KOOPERATİF İSTATİSTİKLERİ BÜLTENİ 0
İÇİNDEKİLER 1. Türkiye de Kooperatifçilik. 2-3 2. Bakanlığımız Görev Alanında Kooperatifler. 3-11 2.1 Türlere Göre Kooperatifler..4-8 2.2 İllere Göre Kooperatifler.8-10 2.3 Yeni Kurulan Kooperatifler 10-11 3. Kooperatiflerde Örgütlenme.. 11-14 4. Kredi Kefalet Kooperatifleri..14-17 5. Tarım Satış Kooperatifleri. 18-21 EK-1...22 EK-2 23 1
1. TÜRKİYE DE KOOPERATİFÇİLİK Bakanlığımız; Türk Hukuk sistemi içinde özel önem verilen ve düzenleme yapılan bir ortaklık modeli olan kooperatifler aracılığıyla toplumun geniş kesimlerine, yedi milyondan fazla kooperatif ortağına yönelik önemli hizmetler sunmaktadır. Bu hizmetlerin yürütülmesinde Bakanlığımız yanı sıra Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı görev ve sorumluluk sahibidir. Kooperatiflerin örgütlenmesinde ilk adım birlikler olup, Birliklerin örgütlenmesiyle Merkez Birliği kurulmaktadır. Merkez Birliklerinin oluşturduğu en üst yapı Türkiye Milli Kooperatif Birliğidir. Kooperatifler genellikle faaliyet alanlarına göre sınıflandırılmaktadır. Aralık 2014 itibariyle 36 ayrı türde; - 73.581kooperatif, - 536 birlik bulunmaktadır. - Kooperatiflerin kayıtlı ortak sayısı 7.642.520 dir. Bakanlıkların görev alanına giren kooperatiflerin tür sayısına göre dağılımı grafik-1 de, ortak sayısına göre görünümü grafik-2 de özetlenmiştir. 10% 16% Gümrük ve Ticaret Bak. Gıda Tarım ve Hayv. Bak. Çevre ve Şehircilik Bak. 74% Grafik-1. Bakanlıklara göre kooperatif tür sayılarının oransal dağılımı (%) 2
25% 25% Gümrük Ticaret Bak. Gıda Tarım ve Hayv. Bak. Çevre ve Şehircilik Bak. 50% Grafik-2. Bakanlıklara göre kooperatif ortak sayılarının dağılımı (%) 2. BAKANLIĞIMIZ GÖREV ALANINDA KOOPERATİFLER Bakanlığımız görev alanında 28 tür kooperatif bulunmaktadır. Kooperatif sayısına göre türlerin sıralanması EK-1 çizelgede özetlenmiştir. Faaliyetlerimiz çerçevesinde bu tür kooperatiflerde 2014 Kasım ayı itibarıyla; - Kooperatif sayısı 12.915, - Kooperatif Birlik sayısı 116, - Birliklere ortak kooperatif sayısı 2.131, - Kooperatif ortak sayısı 1.890.247, - Birlik üyesi kooperatiflerin ortak sayısı 1.227.098 dur. - Kooperatiflerin % 16,5 i birliklere üye olup, - Kooperatif ortaklarının % 65 i birlik üyesidir. Ortak kooperatif sayısı en fazla olan üç Birlik; - 987 kooperatifle Kredi Kefalet Kooperatifler Birliği, - 661 kooperatifle Taşıma Kooperatifleri Birliği, - 318 kooperatifle Tarım Satış Kooperatifler Birliğidir. 3
14% 30% 11% 45% Kredi Kefalet Bir. Taşıma Koop. Bir. Tar. Sat. Koop. Bir. Diğer Birlikler Grafik-3. Birlik üyesi kooperatiflerin türlere göre dağılımı. Birliklere kayıtlı 2.131 kooperatifin; - % 44 ü Kredi kefalet kooperatifi, - % 30 u Taşıma kooperatifi - % 15 i Tarım satış kooperatifleri - % 11 i diğer kooperatiflere aittir. 2.1 Türlere Göre Kooperatifler Kooperatifler kuruluş/faaliyet amacına göre gruplandırılarak sınıflandırılmaktadır. Aralık 2014 itibarıyla; - Kooperatif sayısı 12.915 olup, faal kooperatif sayısı 8.575 dir. - Kooperatiflerin ortak sayısı toplamı 1.890.247 olup faal kooperatiflerin ortak sayısı 1.664.159 dur. Türler arasında; - En fazla kooperatif sayısı olan tür taşıma kooperatifleri (6.491), - En fazla ortak sayısı olan tür kredi kefalet kooperatifleridir (648.743). Kooperatif başına düşen ortalama ortak sayısı 146.4 olup bu değer faal olan kooperatiflerde 194.1 dir. Faal kooperatif sayısı 100 den fazla olan tür sayısı 9 dur. Türlere göre faal ve toplam kooperatif sayıları grafik-4 te, türlere göre faal kooperatif oranları grafik-5 te, ortak sayısı 100.000 den fazla olan türlere ilişkin bilgiler grafik-6 da, kooperatif başına düşen ortak sayısına göre türlerin sıralanması grafik-7 de ve ortak sayısının dağılımına ilişkin sıralama grafik-8 de özetlenmiştir. 4
7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Karayolu Yolcu Taşıma Grafik-4 Faal kooperatif sayısı 100 den fazla olan türler (toplam-faal). Faal kooperatif sayısı 100 den fazla olan kooperatif sayısına göre türleri sıraladığımızda; - İlk sırada, 6.491 kooperatifle taşıma kooperatifleri gelmektedir. Sırasıyla, - 2.617 kooperatifle tüketim kooperatifleri, - 994 kooperatifle kredi kefalet kooperatifleri, - 640 kooperatifle işletme kooperatifleri, - 428 kooperatifle üretim kooperatifleri, - 360 kooperatifle turizm geliştirme kooperatifleri, - 337 kooperatifle tarım satış kooperatifleri - 305 kooperatifle temin tevzi kooperatifleri ve - 177 kooperatifle karayolu yolcu taşıma izlemektedir. Faal kooperatif sayısı; - En yüksek tür taşıma kooperatifleri (5.303) olup sırasıyla, - 960 kooperatifle kredi kefalet kooperatifleri ve - 541 kooperatifle tüketim kooperatifleri izlemektedir. Faal kooperatif oranı; Tarım Satış Koop Üretim Kredi Kef. Paz. Koop Koop Taşıma Koop Tüketim İşletme Koop - Karayolu yolcu taşıma kooperatiflerinin tamamı faal olup diğer türlerden kredi kefalet kooperatifleri ve tarım satış kooperatiflerinin yaklaşık % 97 si faaldir. - Faal kooperatif oranı en düşük tür (% 21) tüketim kooperatifleridir. Turizm Gel. Koop Faal 177 324 195 960 5303 541 533 211 120 Toplam 177 337 428 994 6491 2617 640 360 305 Temin Tevzi 5
Tüketim Koop. 22 Üretim Pazarlama Koop. 46 Taşıma Koop. 82 Kredi Kefalet Koop. Karayolu Yolcu Taşıma Tarım Satış Koop 97 97 100 İşletme Koop. 84 Turizm Gel. Koop. 60 Temin Tevzi Koop. 41 0 20 40 60 80 100 120 Grafik-5. Türlere göre faal kooperatif oranları (%). Ortak sayısı 100.000 den fazla olan kooperatif tür sayısı 5 dir. - 648.743 ortakla kredi kefalet kooperatifleri ilk sırada yer alırken, Sırasıyla; - 524.180 ortakla tarım satış kooperatifleri, - 234.797 ortakla tüketim kooperatifleri, - 187.277 ortakla taşıma kooperatifleri ve - 115.422 ortakla işletme kooperatifleri en fazla ortaklı 5 türdür. 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0 İşletme Koop Tarım Satış Koop Grafik-6 Ortak sayısına göre türlerin sıralanması. Kredi Kefalet Koop Tüketim Taşıma Koop Ortak Sayısı 115422 524180 648743 234797 187277 6
Kooperatiflerin ölçek büyüklüğünü belirleyen özelliklerden biri ortak sayısıdır. Ortak sayısı 100.000 den fazla olan 5 türde, faal olanlarda kooperatif başına düşen ortalama ortak sayısında; - İlk sırayı 1.617 ortakla tarım satış kooperatifleri alırken sırasıyla; - 671 ortakla kredi kefalet kooperatifleri, - 184 ortakla işletme kooperatifleri, - 182 ortakla tüketim kooperatifleri ve - 31 ortakla taşıma kooperatifleri izlemektedir. 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Taşıma Koop İşletme Koop Tarım Satış Koop Grafik-7 Kooperatif başına düşen ortalama ortak sayıları. Esnaf San. Kef. Koop Tüketim Koop Başına Ortak 31 184 1617 671 182 Tarım Satış Koop. 6,8 8,3 12,5 25,8 39,8 6,5 Taşıma Koop. 95,5 4,50 İşletme Koop. 56,2 27,1 7,9 5 3,8 Kredi Kef. Koop. 8,2 32,9 16,1 22,7 15,1 5 Tüketim Koop. 81,3 12,6 2,43,7 0 20 40 60 80 100 120 7-100 101-300 301-500 501-1000 1001-5000 5000 + Grafik-8. Ortak sayısı büyüklüklerine göre türlerin genel görünümü. 7
Ortak sayısı dağılımında; - Taşıma kooperatiflerinin % 95,5 inde - Tüketim kooperatiflerinin % 81,3 ünde - İşletme kooperatiflerinin % 56,2 sinde ortak sayısı 100 den azdır. Taşıma kooperatifi ile tüketim kooperatiflerinde ortak sayısı 1000 den fazla olan kooperatif bulunmazken, - Tarım satış kooperatiflerinin % 46,3 ü, - Kredi kefalet kooperatiflerinin % 20,1 i ve - İşletme kooperatiflerinin % 3,8 inde ortak sayısı 1000 den fazladır. 2.2 İllere Göre Kooperatifler Türkiye de bütün illerde kooperatif bulunmaktadır. Aralık 2014 itibariyle en fazla sayıda kooperatif bulunan il Ankara (922) olup, en az sayıda kooperatif kurulan il Bayburt (14) tur. Kooperatif sayısına göre en fazla kooperatif bulunan 5 il grafik-9 da, en az kooperatif bulunan 5 il grafik-10 da ve faal kooperatiflerde en fazla ortak sayısına sahip 5 il grafik-11 de gösterilmiştir. En fazla sayıda kooperatif bulunan beş il; - Ankara 922, - İstanbul 658, - İzmir 550, - Antalya 490, - Adana 477 En az sayıda kooperatif bulunan beş il; - Bayburt 14, - Ardahan 19, - Kilis 17, - Gümüşhane 30, - Bingöl ve Tunceli 34, 8
1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Ankara İstanbul İzmir Antalya Adana Faal 301 338 449 315 192 Toplam 922 658 550 490 477 Grafik-9.Kooperatif sayısı en fazla olan 5 il 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Bayburt Kilis Ardahan Gümüşhane Bingöl Tunceli Faal 12 11 18 28 27 27 Toplam 14 17 19 30 34 34 Grafik-10 Kooperatif sayısı en az olan iller Ortak sayısı en fazla olan il İstanbul (151.663) olup sırasıyla; 113.022 ortakla Ankara, 108.358 ortakla İzmir, 94.457 ortakla Bursa ve 69.998 ortakla Ordu ilk beş il olarak sıralanmaktadır. 9
160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 Bursa Ankara İstanbul İzmir Ordu Ortak Sayısı 94457 113022 151663 108358 69998 Grafik-11 ortak sayısı en fazla olan 5 il 2.3. Yeni Kurulan Kooperatifler 2014 yılı Aralık ayında; - Temin Tevzi kooperatif türünde 1, - İşletme kooperatifi türünde 1, - Eğitim kooperatif türünde 1 olmak üzere toplam 3 yeni kooperatif kurulumu için izin verilmiştir. İzin verilen 11 kooperatifin illere ve ortak sayısına göre dağılımı Çizelge-1 de özetlenmiştir. İl Kooperatif sayısı Ortak sayısı Antalya 1 7 Çanakkale 1 7 Manisa 1 17 Toplam 3 31 Çizelge-1 Kasım 2014 te kurulan kooperatiflerin illere göre dağılımı. 10
Son 12 ay (Ocak 2014-Aralık 2014) içinde 90 kooperatif kurulumuna izin verilmiş olup, kurulum izni verilen kooperatiflerin ortak sayısı toplamı 878 dir (çizelge-2). Ay Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı Aralık 2014 3 31 Kasım 2014 6 50 Ekim 2014 4 28 Eylül 2014 11 176 Ağustos 2014 7 70 Temmuz 2014 10 81 Haziran 2014 10 85 Mayıs 2014 4 31 Nisan 2014 13 103 Mart 2014 10 79 Şubat 2014 10 72 Ocak 2014 2 72 Toplam 90 878 Çizelge-2 Son bir yılda aylar itibarıyla kuruş izni verilen kooperatif ve ortak sayıları. 3. KOOPERATFLERDE ÖRGÜTLENME Kooperatiflerin örgütlenmesinde ilk adım Birlikler olup, faaliyet alanına göre Birlikler Merkez Birliklerini kurmaktadırlar. Merkez Birliklerinin bağlı olduğu üst çatı Türkiye Milli Kooperatifler Birliğidir. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği 1991 yılında kurulmuş olup ülkemizde kooperatiflerin en üst örgütlü yapısıdır. 2014 Aralık itibarıyla ortakları; 11 Merkez Birliği ve 3 bağımsız birliktir. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ortakları olan merkez birlikleri ile bağımsız birliklerin listesi Çizelge-3 de özetlenmiştir. Bakanlığımız görev alanında bulunan kooperatiflerin kurduğu merkez birlikler; - Kredi Kefalet Kooperatifleri Merkez Birliği, - Tüketim Kooperatifleri Merkez Birliği, - Taşıma Kooperatifleri Merkez Birliği dir. 11
Sıra Merkez Birliği 1 Türkiye Esnaf ve Sanaatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birliği (TESKOMB) 2 Türkiye Kent Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜRKKENT) 3 Tüm Tüketim Kooperatifleri Merkez Birliği (Tükobirlik 4 Türkiye Ormancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (OR-KOOP) 5 Türkiye S.S. Yapı Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜRKKENT) 6 S.S. Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatif Birlikleri Merkez Birliği (Köy-Koop 7 Tüm Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifleri Merkez Birliği 8 Su Ürünleri Kooperatifi Merkez Birliği (Sür-Koop) 9 Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği (Tüs-Koopbir) 10 Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği 11 Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği (Tarım-Koop) Birlikler 1 Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik) 2 Tüm Eczacılar Üretim, Temin, Dağıtım Kooperatifleri Birliği 3 Marmara Bölgesi Küçük Sanayi Siteleri Yapı Kooperatifleri Birliği Çizelge-3. Türkiye Milli Kooperatifler Birliği Ortakları Bakanlığımız görev alanında bulunan kooperatifler 9 ayrı birlik halinde örgütlenmişlerdir. - 9 ayrı türde kurulan birlik sayısı toplamı 116, - Merkez Birliklerine üye olan birlik sayısı 55, - Merkez Birliklerine üye olma oranı % 47,4 dür. Türlere göre; - En fazla sayıda birlik (42) taşıma kooperatiflerinde kurulmuş bunu sırasıyla, - 32 birlikle kredi kefalet kooperatifleri ve - 17 birlikle tarım satış kooperatifleri izlemektedir. - 5 adet küçük sanat kooperatif birliklerinden faal olanı bulunmamaktadır. 12
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Taşıma. Koop. Bir. Kredi Kefalet Bir. Tarım Satış Koop. Bir. Tüketim Koop. Bir. Grafik-13. Türlere göre birlik sayıları (faal-toplam). Üretim Ted. Koop. Bir. Tur. Gel. Koop. Bir. İşlt. Koop. Bir. Küçük San. Koop. Bir. Faal 33 32 15 3 3 2 2 0 Toplam 42 32 17 12 4 3 2 5 117 Birliğin 90 ı faal olup, bunların; - % 37 si Kredi kefalet kooperatifleri, - % 35 i taşıma kooperatifleri ve - % 17 si tarım satış kooperatif birlikleridir. (grafik-14) Diğer Birlikler 11% Tar. Sat. Koop. Bir. 17% Kredi Kefalet Bir. 37% Taşıma Koop. Bir. 35% Grafik-14. Faal olan birliklerin türlere göre dağılımı. 13
Birliklere ortak kooperatif sayısı toplamı 2.131 dir. Bunların 1.986 sı faal durumdadır. - En fazla sayıda kooperatif üyesi olan birlik kredi kefalet kooperatifleri olup (% 44), - bunu sırasıyla taşıma kooperatifleri (%29) ve - tarım satış kooperatifleri (%15) izlemektedir. Birliklere üye kooperatiflerin ortak sayısı toplam 1.206.565 dir. - Bunların 623.492 si (% 50) kredi kefalet kooperatifleri ortağı, - 501,626 sı (% 42) tarım satış kooperatifleri ortağıdır. (Grafik-15) 4% 4% 42% 50% Kredi Kefalet Koop Bir. Tarım Satış Koop Bir. Tüketim Koop. Bir. Diğer Bir. Grafik-15. Birliklere kayıtlı ortakların türlere göre dağılımı. 4. KREDİ KEFALET KOOPERATİFLERİ Kredi Kefalet Kooperatifleri 32 Birlik ve bir Merkez Birliği altında örgütlenmişlerdir. Aralık 2014 itibarıyla kooperatif sayısı 994, ortak sayısı 648.743 dür. Kredi kefalet kooperatifleri, ortaklarına kredi kullandırmak üzere kefalet vermektedirler. - 2002 yılında 910 kredi kefalet kooperatifin 402 si (% 46) kefalet verebilirken; - 2013 yılında 988 kooperatifin 838 i (%84,8) i kefalet verebilmiştir. Bu değer 2014 yılı Aralık ayında 859 a yükselmiş, kefalet verebilen kooperatiflerin oranı (%86,4) olmuştur (grafik-16). 14
1200 1000 800 988 994 910 914 921 929 931 922 921 922 925 938 953 848 779 798 824 838 859 739 724 741 748 751 687 600 400 402 200 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Top.Koop. Sayısı Kredi Kull. Koop. Say. Grafik-16. Yıllar itibarıyla kefalet verebilen kooperatif sayıları. Kredi kullanan kooperatif sayısı arttıkça kredi kullanan ortak sayısında da artış olmuştur. Artış oranı; - 2002 yılında 63.520 kooperatif ortağı kredi kullanmışken; - 2013 yılsonu itibariyle kredi kullanan kooperatif ortak sayısı 286.123, - 2014 Aralık ayı itibarıyla 317.710 ortak kredi kullanmıştır (grafik-17). - 2002 ye göre % 400, - Bir önceki yıla (2013 Aralık) göre % 11,3 15
2014 2012 2010 2008 2006 2004 2002 0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 350.000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Sayı 63.520 149.590226.288227.431 257.030266.922255.221248.070236.742244.700258.057286.123 317.710 Grafik-17. Yıllar itibarıyla kredi kullanan kefalet kooperatifi ortak sayısı. Kredi kullanan ortak sayısıyla birlikte kooperatiflerce kullanılan kredi tutarı da artmıştır. - 2002 yılında kullanılan kredinin tutarı 153,88 milyon TL iken, Bu değer; - 2013 yılında 9 milyar 617 milyon TL olmuş, - 2014 yılı Kasım ayı itibarıyla 12.519.573.397 TL ne yükselmiştir (grafik-18). Artış oranı; - 2002 yılına göre % 800, - Bir önceki yıla (2013 Aralık) göre % 30,1 16
2014 2012 2010 2008 2006 2004 2002 0 5.000.000.000 10.000.000.000 15.000.000.000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Tutar 153.88689.71 1.212. 1.558. 2.362. 2.634. 3.114. 3.290. 3.669. 5.541. 6.925. 9.617. 12.519 Grafik-18. Yıllara göre kooperatif ortaklarınca kullanılan kredi tutarı (milyon TL). Kredi kefalet kooperatiflerine kullandırılan kredinin faiz farkı bütçeden karşılanmaktadır. Yıllar itibarıyla kredi kullanan kooperatif sayısı arttıkça bütçe ödenek miktarı da artmıştır. Ödenek; 2002 yılında 50.000.000 TL iken, 2013 yılında 513.901.000 TL, 2014 yılında ise 528.108.000 TL seviyesine yükselmiştir (grafik-19). 600.000.000 500.000.000 400.000.000 300.000.000 200.000.000 100.000.000 0 1 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grafik-19. Faiz desteği bütçe ödenek miktarı (milyon TL). 17
5. TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ Tarım Satış Kooperatifleri 17 birlik altında örgütlenmiş olup Aralık 2014 itibarıyla 13 ü faaldir. Birliklere üye kooperatif sayısı 318, birliklere ortak kooperatif ortağı sayısı toplamı 505.732, toplam kooperatif sayısı 337, toplam ortak sayısı 524.180 dir. Faal birliklere ilişkin bilgiler Çizelge-4 te özetlenmiştir. Birlik Kuruluş Yılı Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı Ortalama Ortak Sayısı Tariş İncir Birliği 1937 14 3.841 256 Tariş Üzüm Birliği 1937 13 10.610 757 Fiskobirlik 1938 50 215.810 4.316 Çukobirlik 1940 34 34.857 1.025 Kozabirlik 1940 5 3.327 665 Tariş Pamuk Birliği 1949 43 35.603 809 Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği 1949 32 23.885 712 Antbirlik 1952 5 5.634 939 Marmarabirlik 1954 8 29.414 3.781 Gülbirlik 1954 6 8.928 1.488 Trakyabirlik 1967 48 44.780 933 Tiftikbirlik 1969 12 19.789 1.649 Karadenizbirlik 1978 18 37.319 1.964 TOPLAM - 288 473.797 1.613 Çizelge-4. Faal tarım satış birliklerinin sayısal büyüklükleri. - Tarım Satış Birlikleri arasında kooperatif sayısı ve ortak sayısı en fazla olan Fiskobirlik olup, en az sayıda olan Kozabirliktir. - Kooperatif başına düşen ortak sayısında ilk sırayı 4.316 ortakla Fiskobirlik almakta olup, en küçük ortaklı kooperatifler 256 ortakla Tariş İncir Birliğindedir. Ürün alımları, Tarım Satış Kooperatif Birliklerinin en önemli faaliyetleri arasında yer almaktadır. Tarım Satış Kooperatif Birliklerinin satın aldığı ürün miktarları, ürün türlerine göre değişkenlik göstermektedir. Satın alınan ürün sayısı 22 dir. Ürünlere göre tarım satış birliklerinin 2013-2014 sezonu alım miktarları çizelge-5 te, Birliklere göre satın alınan ürünler ve alınan ürünlerin uzun dönemli (2005-2014) bölge üretimi içindeki paylarına ilişkin bilgiler çizelge-6 da özetlenmiştir. 18
2014 Alım Miktarı Ürün Birlik (Ton) Trakyabirlik 297.937 Yağlık Ayçiçeği Karadenizbirlik 17.433 Çukobirlik 218 Kütlü Pamuk Tariş Pamuk Birliği 37.083 Çukobirlik 25.340 Antbirlik 17.624 Kuru Üzüm Tariş Üzüm Birliği 25.727 Zeytin Marmarabirlik 23.798 Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birlik 1.416 Kabuklu Fındık Fiskobirlik 421 Zeytinyağı Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birlik 3.276 Soya Çukobirlik 707 Karadenizbirlik 724 Kuru İncir Tariş İncir Birliği 1.023 Gül çiçeği Gülbirlik 943 Tiftik Tiftikbirlik 213 Yaş Koza Kozabirlik 80 Çizelge-5. Tarım Satış Birliklerince 2014 yılında satın alınan ürün miktarları. Tarım satış birlikleri tarafından 2014 yılında 11 ayrı ürün alımı yapılmıştır. En fazla alım Yağlık ayçiçeği 315.558 ton miktarla alımı en fazla yapılan ürün olup, en az miktarda alınan ürün 80 ton miktarla yaş koza olmuştur. Yağlık ayçiçeği, kütlü pamuk, zeytin ve soya birden fazla tarım satış birlik tarafından satın alınırken, yaş koza, tiftik, gül çiçeği, kuru incir, kuru üzüm, fındık ve zeytinyağı yalnız bir tarım satış birlik tarafından satın alınmaktadır. 19
Birlik Ürün Bölge Üretimi Payı (%) Antbirlik Pamuk 72,3 Çukobirlik Pamuk 14,1 Soya 40 Güneydoğubirlik Biber 1,8 Mercimek 3,8 Antepfıstığı 0,7 Karadenizbirlik Ayçiçeği 55,3 Soya 3,6 Marmarabirlik Zeytin 21,9 Tariş İncir Birliği Kuru İncir 8,5 Tariş Pamuk Birliği Pamuk 37 Tariş Üzüm Birliği Kuru Üzüm 17,8 Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Zeytinyağı 17,7 Birlik Trakyabirlik Ayçiçeği 64,4 Gülbirlik Gülçiçeği 100 Tiftikbirlik Tiftik 100 Kozabirlik Yaşkoza 100 Çizelge-6 Tarım Satış Birliklerinin satın aldığı ürün miktarlarının bölge üretim payları - Tiftik, gül ve koza ürünlerinde ülke üretiminin tamamına yakını tarım satış birlikler tarafından satın alınırken, - Ürün alım miktarları yıllara göre değişkenlik göstermekle birlikte; Trakyabirlik ve Karadenizbirlik in ayçiçeği alım miktarı ile Antbirlik in kütlü pamuk alım miktarları bölge üretiminin yarısından fazlasını oluşturmuştur. Tarım Satış Kooperatif Birlikleri, ulaştıkları ekonomik büyüklükle Türkiye nin önde gelen sanayi kuruluşları arasında yer almaktadır. İstanbul Sanayi Odası (İSO) ''Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu" 2013 yılı araştırması sonuçlarına göre - Trakyabirlik 77 nci, - Marmarabirlik ise 433 ncü sırada yer almıştır. Bu iki birlik 2005 yılından buyana sürekli ilk 500 kuruluş arasında yer almışlardır (grafik-20). 20
500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 TRAKYABİRLİK MARMARABİRLİK 475 465 418 433 401 364 353 345 340 126 118 109 101 65 76 76 77 77 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Grafik-20. 2005-2013 yılları Trakyabirlik ve Marmarabirliğin 500 büyük sanayi kuruluşu arasındaki sıralamaları. 21
EK-1 Kooperatif sayısına göre kooperatif türlerinin sıralaması. Sıra Türü Kooperatif Sayısı Ortak Sayısı 1 Taşıma Kooperatifleri 6.491 187.277 2 Tüketim Kooperatifleri 2.617 234.797 3 Kredi Kefalet Kooperatifleri 994 648.743 4 İşletme Kooperatifleri 640 114.422 5 Üretim Pazarlama Kooperatifleri 428 18.845 6 Turizm Geliştirme Kooperatifleri 360 18.908 7 Tarım Satış Kooperatifleri 337 524.180 8 Temin Tevzi Kooperatifleri 305 24.221 9 Küçük Sanat Kooperatifleri 295 8.783 10 Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri 177 2.876 11 Tütün T.S.K. 61 17.751 12 Eğitim Kooperatifleri 46 2.780 13 Yaş Sebze Meyve Kooperatifleri 31 3.142 14 Karayolu Yük Taşıma Kooperatifleri 27 689 15 Yayıncılık Kooperatifleri 25 588 16 Yardımlaşma Kooperatifleri 19 13.909 17 Bağımsız T.S.K. 19 2.132 18 Kadın Girişimci kooperatifleri 13 105 19 Tedarik Kooperatifleri 7 599 20 Hamal Taşıma Kooperatifleri 6 522 21 Sigorta Kooperatifleri 5 63.638 22 Deniz Yolcu Taşıma 4 171 23 Elektrik Enerji Üretimi Kooperatifi 2 14 24 Geliştirme Kooperatifi 2 80 25 Hizmet Kooperatifi 1 7 26 Basın Kooperatifleri. 1 23 27 Sağlık Hizmetleri Kooperatifleri 1 37 28 Deniz Yük Taşıma Kooperatifleri 1 8 TOPLAM 12.915 1.890.247 22
Ek-2. Kooperatifçilik Organizasyonu T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Türkiye Milli Kooperatifler Birliği (TÜRKİYEKOOP) Merkez Birlikleri (Gümrük ve Ticaret Bakanlığı) Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birliği (TESKOMB) Tüm Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifleri Merkez Birliği Tüm Tüketim Kooperatifleri Merkez Birliği Birlikler -Akdeniz Kadın Koop Bir. -İşletme Koop Birlikleri -Küçük Sanat Koop. Bir. -Tarım Satış Koop. Birlikleri -Tüm Eczacı Koop.Bir. -Turizm Geliş. Koop Bir. -Ürem Pazarlama Koop Birlikleri Merkez Birlikleri (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bak.) Çay Kooperatifleri Merkez Birliği (ÇAY-KOOP) Hayvancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (HAY-KOOP) Orman Kooperatifleri Merkez Birliği (OR-KOOP) Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği (SÜR-KOOP) Türkiye Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatif Birlikleri Merkez Birliği (KÖY-KOOP) Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜS-KOOP) Tarımsal Amaçlı Koop. Birlikleri Merkez Birlikleri (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) Türkiye Kent Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜRKKENT) Türkiye Yapı Kooperatifler Merkez Birliği (TÜRKKONUT) Birlikler -Konut Y. Koop. Bir. -KSS Y. Koop Bir. -Toplu İşyeri Y. Koop Bir. 23