme zamanı vardır. KarıĢtırıldıktan sonra ağız spatülü ile ağza taģınır. Siman fulvarı ile kaviteye yerleģtirilir. Simandan sonra dolgu aģamasına geçilir. 3. Dolgu maddesinin seçimi Daimi diģlerde kullanılan dolgu maddeleri; amalgam, kompozit ve cam iyonomer simandır. Süt diģlerinde ise; cam iyonomer siman ve kompomer kullanılır. 36